WCZESNE CHRZEŚCIJAŃSTWO

ORYGENES:

- przyczynił się do powstania centrów katechetycznych

- czerpał z neoplatonizmu

- ascetyczny tryb życia

- w celu utrzymania harmonii i czystości duchowej wykastrował się w wieku 18 lat

4 SZKOŁY NEOPLATOŃSKIE:

• N. rzymski

Amelios

- wątki mistyczne

- porusza kwestie gnozy

- filozof, który pozostał w Rzymie

Porfiriusz:

-pozostał w Rzymie

- zajmował się egzogezą:

Badanie i krytyczna interpretacja tekstów, zwłaszcza hagiograficznych. Jest sztuką rozumienia ukrytych w utworach prawd, alegorii i symbolicznych kodów teologicznych; poznawanie warsty metaforycznej.

- opracował logikę arystotelesowską (IZOGOGA)

- występował przeciwko wszelkim wróżbom

- wg niego religia powinna się opierać nie na kulcie, ale na cnotliwym życiu

• Syryjski

JAMBLICH:

- rozbudował proces emanacyjny

- irracjonalizm i hipostazy

AIDESIOS:

- uczeń Jamblicha, nauczał w Pergamonie (szkoła pergamońska – neoplatońska)

- przekonanie o boskim pochodzeniu władzy, uświęcanie poddanych

CESARZ JULIAN (potem zwany APOSTATĄ):

- urodził się w Konstantynopolu, gdzie poznaje filozofię Platona i Arystotelesa

- natrafia na arian (sekta), potem od niego odchodzi i zwalcza chrześcijaństwo

- 361 – zostaje cesarzem

• Grecki - Proklos

• Aleksandryjski – Hypatia

Synezjos

- uczeń Hypatii, wchodzi w dialog z chrześcijaństwem, dopracowuje dogmat Trójcy Świętej

APOLOGECI – bronią chrześcijaństwa przed gnozą, polemizują z myślą grecką, lata 90-te I w.

- zwalczali wpływy gnozy

- chcieli się odnieść do tradycji greckiej -> sprzeczność poglądów, lecz w końcu górę bierze asymilacja myśli greckiej

- Aristides i Kwadratos – początek ruchu, bronili chrześcijaństwa  pojęcie niematerialności duszy

- odwołanie do tradycji platonizmu wykorzystywanych przez Plotyna w neoplatoniźmie

JUSTYN:

- wykształcony, wychowany na kulturze hellenistycznej – polemizuje z nią i w końcu asymiluje

- pisze apologie – „Dialog z Zydem Tryfonem”

- myśl chrześcijańska nie jest rozbieżna z myślą grecką

- wcielenie logos – syn Boga, ten, który wkracza w świat

TACJAN – uczeń Justyna:

- tworzy mowę do Greków, mówi o sobie jako o chrześcijaninie barbarzyńcy

- otwiera własną szkołę chrześcijańską

- odchodzi od poglądów Justyna – antygrecki

- sekta enkratystów – w końcu porzuca chrześcijaństwo

GNOZA – tajemnicza wiedza, łącząca różne kulty

SOBÓR NICEJSKI – przyjęto myśl grecką.

PIERWSZE CHRZEŚCIJAŃSTWO:

- najpierw świadectwa kilku apostołów

SZAWEŁ – PAWEŁ – najpierw tępi chrześcijaństwo, potem objawia mu się Chrystus i zaczyna je głosić, pierwsza teologia

- ostrzeżenia przed gnozą

DOKETYZM – pierwsza herezja chrześcijańska wg której Chrystus nie miał prawdziwego ciała, ale pozorne

Ewangelie gnostyckie – apokryfy.

TERTULIAN:

- zwalczał myśl grecką

- wiara kontra rozum

- „wierzył, bo to absurdalne”, a wiary nie da się wytłumaczyć racjonalnie

- wstąpił do sekty Montonistów, a w rezultacie założył swoją

BOECJUSZ:

- filozofia pociesza człowieka, przenika teologię i granica jest zatarta

- definicja osoby (platońskie hipostasis), indywidualna substancja o rozumnej naturze

JAN SZKOT ERIUGENA:

- panteistyczna koncepcja Boga

Podział przyrody na 4 części:

• Nieskończona i niestwarzająca – Bóg

• Stworzona i stwarzająca – logos

• Stworzona i niestwarzająca – świat

• Niestworzona i niestwarzająca – Bóg

- wszystko pochodzi od Boga i do niego powraca

ANZELM:

- zapoczątkował scholastykę, racjonalista

- nie da się pomyśleć o czymś doskonalszym od Boga

- umysł jest ograniczony więc nie może zawierać idei nieograniczonej, stąd idea istnieje poza umysłem i ktoś ją do niego włożył – dlatego Bóg istnieje

ŚW. AUGUSTYN:

- wątki neoplatońskie

- wprowadził chrześcijaństwo w średniowiecze

- najpierw popierał manicheizm (postać gnozy, świat zbudowany z pierwiastków dobra i zła, które ciągle się ze sobą zcieracją), potem przeszedł na chrześcijaństwo

- w sferze moralnej: nie ma absolutnego zła, Bóg jest dobrocią i miłosierdziem, Antybóg to nienawiść i niesprawiedliwość

- człowiek jest z natury dobry, ale to co robi, zależy od niego samego, a nie od Boga

