Wskaznik Tłuszcz:Białko

Skład chemiczny mleka jest podstawowym elementem oceny poprawności żywienia krów. Poza uwarunkowaniami genetycznymi to właśnie prawidłowe zbilansowanie dawki pokarmowej ma decydujący wpływ na poziom białka i tłuszczu w mleku. W gospodarstwach będących pod kontrolą użytkowości mlecznej „kopalnią” informacji o stadzie są otrzymywane co miesiąc raporty wynikowe. Umiejętność posługiwania się tymi raportami pozwala na precyzyjniejsze zarządzanie stadem.

Jak zwiększyć zawartość białka w mleku?

Zawartość procentowa białka w mleku zależy w 50 — 60% od czynników środowiskowych (m.in.: żywienia, pory roku, wieku krowy, stadium laktacji). Należy pamiętać, że zawartość białka dla rasy holsztyńsko-fryzyjskiej (HF) kształtuje się pomiędzy 3,2 — 3,6%. Z tych względów nie należy oczekiwać nie skończonego wzrostu zawartości białka w mleku, a w prawidłowym żywieniu upatrywać raczej możliwości maksymalnego wykorzystania potencjału genetycznego krów. Podstawowe czynniki żywieniowe mające wpływ na poziom białka w mleku to:

• koncentracja energii w dawce pokarmowej,

• stosunek pasz objętościowych do treściwych,

• udział w dawce pasz białkowych,

• dodatek aminokwasów chronionych (głównie metioniny i lizyny).

Główną i najczęściej spotykaną przyczyną niskiej zawartości białka w mleku jest niedobór energii w dawce pokarmowej (lub niskie jej pobranie). Szczególną uwagę należy zwrócić na pierwsze 100 — 120 dni laktacji. Obserwowany spadek procentowej zawartości białka poniżej 3,0 w tym okresie wynika przede wszystkim:

• z niewystarczającej dawki paszy treściwej,

• nadmiernej zawartości w dawce węglowodanów strukturalnych (nadmierny udział słomy, kiszonki z traw późno zebranych, kiszonki z całych roślin zbożowych),

• z niedoboru w dawce skrobi trudno rozkładalnej w żwaczu, a dostępnej w jelicie cienkim (np. suszone ziarno kukurydzy),

• z nieumiejętnego stosowania dodatku tłuszczu, szczególnie niechronionego (pełnotłustych nasion rzepaku lub soji, oleju roślinnego).

Inną bardzo ważną przyczyną zmniejszenia zawartości białka w mleku jest niskie pobranie suchej masy (w tym energii) po wycieleniu. W celu zwiększenia spożycia należy:

• stosować najlepsze pasze objętościowe — charakteryzujące się wysoką wartością pokarmową i jakością,

• właściwie przygotować krowy do laktacji,

• nie zatuczać krów (BCS > 3,75),

• właściwie pielęgnować racice.

Tłuszcz w mleku

Zawartość tłuszczu w mleku dostarcza informacji o przemianach węglowodanów w żwaczu. Dla krów rasy HF zawartość tłuszczu oscyluje pomiędzy 3,6 — 4,1%. Spadek poniżej 3,5% powinien być sygnałem do kontroli dawki pokarmowej przede wszystkim pod względem struktury. Z kolei poziom tłuszczu przekraczający 5,0% (szczególnie w pierwszym okresie laktacji) może być następstwem wystąpienia jednej z kosztowniejszych chorób metabolicznych — ketozy. Podstawowe przyczyny zbyt małej i nadmiernej zawartości tłuszczu w mleku (dotyczy przede wszystkim pierwszych 3 miesięcy laktacji):

Zawartość tłuszczu w mleku
Zbyt niska	Zbyt wysoka
Brak struktury.	Zbyt dobra kondycja krów po wycieleniu.
Niedobór węglowodanów strukturalnych.	Nadmiar węglowodanów strukturalnych.
Nadmierne jednorazowe dawki paszy treściwej (głównie ziaren zbóż zawierających skrobię o wysokim rozkładzie w żwaczu).	Niedostosowane dawki paszy treściwiej do wydajności mlecznej.
Niska zawartość suchej masy w TMR-rze.	Małe spożycie suchej masy po wycieleniu.
Łączenie pasz o podobnym charakterze.	Niska jakość pasz objętościowych.
Skarmianie znacznych ilości kiszonek o nadmiernie niskim pH (np.: kiszonka z liści buraczanych).	Niewłaściwe żywienie w okresie przejściowym (tzn. 3 tygodnie przed i 2 — 3 tygodnie po wycieleniu).

