Michał Bułhakow

Psie serce

1

Auuuu. Spójrzcie na mnie, przecież umieram. Zamieć wy­je dla mnie w bramie modlitwę za konających, a ja wyję razem z nią. Przepadłem, przepadłem. Łajdak w brudnej białej czapie - kucharz ze stołówki racjonalnego żywienia pracowników Centralnej Rady Gospodarki Narodowej - chlusnął wrzątkiem i oparzył mi lewy bok. Co za kanalia, a podobno proletariusz. O Boże mój, jak boli! Przeżarło wrzątkiem do kości. Wyję te­raz i wyję, ale czy to wycie coś pomoże?

No i co ja mu takiego zrobiłem? Czy Rada Gospodarki Narodowej zbiednieje, jeżeli pogrzebię w jej śmietniku? Za­chłanne bydlę! Proszę kiedyś spojrzeć na jego pysk - szerszy niż dłuższy. Złodziej z mordą jak patelnia. Och, ludzie, ludzie. W południe ugościł mnie wrzątkiem, a teraz już się zmierz­cha, będzie pewnie około czwartej, sądząc po zapachu cebuli z komendy straży ogniowej na Preczystience. Strażacy, jak powszechnie wiadomo, na kolację jadają kaszę. To wyjątkowe świń­stwo - prawie jak grzyby. Nawiasem mówiąc, znajome psy z Preczystienki opowiadały, jakoby na Nieglinnym w restaura­cji “Bar" jada się dyżurne żarcie - grzyby plus sos pikantny za trzy ruble siedemdziesiąt pięć kopiejek porcja. Potrawa dla amatora, równie dobrze można lizać kalosze... Uuuu...

Bok piecze nie do wytrzymania, dalszy ciąg mojej kariery życiowej widzę najzupełniej wyraźnie: jutro pojawią się rany i pytanie, czym też je będę leczyć? Latem poleciałbym na Sokolniki, rośnie tam takie specjalne, bardzo dobre ziele, w do­datku można się nażreć bezpłatnie końcówek od kiełbasy, wy­lizać zatłuszczone papiery, które wyrzucają obywatele. I gdyby nie jakaś wydra, która na łące pod księżycem śpiewa “Boska Aido..." tak, że aż serce zamiera, byłoby naprawdę wspaniale. Ale zimą dokąd mam iść? Dostawałeś kopniaki w tyłek? Dosta­wałeś. A cegłą po żebrach? A jakże. Dostałem już za swoje. Wszystkiego doświadczyłem, pogodziłem się z losem i jeśli te­raz rozpaczam, to wyłącznie z przyczyny fizycznego bólu i zim­na, ponieważ duch mój nie osłabł jeszcze do końca... Żywotny jest duch sobaczy.

Ale za to ciało moje udręczone, poranione, pastwili się nad nim ludzie zupełnie wystarczająco. A najgorsze, że kiedy chlu­snął na mnie, wrzątek dostał się pod sierść, a to znaczy, że nic już nie chroni lewego boku. Z łatwością mogę się nabawić, po­wiedzmy, zapalenia płuc, a z zapaleniem płuc, to, proszę oby­wateli, po prostu zdechnę z głodu. Z zapaleniem płuc należy leżeć na frontowej klatce pod schodami, a kto wtedy zamiast mnie, samotnego, obłożnie chorego psa będzie biegał po śmiet­nikach w poszukiwaniu jedzenia? Choroba zaatakuje płuco, zacznę pełzać, osłabnę, i wówczas byle hycel zatłucze mnie ki­jem na śmierć. A dozorcy z blachami na piersiach złapią moje zwłoki za nogi i rzucą na furmankę...

Ze wszystkich proletariuszy dozorcy są najpaskudniejsi. Wyrzutki społeczeństwa, najniższa kategoria ludzkości. Ku­charze jeszcze zdarzają się rozmaici. Na przykład nieboszczyk Włas z Preczystienki. Niezliczonym uratował życie. Ponieważ w czasie choroby najważniejsze jest, żeby dorwać coś do żarcia. No więc, zdarzało się, jak opowiadają stare psy, rzuci czasem Włas kość, a na kości jeszcze i pół ćwiartki mięsa. Niechaj mu ziemia lekką będzie za to, że to był naprawdę nie byle kto, na­dworny kucharz hrabiów Tołstojów, a nie Rady Racjonalnego Żywienia. Co oni wyprawiają w tym Racjonalnym Żywieniu, to się po prostu w psiej głowie nie mieści. Przecież ci dranie na cuchnącym solonym mięsie gotują kapuśniak, a stołownicy, biedactwa, o niczym nie mają pojęcia. Przybiegają, jedzą, chłepczą.

Niektóre maszynistki otrzymują według dziewiątej grupy uposażenie cztery i pół czerwońca, no, co prawda, jeszcze ko­chanek podaruje czasem fildepersowe pończochy. Ale jakie poniżenie trzeba wycierpieć za te fildepersy. Przecież nie żeby tak normalnym sposobem, tylko przymusza do francuskiej miłości. S...syny ci Francuzi, mówiąc między nami. Chociaż ja­dają bogato i zawsze z czerwonym winem. Tak... Przybiegnie taka maszynistka do stołówki, przecież za cztery i pół czer­wońca do “Baru" nie pójdzie. Jej nawet na kinematograf nie wystarcza, a kinematograf to dla kobiety jedyna pociecha w życiu. Wzdraga się, krzywi się, ale zjada... Pomyśleć tylko, płaci czterdzieści kopiejek za obiad z dwóch dań, a te obydwa dania nawet i tego niewarte, bo pozostałe dwadzieścia pięć ukradł kierownik. A czy w ogóle powinna się tak odżywiać? Ma zajęty wierzchołek prawego płuca i kobiecą chorobę na francuskim tle, w pracy potrącili z pensji, w stołówce nakar­mili cuchnącym mięsem, o, to właśnie ona biegnie, to ona... Wbiega do bramy w pończochach od kochanka. Nogi marzną, brzuch podwiewa, dlatego że dziewczyna sierść ma na sobie mniej więcej taką jak moja i majtki nosi leciutkie, koronkowe, aby nic. To dla kochanka: niechby spróbowała włożyć flane­lowe, ten zaraz zacznie wrzeszczeć: “Aleś ty nieelegancka! Obrzydła mi moja Matriona, namordowałem się z flanelowymi majtkami, aż się doczekałem, nadeszły moje czasy. Jestem przewodniczącym i ile bym nakradł, wszystko wydam na ko­biece ciało, na szyjki rakowe, na Abrau-Durso. Dosyć się nagłodowałem w młodości, zupełnie mi wystarczy, a życie poza­grobowe nie istnieje".

