Przyczyny bezrobocia w Polsce.

Zmiana ustroju spowodowała nie tylko zmiany polityczne ale przede wszystkim gospodarcze i to nie tylko w naszym kraju. Transformację ustrojową podjęły wszystkie kraje tzw. bloku wschodniego w tym samym czasie. I wszystkie one przeżywają podobne do naszych trudności. Ich przyczyny też są podobne:

• rozpadło się RWPG – żyjące jakby własnym życiem, mało wciągnięte w gospodarkę światową i rządzące nią mechanizmy,

• w handlu z krajami sąsiednimi przeszliśmy szybko na rozliczenie dolarowe. Równie szybko okazało się, że dotychczasowi kontrahenci tych dolarów nie mają, co spowodowało minimalizację wymiany towarowej, a co za tym idzie – spadek produkcji wielu branż przemysłowych,

• załamał się przede wszystkim handel z największym odbiorcą wszelkiej produkcji – byłym ZSRR. Przy rozliczeniach dolarowych polska produkcja okazała się niekonkurencyjna cenowo i jakościowo wobec zachodniej,

• upadek muru berlińskiego stał się jednocześnie rozdarciem symbolicznej „żelaznej kurtyny” oddzielającej oba światy – wschodni i zachodni. Jednocześnie zmieniło się znaczenie współistnienia tych światów, którego istotą była zimna wojna i wyścig zbrojeń. Przemiany w byłym Związku Radzieckim spowodowały upadek przemysłowej branży militarnej.

• liberalizacja handlu zagranicznego w połączeniu z niską konkurencyjnością cenową i jakościową postawiła nasze produkty na straconej pozycji. Dopiero teraz zaczynamy to odrabiać promując w różny sposób polskie wyroby,

• ze względu na zły stan kapitału stałego, czyli przestarzały majątek produkcyjny i nienowoczesną strukturę kwalifikacji pracowniczych oraz zadłużenie (stały odpływ kapitału) nie można było szybko zmienić tego stanu rzeczy,

• wszystkie te zjawiska doprowadziły do spadku krajowej produkcji, co w połączeniu z efektami działania programu stabilizacyjnego Banku Światowego znacznie ograniczyło popyt wewnętrzny.

Przyczyny bezrobocia w rozwiniętych krajach zachodnich mają inną naturę. Ma ono swe źródło przede wszystkim w postępie technicznym, wprowadzeniu nowych technologii, które zastępują pracę ludzką podnosząc jednocześnie wydajność pracy, co przy wysokich płacach opłaca się przedsiębiorcom. Bezrobocie w tych krajach ma charakter wyselekcjonowany, dotyczy przede wszystkim osób starszych i o niskich kwalifikacjach.

Najbardziej charakterystyczne cechy polskiego bezrobocia, to:

• wysoki udział ludzi młodych w populacji bezrobotnych, szczególnie dużo ich przybywa w lipcu i sierpniu, kiedy rejestrują się w urzędach pracy absolwenci różnego typu szkół. Wskazuje również na to „struktura bezrobotnych wg wieku, gdzie 62% bezrobotnych to ludzie młodzi”.¹

  15 – 17 lat	- 0,1 % bezrobotnych
  18 – 24 lata	- 34,5 % bezrobotnych
  25 – 34 lata	- 27,4 % bezrobotnych
  35 – 44 lata	- 25,3 % bezrobotnych
  45 – 54 lata	- 10,7 % bezrobotnych
  55 lat i więcej	- 2,0 % bezrobotnych

• znaczny udział procentowy w całej populacji bezrobotnych osób posiadających wykształcenie zawodowe oraz podstawowe. Wykształcenie wyższe i ogólne na poziomie średnim jest niewątpliwie lepszym niż zasadnicze zawodowe oprzyrządowaniem do podjęcia działalności zawodowej. Potwierdzeniem niech będzie przedstawiona poniżej struktura wykształcenia bezrobotnych absolwentów porównana z wykształceniem ludności aktywnej zawodowo i strukturą wykształcenia absolwentów szkół ponadpodstawowych.