Według amerykańskich zaleceń w dawce pokarmowej dla krów w pierwszej fazie laktacji powinno być:

• włókna strukturalnego o długości cząstek powyżej 4 cm — od 15 do 20% suchej masy,

• NDF - od 25 — 30% suchej masy, z czego 75% NDF powinno pochodzić z pasz objętościowych,

• ADF - od 19 — 20% suchej masy,

• węglowodanów niestrukturalnych (NSC) — od 35 — 40% suchej masy.

Mocznik w mleku

Składnikiem mleka wzbudzającym najwięcej emocji jest mocznik. Wartość prawidłowa zdaniem niektórych żywieniowców oraz zootechników kształtuje się pomiędzy 150 — 270 mg/l. Ostatnie lata wskazują, że raczej istnieje tendencja do obniżania górnego zalecanego poziomu mocznika w mleku. Wynika to z faktu, iż każdy nadmiar mocznika w mleku zwiększa nakłady energetyczne związane z detoksykacją amoniaku w wątrobie i tym samym pogłębia ujemny bilans energii po wycieleniu. Należy pamiętać, że zawartość mocznika w mleku zależy od jakości białka (tzn. rozkładu związków azotowych w żwaczu) oraz ilości dostępnej energii w żwaczu. W sytuacji stwierdzenia wysokiego poziomu mocznika w mleku należy:

• zmniejszyć ilość pasz zawierających białko szybko rozkładalne w żwaczu (kiszonka z lucerny, kiszonka z traw, nasiona roślin strączkowych, śruty poekstrakcyjne),

• zwiększyć ilość węglowodanów fermentujących w żwaczu (zboża, wysłodki buraczane suszone, kiszonka z wysłodków buraczanych, kiszonka z kukurydzy).

Na zawartość mocznika w mleku mają wpływ także:

• wydajność mleka (im większa tym wyższy poziom mocznika),

• małe pobranie wody,

• czas pobrania próby (wyższa w mleku wieczornym),

• wiek krowy (wyższa u wieloródek).

Podsumowanie

Analiza składu chemicznego mleka jest bardzo przydatnym „narzędziem” ułatwiającym kontrolę żywienia oraz stanu zdrowotnego krów mlecznych. Jakkolwiek, nigdy zawartość białka, tłuszczu oraz mocznika w mleku nie powinna być interpretowana w oderwaniu od pozostałych analiz obejmujących m.in.: podstawową analizę żywienia, kontrolę zbilansowania dawki pokarmowej w 1 kg suchej masy, ocenę konsystencji kału, pH moczu i kału, wskaźników rozrodu oraz kondycji krów (BCS).

TMR w żywieniu krów

TMR - to mieszanina pasz objętościowych i treściwych z dodatkiem składników witaminowo-mineralnych. Każda porcja takiej paszy zawiera właściwe proporcje składników odżywczych i wymaganą strukturę, zapewniającą właściwe funkcjonowanie żwacza. Popularność systemu TMR wynika z najwyższej stabilności żywienia krów, co jest konieczne w żywieniu wysokowydajnych sztuk, otrzymujących duże ilości pasz treściwych. 