Żal mi jej, żal serdecznie. Ale siebie samego żal mi jeszcze bardziej. Mówię tak nie przez egoizm, tylko dlatego, że na­prawdę nie mamy jednakowych warunków. Jej przynajmniej w domu będzie ciepło, a mnie... Dokąd mam iść? Uuuuu.

- Chodź tu, piesku, chodź, Szarik, Szarik... Dlaczego skom­lisz, biedaku? Kto cię skrzywdził? Och...

Zamieć - sucha wiedźma zatrzasnęła bramę i walnęła dziew­czynę miotłą po uszach. Zadarła do kolan spódniczkę, obnażyła kremowe pończochy i wąski rąbek niedopranej koronkowej bielizny, zdusiła słowa, obsypała psa śniegiem.

Boże mój, co za pogoda... Och... A jeszcze do tego boli brzuch. Pewnie przez tamto mięso! Kiedy się to wreszcie skoń­czy?

Pochylając głowę, dziewczyna rzuciła się do ataku, sforso­wała bramę, na ulicy zaczęło nią kręcić, kręcić, ciskać we wszystkie strony, wreszcie zawirowała w śnieżnym wichrze i przepadła z oczu.

A pies został w bramie, dokuczał mu poraniony bok, więc przywarł do zimnej ściany, wstrzymał oddech i kategorycznie postanowił, że nigdzie się stąd nie ruszy i w tej bramie zdech­nie. Rozpacz pognębiła go ostatecznie. Tak boleśnie i gorzko mu było na duszy, tak samotnie i strasznie, że z oczu popłynę­ły malutkie psie łezki, spadały kropelkami i natychmiast wysychały. Z uszkodzonego boku sterczały zamarznięte kłaki skołtunionej sierści, a pomiędzy nimi przezierały złowieszcze czerwone placki oparzeń. Ach, jacy bezmyślni, głupi i okrutni bywają kucharze. Zawołał: “Szarik"... Jaki on tam, u diabła, Szarik. Szarik to znaczy okrągły, dobrze odżywiony, głupi, żre owsiankę, syn świetnych rodziców, a on jest kosmaty, kościsty, obszarpany, włóczęga z zapadniętym brzuchem, bezdomny kundel. Zresztą dzięki i za dobre słowo.

Trzasnęły drzwi po przeciwległej stronie ulicy w jasno oświetlonym sklepie, i z tych drzwi wyszedł obywatel. Właśnie obywatel, a nie towarzysz, a nawet, mówiąc ściśle, wielmożny pan. Bliżej - jaśniej - wielmożny pan. Myślicie, że twierdzę tak ze względu na jego palto? Nonsens. Bardzo wielu proletariu­szy nosi teraz palta. Co prawda, kołnierze mają inne, nawet nie ma porównania, ale mimo wszystko z daleka można się po­mylić. Za to, jeśli chodzi o oczy, tu już nie ma mowy o pomyłce - ani z bliska, ani z daleka. O, oczy to coś niezwykłego, niczym barometr. Widać wszystko: kto ma wielką pustynię zamiast duszy, kto ni z tego, ni z owego może kopnąć czubkiem buta między żebra, a kto się boi. Takiego właśnie lękliwego gnojka miło jest ugryźć w łydkę. Boisz się, to masz za swoje. Jeśli się boisz, widocznie masz powody... wrrr... hau-hau...

Wielmożny pan pewnym krokiem przeszedł jezdnię w śnież­nym słupie zamieci i ruszył do bramy. Tak, tak, w tym wypadku wszystko widać gołym okiem. Ten nie będzie jadł cuchnącego mięsa, a jeśli mu gdziekolwiek takie podadzą, zrobi potworny skandal, napisze do gazet: mnie, Filipa Filipowicza, chciano otruć.

Jest coraz bliżej i bliżej. Widać, że zwykł jadać obficie i że nie kradnie, taki psa nie kopnie, ale sam też nikogo się nie boi, a nie boi się dlatego, że stale jest najedzony. Zajmuje się pracą umysłową, ma spiczastą bródkę w stylu francuskim, a także wąsy siwe, puszyste i zawadiackie niczym francuscy rycerze, śnieżna kurzawa jednak niesie od niego zapach paskudny, szpitalny. Oraz woń cygara.

Po kiego czorta, ciekawe, zaniosło go do spółdzielni Centrochozu? Przystanął niedaleko... Na co on czeka? Uuuuu... Co też mógł kupić w takim nędznym sklepiku, czy już mu nie wy­starcza Ochotnyj Riad? Co to jest? Kiełbasa. Drogi panie, gdy­byś zobaczył, z czego oni robią tę kiełbasę, omijałbyś ten sklep z daleka. Lepiej niech pan ją odda mnie.

Pies zebrał resztkę sił i w przypływie desperacji wyczołgał się z bramy na chodnik. Zadymka wystrzeliła nad głową z ka­rabinu, załopotała ogromnymi literami płóciennego plakatu: “Czy odmładzanie jest możliwe?".

