Wypowiedź ustna i pisemna w języku polskim

10. 10. 2012 r.

1. Gramatyka polska jest gramatyką fleksyjną. [tak w sumie to język polski jest językiem fleksyjnym, nie gramatyka].

TYPOLOGIA JĘZYKA to dziedzina językoznawstwa, która zajmuje sie językami ze względu na ich cechy (gramatyczne, fonetyczne, leksykalne), bez względu na ich pochodzenie.
Typologia ogólna jest częścią językoznawstwa ogólnego. Bada uniwersalia językowe, a wiec to, co podobne lub identyczne we wszystkich językach świata. Np. w każdym języku istnieją spółgłoski i samogłoski, a liczba samogłosek niskiego stopnia zwężenia (e, o) jest mniejsza lub równa liczbie samogłosek wyższego stopnia zwężenia (i, y, u).
Uniwersalia językowe to cechy wspólne wszystkich (uniwersalia absolutne) lub zdecydowanej większości (tzw. uniwersalne tendencje) języków naturalnych. Pojęciem takim jest np. morfem czyli najmniejsza jednostka znaczeniowa posiadająca jedna postać fonetyczna lub niewielka ilość postaci zależnych od kontekstu. Uniwersalne jest tez to, ze kolejność morfemów odgrywa dużą role. Uniwersalium językowym nie są: wyrazy, czas teraźniejszy, przyszły i przeszły, 3 osoby, liczba pojedyncza i mnoga, kolory, przymiotniki, czasownik "być".
Abstrakcyjne pojęcia, idee posiadają tłumaczenie na wszystkie języki świata.
Typologia kontrastywna bada różnice istniejące pomiędzy językami. Np. liczba fonemow w niektórych językach kaukaskich przekracza 80, w języku polskim wynosi ok. 40, a istnieją języki, w których spada poniżej 20. Typologia kontrastywna bada tez objętość leksykonu w językach świata. Np. w języku czeskim jest jakoby ok. 250 tys. wyrazów, podczas gdy w polskim - 125 tysięcy.

Języki fleksyjne (inaczej syntetyczne) – języki z rozbudowaną fleksją. Typowe przykłady języków fleksyjnych to polski i łacina oraz rekonstruowany język praindoeuropejski. Poza rodziną indoeuropejską języki fleksyjne to rzadkość, jednym z nielicznych jest język czeczeński. Typowy wyraz składa się z jednego morfemu znaczeniowego i jednego lub więcej morfemów gramatycznych, które bardzo często spełniają więcej niż jedną funkcję gramatyczną i spełniają ją tylko przy pewnej grupie morfemów bazowych. Np. wyraz kobiety składa się z dwóch morfemów kobiet- oraz -y.
Jezyk izolujacy – w jezyk, w ktorym o funkcji gramatycznej i skladniowej wyrazu decyduje pozycja danego wyrazu w zdaniu. W jezykach izolujacych wiekszosc pojedynczych morfemow moze byc samodzielnymi wyrazami. Istotna cecha jezykow izolujacych jest to, ze wyrazy sa nieodmienne. Jezyki takie trudno znalezc w czystej postaci, choc najczesciej jako typowy przyklad podaje sie klasyczny jezyk chinski, gdyz wspolczesny standardowy jezyk mandarynski ma juz pewne cechy jezykow aglutynacyjnych. Innymi przykladami sa wietnamski, tajski, joruba i wiele jezykow Sudanu, Polinezji oraz atlantyckiego wybrzeza Ameryki Poludniowej. Rowniez francuski i angielski sa w duzym stopniu izolujace.
Jezyki analityczne – wyrazaja stosunki gramatyczne za pomoca luznych morfemow w postaci form czasownika posilkowego, przyslowkow i przyimkow. Przykladem moze byc jezyk francuski i jezyki polinezyjskie.
Jezyk tonalny − jezyk, w ktorym kazda sylaba ma przypisany pewien ton, polegajacy na odpowiedniej modulacji glosu. Najwiecej jezykow tonalnych wystepuje w Azji Poludniowo-Wschodniej oraz w zachodniej Afryce. Przykladami jezykow tonalnych sa tajski, wietnamski, jezyki chinskie, czadyjskie czy tez jezyk joruba. Ton w jezykach tonalnych ma najczesciej funkcje dystynktywna, tzn. dany ton decyduje o znaczeniu wyrazu. Przyklad z jezyka tajskiego: Maí maĭ maî maī "Nowe drewno sie pali, nieprawdaz?". Ton nalezy odroznic od akcentu tonicznego wystepujacego w takich jezykach, jak starozytna greka, jezyk chorwacki, jezyk szwedzki czy jezyk japonski, a polegajacego na podwyzszeniu lub obnizeniu tonu niektorych sylab w wyrazie.
Jezyki aglutynacyjne – w Europie najwazniejszymi reprezentantami tego typu sa jezyki wegierski, finski, estonski i turecki, naleza tu takze m.in.gruzinski i baskijski, a ze starozytnych takze etruski, sumeryjski i elamicki. Poza obszarem europejskim, aglutynacja jest czesto spotykana, m.in. w niektorych jezykach autochtonicznych ludow Ameryki, takich jak keczua, oraz w rozprzestrzenionych po olbrzymich obszarach Azji jezykach ligi uralo-altajskiej. Do jezykow aglutynacyjnych naleza tez japonski i koreanski. Aglutynacja pelni w tych jezykach czesto rowniez funkcje slowotworcza – umozliwia przekazywanie rozbudowanych tresci za pomoca ciagu polaczonych ze soba morfemow, np. jednym z najdluzszych wyrazow jezyka wegierskiego jest meg|szent|ség|telen|ít|het|etlen|ség|es|kei|dés|ei|tek|ért, pochodzacy od wyrazu szent, czyli swiety.

