PAPIESTWO I CESARSTWO: SPÓR O WŁADZĘ. ROZŁAM W KOŚCIELE

Trzeba zdać sobie sprawę, że w X w. chrześcijanie byli najzupełniej przekonani o korcu świata w 1000 r. Ich yviarę w apokaliptyczną katastrofę gruntowały nie tylko ciągłe wojny, ale i sytuacja w Kościele. Rozprzężenie iv klasztorach, rozpusta i wojny prywatne biskupów, symonia (handel godnościami kościelnymi), nepotyzm (zvspieranie krewnych i ivłasnych (!] dzieci), wybory kilku papieży naraz - to ówczesny obraz Kościoła.

Reakcją na to był program reformy, który wyszedł z klasztoru Cluny (Burgundia): przyvrócenie dyscypliny w klasztorach i wprowadzenie okresów Pokoju Bożego (Treuga Dei), co miało ograniczyć rujnujące ludzi wojny. Również cesarze niemieccy, pretendujący do roli zwierzchników chrześcijan (władza uniwersalna nad światem, universum), usiłowali zdyscyplinować dt chowieństwo, osadzając swoich kandydatów w Rzymie i traktując Kościół jak orgaw państ.vowy. Na przykład w kancelarii papieskiej dokutnenty datowano wg panowania cesarzy.

Pnełom dokonał się podczas pontyfikatu Grzegorza VII (103-1085).

Papież ten został wybrany przez aklamację (bez głosowania, jednomyślnie), a nie wskazany przez cesarza. Grzegorz VII sformułocvał program reformy Kościoła: miał on być zupełnie niezależny od władzy świeckiej. Autorytet papieża miał stać ponad autorytetem cesarza. Zewnętrznym wyrazem tego był zakaz pxzyjmowania przez duchownych inwestytury z rąk świeckich (lenna, godności - senior wręczał wtedy pastorał i pierścień). Odtąd biskupi nie mogli być' mianowani przez władców; zostali róivnież zobowiązani do przestrzegania celibatu.

Rozpoczął się tzw. spór o inwestyturę.

Grzegorz VII - papież wielkiej odnowy - nie miał armii, ale posiadał bardzo skuteczną broń - kląt.vę (ekskomunikę). Doświadczył tego król niemiecki Henryk IV, gdy usiłował zdetronizować "fałszywego mnicha Hildebranda", czyli Grzegorza VII. Aby zdjąć klątwę papieską, Henryk musiał stać 3 dni i noce na mrozie i boso przed zamkiem w Canossie, gdzie przebyvał papież (1077 r.). Upokorzetiie - zresztą krótkotrwałe - króla (niebawem cesarza) niemieckiego nie zakończyło konfliktu wokół inwestytury. Rozstrzygnięcie sporu przyriiósł dopiero kompromisowy konkordat w Wormacji (1122 r.). Następny cesarz, Henryk V, zrzekł się imvestytury, zachocvując jednak prawo nadawania dostojnikom kościoła dóbr lennych (symbolem było berło). Tym samym rozgraniczono władzę świećką i religijną. Cesarze przestali też narzucać swych kandydatów na tron papieski.

W 1054 r. doszło do podziaiu Kościoła na wschodni (grecki) i zachodni (łaciński).

Legaci papiescy zostawili na ołtarzu kościoła Hagia Sofia w Konstantynopolu akt wyklinający patriarchę - tamtejszęgo zwierzchnika Kościoła. Patriarcha Kerularios odpowiedział tym samym.

Bezpośrednią przycz5mą były spory:

· liturgiczne (komunia pod jedną czy dwoma postaciami, opłatek czy kwaśny chleb w komunii św.).

· doktrynalne (spór o filioque: czy Duch Święty pochodzi również od Syna Bożego),

· obyczajowe (wystrój kościołów, małżeństwa i cvygląd księży). Głębsze powody rozstania się Kościołów tkwiły jednak w odrębności kulturowej obu cywilizacji - bizantyjskiej (z bogatszymi tradycjami, wpływy greckie) i zachodniej (dużo młodszej, łacińskiej). Patriarchowie nie chcieli podporządkować się papieżom rzymskim, a ich autorytet uznawano nie tylko w Cesarstwie Bizantyjskim, ale na Bałkanach i Rusi Kijowskiej. Podział dał początek Kościołowi prawosławnemu i przetnvał do naszych czasów.

WYPRAWY KRZYŻOWE

W XI w. plemię tureckie Seldżuków opanowało Kalifat Bagdadzki (zob. s. :10) i rozpoczęło podbój prowincji Cesarstwa Bizantyjskiego. Palestyna z Jerozolimą i Grobem Jezusa znalazła się w rękach Turków seldżuckich, którzy - przyjąwszy islam - różnili się od Arabów skrajną nietolerancją w kwestiach wiary.