• znaczny udział długotrwale bezrobotnych w ogólnej populacji, co łączy się z utratą prawa do otrzymania zasiłku. Długotrwałe bezrobocie niesie ze sobą specyficzne problemy psychiczne i społeczne, o których będę mówić dalej,

• zwiększający się udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych. Wśród bezrobotnych dominują kobiety, szczególnie na wsiach i małych miastach, pomimo to, że kobiety bezrobotne są lepiej wykształcone niż bezrobotni mężczyźni. W tym przypadku poziom wykształcenia okazuje się nie mieć decydującego znaczenia i można to nazwać dyskryminacją kobiet na rynku pracy,

• przestrzenne i to bardzo znacznie zróżnicowane polskie bezrobocie. Najniższe wskaźniki bezrobocia notujemy na terenach leżących wokół wielkich miast będących dużym i zróżnicowanym rynkiem pracy, tj. województwa mazowieckie, małopolskie, wielkopolskie. Najwyższa natomiast stopa bezrobocia ( i to niestety wciąż rosnąca) występuje na terenach, na których istniały nieliczne zakłady przemysłowe, jak również na terenach rolniczych pasa północnego i wschodniego Polski. Utrudnieniem w przeciwdziałaniu temu zjawisku jest kwestia mieszkaniowa, która polega na tym, że Polak jest przeświadczony, że pracę powinien szukać tam, gdzie ma swój dach nad głową a nie tam, gdzie jest praca. Bezrobocie może mieć charakter koniunkturalny, gdy wiąże się z wahaniami koniunktury albo strukturalny, jeśli wynika z niedopasowania rozmiarów struktury popytu gospodarki na siłę roboczą z jej podażą. Bezrobocie może być sezonowe (nasila się w zimie, dotyczy niektórych gałęzi przemysłu, budownictwa, rolnictwa), Frykcyjne funkcjonuje w związku z normalnym przepływem pracowników pomiędzy zakładami, technologiczne (postęp techniczny, organizacyjny), jawne (zarejestrowane), ukryte, krótkotrwałe, długotrwałe (ponad 12 miesięcy), powszechne, regionalne.

Najczęściej stosowaną miarą bezrobocia jest tzw. stopa bezrobocia, czyli procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności czynnej zawodowo. Wskaźnik ten stosowany jest także w porównaniach międzynarodowych. W polskich statystykach stosuje się także bardzo przydatny przy analizie wskaźnik obrazujący procentowy udział bezrobotnych w liczbie ludności pracującej poza rolnictwem indywidualnym. Informacje o sytuacji na rynku pracy na terenie działania Powiatowego Urzędu Pracy w Legnicy za 8 miesięcy 2000 roku przedstawiają załączniki od 1 – 10.

Ogromna dynamika bezrobocia na początku lat 90 zaskoczyła nie tylko władzę odpowiedzialną za politykę zatrudnienia, ale i całe społeczeństwo nie przygotowane do nowej sytuacji na rynku pracy.

„Bezrobocie nie jest zjawiskiem negatywnym tylko dla osób nim dotkniętych w skali masowej ( a taka występuje w Polsce), jest ogromnym ciężarem dla całej gospodarki kraju:

• w skali makroekonomicznej pociąga za sobą drenaż finansów publicznych na zasiłki i inne świadczenia socjalne oraz na programy przeciwdziałania bezrobociu,

• powoduje zmniejszenie dochodów budżetowych państwa, ponieważ bezrobotni nie płacą podatków dochodowych, nie płacą składek na ubezpieczenie społeczne, nie kupują towarów (ukryty podatek pośredni),

• praca jest ważnym czynnikiem produkcji. Masowe bezrobocie oznacza niepełne wykorzystanie tego czynnika,

• niemożność znalezienia pracy skłania młodych, wykształconych ludzi do emigracji zarobkowej”.²

Ale ta lista skutków nie jest pełna. Współczesne badania nad polską problematyką bezrobocia są w fazie początkowej. Natomiast w krajach zachodnich, gdzie bezrobocie jest trwałą cechą gospodarki, jego reperkusje są dość dobrze rozpoznawane. Warto zapoznać się z wynikami tamtejszych badań. I tak:

• bezrobocie powoduje pogorszenie stanu zdrowia fizycznego i psychicznego w społeczeństwie. W USA stwierdzono, że wzrostowi bezrobocia o 1% w ciągu 6 lat towarzyszył wzrost umieralności na choroby serca o 1,9%.

Z badań niemieckich wynika, że bezrobotni po 1,5 rocznym okresie pozostawania bez pracy odznaczają się znacznie gorszym stanem zdrowia niż pracujący.