Oczywiście, że możliwe. Zapach kiełbasy odmłodził mnie, pod­niósł z brzucha na nogi, płomiennymi falami przebiegł mój pusty od dwóch dni żołądek, pogromca szpitala, rajska woń mielonej ko­były z czosnkiem i pieprzem. Czuję i wiem, w prawej kieszeni fu­tra ma kiełbasę. Już jest nade mną. O władco mój! Spójrz na mnie. Ja umieram. Sprzedajna jest moja dusza i dola paskudna.

Pies pełzł na brzuchu jak żmija, zalewając się łzami. Proszę zwrócić uwagę na dzieło kucharza. Ale nie, pan przecież za żadne skarby nie da mi tej kiełbasy. Och, bardzo dobrze znam bogatych ludzi! A tak naprawdę do czego ona panu potrzebna? Na co panu cuchnący koń? Takie trujące konie sprzedają tyl­ko w Mossielpromie. A pan luminarz światowej sławy jadł dzi­siaj śniadanie dzięki męskim gruczołom płciowym. Uuu... Co to się dzieje na tym świecie? Widać jeszcze za wcześnie na umieranie, a rozpacz zaprawdę jest grzechem. Nie zostaje nic innego, jak tylko lizać mu ręce.

Zagadkowy i wielmożny pan pochylił się nad psem, błysnął złotym obramowaniem oczu i wyjął z prawej kieszeni białą podłużną paczkę. Nie zdejmując brązowych rękawiczek, roz­winął papier, który niezwłocznie zagarnęła zamieć, oderwał ka­wałek kiełbasy zwanej “krakowską specjalną". Rzucił psu... O, szlachetna osobo! Uuu!

- Fit-fit - zagwizdał pan i dodał surowym głosem. - Na! Szarik, Szarik!

Znowu Szarik. Ochrzcili. A niech pan nazywa mnie, jak chce, zgadzam się na wszystko. Za pański nadzwyczajny uczynek.

Pies błyskawicznie zdarł flak, ze szlochem wgryzł się w krakowską i pożarł ją w okamgnieniu. A przy tym prawie się udławił kiełbasą i śniegiem, aż łzy popłynęły mu z oczu, ponie­waż z zachłanności omal nie pożarł sznurka. Jeszcze, jeszcze, liżę pańską rękę. Spodnie całuję, dobroczyńco mój!

- Na razie wystarczy... - Pan mówił urywanymi zdaniami, jakby wydawał komendy.

Pochylił się nad Szarikiem, badawczo popatrzył mu w oczy i nieoczekiwanie, z intymną serdecznością, dłonią w rękawicz­ce przejechał po psim brzuchu.

- Aha - powiedział znacząco - obroży nie masz, no i bardzo dobrze, właśnie ty jesteś mi potrzebny. Maszeruj za mną! - Pstryknął palcami. - Fit-fit!

Mam iść za panem? A choćby i na koniec świata. Może mnie pan kopać swoimi butami z filcu, a ja słowa nie powiem.

Na całej Preczystience świeciły latarnie. Bok bolał nie do wytrzymania, ale Szarik chwilami zapominał o bólu, pochło­nięty jedną jedyną myślą, żeby tylko w ciżbie nie stracić z oczu cudownej zjawy w futrze, żeby jakimkolwiek sposobem wyra­zić jej miłość i oddanie. I ze siedem razy od Preczystienki do zaułka Obuchowa wyraził. Ucałował w śniegowiec przy ulicz­ce Martwej, torując drogę, straszliwym wyciem tak wystraszył jakąś paniusię, że aż usiadła na słupie, ze dwa razy zaskowyczał, żeby podtrzymać litość dla siebie.

Jakiś łajdacki, robiony pod syberyjskiego kot włóczęga wy­skoczył zza rynny i pomimo zamieci wywęszył krakowską. Szarik zapomniał o bożym świecie na myśl, że bogaty dziwak, zbierający po bramach poranione psy, również i tego złodzieja zabierze ze sobą, a wtedy przyjdzie dzielić się produktem Mossielpromu. Dlatego tak wyszczerzył zęby na kota, że ten z sy­kiem podobnym do syczenia dziurawego szlauchu wdrapał się po rynnie na pierwsze piętro. Rrr... hau...u! Won! Nie wystar­czy Mossielpromu na wszystkich łachmytów, co się włóczą po Preczystience.

Pan docenił oddanie i pod samą strażą ogniową, pod oknem, z którego dobiegał przyjemny pomruk waltorni, na­grodził psa drugim, trochę mniejszym kawałkiem, tak z pięć łutów na wagę.

Ech, co za dziwak. Chce mnie zwabić. Może się pan nie oba­wiać. I tak nie mam zamiaru uciekać. Pójdę wszędzie, gdzie pan rozkaże.

- Fit-fit-fit! Tędy!

Na Obuchowa? Jak pan sobie życzy. Znamy tę ulicę całkiem nieźle.

Fit-fit! Tutaj? Z przyjem... E, nie, bardzo mi przykro. Nie. Tu jest szwajcar. Nie ma nic gorszego na świecie. Po wielekroć niebezpieczniejszy od dozorcy. Absolutnie znienawidzony ga­tunek. Paskudniejszy od kotów. Hycel w liberii z lampasami.

- No, nie bój się, chodź.

- Kłaniam się nisko, Filipie Filipowiczu.

- Dzień dobry, Fiodorze.

To jest ktoś. Boże mój, komuś ty mnie podrzuciła, dolo moja pieska! Cóż to za osobistość, która może uliczne psy wprowadzać do domu spółdzielni mieszkaniowej w obecności szwajcara? A ten drań - proszę tylko popatrzeć - stoi bez ru­chu i bez słowa! Co prawda, oczy ma chmurne, ale, ogólnie rzecz biorąc, patrzy obojętnie spod swojej czapki ze złotym szamerunkiem. Jakby wszystko było w porządku. To się nazy­wa poszanowanie, i to jakie, panowie! No, a ja z nim i za nim. I co? Możesz mnie pocałować. Żeby tak capnąć za tę proleta­riacką spracowaną nogę! Za wszystkie świństwa twoich kole­gów po fachu. Ile razy tłukłeś mnie szczotką po mordzie, co?

- No chodź, chodź.

Rozumiem, rozumiem, pan będzie łaskaw się nie niepoko­ić. Gdzie pan, tam i ja. Proszę mi tylko pokazywać drogę, a na pewno nie zostanę w tyle, nie bacząc na swój przerażający bok.

Ze schodów na dół.

- Nie było do mnie listów, Fiodor?

Z dołu na schody, z szacunkiem.

- Nie było, Filipie Filipowiczu (intymnie, półgłosem do gó­ry), a do mieszkania pod trzecim towarzyszy dokwaterowali.

Dostojny dobroczyńca psów odwrócił się gwałtownie na stopniu i przechylony przez poręcz zapytał ze zgrozą:

- No i co?

Jego oczy stały się okrągłe, a wąsy stanęły dęba. Szwajcar na dole zadarł głowę, przyłożył dłoń do warg i po­twierdził:

- Tak jest, całe cztery sztuki.

- O mój Boże! Wyobrażam sobie, co się teraz będzie działo w mieszkaniu. A co iż na to lokatorzy?

- A nic.

- A Fiodor Pawłowicz?

- Pojechał po cegły i parawan. Będą stawiać ścianki dzia­łowe.

- Diabli wiedzą, co się tu dzieje!

- Do wszystkich, oprócz pańskiego, mieszkań, Filipie Filipowiczu, będą dokwaterowywać. Właśnie było zebranie, wy­brali nowy zarząd, a poprzedni pogonili.

- Co to się wyrabia. Ajaj, ajaj... Fit-fit.

Idę, idę, nie zostaję. Bok, proszę łaskawie zauważyć, daje znać o sobie. Pan pozwoli polizać buciczek.

Zniknął na dole lampas szwajcara. Na marmurowym pode­ście powiało ciepłem od kaloryferów, raz jeszcze skręcili - i oto półpiętro.

2

Nie ma żadnego powodu uczyć się czytać, jeśli mięso i tak pachnie na wiorstę. Niemniej jednak (jeśli państwo mieszkają w Moskwie i mają chociaż odrobinę oleju w głowie), chcąc nie chcąc, muszą się państwo nauczyć, i to do tego bez żadnych tam kursów. Spośród czterdziestu tysięcy moskiewskich psów chyba tylko jakiś kompletnie skretyniały idiota nie potrafi uło­żyć z liter słowa “kiełbasa".

Szarik zaczął się uczyć według kolorów. Jak tylko ukończył cztery miesiące, w całej Moskwie rozwieszono błękitnozielone szyldy z napisem “MSPO - handel mięsem". Powtarzamy, że nie ma to najmniejszego sensu, ponieważ mięso i tak można wywąchać. A raz zaszło nieporozumienie: kierując się na ten jadowity kolor, Szarik, któremu przetrącił powonienie benzy­nowy dym silnika, wlazł zamiast do jatki do sklepu z towara­mi elektrotechnicznymi braci Gołubizner przy ulicy Miasnickiej. I tam, u braci, pies zapoznał się z kablem izolacyjnym, który przewyższa nawet bat dorożkarski. Tę niezwykłą, nieza­pomnianą chwilę należy uważać za początek szkoły. Od razu na trotuarze do Szarika dotarło, że “błękitnozielony" nie za­wsze oznacza “mięsny", i zaciskając ogon między tylnymi ła­pami oraz wyjąc z powodu okropnego bólu, przypomniał sobie, że na wszystkich jatkach pierwsza od lewej jest taka złota al­bo ruda pokraka podobna do sanek.

Dalej poszło jeszcze sprawniej. “A" opanował na “Centrrybie" na rogu Mochowej, a potem także “B". Łatwiej mu było podbiegać od ogona słowa “ryba", dlatego że na początku sło­wa stał milicjant.

Kwadratowe kafelki na narożnikach moskiewskich domów zawsze i nieuchronnie znaczyły “Sery". Czarny kranik samo­wara oznaczał byłego właściciela herbaciarni Czyczkina, czer­wone kule holenderskiego - bestialskich subiektów nienawi­dzących psów, trociny na podłodze i obrzydliwego, wstrętnie śmierdzącego bachsteina.

Jeśli gdzieś grał akordeon, co było niewiele lepsze od “Bo­skiej Aidy", i pachniały parówki, pierwsze litery na bia­łych plakatach nadzwyczaj wygodnie składały się na słowo “nieprzyzwo...", co oznaczało “nieprzyzwoitych wyrazów nie używać, napiwków nie dawać". Tutaj czasami, jak wiry na rzece, skłębiały się bójki, ludzi bito pięściami po mordach, czasami, niezmiernie rzadko, serwetkami albo butami.

Jeśli w oknach wisiały nieświeże szynki i leżały mandaryn­ki, to były... hau-hau... “De... delikatesy". Jeśli stały ciemne butelki z paskudną cieczą - “Wi... wi...wino". Bracia Jelisiejew niegdysiejsi.

Nieznajomy pan, który przywlókł psa pod drzwi swojego wspaniałego mieszkania na półpiętrze, zadzwonił, a pies nie­zwłocznie podniósł oczy na wielką, czarną ze złoconymi litera­mi wizytówkę, która widniała z boku szerokich, oszklonych różową laną szybą drzwi. Trzy pierwsze litery złożył od razu: Pe-er-o, Pro. Ale dalej było zębate wysokie draństwo niewiado­mego znaczenia. Czyżby proletariusz? - pomyślał Szarik ze zdziwieniem... To być nie może. Uniósł do góry nos, raz jesz­cze obwąchał futro i absolutnie pewny swego uznał: nie, pro­letariuszem tu nie pachnie. Słowo uczone i Bóg raczy wiedzieć, co ono znaczy.

