System
administracji publicznej w Polsce
Administracja
(łac. administrare
- być pomocnym) to zorganizowana działalność realizowana przy
pomocy określonego aparatu i zmierzająca do osiągnięcia pewnych
celów. Działalność taka, obejmująca zakres spraw o charakterze
publicznym, nazywana jest administracją
publiczną.
Jednak termin „administracja publiczna” definiuje się na wiele
sposobów i na różnych płaszczyznach, np. w ujęciu przedmiotowym
(zakres realizowanych spraw) lub podmiotowym (organy tworzące
administrację publiczną). Mimo to najczęściej spotyka się
definicje mieszane obejmujące ujęcie podmiotowo-przedmiotowe
administracji publicznej.
Według jednej z takich definicji
administracja publiczna to zespół działań, czynności i
przedsięwzięć organizatorskich i wykonawczych, prowadzonych na
rzecz realizacji interesu publicznego przez różne podmioty, organy
i instytucje, na podstawie ustawy i w określonych prawem formach.
Tak jak wiele jest definicji administracji publicznej, tak
istnieje wiele jej podziałów. Jeden z nich to podział
administracji publicznej zastosowany przez prof. Jana Bocia na:
administrację rządową,
administrację samorządową,
administrację państwową (do której należą jednostki organizacyjne nie będące częściami składowymi ani administracji rządowej ani administracji samorządowej).
Powyższy podział administracji publicznej znajduje swoje uzasadnienie również w pragmatyce urzędniczej. Obecnie status pracowniczy osób zatrudnionych w administracji publicznej regulują przede wszystkim trzy różne ustawy. Do pracowników administracji samorządowej zastosowanie ma ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1458), sytuację prawną osób zatrudnionych na stanowiskach urzędniczych w administracji rządowej, czyli członków korpusu służby cywilnej reguluje ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz. U. z 2008 r. Nr 227, poz. 1505). Natomiast do pozostałych urzędników państwowych stosuje się przede wszystkim ustawę z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tj. Dz. U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.).
Zasady organizacji i działania administracji publicznej
Zasada związania administracji prawem. Organy administracji publicznej działają na podstawie przepisów prawa i w granicach zakreślonych przepisami prawa.
Zasada kierownictwa. Kierownictwo jest to działanie organu administracji publicznej organizacyjne, inicjatywne, koordynacyjne, sprawdzające, kadrowe, nadzorcze, kontrolne.
Zasada koordynacji. Koordynacja w administracji publicznej sprowadza się do harmonizowania działań różnych organów administracji i urzędów publicznych dla osiągnięcia zamierzonych celów.
Zasada kolegialności. Kolegialność zasadza się na wspólnym podejmowaniu decyzji przez kilka lub nawet więcej równouprawnionych osób.
Zasada jednoosobowości. Jednoosobowość polega na tworzeniu jednoosobowych organów administracji i jednoosobowym podejmowaniu decyzji.
Zasada zakresu działania i właściwości (kompetencji) organu. Zakres działania organu jest określany w przepisach ustrojowych prawa administracyjnego powołującego dany organ. Zakres ten obejmuje wyliczenie spraw, jakimi organ się zajmuje. Natomiast kompetencję należy rozumieć jako zbiór uprawnień organu administracji publicznej, dotyczącego określonego zakresu spraw, w którym organ ma prawo i zarazem obowiązek działania. Wyróżnia się kilka rodzajów właściwości:
właściwość miejscowa
właściwość rzeczowa
właściwość instancyjna
Zasada decentralizacji. Decentralizacja wiąże się ściśle z budową aparat administracji publicznej i rozłożeniem zadań między poszczególne ogniwa tego aparatu w układzie pionowym.
Zasada nadzoru. Nadzór jest to możliwość wynikająca z przepisów prawa wkraczania w działalność jednostki nadzorowanej środkami instruktywnymi, organizacyjnymi, kontrolnymi i władczymi.
Zasada kontroli. Kontrola administracji sprowadza się do wykonywania czynności sprawdzających działania jednostek administracji publicznej.
Zasada odpowiedzialności. Wyróżniamy:
odpowiedzialność kierownicza
odpowiedzialność karna
odpowiedzialność majątkowa
odpowiedzialność służbowa
Rola administracji publicznej Istnieje wiele potencjalnych obszarów działań, które stwarzają pole do włączenie się administracji publicznej w wysiłki na rzecz wdrażania w Polsce zasad społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. Konieczne jest np. opracowanie norm akceptowanych przez firmy i przez opinię publiczną. Należy zdecydować, co w polskich warunkach powinno stanowić o tym, że firmę można uznać za społecznie odpowiedzialną: stopień efektywnego wykorzystania energii, posiadanie kodeksu etycznego, programy realizowane na rzecz społeczności lokalnej, rzetelna informacja na etykietach, itd. W opracowanie takich standardów, a także odpowiednich regulacji prawnych sprzyjających wdrażaniu zasad CSR, powinni włączyć się przedstawiciele odpowiednich urzędów. W polskich warunkach innym ważnym obszarem działań jest edukacja i promocja idei społecznej odpowiedzialności. Pomimo działań podejmowanych przez organizacje społeczne, poziom wiedzy na temat CSR w Polsce nie jest satysfakcjonujący. Najbardziej rozpowszechnione zasady CSR są wśród dużych, często międzynarodowych korporacji, do których najszybciej docierają i na bieżąco wdrażane są światowe trendy w zarządzaniu. Znajduje to odzwierciedlenie w badaniach na temat działalności społecznej polskich przedsiębiorstw: przodują tu wielkie koncerny i korporacje, a tylko niewielka część średnich i małych firm angażuje się w działania społeczne. Koncepcja odpowiedzialnego biznesu nie jest tylko nową modą w zarządzaniu, lecz tendencją światową, której także w Polsce zlekceważyć nie można. Wraz z pojawieniem się na rynku polskim zachodnich firm, zwiększeniem dostępu do fachowej literatury, upowszechnieniem programów szkoleniowych, różne elementy społecznej odpowiedzialności zaczęły przenikać do praktyki zarządzania. Doświadczenia światowe pokazują jednak, ze nie należy bezkrytycznie przenosić zachodnich standardów bez uwzględniania poziomu rozwoju rynku w Polsce, kultury gospodarczej i politycznej, a także zaawansowania procesów budowy społeczeństwa obywatelskiego. Pojawia się więc potrzeba przeprowadzania kampanii społecznych na temat społecznej odpowiedzialności biznesu adresowanej głównie do średnich i małych przedsiębiorstw i ich interesariuszy, czyli w tym przypadku m. in. społeczności lokalnych i organizacji społecznych działających na poziomie lokalnym.