Zalety tego systemu ujawnią się po spełnieniu następujących warunków:
- Posiadanie dużego stada krów wysokowydajnych, o wyrównanym potencjale genetycznym.
- Pasze objętościowe muszą być bardzo dobrej jakości.
- Stado powinno być podzielone przynajmniej na trzy grupy żywieniowe - krowy zasuszone, w pierwszym okresie laktacji do 120 dnia, od 120 dnia do zasuszenia. Różnica w wydajności krów w grupie nie powinna przekraczać 10 litrów.
- Każda grupa otrzymuje TMR o innym składzie, osobno przygotowany i zadany.
- Duże stada krów - mała liczba krów powoduje, że spłaszcza się krzywa laktacji, gorzej są wykorzystywane pasze treściwe, a krowy mniej wydajne nadmiernie się otłuszczają, co grozi komplikacjami zdrowotnymi.

Przygotowanie TMR

Najlepsze pasze do sporządzania TMR to jakościowo dobre kiszonki o podwyższonej zawartości suchej masy (kiszonka z kukurydzy, prasowanych wysłodków, sianokiszonki z traw, motylkowatych). Do TMR nie nadaje się kiszonka z liści buraków, buraki pastewne, mokre wysłodki, wywar, głównie z powodu dużej zmienności składników pokarmowych. Ograniczona jest przydatność zielonek ze względu na powodowanie szybkiego zagrzewania się TMR. Przydatne jest młóto świeże i kiszone. TMR powinien zawierać w suchej masie 17-18% włókna surowego i przewagę pasz objętościowych - 75%, pociętych na długość 3-4 cm. Zawartość suchej masy powinna wynosić 40-50%. Po ściśnięciu pasza nie może się zlepiać, lecz rozsypywać, a części strukturalne powinny być widoczne. 

Najlepiej, gdy kiszonki są przygotowane z roślin rozdrobnionych wtedy wóz je tylko miesza nie musi ciąć. Kiszonki z całych roślin wymagają pocięcia. Przy napełnianiu wozu paszowego najpierw ładowane są pasze treściwe, potem objętościowe. Wybór wozu zależy od oprzyrządowania i pojemności roboczej, która w zależności od producenta wynosi od 60 do 90% pojemności całkowitej.

Maksymalne pobranie pasz przez krowy wynosi 24-28 kg suchej masy (s.m.), a krowy zasuszone zjadają dziennie tylko 11-13 kg.

Zalety TMR
- Żywiąc przeżuwacze żywimy mikroflorę, a TMR stabilizuje warunki w żwaczu, sprzyja przemianom metabolicznym, poprawia zdrowotność.
- Wszystkie pasze są wymieszane i krowa zjada je w odpowiednich proporcjach. Możliwe jest skarmianie dużych dawek pasz treściwych, nawet do 60% s.m. dawki.
- Mając przez cały czas dostęp do tej samej paszy, krowy jedzą ją powoli, pobierając więcej o 1-1,5 kg s.m., co daje 2,3 l mleka więcej.
- Skład TMR ustala się oddzielnie dla każdej grupy na podstawie średniej wydajności mleka i wartości pokarmowej poszczególnych pasz.

Dzielenie na grupy

W USA, Holandii, Izraelu, gdzie średnia wydajność krów jest wysoka i wyrównana, przekraczająca 35 kg mleka, a krowy zasuszane są przy wydajności powyżej 20-25 kg mleka, stosuje się jedną uniwersalną dawkę; jeden TMR w oborze. Wtedy nie ma problemu otłuszczenia krów niskowydajnych, bo takich po prostu nie ma w stadzie. Oznacza to w praktyce, że wszystkie krowy przez cały okres laktacji otrzymują taką samą dawkę, obliczoną na zapotrzebowanie 1/3 najbardziej wydajnych krów. Natomiast krowy zasuszone są również żywione tą samą dawką, co w okresie laktacji, tylko "rozcieńczoną" 2-4 kg słomy. Stosowanie tej zasady znacznie upraszcza zarówno żywienie jak i całą technologię produkcji mleka. Nie ma potrzeby przegrupowywania krów i zastanawiania się, czy ma być grup dwie czy nawet cztery w okresie laktacji.

rzy znacznych różnicach wydajności mlecznej w stadzie, od 45-50 kg do 10-15 kg, skutki skarmiania jednego uniwersalnego TMR, na przykład pokrywającego zapotrzebowanie na 35 kg mleka mogą być opłakane. Wtedy krowy niskowydajne są przekondycjonowane. Doprowadzenie ponowne do średniej kondycji krów (3,5 pkt. BSC*) trwa miesiącami, a koszty złego zacielania i niższej wydajności, są bardzo duże.