Za różową szybą zapłonęło niespodziewane i wesołe świa­tło, jeszcze bardziej uwydatniając czarną wizytówkę. Drzwi otwarły się absolutnie bezszelestnie i śliczna młoda kobieta w białym fartuszku i koronkowym czepeczku pojawiła się przed psem i jego panem. Tego pierwszego owiało boskie cie­pło, a spódniczka kobiety zapachniała konwaliami.

To rozumiem, to mi się podoba, pomyślał pies.

- Niech pan będzie łaskaw, Szarik - powiedział ironicznie pan, i Szarik, machając ogonem, wszedł do środka z nabożnym zachwytem.

Nieprzebrana mnogość przedmiotów zagracała bogaty przedpokój. Natychmiast zapadało w pamięć lustro do samej podłogi, które niezwłocznie odzwierciedliło drugiego złachmanionego i obszarpanego Szarika, straszne rogi jelenie na wyso­kościach, nieprzeliczone futra i kalosze oraz opalizujący tuli­pan ze światłem elektrycznym pod sufitem.

- Gdzie pan takiego znalazł, Filipie Filipowiczu? - z uśmie­chem spytała kobieta, pomagając przybyłemu zdjąć ciężkie, podbite srebrnymi lisami futro. - O Boże! Ale sparszywiały!

- Głupstwa gadasz. Gdzie sparszywiały? - surowo i urywa­nie rzucił pan.

Po zdjęciu futra okazało się, że jest w czarnym garniturze z angielskiego sukna, na brzuchu zaś radośnie i matowo poły­skuje mu złoty łańcuszek.

- Czekaj no, nie kręć się, głuptasie. Hm. To nie parchy... no, stójże, u diabła... Hm. Aha. To oparzenie. Co za drań cię tak urządził? Co? Stój ty spokojnie!

Kucharz, katorżnik kucharz! - żałosnymi ślepiami mówił pies, z lekka skowycząc.

- Zina - wydał komendę pan - jego natychmiast do labora­torium, a mnie przynieś fartuch.

Kobieta gwizdnęła, pstryknęła parę razy palcami i pies po chwili wahania ruszył za nią. Oboje weszli w wąski, słabo oświetlony korytarz, minęli jedne lakierowane drzwi, doszli do końca, następnie w lewo, aż znaleźli się w ciemnej komórce, która od razu nie spodobała się psu z powodu złowieszczego zapachu. Ciemność pstryknęła i błyskawicznie przemieniła się w oślepiający dzień, a do tego ze wszystkich stron zalśniło, za­iskrzyło się, zabielało.

E, nie! - zawył w myśli pies. - Przykro mi, ale się nie dam! Teraz rozumiem, niech ich diabli wezmą razem z kiełbasą. Okazuje się, że zwabili mnie do psiej lecznicy. Zaraz zmuszą do picia rycyny, bok pokroją nożem, chociaż i tak boli, że dotknąć nie sposób.

- Ej, a ty dokąd? - krzyknęła ta, którą nazwano Ziną.

Pies wyrwał się, zakręcił i nagle uderzył o drzwi zdrowym bokiem, aż trzasnęło w całym mieszkaniu. Potem odleciał z powrotem, zawirował jak fryga pod batem, przewracając przy tym na podłogę białe wiadro, z którego poleciały strzępy waty. Kiedy tak kołował, wokół przelatywały ściany obstawio­ne szafami pełnymi błyszczących instrumentów w środku, mi­gał biały fartuszek i wykrzywiona kobieca twarz.

- Co ty wyprawiasz, czorcie kudłaty? - rozpaczliwie krzy­czała Zina. - Oszalał!

Gdzie tu mogą być kuchenne schody? - zastanawiał się pies. Rozpędził się i jak pocisk uderzył na chybił-trafił w szy­bę, w nadziei, że są za nią drugie drzwi. Chmura odłamków wyleciała z hukiem i brzękiem, wyskoczył pękaty słój z rudym paskudztwem, które błyskawicznie zalało całą podłogę i buch­nęło smrodem. Rozwarły się prawdziwe drzwi.

- Stój, b-bydlaku! - krzyczał pan, skacząc w fartuchu wło­żonym na jedną rękę i łapiąc psa za nogi. - Zina, łap go za koł­nierz, łobuza.

- Bo... Boże, to ci pies!

Drzwi otworzyły się szerzej i wbiegł jeszcze jeden osobnik płci męskiej w fartuchu. Rozdeptując potłuczone szkło, rzucił się nie do psa, tylko do szafy, otworzył ją i cały pokój wypełnił słodkawy, mdlący zapach. Następnie osobnik własnym brzu­chem przydusił psa do podłogi, przy czym pies capnął go z sa­tysfakcją powyżej sznurowadeł. Osobnik jęknął, ale nie stra­cił orientacji. Mdlący płyn zaparł psu dech, potem nogi mu od­padły i pojechał gdzieś w bok po krzywiźnie. Dziękuję, wszyst­ko skończone, pomyślał w rozmarzeniu, padając wprost na ostre szkło. Żegnaj, Moskwo! Nie zobaczę już więcej Czyczkina ani proletariuszy, ani krakowskiej kiełbasy. Idę do psiego nieba za wszystko, co wycierpiałem. Bracia oprawcy, za co mnie tak?

I wtedy ostatecznie upadł na bok i zdechł.

Kiedy zmartwychwstał, troszeczkę kręciło mu się w gło­wie, odrobinę mdliło w brzuchu, ale boku jakby nie było, bok rozkosznie milczał. Pies otworzył prawe melancholijne oko i kątem tego oka zobaczył, że jest ciasno zabandażowany w po­przek boków i brzucha. Jednak mnie załatwili, sukinsyny, pomyślał niejasno. Ale trzeba im oddać sprawiedliwość -sprytnie.

- “Od Sewilli do Grenady... w ciepłym zmroku cichych no­cy..." - zanucił nad nim roztargniony i fałszywy głos.

Pies zdziwił się, otworzył do reszty oboje oczu i o dwa kro­ki od siebie zobaczył męską nogę na białym taborecie. Nogaw­ka i kalesony na tej nodze były podwinięte, a naga żółta goleń wysmarowana zaschniętą krwią i jodyną.

Święci pańscy! - pomyślał pies, okazuje się, że to ja go ugry­złem. Moja robota. No, dostanę lanie!

- “Rozbrzmiewają serenady, zewsząd słychać mieczy brzęk...". A dlaczego ugryzłeś doktora, włóczykiju? Co? Dla­czego rozbiłeś szybę? Co?

- Uuu - żałośnie zaskowyczał pies.

- Już dobrze, obudziłeś się, to teraz leż, bałwanie.

- Jak się panu udało, Filipie Filipowiczu, zwabić takiego nerwowego psa? - zapytał sympatyczny męski głos i trykoto­wa nogawka kalesonów opadła w dół. Zapachniało tytoniem i w szafie zadźwięczało szkło.

- Serdecznością. Jedynym sposobem możliwym w obcowa­niu z żywą istotą. Terrorem nie można zrobić ze zwierzęciem niczego, niezależnie od szczebla rozwoju, na jakim się to zwie­rzę znajduje. Zawsze tak twierdziłem, twierdzę i będę twier­dził. Oni całkowicie błędnie rozumują, sądząc, że terror im po­może. Nie, nie pomoże, jakikolwiek by był, biały, czerwony czy nawet brunatny! Terror doszczętnie paraliżuje system nerwo­wy. Zina! Kupiłem temu łajdakowi kiełbasę krakowską za rubla i czterdzieści kopiejek. Bądź tak dobra i nakarm go, kie­dy mu przejdą mdłości.

Zachrzęściło wymiatane szkło i kobiecy głos kokieteryjnie zauważył:

- Krakowskiej! Boże, trzeba mu było kupić okrawków za dwudziestkę w jatce. A krakowską kiełbasę to lepiej sama zjem.

- Tylko spróbuj! Ja ci zjem! To trucizna dla ludzkiego żo­łądka. Dorosła dziewczyna, a jak dziecko pakuje do ust każde świństwo. Ani mi się waż! Uprzedzam, nie licz ani na mnie, ani na doktora Bormentala, kiedy rozboli cię brzuch... “Jeśli powie ktoś, że inna równie piękna jest jak ty...".

Łagodne, perliste dzwoneczki sypały się po całym miesz­kaniu, a w oddali z przedpokoju co chwila dochodziły głosy. Dzwonił telefon. Zina znikła.

Filip Filipowicz rzucił do wiadra niedopałek papierosa, zapiął fartuch, przed lustrem na ścianie wygładził puszyste wąsy i zawołał psa.

- Fit-fit. No nic, nic się nie stało. Idziemy przyjmować pa­cjentów.

Pies wstał na niepewne łapy, zachwiał się, chwilę dygotał, ale szybko wrócił do równowagi i ruszył w ślad za powiewają­cymi połami Filipa Filipowicza. Ponownie szedł wąskim kory­tarzem, ale teraz zobaczył, że jest on jasno oświetlony rozetą pod sufitem. Kiedy zaś otwarły się lakierowane drzwi i pies wszedł z Filipem Filipowiczem do gabinetu, oślepił go blask. Przede wszystkim wszędzie płonęły światła: płonęły pod stiukami na suficie, płonęły na biurku, płonęły na ścianie, w szy­bach oszklonych szaf. Światło zalewało bezmiar przedmiotów, z których najbardziej interesująca okazała się ogromna sowa, siedząca na ścianie na konarze.

- Leżeć - rozkazał Filip Filipowicz.

Rzeźbione drzwi po przeciwnej stronie otworzyły się i wszedł tamten nadgryziony, który teraz w jaskrawym świetle okazał się bardzo przystojny, młody, ze spiczastą bródką. Podał doktorowi kartkę i powiedział:

- Dawny...

Natychmiast bezszelestnie zniknął, a Filip Filipowicz po­prawił poły fartucha, usiadł za olbrzymim biurkiem i od razu stał się niezwykle dostojny i imponujący.

Nie, to nie lecznica, trafiłem w jakieś zupełnie inne miejs­ce, w popłochu pomyślał pies i opadł na wzorzystość dywanu obok ciężkiej skórzanej kanapy. A tę sowę to jeszcze wyjaś­nimy...

Drzwi otwarły się miękko i wszedł ktoś, kto do tego stopnia wstrząsnął psem, że ten aż szczeknął, ale bardzo nieśmiało...

- Milczeć! Ba, zmienił się pan nie do poznania, drogi panie.

Przybyły nieśmiało i z nadzwyczajnym szacunkiem ukłonił się Filipowi Filipowiczowi.

- Hi-hi! Pan jest magiem i czarodziejem, profesorze - po­wiedział skonfundowany.

- Niech pan zdejmie spodnie, kochaneczku - rozkazał Filip Filipowicz i wstał.

Chryste Panie, pomyślał pies, to ci ananas!

Na głowie ananasa rosły absolutnie zielone włosy, które na karku przechodziły w rdzawy kolor tytoniu; twarz ananasa pokrywały zmarszczki, ale cerę miał różową jak noworodek. Lewa noga nie zginała się, musiał ciągnąć ją po dywanie, za to prawa podrygiwała jak nakręcana zabawka. W klapie wspa­niałej marynarki niczym oko tkwił drogocenny klejnot. Psa nawet mdlić przestało z ciekawości.

- Hau-hau - zaszczekał cichutko.

- Milczeć! Jak tam sen, drogi panie?

