Społeczeństwo nowoczesne i tradycyjne wg. Maxa Webera

Społeczeństwo tradycyjne	Społeczeństwo nowoczesne
Własność – dziedziczona pozycja społeczne	Własność jest w rękach prywatnych przedsiębiorców (kapitalizm)
Produkcja przebiega wedle zwyczajowych wzorów i pozbawiona jest mechanizacji	Masowa produkcja przemysłowa oparta na mechanizacji  efektywność, kalkulowanie zyskowności i racjonalna koordynacja jako wiodąca zasada organizacyjna
Pracownicy pozostają w osobistej prawnej zależności od pracodawcy (niewolnicy, chłopi pańszczyźniani)	Robotnicy dysponują wolnością osobistą, sprzedają swoją siłę roboczą niczym towar na rynku pracy
Wymiana i handel są obwarowane wieloma ograniczeniami: protekcjonizm, bariery celne, trudności transportowe, brak rozwiniętych instrumentów pieniężnych, monopole rodowe, grupowe	Rynek staje się nieograniczonym terenem wymiany, dystrybucji i konsumpcji; głównym regulatorem staje się „niewidzialna ręka rynku” czyli prawidłowości ekonomiczne popytu i podaży
Charakter praw jest partykularystyczny  w różny sposób stosują się do różnych grup czy klas społecznych; są też przedmiotem patrymonialnego rozstrzygania i egzekwowania	Prawa mają charakter uniwersalistyczny  stosują się na równi do wszystkich i egzekwowane są przez bezstronny aparat wymiaru sprawiedliwości
Ludzie dążą do zaspokojenia potrzeb na poziomie dotychczasowym, standardowym, sankcjonowanym zwyczajowo; godzą się z zastanym poziomem i sposobem życia	Nieograniczone dążenie do zysku, aspiracja do sukcesu materialnego  powszechna motywacja intensywnych działań ekonomicznych

Społeczeństwo tradycyjne i nowoczesne wg. Talcotta Parsona

	Społeczeństwo tradycyjne	Społeczeństwo nowoczesne
Rozproszenie-specyficzność	Role, grupy, stosunki społeczne mają luźny, niewyspecjalizowany, pojemny charakter, włączają heterogeniczne przejawy aktywności ludzi	Dominuje wysoka specjalizacja ról, grup i stosunków społecznych w rakach których aktywność ludzi jest wysoce homogeniczna, skoncentrowana
Przypisanie-osiąganie	Wykonywanie ról, członkostwo w grupach czy udział w stosunkach społecznych opiera się na czynnikach dziedzicznych, nabytych przez urodzenie	Decyduje o tym własny wysiłek i zasługi, które determinują sytuację społeczną jednostki i jej status osiągnięty
Partykularyzm-uniwersalizm	Doborem partnerów kierują czynniki natury osobistej, często nie związany z wymogami roli, charakterem działalności grupy	O doborze partnerów decydują ogólne kompetencje czy predyspozycje niezbędne do dobrego wykonywania podejmowanych działań
Kolektywizm-indywidualizm	O tożsamości i społecznej ocenie jednostki decyduje jej przynależność grupowa – do rodu, plemienia, wspólnoty lokalnej, etnicznej, narodu itp.	Tu ważniejsze staje się to co jednostka robi, jej indywidualne działania i ich efekty
Afektywność-neutralność	Dopuszczona jest swobodna, publiczna ekspresja emocji : gniewy żalu rozpaczy radości itp.	Występuje regułą powściągliwości, która żąda nieujawniania emocji i działania maksymalnie obiektywnego i racjonalnego

5 zasad nowoczesności wg. Krishan’a Kumar’a

• Zasada indywidualizmu – jednostka zostaje uwolniona od narzuconych więzi grupowych i uzależnień, ma prawa jako obywatel, członek społeczeństwa, osoba, sama decycuje o swoim zyciu, ma do dyspozycji wiele karier, ponosi odpowiedzialność za swoje sukcesy i porażki

• Zasada dyferencjacji – zróżnicowanie i wielość opcji w różnych dziedzinach życia (edukacji, konsumpcji, ideologii, religii, gustów)

• Zasada racjonalności – dotyczy gł. Organizacji instytucji; eliminuje emocje i osobiste wątki, maksymalnie sprawne rozwiązywanie problemów, nauka jako najdoskonalsza forma poznania, odejście od myślenia religijnego

• Ekonomizm – praca, kupowanie, produkcja konsumpcja; wartość jednostki mierzy się tym, jaką ilość dóbr i pieniędzy zdoła zgromadzić zanim umrze

• Ekspansywność – przekształcenie gustów, obyczajów, wzorów moralnych, stylów artystycznych, kultury masowej; tworzy nowe formy życia rodzinnego, kształtuje edukację, formy rekreacji i rozrywki