Właściwie można zarządzać stadem gdy grupy żywieniowe różnią się średnią wydajnością o 10-12 kg mleka. 

Jeden TMR w oborze, sporządzony dla wydajności 25 kg mleka, powoduje z jednej strony otłuszczenie krów w ostatnich tygodniach laktacji i marnotrawstwo paszy treściwej, z drugiej natomiast nie jest wystarczający na pokrycie zapotrzebowania krów produkujących 40 czy 50 kg mleka, co zmniejsza ich wydajność.

Błędne jest myślenie, że krowa sama "reguluje" pobranie paszy TMR, że dla wydajności np. 14 kg mleka pobierze 15-16 kg s.m., 28 kg s.m. przy wydajności 45 kg mleka. Krowa potrafi regulować pobranie paszy jedynie w zakresie ą10%. 

Jedna grupa może być zorganizowana w oborze, w której funkcjonuje stacja żywienia lub pasza treściwa zadawana jest dodatkowo "z ręki" np. w oborach wiązanych. Taki model proponowany jest dla stad 50-100 krów, gdzie ze względu na liczebność krów oraz pojemność wozu paszowego (zwykle małego) trudno jest podzielić stado na więcej grup żywieniowych. 

Wady systemu TMR - brak indywidualizacji żywienia krów (np. "spłaszcza się" wydajność krów bardzo wysokowydajnych). Mniejsza jest możliwość kontroli pobierania pasz; istnieje możliwość wymieszania pasz nadpsutych; sortowanie pasz przez krowy; trudności w żywieniu małych grup.
Wartość pokarmową TMR określa się poprzez koncentrację energii, białka, składników mineralnych, witamin w 1 kg s.m. TMR-u. Żywienie powinno być do woli, a ilość zadanego TMR powinna pozwalać na pozostawienie na stole paszowym 3-5% niedojadów. Krowa powinna pobrać 25 kg s.m. TMR.
Bilansowanie wartości pokarmowej TMR - przy braku podziału na grupy koncentrację składników w 1 kg s.m. należy bilansować na wydajność mleka o 30% powyżej średniej stada. Przy podziale na 2 grupy dawkę bilansować na wydajność o 20% powyżej średniej dla grupy, a przy 3 grupach na wydajność o 10% powyżej średniej dla grupy.

TMR w małych stadach - podstawą żywienia jest tzw. TMR bazowy pokrywający zapotrzebowanie na 20 kg mleka. Krowom o wyższej wydajności na stół paszowy dosypuje się paszę treściwą, aby pokryć zapotrzebowanie na produkcję 30 kg mleka (TMR-2). Krowom o najwyższej wydajności np. 40 kg mleka dosypuje się do TMR-2 dodatkową ilość paszy treściwej i powstaje TMR-3.
O tym jaki powinien być prawidłowy TMR mówił, podczas wykładu na Fermie Bydła 2008 w Poznaniu, prof. dr hab. Zygmunt Maciej Kowalski. Stwierdził, że: "Ważną, często pomijaną dotychczas sprawą jest dobre pocięcie i wymieszanie paszy. Pasza objętościowa sucha powinna być pocięta na sieczkę o długości 4-8 cm, a pozostałe na cząstki poniżej 18 mm. Wówczas krowy paszy nie wybierają, pobierają jej więcej i lepiej trawią". Powiedział także że: "Zakup wozu paszowego - nie rozwiązuje problemu żywienia wysokowydajnych krów. Nieumiejętne korzystanie z tej technologii może być przyczyną wielu problemów zdrowotnych u bydła. Przed zakupem najlepiej jest wypożyczyć wóz z firmy paszowej i sprawdzić czy pasuje do posiadanych pasz objętościowych".

