Konstrukcja więźby dachowej nawy głównej kościoła ss. wizytek w Warszawie, cz. 3

Fot. 1. Przykłady ciesielskich znaków montażowych występujących na elementach więźby

Oznaczenia konstrukcji, znaki montażowe
Więźba posiada zachowany, kompletny system ciesielskich znaków montażowych, podzielony na symbole i numery związane z kolejnymi wiązarami oraz oddzielnie dla elementów składowych ram stolcowych. Wiązary pełne posiadają dodatkową numerację w formie zwiększającej się ilości płytkich, równoległych do siebie krótkich nacięć drewna, uzupełniającą ciągłą numerację kolejnych wiązarów. Zastosowany system znaków ciesielskich zróżnicowany jest na część północną i południową konstrukcji. Poszczególne elementy wiązarów i ram stolcowych, znajdujące się po danej stronie, posiadają ten sam rodzaj oznakowania oraz kolejną numerację.

Wiązary pełne i niepełne
Znaki montażowe występują przy końcach belek wiązarowych, na dolnych częściach krokwi i zastrzałów, przy końcach rygli wiązarów pełnych oraz na powierzchniach jętek w pobliżu krokwi. W konstrukcji nad nawą główną kościoła umieszczono je po stronie zachodniej, nad prezbiterium po stronie wschodniej poszczególnych elementów. Numeracja odpowiada kolejnym wiązarom i jest ciągła od 1 do 29, licząc narastająco od ściany szczytowej zachodniej.

Ramy stolcowe
Ramy stolcowe południowa i północna posiadają oznaczenia montażowe na stolcach i zastrzałach (krzyżach św. Andrzeja), umieszczone w dolnych partiach elementów od strony osi podłużnej poddasza. Na stolcach występuje podwójne oznakowanie, określające numer kolejnego elementu ramy stolcowej (umieszczony na powierzchni od strony osi podłużnej poddasza), jak i numer elementu w kolejnym wiązarze (zlokalizowany na powierzchni równoległej do osi poprzecznej poddasza). Numeracja odpowiada kolejnym elementom ramy i jest ciągła od 1 do 25, licząc narastająco od ściany szczytowej zachodniej.

Podwaliny ram stolcowych
Stwierdzono również występowanie oznaczeń na podwalinie ramy stolcowej północnej, ale ograniczają się one do czterech pierwszych wiązarów (od strony ściany szczytowej zachodniej) i nie są dalej kontynuowane. Formą odpowiadają znakom stosowanym na pozostałych elementach ramy po stronie północnej.

Poprzeczna rama stolcowa na zakończeniu prezbiterium
Posiada własną numerację elementów, występującą również na krokwiach dachu nad ścianą szczytową. Znaki znajdują się na stolcach i zastrzałach i dotyczą wyłącznie elementów ścianki, dodatkowo na stolcach znajdują się oznaczenia wiązarów pełnych (płytkie, krótkie i równoległe do siebie nacięcia drewna).

Rodzaje znaków montażowych
Po stronie południowej poddasza nad nawą główną stosowano oznaczenia odpowiadające cyfrom rzymskim: „I, II, III, IIII, V, VI, VII, VIII, VIIII, X, XI, XII, XIII, XIIII, XV, XVI, XVII, XVIII, XVIIII, XX, XXI, XXII, XXIII, XXIIII, XXV, XXVI, XXVII, XXVIII, XXVIIII”. Po stronie północnej zastosowano oznaczenia symboliczne, nawiązujące do układu cyfr rzymskich: jedynkę stanowi nacięcie drewna (linia) i dotykający do niej bokiem jeden trójkąt wycięty dłutem, dwójkę – nacięcie drewna i dwa trójkąty, trójkę – nacięcie drewna i trzy trójkąty, czwórkę – nacięcie drewna i cztery trójkąty. Piąty wiązar posiada oznaczenie „V” z tym, że zakończenia ramion znaku oraz jego dół wykonano w formie trójkątów wyciętych dłutem w drewnie.

Fot 2. Przykłady znaków montażowych występujących na więźbie nad nawą główną kościoła

Następnie analogicznie – wiązar szósty posiada oznaczenie jak wiązar piąty, z tym że dodano po jego prawej stronie nacięcie i jeden trójkąt itd. Wiązar dziesiąty to „X” wzbogacone o trójkąty na zakończeniach ramion (w górnej części „X” trójkąty skierowane są na zewnątrz, w dolnej części „X” do wewnątrz znaku). W niektórych elementach występuje wybrany w powierzchni drewna trójkąt, znajdujący się w górnej części znaku, nad skrzyżowaniem ramion „X”, ale być może forma ta powstała w wyniku miejscowego uszkodzenia powierzchni drewna np. przy wycinaniu znaku. Jedenasty element oznaczono jako „X” (z trójkątami) i umieszczone po prawej stronie nacięcie drewna z jednym trójkątem, szesnasty element oznacza „X” (z trójkątami) oraz „V” (z trójkątami) i nacięcie drewna z jednym trójkątem itd. Wyłącznie w wiązarach pełnych oznaczenia powyższe są uzupełnione znakami w formie niewielkich, pionowych nacięć, których ilość odpowiada numerowi kolejnego wiązara pełnego poczynając od „I” (1), do „IIIIIIIII” (9), licząc od strony zachodniej w kierunku wschodnim. Poprzeczna ścianka stolcowa posiada znaki w postaci cyfr rzymskich od „I” do „III” umieszczone na stolcach (uzupełnione oznaczeniami kolejnego wiązara pełnego w postaci dziewięciu pionowych nacięć) i od „I” do „IIII” na zastrzałach (licząc od strony północnej do południowej), z tym, że zachowane są jedynie elementy oznaczone nr III i IIII. Na krokwiach występują oznaczenia odpowiadające numeracji stolca z dodatkowym nacięciem wykonanym pod kątem ok. 45°. Na kilku belkach wiązarowych oznaczenia nie są widoczne. Być może znajdują się na obmurowanych końcówkach belek. Znaki montażowe wykonano prawdopodobnie za pomocą szerokiego i wąskiego dłuta ciesielskiego. Można zaobserwować deformację niektórych znaków, która nastąpiła w wyniku naturalnego procesu wysychania niesezonowanego drewna użytego do wykonania konstrukcji. Przykładowe znaki montażowe przedstawione są na fot. 1 i 2.

Fot. 3. Data namalowana na stolcu ramy północnej

Inne oznaczenia Na „XIII” elemencie ramy stolcowej (stolec) po stronie północnej znajduje się czytelna data „1881” wykonana za pomocą czarnej farby (fot. 3).



Dominik Mączyński,
Maciej Warchoł

Źródło: Dachy, nr 1 (133) 2011