Hasło zorganizowania wyprawy - krucjaty - która odebrałaby Ziemię Świętą z rąk fanatycznych Turków, mordujących i nie dopuszczających chrześcijan do Grobu Zbawiciela, zostało rzucone przez papieża Urbana II na synodzie w Clermont w 1095 r. Projekt wzbudził entuzjazm (wyrazem tego było przypinanie sobie czerwonych krzyży, stąd krzyżowcy), gdyż:

a) zarówno zbiedniałe rycerstwo, jak i chłopstwo (fale głodu) szukało lepszych warunkócv życia i łupów. Bogatsi - również przygody,

b) przed młodszymi synami z dynastii panujących otwierała się szansa zdobycia władzy w podbitych państwach,

c) istotną (może najistotniejszą) rolę grały nastroje religijne w Europie, ugruntowane sukcesami chrześcijaństwa (wypieranie Arabów z Półwyspu Pirenejskiego, czyli rekonkwista, oraz rozszerzenie się chrześcijaństwa na Słowiańszczyznę i Skandynawię).

Pierwsza wyprawa, zwana chłopską lub ludową, to bezładny, szaleńczy marsz 60 tys. plebejuszy. Wyprawa ta, równie grabieżcza

jak i następne, ruszyła zza Renu, wzdłuż Dunaju, przez Bizancjum i została zupełnie rozbita przez Seldżuków (1096 r.).

Pierwsza właściwa krucjata

to wyprawa ledwie 5 tys. rycerzy. Odnieśli nieoczekiwane zwycięstwo: w 1099 r. zdobyli Jerozolimę i wyrżnęli jej mieszkańców. Całe wybrzeże Morza Śródziemnego znalazło się w rękach chrześcijan. Utworzono tam Królestwo Jerozolimskie oraz podległe mu księstwo i hrabstvya. Królestwo zorganizowano wedle klasycznych wzorów drabiny feudalnej. Dla obrony państwa jerozolimskiego i pielgrzymów powstały zakony rycerskie: templariusze, joannici, Krzyżacy.

Jednakże Jerozolima nie pozostała w rękach chrześcijan. W 1187 r. zdobył ją sułtan Egiptu, Saladyn. Jerozolimę usiłowali odbić aż trzej najpotężniejsi w Europie monarchowie: cesarz niemiecki Fryderyk Barbarossa (podczas ivyprawy utonął w rzece), król angielski Ryszard Lwie Serce i francuski Filip August. Sukcesy nie były imponujące: zawarto pokój z Saladynem gevarantujący chrześcijanom dostęp do miejsc kultu.

Idea krucjat wyrodniała: podczas czwartej krzyżowcy złupili i zmasakrowali chrześcijańską ludność Konstantynopola, zniszczyli zabytki kultury i sztuki, ustanawiając krótkotrwałe Cesarstwo Łacińskie (1204 r.). Potworności czwartej krucjaty zrodziły przekonanie, że Bóg nie sprzyja rycerst.vu. Zorganizowano więc w rawę niewinnych - dzieci, głównie włoskich i francuskich (1212) a naj-  bardziej tragiczna wyprawa zakończyła się śmiercią wygłodniałych rzesz małych ludzi; resztę sprzedano na muzułmańskich targach niewolnikóv,. W 1229 r. Jerozolima przejściowo znów znalazła się w rękach chrześcijan, tym razem w wyniku zabiegów cesarza Fryderyka II, ale miarą zamętu wokół krucjat i Królestwa Jerozolimskiego było wyklęcie... Ziemi Świętej i cesarza przez papieża. W 12. r. uciekające przed Mongołami bandy opanowały Jerozolimę i ostatecznie święte miasto znalazło się w rękach sułtana Egiptu.

Rok 1291 - upadek ostatniej twierdzy krzyżowców, Akkorn (Akki) - przyjmuje się za koniec Królestwa Jerozolimy i wypraw krzyżowych.

Wyniki krucjat

1. Wyraźny wzrost znaczenia papiestwa i miast włoskich zyskujących fortuny na przewożeniu krzyżowców i handlu z Bliskim Wschodem (lewantyńskim).

2. Chrześcijaństwo straciło wiele: Ziemi Jezusowej nie odzyskano, złupiono Cesarstcvo Bizantyjskie, a same yyprawy, wbrevv ewangelicznym hasłom, niewiele miały wspólnego  z Dekalogiem. Kościół nauczył się szerzyć wiarę "wojnami krzyżowymi" i krvvawymi sądami inkwizycyjnymi także w samej Europie - nie był to budujący obraz.

3. Krucjaty przyniosły wżrost fanatyzmu zvobec "heretyków" i niespotykaną dotąd nietolerancję wobec Żydów. To W tedy zrodziło się określenie Izraelitów jako "morderców Jezusa" i zaczęła epoka okrutnych pogromów, absurdalnych oskarżeń o sprowadanie klęsk, czy też np. o sporządzanie przez Żydócv paschy z krvvi chrześcijańskich niemowląt. Izraelitów zaczęto zamykać w wydzielonych dzielnicach miast - gettach. Zrodzona w średniowieczu nienawiść do potomków św. Piotra i Pawła będzie miała długi żyvot i przetrrva do czasów współczesnych.