WYKŁADY POWSZECHNA HISTORIA PRAWNA

WYKŁAD I, II

PROCES RZYMSKO - KANONICZNY BYŁ PROCESEM CYWILNYM !

Mowa będzie o:

• Rosji (Rusi Kijowskiej)

• Niemczech

• Francji (Monarchii Frankońskiej „Karolińskiej”)

• Włoszech

• Anglii (Wielkiej Brytanii)

• USA

Periodyzacja dziejów ustroju prawa:

~ Państwo typu feudalnego (476r. Upadek zachodniej części Imperium Rzymskiego – początek średniowiecza) Np.: Monarchia Frankońska, Monarchia Karola Wielkiego

(476 r. – do XIX w.)

Państwo typu feudalnego na początku charakteryzowała monarchia patrymonialna, która dzieliła się na:

• jednolitą monarchię wczesnofeudalną :

NP.:

• Monarchia Frankońska (rządy Karolinów)

• Niemcy (X – poł. XIII w.)

• Anglia (1066 r. – 1265 r.) – od bitwy pod Hustings

• Ruś Kijowska (X – XI w.)

• rozdrobnioną monarchię feudalną:

NP.:

• Ruś Kijowska (XII – XV w.) ~ 1480 r.

~ kolejnym etapem państw typu feudalnego była monarchia stanowa:

NP.:

• Francja (1302 r. – Stany Generalne / 1484 r./1614 r.)

• Anglia (zwołanie „pseudoparlamentu”/ 1295 r. zwołanie Parlamentu)

• Niemcy (I Rzesza) – powstały landtagi, czyli organy przedstawicielskie Sejmu Krajowego – ok. XV w.; lajnsztag, czyli Sejm Rzeszy (organ skupiający przedstawicieli wyższego duchowieństwa i elektoratów państwa niemieckich)

• Rosja (ograniczona monarchia stanowa) – gdy Iwan IV Groźny powołał Sobór Ziemski (organ o charakterze przedstawicielskim funkcjonujący przez niecałe sto lat); organem reprezentującym interesy bojarów była Duma Bojarska; czasy wielkiej smuty; tworzenie zbiorów praw po upadku Sobory Ziemskiego w 1649 r. (soborowe ułożenie).

~ monarchia absolutna:

NP:

• Francja – od XV w. (rewolucja październikowa) – 1789r.

• Anglia – koniec XV w. (od panowania Tudorów [Henryk VIII, Elżbieta I], okres kształtowania się kościołu anglikańskiego) – do 1640 r. (okres rewolucji angielskiej). Rewolucja trwała do 1660r. związane z funkcjonowaniem Długiego Parlamentu; ojres republiki (1649 – 1660 [do śmierci Cromwella]); powrót do monarchii ale nie o monarchii absolutnej. 1645r. bitwa pod Naseby – pokonanie króla. Anglia zmierza do monarchii parlamentarno – gabinetowej.

• Rosja – od czasów Iwana IV Groźnego ~ XVI w. (oprycznina), rozprawianie się z bojarami, kryzys dynastyczny, okres wielkiem smuty, 1613r. – panowanie dynastii Romanowów; Piotr I w XVIII w. chciał reformować państwo, czasy Aleksandra I:

1. 1906 r. – wydano trzy akty konstytucyjne

2. 1917 r. – rewolucja lutowa

3. III. 1917 r. – abdykacja cara

4. 1918 r. – zwołanie konstytuanty

• Niemcy – 1648 r. pokój westfalski, koniec wojny 30-letniej, suwerenność zewnętrzna, wolna polityka zewnętrzna

• Królewsto Pruskie 1701 – 1850 r. (konstytucja)

• Austria – poł. XVI w. – 1867 r. (monarchia austro - węgierska)

Cechy monarchii stanowej:

• odrodzenie władzy monarszej

• w rządzeniu państwem dużą rolę odgrywają uprzywilejowane stany

• wystepowanie organów przedstawicielskich

• Korona Królestwa

• ograniczenie władzy królewskiej przez uprawnienia uprzywilejowanych stanów

• państwa zjednoczone i zwarte terytorialnie

• reorganizacja aparatu państwowego; organy państwowe o charakterze publicznym

• państwo jest czymś publicznym, nieprywatnym

• ujednolicenie prawa

• dualizm władzy

Cechy monarchii absolutnej:

• państwo, jako instytucja publiczno-prawna, traktowane jako osoba prawna

• władza monarchy jest nieograniczona

• II poł. XVIII w. – absolutyzm oświecony

• do poł. XVIII w. – absolutyzm wczesny

• władca jest pierwszym sługą państwa

• aparat państwowy zbudowanyna zasadzie centralizmu i biurokratyzmu na szczeblach centralnych

• pojawiają się organy doradcze monarchy i ministerstwa

• zawodowa armia urzędników

• ograniczenie roli samorządów

• podporządkowanie wyznania

• powstają kościoły narodowe

• polityka wyznaniowa: gallikanizm, józefinizm

• kodyfikacja prawa

• prowadzenie polityki merkantylnej

WYKŁAD III

P R A W O F E U D A L N E:

od V – XIX w. (do czasów rewolucji burżuacyjnej, która zniosła feudalny ustrój społeczny).