Wycinkowe badania polskie potwierdzają te zależności. Przy długotrwałym bezrobociu wzrasta liczna samobójstw i prób samobójczych,

• wzrasta przestępczość wśród bezrobotnych. Obecnie w Polsce następuje gwałtowny wzrost przestępczości, szczególnie w rejonach ogarniętych bezrobociem.,

• wzrasta liczba rozwodów,

• młodzi bezrobotni są grupą najbardziej zagrożoną skutkami dezaktywacji zawodowej. To właśnie u nich obserwuje się trwałe – i groźne społecznie – zmiany w psychice. Frustracja, obojętność, zahamowanie rozwoju osobowości, obniżenie aspiracji edukacyjnych, lęk o przyszłość w rezultacie prowadzą do alkoholizmu, narkomanii i przestępczości.

Z powyższych przykładów wynika, że ogólnoekonomiczne i ogólnospołeczne skutki bezrobocia dotyczą nie tylko samych bezrobotnych. W dłuższym okresie czasu odbijają się one na funkcjonowaniu całego społeczeństwa i na ekonomicznych kosztach tego funkcjonowania. Czy może prężnie się rozwijać, pokonywać niemałe przecież trudności, jakie stoją przed nami wszystkimi, społeczeństwo dotknięte masowo takimi patologiami jak zły stan zdrowia fizycznego i psychicznego, samobójstwa, nałogi, rosnąca przestępczość?

Działania ratownicze kosztują i te koszty trzeba będzie ponosić z wciąż deficytowego budżetu: wzmożona działalność służby zdrowia, , szpitali ogólnych, psychiatrycznych i odwykowych, koszty sądownictwa, więziennictwa, domów poprawczych i domów dziecka. Gdyby zrobić rachunek ciągniony, to koszty bezrobocia były by niewyobrażalne. A przecież to jeszcze nie wszystko. Należy tu jeszcze włączyć te niewymierne koszty, jakie wynikają z zaburzeń w funkcjonowaniu jednostek i rodzin dotkniętych bezrobociem.

Od 1998 roku spowolnienie wzrostu gospodarczego było główną przyczyną rosnącego
bezrobocia. Nagły wzrost zanotowano już w 1999 roku kiedy to Bezrobocie z 10% skoczyło do ok. 13,5%. Wzrastało ono systematycznie, a tzw. „dziura budżetowa” powiększała się.
W 2000 r wyniosło ono 15,5%, 2001 r - 17,5%, A w 2002 roku przekroczyło 20%, a Liczba bezrobotnych wyniosła już ponad 3mln osób, Na jedną ofertę pracy zgłoszoną do urzędów pracy przypadało średnio 88 bezrobotnych, co było niekorzystne dla mieszkańców i dla gospodarki kraju.
W roku 2003 Bezrobocie jakby stanęło, i nadal wynosiło ponad 20%.Dopiero w 2004 roku zanotowano nieznaczny Spadek bezrobocia, a także poprawił się Stan gospodarki. „dziurę budżetową” zaczęto powoli „łatać”.
W 2005, po wejściu Polski do Unii Europejskiej zaczęła poprawiać się sytuacja na rynku pracy: powstały Nowe zakłady, ale główną przyczyną była i jest Emigracja ludzi za granice w poszukiwaniu pracy. Bezrobocie w grudniu 2005 roku wyniosło 17,6% i nadal spadało.
Obecnie Bezrobocie znacznie spadło. We wrześniu b.r. wyniosło ono 14,9%. Spowodowane to jest nadal powstającymi miejscami pracy, ale także emigracją ludzi głównie do Anglii i Irlandii, którzy w Polsce nie widzą dla siebie miejsca. Zanotowano także wzrost gospodarczy.
Miejmy nadzieje, że teraz Bezrobocie nadal będzie spadać, ale nie za sprawą emigrantów, ale za sprawą powstających nowych miejsc pracy i niedługo dościgniemy najlepiej rozwinięte państwa Europy.

Przyczyny oraz sposoby rozwiązywania problemu bezrobocia w naszym kraju

Pod pojęciem bezrobocie rozumiane jest zjawisko, które polega na tym, że część osób zdolnych do wykonywania pracy oraz chcących pracować niestety nie może znaleźć żadnego zatrudnienia. Ludzie nie pracujący nie wytwarzają usług i dóbr, jednak partycypują w ich podziale. Polega to na tym, iż dostają oni zasiłki, które wypłacane są z budżetu państwowego, budżet ten ponadto ponosi straty, powstają one z tytułu niepłacenia przez ludzi bezrobotnych podatków i składek zdrowotnych.