Co mówią badania

Ostatnie badania wykazały, że: 
- Krowy zostawiają cząstki o wielkości ponad 18 mm, wyjadając mniejsze. Sortowanie jest niekorzystne, bo prowadzi do subklinicznych kwasic. 
- Pozostawione niedojady pobierane przez krowy zdominowane (pierwiastki, po porodzie, słabsze, niższe w hierarchii stada, kulawe) są niższej wartości pokarmowej, co może być powodem ketozy.
- Krowy w oborach, wolnostanowiskowych sortują TMR bardziej niż na uwięzi. W innych stwierdzono, że krowy zostawiały dłuższe cząstki po zmianie TMR z wysokoobjętościowego na niskoobjętościowy. To jest bardzo ważne w adaptacji do nowej dawki po porodzie stwarzając ryzyko kwasicy, przemieszczenia trawieńca. 
- Zbyt suchy TMR jest łatwiej przebierany (sortowany) niż o prawidłowej wilgotności wynoszącej 40-45% s.m. W doświadczeniu po dodaniu wody do suchego TMR (ponad 65% s.m.) zmniejszyło się sortowanie TMR.

Karmienie krów TMR

MR powinien być dostępny dla krów w ciągu doby przez minimum 20 godzin. Zadawać TMR jest lepiej między dojami niż w czasie doju, gdyż zwiększa to częstotliwość podchodzenia krów do stołu paszowego. Im częściej jest zadawany TMR, tym lepsze jest jego pobieranie.

Tradycyjnie zadaje się TMR w dwóch równych odpasach - porannym 50% i popołudniowym 50%. W okresach wysokich temperatur zmienia się proporcje na 30% rano i 70% w odpasie popołudniowym. Niedojadów powinno zostawać 3-5% a ich struktura fizyczna i wartość pokarmowa powinny być takie same jak zadanego TMR (różnica do 10% na każdym sicie).

