Weyden Rogier van der, Zdjęcie z krzyża

 
autor — Rogier van der Weyden

data powstania — ok. 1441

technika — tempera na desce

wymiary — 220 × 262 cm

miejsce przechowywania — Madryt, Museo del Prado

Obraz ten stanowił niegdyś środkową część tryptyku, ufundowanego przez bractwo łuczników do kościoła Panny Marii przed Murami w Louvain. W 1574 r. został zakupiony przez regentkę Annę Węgierską i ofiarowany królowi Hiszpanii Filipowi II, miłośnikowi malarstwa niderlandzkiego. Nie wiadomo, w jakich okolicznościach zaginęły jego skrzydła boczne.

Pośrodku obrazu, w nieco podwyższonej części, widnieje krzyż, z którego właśnie zdjęto Chrystusa. Martwe ciało trzymają — przez tkaninę — dwaj mężczyźni, wymienieni w Ewangelii św. Jana: Józef z Arymatei oraz Nikodem. Pod krzyżem osuwa się na ziemię zemdlona Maria, podtrzymywana przez stojącą za nią kobietę oraz św. Jana. Po prawej stronie, Maria Magdalena załamuje ręce w geście rozpaczy. Ciało upadającej Matki Boskiej powtarza swoim układem układ ciała Chrystusa. Zapewne malarz wyraził w ten sposób ideę Compassio Mariae — współcierpienia Marii, która aż do śmierci towarzyszyła Chrystusowi i przeżywała duchowo jego cielesne cierpienia, przez co stała się współodkupicielką ludzkości. W późnym średniowieczu kult cierpiącej Matki Boskiej był bardzo żywy, a van der Weyden nadał mu w swym ołtarzu wyjątkowo sugestywny kształt. Chociaż uczestnicy wydarzenia stoją na ziemi porośniętej trawą, tłem nie jest pejzaż, lecz płaska, żółtawej barwy ściana, zaś narożniki obrazu wypełnione są malowanymi maswerkami. Takie zamknięcie przestrzeni, a także brak jakichkolwiek elementów drugorzędnych sprawiają, że postacie odznaczają się szczególną wyrazistością, a kompozycja całości przypomina ołtarze rzeźbione, wypełnione pełnoplastycznymi posągami. Kompozycja van der Weydena była naśladowana przez innych malarzy niderlandzkich i niemieckich, którzy przejmowali z niej poszczególne motywy, nie osiągając jednak przejrzystości oraz klarowności pierwowzoru.

Katarzyna Zalewska

Encyklopedia PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA