Konfederacja barska (1768-1772) - zbrojny związek szlachty utworzony w Barze na Podolu 29 lutego 1768 roku, w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim. Przez niektórych historyków uważana jest za pierwsze polskie powstanie narodowe.

I rozbiór Polski - pierwszy z trzech rozbiorów Polski, jakie miały miejsce pod koniec XVIII wieku. Dokonany drogą cesji terytorium I Rzeczypospolitej.

Trwająca przez cztery lata konfederacja barska, którą stłumiła interwencja wojsk rosyjskich, powstanie hajdamaków na Ukrainie, wydatnie osłabiły pozycję króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, który w oczach Rosjan przestał być mocnym i wiarygodnym gwarantem rosyjskiego protektoratu nad Rzeczpospolitą. Właśnie to sprawiło, że Katarzyna II odeszła od poprzedniej polityki utrzymania w swych rękach całej Polski i zgodziła się na podział jej ziem przez wszystkie trzy ościenne mocarstwa - Prusy, Austrię i Rosję. Głównym wnioskodawcą rozbioru był król pruski Fryderyk II Wielki, który dążył do połączenia Marchii Brandenburskiej z Prusami Książęcymi, rozdzielonymi polskim Pomorzem. Bezpośrednim i wygodnym uzasadnieniem dokonania rozbioru stał się zamach i porwanie 3 listopada 1771 r. króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przez spiskowców, związanych z konfederatami barskimi. Podpisanie traktatów, dotyczących pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej nastąpiło w Petersburgu 5 sierpnia 1772 r. Zaś w dniu 30 września 1773 r. zatwierdził je Sejm Rozbiorowy, zwołany w Warszawie przez zaborców (przy proteście trzech posłów, w tym Tadeusza Rejtana). 1763 - śmierć Augusta III. Katarzyna II udzieliła poparcia Familii godząc się jednocześnie na reformy, które jednak objęły tylko prerogatywy króla a nie zniosły liberum veto. Sejm konwokacyjny nie został rozwiązany co umożliwiało przyjmowanie uchwał większością głosów i ewentualne późniejsze reformy. Stronnictwo hetmańskie zostało zaszantażowane poprzez wojska rosyjskie, które wkroczyły do Polski

1764 - królem został wybrany Stanisław Poniatowski. Nowy władca był zdecydowanym zwolennikiem reform. Jego adwersarze szukali poparcia u Fryderyka II, który stał się wrogiem swojego niedawnego sojusznika po wprowadzeniu przez skonfederowany sejm cła generalnego. Na to król pruski odpowiedział pobieraniem opłat od towarów płynących Wisłą do Gdańska. Kryzys został zażegnany kosztem zniesienia cła generalnego.

Stanisław szukał poparcia w Austrii i Francji co nie podobało się Katarzynie II.

1766 - na sejmie król i Familia próbowali przeforsować zniesienie liberum veto ale wojną w jego obronie zagrozili Rosja i Prusy i zmusili skonfederowany sejm do rozwiązania. Stanisław szukał poparcia w Austrii na co Rosjanie odpowiedzieli wprowadzeniem wojsk i zawiązaniem konfederacji dysydenckich. Katarzyna II chciała złamać króla (reformy) i Czartoryskich (dysydenci) wykorzystując konserwatywną szlachtę.

1767 - z połączenia konfederacji wojewódzkich powstaje w Radomiu konfederacja generalna i pod przewodnictwem Karola Radziwiłła zwraca się do Rosji o przywrócenia dawnych rządów. W obliczu tego Poniatowski się ugiął. Sejm konfederacki tymczasem ostro potępił równouprawnienie dysydentów. Na to ambasador Repnin odpowiedział represjami.

1768 - sejm pod naciskiem Katarzyny II uchwala konstytucje gwarantujące dotychczasowe prawa kardynalne i sankcjonujący anarchię szlachecką

1768 - w Barze ogłoszony zostaje akt odnowienia konfederacji radomskiej tym razem skierowanej jednak przeciwko Rosji. Repnin rozprawia się z buntownikami na Ukrainie ale w tym samym czasie wojnę Rosji, przy poparciu Austrii, wypowiada Turcja. Porta ponosiła jednak klęskę za klęską. Na pomoc konfederatom Francuzi wysłali doradców wojskowych z Domuriezem na czele. Ten jednak został szybko pobity przez wschodzącą gwiazdę rosyjskiej armii Aleksandra Suworowa. Ostatecznie konfederację barską skompromitowała podjęta przez Kazimierza Pułaskiego próba porwania Stanisława Augusta.

Wzrost potęgi Rosji nie podobał się nikomu. Austria przestraszyła się jej wpływów na Bałkanach a z kolej Prusy obawiały się czy zdołają ugryźć kawałek Polski czy też Katarzyna II zajmie ją całą. W tej sytuacji Austria zaproponowała wycofanie się Rosji z Bałkanów w zamian za rekompensatę z ziem polskich. Przystały na to Prusy i Katarzyna II. W tej sytuacji powstało porozumienie 3 najpotężniejszych dworów ówczesnej Europy Środkowej i Wschodniej.

1772 /5 sierpień - traktaty rozbiorowe

Prusy 36 tys. km2; 580 tys. ludności (bez Gdańska)

Austria 83 tys. km2; 2650 tys. ludności

Rosja 92 tys. km2; 1300 tys. ludności

Na sejmie mającym zatwierdzić rozbiory dochodziło do dramatycznych wystąpień np. Tadeusza Rejtana

1773 - traktaty zostały ratyfikowane przez sejm, który przeprowadził także reformę państwa. Utworzono Komisję Edukacji Narodowej, która przejęła majątki skasowanego zakony jezuitów. Powołano Radę Nieustającą, składającą się z 18 posłów i 18 senatorów obieranych przez sejm na 2 lata i składających co 2 lata sprawozdania ze swojej działalności przed Izbą Poselską. Utworzenie tych dwóch instytucji stanowiło podwalinę w tworzeniu instytucji centralnych, likwidowało dualizm państwowości Polski i Litwy. Rosja wykorzystywała niesnaski pomiędzy królem (związanym z ambasadorem Stackelbergiem) a magnaterią (związaną z faworytem Katarzyny II księciem Potiomkinem).

Rozwijała się kultura oświecenia. Następował rozwój gospodarczy kraju. Poniatowski opierał się na średniej szlachcie wykorzystując jej niesnaski z magnaterią. Nie możliwe jednak były reformy ustrojowe. Handel polski coraz bardziej kierował się na wschód, w kierunku Morza Czarnego.