- człowiek ma wolną wolę, bo gdyby nie miał, to musiałby kochać Boga

- cierpienie jest wyborem zła przez człowieka

- grzech to zło moralne zamykające człowieka na Boga

- Bóg bierze na siebie cierpienie i widziany jest jako miłość, bo sam jest miłością, przebywa we wnętrzu człowieka

- 3 warstwy człowieka: cielesność, dusza i duch

- serce jako wewnętrzna tajemnica człowieka, w nim ma spocząć Bóg – jeśli człowiek pozna duszę, to pozna i świat

- Bóg przyciąga człowieka do siebie, ale człowiek może odmówić – iluminacja (oświecenie człowieka przez łaskę)

TOMASZ Z AKWINU:

• Istnienie pojęć ogólnych

- realizm skrajny – istnienie w świecie

- realizm umiarkowany – w umyśle i połączone ze światem

- nominalizm – istnienie tylko w umyśle, bez związku ze światem

• Powrót do Arystotelesa

• Rozwój nauk empirycznych, brak matematyki i filozofii

• Wszystko co jest, jest połączone materią i formą (Arystoteles), więc ISTNIEJE

• Wszystko co jest, wywodzi się od Boga, w nim tkwi

• - „ - składa się z istoty i istnienia

• Umysł przechowuje prawdy wieczne, więc sam musi być wieczny

• Ciało jest podobne duszy do poznawania świata

• Dusza i ciało stanowią jedność ->> ich rozpad to koniec istnienia

• Forma przylgnie do idealnego bytu – Boga

Spór o uniwersalia - filozoficzny problem dotyczący statusu pojęć ogólnych (uniwersaliów, powszechników), historycznie przybierał formę dyskusji wokół istnienia idei. Współcześnie problem także dotyczy psychologii poznawczej, która zajmuje się m.in. pochodzeniem pojęć w umyśle i ich adekwatnością.

Pojęcie "idei" wprowadził do filozofii Platon, który uważał, że istnieją one realnie, poza rzeczami zmysłowymi; stanowią byt rzeczywisty i samoistny. Własnościami idei są - jego zdaniem - jedność (jednej idei odpowiada wielość przedmiotów), stałość (przedmioty ulegają ciągłym zmianom, idee są niezmienne i wieczne) oraz hierarchiczność (idee niższego rzędu podlegają ideom wyższego rzędu). Pierwowzorem idei i ich najlepiej poznawalnymi wzorcami są pojęcia matematyczne. Stanowisko Platona zostało później określone jako skrajny realizm pojęciowy.

Odrębne stanowisko zajął Arystoteles, według którego uniwersalia nie stanowią odrębnego bytu. Pełna bytowość przysługuje tylko substancji (indywidualnemu bytowi, konkretowi). Arystoteles uznał istnienie form ogólnych (istoty rzeczy), ale ich istnienie nie było niezależne i samoistne, ale związane z istnieniem konkretnych rzeczy. Jego stanowisko zapoczątkowało realizm umiarkowany.

Opozycyjny wobec realizmu nominalizm zapoczątkowali stoicy, którzy zaprzeczali rzeczywistemu statusowi pojęć (idei, uniwersaliów). Ich zdaniem pojęcia są wytworami mowy i nie mają odpowiednika w rzeczywistości.

Spór o uniwersalia rozgorzał w średniowieczu za sprawą Boecjusza, który postawił pytanie: czy kategorie mają swój niezależny byt jako gatunki rzeczy, czy też istnieją tylko jako znaki językowe? Boecjusz był zwolennikiem realistycznego poglądu, że uniwersalia istnieją w rzeczach poznawanych zmysłowo, ale poznajemy je niezależnie od ciała. Realizm pojęciowy był zresztą charakterystyczny dla filozofii patrystycznej oraz wczesnej scholastyki i najczęściej wtedy przyjmowany był bez dowodu. Odpowiadał on idei świata jako stworzonego przez Boga i poddanego wieczystym prawdom. Spór ten toczył się nie tylko na płaszczyźnie metafizycznej, ale także teologicznej.

Skrajne realistyczne stanowiska zajmowali filozofowie średniowieczni ulegający wpływom Platona i neoplatończyków: Eriugena, który głosił emanacyjną postać realizmu (rzeczy emanują z pojęć ogólnych, które z kolei stanowią emanację Boga) oraz Anzelm z Canterbury, który przyjmował egzemplarystyczną i bardziej ortodoksyjną teologicznie postać realizmu (Bóg stwarza rzeczy na wzór stworzonych uprzednio pojęć ogólnych). Antyrealizm (nominalizm) XII-wieczny reprezentował natomiast Roscelin, który głosił, że pojęcia ogólne stanowią tylko dźwięki języka.

XII-wieczni filozofowie poszukiwali w większości stanowiska kompromisowego. Ich najwybitniejszy przedstawiciel, Pierre Abelard głosił sermonizm. Uznawał on powszechniki za wypowiedzi posiadające znaczenie, którego podstawą jest wspólna forma (forma communis) przedmiotów, poznawana rozumowo dzięki abstrahowaniu cech wspólnych.

Św. Tomasz z Akwinu przyjął za Awicenną trzy postacie i formy istnienia uniwersaliów:

• ante rem: wszystkie pojęcia ogólne istnieją jako wzory w umyśle Boga

• in re: uniwersalia istnieją jako istoty konkretnych rzeczy, zawarte w ich substancji jednostkowej (universale directum);

• post rem: uniwersalia pojawiają się jako rezultat abstrakcji, wytwór umysłu (universale reflexivum).