ŚRODKI TRANSPORTU DLA POSZCZEGÓLNYCH TYPÓW ŻYWNOŚCI
A) żywność schłodzona i głęboko zamrażana
B) żywność o krótkotrwałym terminie ważności
C) żywność o długotrwałym terminie ważności
Transport chłodniczy, stanowiący podstawowe ogniwo w łańcuchu chłodniczym, ma za zadanie zaopatrzenie konsumentów w bezpieczne produkty, mimo ich ograniczonej trwałości. Rozróżnia się trzy podstawowe rodzaje transportu chłodniczego: morski (statki konwencjonalne, kontenerowce, chłodnicowce), lądowy (drogowy i kolejowy) i powietrzny. Głęboko zamrażane produkty żywnościowe są transportowane w temperaturze -18oC lub niższej, natomiast produkty schładzane w temperaturze wyższej od temperatury zamarzania. W każdym rodzaju transportu chłodniczego stosuje się specjalistyczne urządzenia chłodnicze umożliwiające uzyskanie odpowiedniej temperatury i jej kontrolę. Należy pamiętać, że w transporcie chłodniczym czasami konieczne jest ogrzewanie środka transportu w celu osiągnięcia odpowiedniej temperatury żywności schłodzonej – tak się dzieje w przypadku chłodnego klimatu.
Podstawową zasadą przy projektowaniu aparatury chłodniczej stosowanej w transporcie chłodniczym jest jej dostosowanie do utrzymania określonej temperatury produktów, a nie tylko do ich schładzania. W większości nowych urządzeń chłodniczych stosowanych w transporcie wykorzystywany jest system sprężarkowy z użyciem czynników chłodniczych HFC (wodorofluorokarbony – związki, w których część atomów wodoru została zastąpiona atomami fluoru – brak atomów chloru). W niektórych urządzeniach, podczas krótko trwającego transportu, stosowane są zużywające się czynniki chłodnicze, takie jak dwutlenek węgle czy ciekły azot. W transporcie drogowym wykorzystywane są urządzenia chłodnicze napędzane silnikiem pojazdu, a także odrębnym silnikiem wysokoprężnym. W wagonach kolejowych stosuje się silniki elektryczne zasilane generatorem wagonowym. W transporcie morskim stosowane jest zasilanie urządzeń chłodniczych energią elektryczną wytwarzaną na statku. Urządzenia chłodnicze rzadko są stosowane w transporcie lotniczym (najczęściej wykorzystuje się suchy lód, niekiedy źródłem energii elektrycznej są akumulatory.
W transporcie żywności o krótkotrwałym terminie ważności wykorzystuje się najczęściej środki transportu drogowego do których zalicza się izotermiczne środki transportu, lodownie, chłodnie i ogrzewane środki transportu. W transporcie morskim stosuje się chłodnicowce, a w lotniczym kontenery do przewozu żywności drogą powietrzną wyposażone zazwyczaj w chłodnie działające na zasadzie suchego lodu.
Izotermiczny środek transportu jest to środek transportu, którego nadwozie wykonane jest z termoizolujących ścian, łącznie z drzwiami, podłogą i dachem, pozwalających na ograniczenie wymiany ciepła między wewnętrzną i zewnętrzną powierzchnią nadwozia.
Lodownia jest izotermicznym środkiem transportu, który za pomocą źródła chłodu (lodu naturalnego z dodatkiem lub bez dodatku soli, płyt eutektycznych, suchego lodu z urządzeniem pozwalającym regulować proces sublimacji lub bez takiego urządzenia, gazów skroplonych z urządzeniem do regulacji procesu parowania lub bez takiego urządzenia itd.) innego niż urządzenie mechaniczne lub absorpcyjne pozwala obniżać temperaturę wewnątrz próżnego nadwozia i następnie utrzymywać ją przy średniej zewnętrznej temperaturze +30oC:
- na poziomie nie wyższym niż +7oC dla klasy A,
- na poziomie nie wyższym niż -10oC dla klasy B,
- na poziomie nie wyższym niż -20°C dla klasy C,
- na poziomie nie wyższym niż 0°C dla klasy D,
z wykorzystaniem odpowiednich czynników chłodzących i odpowiedniego wyposażenia.
Ten środek transportu powinien mieć jedną lub więcej komór, naczyń lub zbiorników dla
czynnika chłodzącego.
Chłodnia to izotermiczny środek transportu, wyposażony w indywidualne lub wspólne dla kilku środków transportu urządzenie chłodnicze (mechaniczny agregat sprężarkowy, urządzenie absorpcyjne itd.), pozwalające w średniej temperaturze zewnętrznej +30°C obniżać temperaturę wewnątrz próżnego nadwozia, a następnie stale utrzymywać ją w następujący sposób:
- dla klas A, B i C z dowolnym ustalonym praktycznie stałym poziomem temperatury ti, zgodnie z podanymi normami określonymi dla poniższych trzech klas:
– klasa A. Środek transportu – chłodnia wyposażona w takie urządzenie chłodnicze, przy którym ti może mieścić się między +12 i 0°C włącznie;
– klasa B. Środek transportu – chłodnia wyposażona w takie urządzenie chłodnicze przy którym ti może mieścić się między + 12 i -10°C włącznie;
– klasa C. Środek transportu – chłodnia wyposażona w takie urządzenie chłodnicze, przy którym ti może mieścić się między +12 i -20°C włącznie.