Po prawie feudalnym pojawia się kapitalizm. Tak było w krajach rewolucyjnych: Anglia, Francja. Inne kraje do kapitalizmu przeszły dzięki uwłaszczeniu chłopów, likwidacja zależności chłopów od panów. W Rosji cesarskiej prawo feudalne istaniało aż do rewolucji bolszewiskiej w XX w.

I faza rozwoju prawa feudalnego - ŚREDNIOWIECZE:

1. dominacja prawa zwyczajowego

2. źródłem poznania prawa są spisy prawa

II faza rozwoju prawa feudalnego – DOBA NOWOŻYTNA:

XVI i XVII w.

1. prawo zwyczajowe jest wypierane przez inne źródło prawa – ustawy

III faza rozwoju prawa feudalnego – DOBA OŚWIECENIA:

XVIII w.

1. przejście z prawa feudalnego do burżuazyjnego

2. idea tworzenia kodeksów prawa, ale te kodeksy nie musiały kontynuwać prawa, które dotąd obowiązywało; „ex nihil” – od nowa; kodeks prawa mógł powstać od zera, od podstaw, nie wykazywano ciągłości prawa.

3. powstał ważny dla prawa karnego nurt humanitarny

C E C H Y P R A W A F E U D A L N E G O:

• partykularyzm stanowy (nierówna pozycja prawna poszczególnych grup ludności; ktoś musi mieć gorzej żeby inny miał lepiej; każdy stan miał swoje odrębne prawo publiczne i sądowe:

• szlachta (prawo ziemskie)

• duchowieństwo (prawo kanoniczne)

• mieszczanie (prawo miejskie)

• chłopi (prawo wiejskie); każdy stan miał własne struktury sądowe; nie było norm kolizyjnych, których zadaniem było uprzywilejowanie stanu wyższego; istniało prawo do niestawiennictwa przd sądwem innych instancji np.: sprawy szlachty mogły rozpatrywać sądy ziemskie; głos przedstawiciela stanu wyższego był ważniejszy i był słuchany na pierwszym miejscu; nierówność stanów wpłynęła na wprowadzenie w oświeceniu nurtu humanitarnego)

• partykularyzm geograficzny (nie ma porządku prawnego w jednym państwie, istnieją różne odmiany prawa: prawo północne [oparte na prawie germańskim], prawo południowe [oparte na prawie rzymskim]. Prawa te były do siebie bardzo zbliżone. Podział ten we Francji został zniesiony po rewolucji francuskiej. Jednolite prawo powstawało z połączenia państw plemiennych. Monarcha feudalny we Francji wydawał kapitulaże, które miały ujednolicić prawo feudalne. W okresie nowożytnym utworzono monarchię francuską)

• zasada osobowości prawa (człowiek całe życie używał prawa plemienia, rodu, szczepu, z którego się wywodził bez względu na miejsce swojego pobuty; osobowość prawa była nie na rękę dla władcy państwa feudalnego, który chciał aby dana osoba rządziła się prawem ustanowionym przez władcę tego państwa)

• zasada terytorialności prawa (prawo obowiązuje tam gdzie jest ustanowione)

• zaczęło powstawać prawo kolizyjne dzisiaj znane jako publiczne prawo międzynarodowe

• istnienie praw szczególnych (regulowało pozycję grup zawodowych i grup etniczno-wyznaniowych np.: rzemieślnik był mieszczaninem, którego obowiązywało zarówno prawo miejskie jak i prawo rzemieślników; każda grupa zawodowa i etniczno-wyznaniowa miała swoje własne prawo; prawo szczególne nie regulowało praw poszczególnych stanów; prawem sczególnym jest też prawo lenne [występowało wyłącznie w stanie szlacheckim], górnicze, morskie, wojskowe)

• wielość nurtów prawa feudalnego (przewodnik idei prawa, nurt prawa świeckiego, nurt prawa wyznaniowego, kanonicznego; według prawa wyznaniowego regulowane były stosunki małżeńskie, warunki jego zawarcia lub rozpadu; nurt prawa wyznaniowego silnie przenikał do prawa świeckiego, które zajmowało się np.: prawem małżenskim osobowym; prawo kanoniczne było jednolite dla wielu krajów, było prawem nowoczesnym, rzymskim, które przejął kościół katolicki na swoje potrzeby. Kościół katolicki był kościołem, który nie upadł wraz z końcem Rzymu; powstało również prawo kontynentalne i prawo naglosaskie. Prawo kontynentalne oparte było na normach prawa stanowionego przez ustawodawcę; prawo anglosaskie oparte przede wszystkim n precedensach, ale także na ustawach. Ważną rolę odgrywa orzecznictwo Sądu Najwyższego, które ma znaczenie dla orzecznictwa sądów niższych instancji. Nurt prawa rzymskiego był bardzo silny na południu Europy. Rodzime prawa zwyczajowe wspólistnieją z prawem rzymskim, na które się nakłada nurt prawa kanonicznego.