Bezrobocie jest jednym z najtrudniejszych i największych problemów społeczno-gospodarczych we współczesnym świecie. Zjawisko to od bardzo dawna jest przedmiotem zainteresowania zarówno psychologów jak i socjologów, ze względu na liczne następstwa oraz konsekwencje, które za sobą pociąga. Najważniejszymi skutkami bezrobocia są: pogarszanie się standardu i poziomu życia, problem ze spożytkowaniem wolnego czasu, brak kontaktów towarzyskich, izolacja społeczna, a także ograniczenie uczestniczenia w życiu politycznym, kulturalnym i towarzyskim. Skutkom tym bardzo często towarzyszy dyskomfort psychiczny, który polega na poczuciu bezsilności oraz wiąże się z niską samooceną. Po upływie ponad 15 lat od momentu upadku komunizmu, jesteśmy niestety trzecim krajem w Europie pod względem wysokości bezrobocia. Obecnie stopa bezrobocia waha się ok. 17% jednak były lata kiedy dochodziła do 20%. Najgorsze jest to, że w niektórych częściach Polski stopa bezrobocia wzrasta w bardzo szybkim tempie.

R E K L A M A

czytaj dalej ↓

Przyczyn tak wysokiego bezrobocia jest bardzo dużo. Przede wszystkim ludzie młodzi, którzy dopiero zakończyli edukację, nie posiadają prawie żadnego doświadczenia zawodowego, przez co wymagają różnych szkoleń. Dlatego też absolwenci wyższych uczelni często nie mają szans na uzyskanie zaufania pracodawców oraz na znalezienie pracy nawet, jeżeli istnieje na rynku pracy popyt na pracowników z danej branży. Ponadto stale wzrastają wymagania pracodawców wobec kwalifikacji zawodowych przyszłych pracowników ich firmy. Aby kwalifikacje podnosić potrzeba dodatkowych funduszy oraz dużo czasu, podczas którego ludzie ci stają się jednak mało produktywni.

Następną przyczyną bezrobocia mogą być zmiany technologiczne, przekształcenia gospodarcze a także upadek całych gałęzi przemysłowych. Wprowadzenie nowoczesnych technologii, które oszczędzają pracę ludzką zasadniczo wpłynęło na ograniczenie oraz redukcję wielu miejsc pracy. Współcześnie w procesie produkcji większość miejsc pracy, którą kiedyś wykonywali ludzie zastąpiona zostaje pracą komputerów oraz maszyn. Dlatego bez pracy jest bardzo duża liczba osób, które nie mają odpowiednich kwalifikacji gdyż wcześniej pracowali w hutach, kopalniach lub fabrykach.

Bardzo poważną przyczyną wysokiego bezrobocia jest także zmiana strukturalna, która polega na tym, że te dziedziny gospodarki, które zatrudniają dużą liczbę ludzi przenoszą swoje hale produkcyjne do tych krajów gdzie jest tańsza siła robocza, natomiast w Polsce pozostają te firmy, gdzie wykorzystywana jest wysoka technika, kreatywność oraz wykwalifikowani pracownicy. Dodatkowo zmiany w polityce celnej wpłynęły na bardzo silne zalanie Polski tańszymi produktami z zagranicy co stanowi poważną konkurencję dla polskich produktów. Krajowe wyroby i produkty ze względu na zdecydowanie wyższe ceny stają się coraz mniej pożądane. Konsekwencje takiego działania doprowadzają do upadku licznych miejsc pracy oraz przyczyniają się do wzrostu bezrobocia.

Kolejną przyczyną bezrobocia w Polsce jest niewielka mobilność naszego społeczeństwa. Zwłaszcza w ostatnich latach wpłynęło to na wzrost bezrobocia. Przyczyna ta głównie wynika z niechęci oraz licznych problemów dla potencjalnych pracowników, które wynikają z konieczności dojeżdżania do pracy, a czasami nawet z konieczności przeprowadzenia się do innego miasta lub nawet innego województwa. Związane jest to najczęściej z kosztami, na jakie skazany jest bezrobotny, jeszcze przed podjęciem pracy.

