Grom: Ekstaza – stan wyjątkowy czy zaburzenie psychiczne?

1. Z perspektywy psychologii religii ekstaza to każdy rodzaj podwyższonego poziomu radości
   i zachwytu; bada jak takie uczucia uniesienia, gdy są one uznawane jako religijne lub duchowe, należy ocenić w odniesieniu do zdrowia psychicznego i rozwoju osobowości.

2. Rozumienie ekstazy

1. Bleuler – „uszczęśliwiające zaburzenie świadomości”;

2. Lewin – próba wyparcia straty lub lęku, związanego z hipomaniakalną regresją do doświadczenia przyjemności i jedności przy piersi matki;

3. Bucke – ekstatyczna „kosmiczna świadomość” jako rdzeń twórczej osobowości;

4. Maslow – (na podstawie odpowiedzi studentów) doświadczenie szczytowe umożliwiające wolną od lęku i potrzeb percepcję, która zapominając o sobie samej, ujmuje kosmos
   i bliźnich jako wartościowe, akceptuje cierpienie i śmierć, towarzyszy temu samorealizacja, działa także terapeutycznie i sprzyja nawróceniu religijnemu.

3. Dwa ujęcia ekstazy

• doświadczana w sposób spontaniczny w kontekście niepatologicznym lub świadomie poprzez ćwiczenia, łącznie z użyciem substancji psychoaktywnych;

• Występowanie ekstazy w związku z zaburzeniami psychicznymi; tym pewniej jest objawem zaburzenie im bardziej niekontrolowanie wybucha oraz im bardziej destabilizująco i dezintegrująco oddziałuje.

4. Ekstaza a psychozy.

1. W zaburzeniach świadomości w napadach epileptycznych wiąże się z silnie kolorowymi halucynacjami wzrokowymi, urojeniami i uczuciami szczęśliwości (są one jednak rzadziej religijne i mniej znaczące dla nastawienia religijnego);

2. W maniakalnej fazie psychozy afektywnej (poczucie, że przy pomocy boskiego ducha jednostka jest w stanie dokonać rzeczy niemożliwych, omnipotencja);

3. Na początku schizofrenii, rzadziej w dalszych fazach – ekstaza jest związana
   z podświadomym lękiem o utratę granic ja i w dużej mierze wynika z obrony przed nim;

- mało jest danych empirycznych i teoretycznych interpretacji na temat urojeń religijnych w schizofrenii;

- pewnym jest, że urojenia chorujących na schizofrenię zawierają w większości treści niereligijne;

- urojenia w schizofrenii należy prawdopodobnie wyjaśnić jako próbę zrozumienia przez interpretację zagrażającego zaburzenia ich świadomości ja oraz uczynienie go znośnym przez nadkompensację, czyli pewną psychotyczną formę obrony;

d) za Scharfetterem schizofrenia to zaburzenie jednej lub większej liczby pięciu podstawowych wymiarów świadomości ja:

- witalności ja – uczucia bycia przy życiu;

- aktywności ja – zdolności do płynnego, skoncentrowanego, inicjowanego przez siebie myślenia, mówienia i działania;

- spójności ja – pewności bycia spoistą całością pomimo dążeń przeciwnych;

- granic ja – oddzielenie granicą od innych ludzi, obcych wpływów;

- tożsamości ja – ciągłości własnego ja ponad zmianami zachodzącymi w historii życia

Kiedy osoba doświadczy zaburzenia, w którymś z tych wymiarów to z lęku przed dezintegracją i fragmentaryzacją może reagować osłupieniem lub pobudzeniem aktywności motorycznej. W poznawczych i emocjonalnych próbach radzenia sobie mogą rozwijać się urojenia. Służą one uświadomieniu sobie i zrozumieniu własnego stanu (hipochondryczne zab. urojeniowe lub mania prześladowcza) lub próbują uczynić znośnym lęk i osłabienie poczucia własnej wartości przez nadkompensacje (mania wielkości i poczucie wszechmocy).

Przykłady „funkcji” urojeń religijnych w schizofrenii:

- przypisywanie wpływom demonicznym poruszeń agresywnych i seksualnych, które są przez jednostkę oceniane jako skrajnie negatywne i odbierane z ogromnym poczuciem winy;

- wyjaśnianie poczucia bycia prześladowanym przez identyfikację z Jezusem (obrona przed lękiem przez nadkompensację), jednocześnie jednostka czuje się kimś ważnym i godnym miłości.

5. Ekstaza w kontekście konfliktów emocjonalnych.

- w obrębie silnych konfliktów emocjonalnych obrona przed lękiem może prowadzić do silnych stanów religijno-ekstatycznych; epizody te są przeżywane w dwojaki sposób: albo pasywnie, jako ucieczka od rzeczywistości, albo jako impuls do aktywnego radzenia sobie z problemem i do psychicznej integracji.

6. Ekstaza jako niepatologiczny stan wyjątkowy.

Doświadczanie ekstazy jako wynik wytrwałych ćwiczeń duchowych – skupienie uwagi i gotowość do reakcji emocjonalnej na jakiejś treści pozytywnej oraz rezygnujące z wszelkiego krytycznego dystansu oddanie się uczuciu, które tę treść wyzwoliło. Doświadczenia te są najczęściej opisywane jako „doznanie szczytowe” i „uniesienie”.

7. Religijność w poważnych pod względem klinicznym stanach depresji.

 Jak poważna pod względem klinicznym depresja może zmienić religijne przeżycia, myślenie
i zachowanie?

- pacjenci z silną depresją cenią niżej swoje poczucie bezpieczeństwa odnajdowane w wierze i swoją wiarę w odkupienie i wieczne zbawienie niż pacjenci z lekką depresją (Hole, 1977);

- osoby depresyjne rzadziej potwierdzają obecność doświadczeń religijnych i rzadziej zgadzają się ze stwierdzeniem „wiara w Boga pomaga mi nie zwątpić w trudnym położeniu życiowym” (Dorr, 1987);

- z nasilającą się depresją bardziej negatywny staje się obraz Boga (Dorr, 1987).

Wyjaśnienia:

- osłabione przez depresję poczucie własnej wartości;

- obojętność emocjonalna, charakteryzująca silną depresję, w ogóle hamuje zdolność do mobilizacji uczuć religijnych;

- istnieją fazy depresji tak silne, w których komponent neurofizjologiczny i emocjonalny są tak zaburzone, że procesy poznawcze , biorące swój początek w przekonaniach religijnych, pozostają bezskuteczne;

- silna depresja nie jest z reguły wyzwalana przez negatywne treści poznawcze, lecz – odwrotnie – to ona sama czyni trudno dostępnym myśli wspierające własną wartość i ułatwia pojawianie się wspomnień, wyobrażeń i konkluzji czyniących sobie przedmiotem uwagi własne słabości;

- presamobójcze zawężenie Ringela (1987) – ograniczenie występowania przeżycia religijnego oraz regulacji emocji i zachowania; w grupie pacjentów, którzy próbowali odebrać sobie życie, prawie wszyscy przyznawali, że wiara nie powstrzymałaby planowanej próby samobójczej (Hole, 1977) kiedyś uwewnętrzniona norma opierania się samobójstwu nie mogła wpłynąć na przeżycia
i zachowania; wiele pacjentów po wyjściu głębokiej depresji ocenia swoja wiarę jako silniejszą niż przed chorobą.