Według Alexa Inkeles’a na nowoczesny typ osobowości wpływa: urbanizacja, industrializacja, ruchliwość społeczna, masowa komunikacja i kultura

9 rysów osobowości nowoczesnejwg Inkeles’a:

• Potrzeba nowych doświadczeń, otwartość na zmiany,

• Świadomość wielości opinii i poglądów, gotowośc wypowiadania się i uzasadniania własnych opinii, tolerancja opinii odmiennych

• Skupianie się na przyszłości a nie przeszłości, punktualność

• Poczucie mocy podmiotowej tzn. problemy i wyzwania pozwalają się rozwijać

• Antycypowanie przyszłych wydarzeń i planowanie przyszłych działań (angażowanie wyobraźni)

• Zaufanie do porządku społecznego, wiara w prawidłowość, przwidywalnośc i kalkulowność życia społecznego dzięki istnieniu stałych i egzekwowanych zasad

• Poczucie sprawiedliwości rodzielczej czyli uznanie nierównego podziału dóbr, wartości przywilejów

• Człowiek przywiązuje dużą uwagę do samodoskonalenia, edukacji

• Szanowanie godności innych, nawet o niższej pozycji społecznej

Późna nowoczesność

• Nowa forma zaufania, niezbędna do poczucia bezpieczeństwa i ciągłości zycia codziennego

• Nowe formy ryzyka – niepewność skutków podejmowanych działań (niebezpieczeństwa: choroby, kataklizmy, wypadki itp.)

• Nieprzejrzystość płynność i niepewność sytuacji społecznych – błędy ludzkie , zróżnicowanie interesów i wartości

• Postępująca globalizacja

Człowiek nowoczesny – syndrom osobowościowy uważany za wytwór warunków społecznych, jakie stwarza społeczeństwo nowoczesne, a równocześnie za niezbędny czynnik dobrego funkcjonowania

Dehumanizacja – utrata cech ludzkich np. twórczych czy prospołecznych nastawień w wyniku nieludzkich społecznych warunków egzystencji

Industrializm wojny – masowa skala liczebna obejmująca ludność cywilną, zastosowanie najnowocześniejszych technik destrukcji, często instrumentalna, efektywnościowa racjonalność działań, zawieszenie wszelkich racji moralnych w prowadzeniu konfliktów zbrojnych

Indywidualizm – podkreślanie znaczenia jednostki wolnej od narzuconych więzi grupowych i uzależnień, obdarzonej godnością i niezbywalnymi prawami nie tylko jako obywatel, członek społeczeństwa, ale jako osoba ludzka, decydującej samodzielnie o kształcie swojej biografii, mającej do dyspozycji wiele wzorów życia czy kariery, a także ponoszącej wyłączną odpowiedzialność za swoje sukcesy czy porażki

Modele biegunowe – (dychotomiczne) charakterystyka przeciwnych stanów społeczeństwa ujmowanych jako przejaskrawione, skrajne typy idealne, różniące się radykalnie według kilku cząstkowych kryteriów

Osobowość biurokratyczna – syndrom osobowościowy wytwarzający się pod wpływem zdepersonalizowanej, sformalizowanej, zrytualizowanej, nadmiernie spoistej wewnętrznie organizacji biurokratycznej

Poczucie mocy podmiotowej – przekonanie, że wyzwania i problemy zarówno osobiste jak i społeczne pozwolą się rozwijać pod warunkiem podjęcia w pojedynkę lub wspólnie odpowiednich działań

Późna nowoczesność – faza rozwoju formacji nowoczesnej, w której wszystkie jej cechy konstytutywne uzyskują najbardziej ostrą, skrajną postać

Prognozy ostrzegawcze – czarne scenariusze możliwych przyszłych wydarzeń mobilizujące przeciwdziałania i przyczyniające się tym samym do zdezaktualizowania zawartych w nich pesymistycznych wizji

Refleksyjność – zdolność społeczeństwa do krytycznego myślenia o samym sobie, dostrzegania zjawiska negatywnych, patologicznych, definiowania przyszłych zagrożeń i podejmowania na podstawie takiej diagnozy prewencyjnych środków zaradczych powstrzymujących lub odwracających niekorzystne trendy

Społeczeństwo ryzyka – sytuacja typowa dla najbardziej rozwiniętych społeczeństw nowoczesnych, w których uwydatniają się wyraźnie i stają się przedmiotem powszechnej troski wielorakie nowe formy ryzyka wytworzonego przez cywilizację, technologię, przemysł, życie miejskie, eksploatację przyrody.

Wartości postmaterialistyczne – związane z samorealizacją i jakością życia, zdrowiem, sprawnością fizyczną, bogactwem doświadczeń i doznań duchowych, kontaktów społecznych, życia towarzyskiego itp.

Wielość nowoczesności – koncepcja różnorodnych scenariuszy historycznych, według których społeczeństwo nowoczesne wytwarzało się w różnych częściach świata i w różnych epokach