Mimo licznych, a czasami bardzo złożonych przyczyn problemu bezrobocia istnieje jednak także wiele możliwości rozwiązania tego problemu. Współcześnie, kiedy to pracodawcy stawiają coraz to wyższe wymagania pracownikom oraz przyszłym pracownikom najkorzystniejszym rozwiązaniem dla bezrobotnych byłoby organizowanie licznych, przydatnych szkoleń oraz kursów, które ułatwiłyby im znalezienie jakiegoś zatrudnienia. Dzięki kursom ludzie bezrobotni mogliby przekwalifikować się, nabyć albo podnieść swoje dotychczasowe kwalifikacje zawodowe. Forma szkoleń może być różna, zarówno szkolenia grupowe jak i indywidualne. Ażeby ułatwić wykwalifikowanemu bezrobotnemu rozpoczęcie kariery zawodowej korzystne byłoby udzielanie mu kredytów oraz ulg inwestycyjnych na rozpoczęcie własnej działalności. Przyczyniłoby się to do automatycznego zwiększenia liczby przedsiębiorstw, a z tym związane jest także powstawanie nowych miejsc pracy.

Powszechnie wiadomo iż duży odsetek ludzi bezrobotnych w Polsce stanowią osoby młode z małym albo żadnym doświadczeniem zawodowym. Ażeby liczba ludzi bezrobotnych zmniejszyła się należy głównie zająć się rozwiązaniem problemu bezrobocia właśnie wśród ludzi młodych. Korzystne byłoby wypracowanie przez rząd polski programu, zachęcającego pracodawców do zatrudnienia młodych kadr. Mam tu na myśli system umów między państwem a organizacjami zrzeszającymi pracodawców oraz pomiędzy biurami pracy, samorządami i pracodawcami. Program taki byłby podstawą regulującą dopłaty kierowane do tych firm, które zobowiązałyby się do zatrudniania absolwentów uczelni wyższych. Pracodawcy zatrudniający wyższą liczbę absolwentów dodatkowo mogliby liczyć na jakieś ulgi podatkowe. Ponadto, ażeby zwiększyć mobilność przestrzenno-geograficzną ludzi bezrobotnych, czyli żeby zachęcić ich aby podejmowali pracę poza granicami swojego miejsca zamieszkania proponuję stworzenie możliwości odliczenia od podatku dochodowego kosztów ponoszonych na dojazdy do pracy. Koszty te traktowane byłyby po prostu jako koszt pracy. Ponadto można stworzyć jakiś system dopłat dla osób wynajmujących mieszkanie, które zdecydowały się podjąć pracę w bardzo dużej odległości od ich stałego miejsca zamieszkania.

Bardzo liczne i poważne następstwa oraz konsekwencje problemu bezrobocia czynią go jedną z najważniejszych, największych i najczęściej poruszanych kwestii społeczno-gospodarczych wszystkich krajów. Dlatego też wymaga podejmowania natychmiastowych decyzji w celu jego zmniejszenia. Przyczyny bezrobocia są różne, począwszy od komputeryzacji produkcji i przemysłu, poprzez upadek licznych przedsiębiorstw, niechęć pracodawców w stosunku zatrudniania młodych absolwentów, wysokie wymagania dotyczące kwalifikacji zawodowych, a skończywszy na słabej mobilności geograficznej społeczeństwa polskiego. Wiadomo jednak iż każdy problem da się skutecznie rozwiązać, i dlatego rząd polski powinien podejmować zdecydowane działania dążące do zwalczania bezrobociem. Polska jest jednym z krajów europejskich o najwyższym odsetku ludzi bezrobotnych. Grozi to poważnymi sankcjami oraz wiąże się z wieloma problemami. Obecny premier -Kazimierz Marcinkiewicz w inauguracyjnym przemówieniu przedstawił plany nowego rządu dotyczące kwestii walki z bezrobociem. Metodami walki mają być głównie: wyeliminowanie biurokratycznych barier dla osób, które rozpoczynają działalność gospodarczą, zachęcanie przedsiębiorstw z krajów Unii Europejskiej aby inwestowały w Polsce a także wprowadzanie programu kształcenia dodatkowego dla osób bezrobotnych. Pozostaje nam tylko mieć nadzieję, iż nowy rząd podoła problemowi wysokiego bezrobocia. A wszystkie zaproponowane zmiany oraz udogodnienia wywrą pozytywny wpływ na kształt przemysłu w Polsce oraz całej gospodarki w kraju.

1^ Departament Statystyki, Analiz i Informatyki Krajowego Urzędu Pracy 1999 r.

2^ „Praca a zabezpieczenie społeczne” nr 2/93