- dla klas D, E i F z ustalonym praktycznie stałym poziomem temperatury ti zgodnie z podanymi normami określonymi dla poniższych trzech klas:
– klasa D. Środek transportu – chłodnia wyposażona w takie urządzenie chłodnicze, przy
którym ti nie jest wyższe niż +2°C.
– klasa E. Środek transportu – chłodnia wyposażona w takie urządzenie chłodnicze, przy
którym ti nie jest wyższe niż -10°C.
– klasa F. Środek transportu – chłodnia wyposażona w takie urządzenie chłodnicze, przy
którym ti nie jest wyższe niż -20°C.
Ogrzewany środek transportu to izotermiczny środek transportu, wyposażony w urządzenie grzewcze, pozwalające na podwyższenie temperatury wewnątrz próżnego nadwozia, a następnie utrzymywanie jej przez co najmniej 12 godzin bez włączania ogrzewania na praktycznie stałym poziomie nie niższym niż +12°C, przy następującej średniej temperaturze zewnętrznej dla obu klas:
- Klasa A. Ogrzewany środek transportu w średniej temperaturze zewnętrznej -10°C,
- Klasa B. Ogrzewany środek transportu w średniej temperaturze zewnętrznej -20°C.
Chłodnicowiec stosowany w transporcie morskim to statek, na którym zainstalowane są agregaty chłodnicze i systemy wentylacyjne, pozwalające na wtłaczanie do ładowni powietrza o regulowanej temperaturze. Systemy te są oddzielne dla każdej komory (ładowni lub międzypokładu), co pozwala na utrzymywanie różnych temperatur w różnych komorach. Wydajność systemów powinna zapewniać utrzymanie temperatury -20° C przy każdych warunkach zewnętrznych, co pozwala na transport takich towarów jak mięso, ryby czy masło. Warzywa i owoce przewozi się w temperaturze kilku-kilkunastu stopni powyżej zera, w zależności od ładunku i jego potrzeb. Niektóre towary (cytrusy) dojrzewają w czasie transportu, co wymaga kontrolowanej temperatury i atmosfery. Ze względu na rosnący udział kontenerów w transporcie, chłodniowce wyposaża się również w osprzęt do mocowania kontenerów i gniazda do podłączania kontenerów chłodzonych.
W transporcie lotniczym żywność transportuje się we wszystkie strony świata i wszystkimi możliwymi środkami transportu. Również drogi powietrzne umożliwiają transport żywności. Wtedy jednak rolę chłodni przejmują ogromne kontenery. Kontenery do przewozu żywności drogą powietrzną wyposażone są zazwyczaj w chłodnie działające na zasadzie suchego lodu. Dzięki tej technologii chłodzenia kontener nie potrzebuje dostępu do energii elektrycznej, sam w sobie wytwarzając chłodne powietrze, czerpiąc je właśnie z suchego lodu. Istnieją też kontenery, w których zainstalowane są układy chłodzące zasilane prądem. Takie kontenery również wypełnione są lodem, z tym, że po załadowaniu ich do samolotu podłącza się je pod energię elektryczną. Dzięki dopływowi prądu uruchamiają się agregaty, które podobnie jak lodówki chłodzą powierzchnię wewnątrz chłodni. Transport żywności pomiędzy poszczególnymi państwami zawsze najszybsza będzie za pomocą samolotów. Żaden inny środek transportu nie umożliwia tak szybkiego przemieszczania się na takie odległości. Jednakże transport żywności samolotami jest bardzo mało opłacalny. Dlatego samolotami transportuje się zazwyczaj produkty spożywcze o dużej wartości. Przykładem takiego transportu może być kawior.
W transporcie kolejowym wykorzystuje się wagony chłodnie – są to wagony izolowane wykorzystujące określone źródło chłodzenia, do których to źródeł zalicza się:
- lód naturalny z dodatkiem soli lub bez dodatku soli,
- płyty eutektyczne; suchy lód, z kontrolą sublimacji lub bez kontroli sublimacji,
- skroplone gazy z kontrolą parowania lub bez kontroli parowania itp., inne niż jednostka mechaniczna lub „absorpcyjna”.
Przy średniej temperaturze otoczenia + 30oC wagon taki może obniżyć, a następnie utrzymać osiągniętą temperaturę wewnątrz pustego nadwozia do następujących poziomów:
- maksymalnie + 7oC w przypadku klasy A,
- maksymalnie -10oC w przypadku klasy B,
- maksymalnie -20oC w przypadku klasy C,
- maksymalnie 0oC w przypadku klasy D.
Wagon-chłodnia z chłodzeniem mechanicznym to wagon izolowany wyposażony we własne urządzenia chłodnicze lub obsługiwany przez zewnętrzny system chłodzenia wraz z innymi tego typu jednostkami. Do urządzeń chłodniczych zalicza się:
- kompresory mechaniczne
- jednostki „absorpcyjne”.
Przy średniej temperaturze otoczenia + 30oC, mechanicznie chłodzony wagon powinien pozwolić na obniżenie, a następnie utrzymanie osiągniętej temperatury wewnątrz pustego nadwozia do następujących poziomów:
- Klasa A. Wewnętrzna temperatura wagonu powinna być utrzymana na poziomie między +12°C a 0°C włącznie.
- Klasa B. Wewnętrzna temperatura wagonu powinna być utrzymana na poziomie między +12°C a -10°C włącznie.
Klasa C. Wewnętrzna temperatura wagonu powinna być utrzymana na poziomie między +12°C a -20°C włącznie.