P rawo rzymskie rodzime prawo zwyczajowe prawo kanoniczne)

• nierozróżnianie norm prawa cywilnego i prawa karnego (jednakowe reakcje na złamanie prawa cywilnego czy karnego)

• prawo feudalne nie było oparte w nauce, było tworzone raczej dla celów praktycznych

• występowanie elementów prywatnoprawnych w procesie tworzenia prawa (w średniowieczu to prawo tworzyli prywatni właściciele danego terytorium; proces ten zacznie zanikać w monarchii absolutnej, która pozbawi prywatnego właściciela atrybutów władzy państwowej)

• proces publicyzacji prawa (państwo przejmowało z rąk prywatnych właścicieli kompetencje do stanowienia norm prawnych i rozstrzygania sporów, w Polsce od XVIII w. zabójstwo podlega publicyzacji)

Momenty przełomowe w dziejach prawa feudalnego:

rewolucje powstałe pod wpływem impulsów:

• I „rewolucja” kończyła okres średniowieczny XII – XIII w., ale w wieku XV skutki są zauważalne; odrodzenie prawa rzymskiego w północnych Włoszech, tzw. recepcja prawa rzymskiego (przenikanie prawa rzymskiego do prawa państw europejskich aż do końca XVIw.)

• II „rewolucja” XVIII w. – czasy oświecenia, rewolucja w prawie, wprowadzono nowe źródło prawa w postaci kodeksu, nurt humanitarny w prawie karnym likwidował prawo feudalne w prawie karnym)

WYKŁAD IV

Prawo karne – określa, które zachowania są karalne, za które ponosi się karę z katalogu kar; chroni najważniejsze dobra, życie, zdrowie, wolność itp., prawo karne ma swoje specyficzne funkcji.

EUROPA WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU:

Prawo karne miało wyłącznie prywatny charakter, bo w państwach szczepowych nie funkcjonowały instytucje zajmujące się prawem karnym, państwa te były słabo zorganizowane. Sprawiedliwość była zatem wymierzana za pomocą zemsty, jednak zamsta ta godziła nie tylko w sprawcę, lecz także w jego rodzinę. Sprawiedliwość była prywatną sprawą pokrzywdzonego.

IX w. – państwa szczepowe stają się państwami feudalnymi gdzie zaczyna się wyodrębniać gdupa przestępstw ściganych przez władze państwowe: zdrada, przestępstwa religijne, przestępstwa obyczajowe np.: cudzołóstwo, prostytucja. Przestępstwa były sądzone przez wiece, które mogły wydać dwa rodzaje wyroków: kara śmierci lub wygnanie. Państwa feudalne szybko przejęły wiarę chrześcijańską.

Do XII w. nie odperowano pojęciem „wina”, do tego czasu prawe karne było prawie niezmienione. Były to czasy odpowiedzialności obiektywnej za skutki.

Prawo karne wczesnego średniowiecza, to prawo kar zbiorowych.

Od ok. X w. ma miejsce ograniczanie krwawej zemsty na rzecz ugody stron.

System kompozycyjny – sprawca z poszkodowanym zawierają ugodę ~ sprawac płaci karę pieniężną na rzecz poszkodowanego. System ten szybko wykorzystało państwo ustalając taryfikator kar.

Wysokość kar zależała od stanu sprawcy i poszkodowanego. Chodzi o np.: szlachtę, chłopów.

Jeśli nie było możliwości zapłacenia kary pieniężnej wtedy w grę wchodziła krwawa zemsta lub interwencja państwa w karę cielesną dla sprawcy (późne średniowiecze)

System kar zostaje zniesiony w XVI w., wtedy następuje publicyzacja prawa, jednak w Europie Wschodniej system ten jest do XVIII w.

Na zachodzie Europy (Francja, Anglia) pojawia się postępowanie rugowe (rugownik – zaprzysiężony donosiciel o przestępstwch wywodzący się z lokalnej ludności). W Europie średniowiecznej wykształca się też ochrona przez państwo poszczególnych osób lub miejsc. Kary wówczas były bardzo surowe za naruszanie miru monarszego. Mir osobowy chronił duchownych, posłów zagranicznych oraz gości. Mir miejscowy chronił gościńce i drogi publiczne, kościoły, targi. Przestępstwa w miejscach publicznych chronionych przez mir miejscowy były ścigane przez państwo. Mir czasowy – okres adwentu, wielkiego postu, świąt – w tym czasie nie można było dopuszczać się przestępstw.

Schyłek średniowiecza – XIII w. :

• nowe konstrukcje winy

• nie zwracano uwagi na skutki, ale na nastawienie przestępcy do swojego czynu

• pod wpływem odkrytego ponownie pawa rzymskiego zaczyna się brać pod uwagę winę

• przestępcy z przypadku byli łagodniej karani

• łagodniej karano czyny, które były odpowiedzią na czyjś zamach (obrona konieczna)

XVI w. czasy monarchii absolutnej, zasada publiczności prawa ścigania przestępstw w Europie Zachodniej:

• brak sprawiedliwości wymierzanej na włąsną rękę.

8