- He-he. Czy jesteśmy sami, profesorze? To coś nieopisane­go - wstydliwie zaczął przybyły. - Parole d'honneur, od dwu­dziestu pięciu lat nie pamiętam czegoś podobnego. - Indywi­duum ujęło guzik od spodni. - Czy pan uwierzy, profesorze, co noc śnią mi się nagie dziewczyny, i to całymi stadami. Dopraw­dy jestem oczarowany. Jest pan cudotwórcą.

- Hm - mruknął z troską Filip Filipowicz, wpatrując się w źrenice gościa.

Ten wygrał wreszcie walkę z guzikami i zdjął pasiaste spod­nie. Pod spodniami ukazały się niesłychane wręcz kalesony. Były kremowego koloru, w haftowane jedwabiem czarne koty, i pachniały perfumami.

Pies jedwabnych kotów nie zdzierżył i szczeknął tak, że indywiduum aż podskoczyło.

- Oj!

- Dostaniesz lanie! Niech pan się nie boi, on nie gryzie.

Ja nie gryzę? - zdumiał się pies.

Przybyłemu z kieszeni spodni wypadła na dywan mała ko­perta, na której widniała dziewczyna z rozpuszczonymi włosa­mi. Indywiduum podskoczyło, pochyliło się, podniosło zgubę i strasznie poczerwieniało.

- Proszę jednak uważać - ostrzegawczo i posępnie powie­dział Filip Filipowicz, grożąc palcem. - Pomimo wszystko niech pan uważa i nie nadużywa!

- Ja nie nadu... - wymamrotało stropione indywiduum, rozbierając się. - Ja tylko, drogi profesorze, przeprowadzałem doświadczenie.

- No i co? Jakie były wyniki? - spytał surowo Filip Filipo­wicz.

Indywiduum ekstatycznie machnęło ręką.

- Od dwudziestu pięciu lat, przysięgam na Boga, nie zda­rzyło mi się nic podobnego. Ostatni raz w 1899 roku w Pary­żu, przy rue de la Paix.

- A dlaczego pan pozieleniał?

Twarz przybysza zachmurzyła się.

- Przeklęty “Kościotłuszcz"! Nie może pan sobie wyobra­zić, profesorze, co te obiboki podsunęły mi zamiast farby. Pro­szę tylko popatrzeć - mamrotał, szukając oczami lustra. - Za takie rzeczy należy bić po mordzie! - dodał, wpadając w furię: -I co mam teraz począć, profesorze? - zapytał płaczliwie.

- Hm, niech pan ogoli głowę.

- Profesorze! - żałośnie wykrzyknął gość. - Przecież znowu odrosną mi siwe! A oprócz tego nie będę się mógł pokazać w biurze. I tak już trzeci dzień nie jeżdżę do pracy. Ech, profe­sorze, gdyby pan odkrył sposób na odmładzanie włosów...

- Nie wszystko naraz, mój drogi - mruczał Filip Filipowicz. Pochylił się i błyszczącymi oczami obejrzał goły brzuch pacjenta.

- No cóż, wyśmienicie, wszystko w zupełnym porządku. Prawdę mówiąc, nawet nie oczekiwałem takiego rezultatu. “Wiele krwi i wiele pieśni...". Może się pan ubierać, drogi panie!

- “...mam dla tej, co najpiękniejsza!" - brzękliwym niczym patelnia głosem podchwycił pacjent i rozpromieniony zaczął się ubierać. Kiedy się już oporządził, podskakując i woniejąc perfumami, odliczył Filipowi Filipowiczowi paczkę białych banknotów i zaczął mu czule ściskać obie dłonie.

- Dwa tygodnie może mi się pan nie pokazywać - powie­dział Filip Filipowicz - ale jednak bardzo proszę, niech pan będzie ostrożny.

- Profesorze! - krzyknął już za drzwiami głos pełen eksta­zy. - Może pan być absolutnie spokojny! - Po czym chutliwie zachichotał i przepadł.

Szybki dzwonek przeleciał przez mieszkanie, otwarły się la­kierowane drzwi. Wszedł ugryziony, wręczył kartkę Filipowi Filipowiczowi i oznajmił:

- Wiek podała nieprawdziwy. Ma jakieś pięćdziesiąt cztery, pięć lat. Tony serca przytłumione.

Znikł, a zamiast niego pojawiła się szeleszcząca dama w za­wadiacko zsuniętym na bok kapeluszu i iskrzącej się kolii na wiotkiej, pomiętej szyi. Pod oczami wisiały jej dziwaczne czar­ne worki, a policzki miała różowe jak lalka. Dama była strasz­nie zdenerwowana.

- Szanowna pani! Ile pani ma lat? - bardzo surowo zapytał Filip Filipowicz.

Dama przeraziła się i nawet pobladła pod skorupą różu.

- Przysięgam, profesorze, gdyby pan wiedział, jaki dramat przeżywam!

- Ile pani ma lat, szanowna pani? - jeszcze surowiej powtó­rzył Filip Filipowicz.

- Słowo honoru!... No, czterdzieści pięć...

- Szanowna pani - zaapelował Filip Filipowicz - pacjen­ci czekają. Proszę nie zabierać mi czasu. Nie jest pani je­dyna!

Pierś damy burzliwie falowała.

- Tylko panu, jako luminarzowi nauki. Ale przysięgam, to coś tak okropnego...

- Ile pani ma lat? - wściekle i piskliwie zapytał Filip Filipo­wicz, a jego okulary zabłysły.

- Pięćdziesiąt jeden! - skręcając się ze strachu odparła dama.

- Proszę zdjąć majtki, łaskawa pani - z ulgą powiedział Fi­lip Filipowicz i wskazał na wysoki biały szafot w kącie.

- Profesorze, przysięgam - mamrotała dama, drżącymi pal­cami rozpinając jakieś zatrzaski na pasie. - Ten Moryc... Przy­sięgam jak na spowiedzi...

- “Od Sewilli do Grenady..." - z roztargnieniem zanucił Filip Filipowicz i nacisnął pedał przy marmurowej umywalce. Zaszumiała woda.