Nazwa:	VETAHEPAR
Skład:	Menbuton 100 mg/1 ml
Właściwości farmakologiczne:	Menbuton silnie stymuluje czynności wydzielnicze wątroby, trzustki i gruczołów błony śluzowej przewodu pokarmowego.  Zwiększa 2- do 5-krotnie wydzielanie żółci, soku trzustkowego oraz żołądkowego w porównaniu do wartości fizjologicznych. Pośrednio pobudza motorykę jelit.  Menbuton podany dożylnie w dawce 10 mg/ kg m.c. krowom, utrzymuje się we krwi kilkanaście godzin, po 8 godz. jego stężenie w surowicy obniża się do poziomu poniżej 1 mg/ litr. Substancja jest szybko usuwana z organizmu, głównie z moczem, żółcią oraz kałem.  LD50 menbutonu dla myszy wynosi 400 mg/ kg m.c. po podaniu dożylnym oraz 1500 mg/ kg m.c. po podaniu doustnym, dla szczura 3 000 mg/ kg m.c. po podaniu doustnym.
Okres karencji:	Tkanki jadalne 3 dni. Mleko 1 dzień
Wskazania:	Niestrawności, zaburzenia trawienia i upośledzenie procesów wydzielniczych wątroby, trzustki i gruczołów błony śluzowej przewodu pokarmowego.  Jako lek wspomagający w leczeniu ketozy, w stanach rekonwalescencji.  Bydło, owce  - - niestrawności pierwotne wynikłe z błędów żywieniowych,  - - niestrawności wtórne towarzyszące chorobom układu pokarmowego, po zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy brzusznej, - - zakłócenia procesów trawienia towarzyszące ketozie, hipomagnezemii i stłuszczeniu wątroby,  - - schorzenia przebiegające z upośledzeniem funkcji wątroby. Konie  - - morzyska przebiegające z atonią przewodu pokarmowego i zaleganiem kału ( wzdęcia jelit, zaleganie w jelicie ślepym i okrężnicy dużej),  - - upośledzenie procesów trawiennych po przekarmieniu,  - - upośledzenie czynności wątroby,  - - nieżyty przewodu pokarmowego,  - - rekonwalescencja po ciężkich stanach kolkowych (ostre stany zapalne, zatkania jelit cienkich), po ostrych chorobach zakaĽnych, po zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy brzusznej.  Świnie  - - niestrawności z objawami braku apetytu,  - - przewlekłe nieżyty przewodu pokarmowego,  - - zaparcia wskutek atonii przewodu pokarmowego, w tym u macior ciężarnych i w okresie poporodowym.  Psy  - - upośledzenie procesów trawiennych z towarzyszącym brakiem apetytu,  - - zaparcia w następstwie atonii przewodu pokarmowego,  - - zaburzenia procesów wydzielniczych wątroby, trzustki.  Przeciwwskazania:  Ostre zapalenie trzustki, ciężkie zapalenie wątroby, niedrożności dróg żółciowych (żółtaczka mechaniczna), niedrożności mechaniczne jelit (wgłobienia, omotania), niewydolność serca.
Przeciwwskazania:	Ostre zapalenie trzustki, ciężkie zapalenie wątroby, niedrożności dróg żółciowych (żółtaczka mechaniczna), niedrożności mechaniczne jelit (wgłobienia, omotania), niewydolność serca.  Działania niepożądane:  Przemijające pobudzenie motoryki przewodu pokarmowego, ślinotok, zwiększona potliwość, łzawienie, wzmożone oddawanie moczu, ciemne zabarwienie kału. Lek może powodować wystąpienie w miejscu iniekcji domięśniowej krótkotrwałej, samoistnie ustępującej bolesności.  Interakcje:  Menbutonu nie można mieszać z roztworami soli wapnia, witamin z grupy B oraz penicyliną prokainową.  W przypadku stosowania równocześnie z preparatami przeciwmotyliczymi może dojść do wystąpienia objawów kolki.  Dawkowanie i stosowanie:  Zalecana dawka u dużych zwierząt wynosi 5 -10 mg menbutonu na kg m.c., co odpowiada 1 ml preparatu na 10 - 20 kg m.c.  VETAHEPAR podaje się w zależności od gatunku domięśniowo w głębokiej iniekcji lub dożylnie w dawce:  Bydło - 20-50 ml i.m. lub i.v.  Cielęta - 5-15 ml i.m. lub i.v.  Owce - 5-6 ml i.m. lub i.v.  Konie - 20-30 ml i.v.  Świnie - 10-20 ml i.m.  Prosięta - 1-2 ml i.m.  Psy - 0,1 ml na kg m.c. i.m. lub i.v.  Preparat podaje się jednokrotnie. W ciężkich przypadkach kolejną dawkę leku można podać w odstępie 24 - 48 godzin. U koni zalecanym sposobem podania leku jest powolny wlew dożylny.  Warunki przechowywania:  Przechowywać w temperaturze poniżej 25oC. Przechowywać w miejscu suchym. Nie zamrażać! Chronić od światła! Trwałość:  1 rok. Ostrzeżenia  Zachować ostrożność przy aplikacji preparatu. Domięśniowo preparat podawać w głębokiej iniekcji.  Nie podawać w jedno miejsce więcej preparatu niż 20 ml bydłu, 10 ml świniom i cielętom oraz 5 ml owcom. Zwierzęta po podaniu preparatu nie powinny być wystawiane na działanie światła słonecznego.  U koni zalecanym sposobem podania leku jest powolny wlew dożylny.  Przechowywać w miejscu niedostępnym dla dzieci.  Wyłącznie dla zwierząt.  Wydaje się z przepisu lekarza weterynarii.  Opakowanie:  Butelki PET zamykane korkami gumowymi i zabezpieczone kapslami aluminiowymi, zawierające po 20, 50, 100 i 250 ml preparatu, pakowane pojedynczo w pudełka tekturowe.
Opakowanie:	Butelki PET
Postać:	10% roztwór MENBUTONU do wstrzykiwań domięśniowych i dożylnych dla bydła, świń, owiec, kon
Producent:	Vet-Agro Lublin