Jezyki mlaskowe (ang. click languages) – jezyki, ktorych cecha charakterystyczna jest wystepowanie tzw. mlaskow, majacych status fonemow[1]. Wspolczesnie uzywane w rejonach pierwotnych i nie zakloconych wplywami cywilizacyjnymi, typowymi przedstawicielami sa jezyki khoisan. Przypuszczeniem niektorych jezykoznawcow jest, iz ten typ jezyka jako formy komunikacji, byl pierwszym uzywanym przez gatunki z rodzaju Homo.
Jezyki pozycyjne – jezyki w ktorych kazda czesc zadania ma swoje ustalone miejsce, ktore pozwala na zachowanie sensu wypowiedzi (np. jezyk angielski). Jezyki pozycyjne to zwykle jezyki izolujace, i przeciwstawia sie im jezyki fleksyjne. Jezyki pozycyjne posiadaja zwykle przedimki, okreslajace kategorie rzeczownikow po nich nastepujacych. Zmiana pozycji czesci zadania nastepuje w przypadku inwersji, czyli zamiennosci czesci zdania przy stawianiu pytan, czy zastosowaniu czasownikow silnych jak np. can w jezyku angielskim. Jezykami pozycyjnymi sa na przyklad angielski, francuski, chinski i paszto.
Jezyki polisyntetyczne - w jezykach takich znika w praktyce roznica miedzy wyrazem a zdaniem (nawet zlozonym), np. w jupik: Anisaxtuxtyfkagatapixnakakjagaka = Zdarzylo sie, ze chcialem go ostatecznie zmusic do chodzenia i przynoszenia sniegu. Przykłady języków polisynteteycznych: abchaski, czukocki, eskimoski. Tendencje polisyntetyczne wystepuja rowniez w niektorych dialektach arabskich, a takze w baskijskim i jezykach bantu.

2. Gramatyka transformacyjna to gramatyka zajmująca się przekształcaniem jednych konstrukcji składniowych na inne.

3. Język posiada strukturę:

powierzchniową [gramatyka, leksyka, system],
głęboką [znaczenie]

BEZBARWNE ZIELONE IDEE WŚCIEKLE ŚPIĄ. Zdanie to posiada strukturę powierzchniową (podmiot, orzeczenie etc.), lecz nie posiada struktury głębokiej, tj. znaczenia. Pamiętać należy, że w tekstach literackich znaczenia moga nabierać konstrukcje zdaniowe pozornie pozbawione sensu.

4. Style wypowiedzi:

naukowy
urzędowo-kancelaryjny
publicystyczny
artystyczny
potoczny

2 dowcipy narracyjne