- Przysięgam na Boga! - mówiła dama i żywe plamy prze­dzierały się przez sztuczne na jej policzkach. - Ja wiem, to moja ostatnia namiętność. Przecież to taki łajdak! Profesorze! To karciany szuler, o tym wie cała Moskwa. Nie potrafi prze­puścić najostatniejszej modystce! Jest taki diabelnie młody - mamrotała dama, wyrzucając spod szeleszczących spódnic zmię­ty koronkowy kłąb.

Psu ostatecznie zamąciło się w głowie i przewróciło do góry nogami.

A idźcież wy do diabła, pomyślał mętnie i położył głowę na łapy, zapadając w drzemkę ze wstydu. Nawet nie będę się sta­rał pojąć, o co tu chodzi, i tak nie zrozumiem.

Ze snu wyrwał go brzęk i wtedy zobaczył, że Filip Filipo­wicz rzucił do miski jakieś połyskujące rurki.

Plamista dama, przyciskając ręce do piersi, z nadzieją pa­trzyła na Filipa Filipowicza. Ten zaś, godnie nachmurzony, usiadł za biurkiem i coś zapisał.

- Ja pani przeszczepię jajniki małpy - oznajmił i popatrzył surowo.

- Ach, profesorze, naprawdę małpy?

- Tak - kategorycznie powiedział Filip Filipowicz.

- A kiedy operacja? - blednąc, pytała dama słabym głosem.

- “Od Sewilli do Grenady..." Uhm... w poniedziałek. Rano zgłosi się pani do kliniki. Mój asystent przygotuje panią.

- Ach, kiedy ja nie chcę do kliniki! Czy nie można tu, u pa­na, profesorze?

- Widzi pani, operuję u siebie tylko w wyjątkowych przy­padkach. To będzie kosztowało bardzo drogo, pięćdziesiąt czerwońców.

- Zgadzam się, profesorze!

Znowu poleciała woda, zakołysał się kapelusz z piórami, po­tem pojawiła się łysa jak talerz głowa i uścisnęła Filipa Filipo­wicza. Pies drzemał, mdłości minęły, więc rozkoszował się uspo­kojonym bokiem i ciepłem, nawet chrapnął sobie i zdążył zoba­czyć kawałeczek uroczego snu - wyrywał sowie cały pęk piór z ogona... a potem zdenerwowany głos kłapnął mu nad głową:

- Jestem zbyt znany w Moskwie, profesorze. Co mam zrobić?

- Panowie - z oburzeniem krzyczał Filip Filipowicz - prze­cież tak nie można! Trzeba się hamować. Ile ona ma lat?

- Czternaście, profesorze... Pan rozumie, rozgłos mnie zgubi. W najbliższych dniach mam jechać na delegację zagraniczną.

- Ale przecież ja nie jestem prawnikiem, łaskawco... Niech pan poczeka jakie dwa lata i ożeni się z nią.

- Jestem żonaty, profesorze.

- Ach, panowie, panowie!

Drzwi otwierały się, zmieniały twarze, brzęczały instru­menty i Filip Filipowicz pracował bez chwili wytchnienia.

Obleśne mieszkanie, myślał pies, ale jak mi tu dobrze! Po kiego diabła jestem mu potrzebny? A może chce mnie zatrzy­mać? Dziwak! Przecież wystarczy mu okiem mrugnąć, a bę­dzie miał takiego psa, że tylko zwariować! A może ja jestem ładny? Widać mam szczęście! A ta sowa to paskudztwo... Bez­czelna.

Ostatecznie pies obudził się późnym wieczorem, kiedy dzwonki umilkły, dokładnie w chwili, w której drzwi wpuściły szczególnych gości. Było ich od razu czworo. Wszyscy młodzi i ubrani bardzo skromnie.

A ci czego tu szukają? - ze zdziwieniem pomyślał pies. Znacznie bardziej nieprzyjaźnie powitał ich Filip Filipowicz. Stał przy biurku i patrzył na nich jak dowódca na nieprzyja­ciół. Nozdrza jego jastrzębiego nosa rozdymały się. Goście dreptali w miejscu, stojąc na dywanie.

- Przyszliśmy do pana, profesorze - zaczął ten, który miał na głowie wysoką na ćwierć arszyna szopę wyjątkowo gęstych, kędzierzawych włosów - w następującej sprawie...

- Chyba niesłusznie panowie w taką pogodę chodzicie bez kaloszy - przerwał mu mentorskim tonem Filip Filipowicz. - Po pierwsze, możecie się przeziębić, po drugie, zabłociliście mi dywan, a ja mam wyłącznie perskie dywany.

Ten z szopą umilkł i cała czwórka ze zdumieniem zagapiła się na Filipa Filipowicza. Milczenie trwało kilka sekund i prze­rywał je tylko stuk palców Filipa Filipowicza po malowanym drewnianym talerzu na biurku.

- Po pierwsze, nie jesteśmy panami - powiedział wreszcie najmłodszy z całej czwórki, podobny do brzoskwini.

- Po pierwsze - przerwał mu Filip Filipowicz - jest pan ko­bietą czy mężczyzną?

Czterej znowu umilkli i otworzyli usta. Tym razem pierw­szy opamiętał się ten z szopą.

- Co za różnica, towarzyszu? - zapytał dumnie.

- Jestem kobietą - przyznał się brzoskwiniowy młodzieniec w skórzanej kurtce i mocno poczerwieniał.

W ślad za nim nie wiadomo dlaczego poczerwieniał jeden z przybyłych, blondyn w papasze.

- Wobec tego może pani zostać w czapce, a pana, szanowny panie, poproszę o zdjęcie nakrycia głowy - mentorskim tonem powiedział Filip Filipowicz.

- Nie jestem dla pana szanownym panem - ostro odparo­wał blondyn, zdejmując papachę.

- My przyszliśmy do was... - znowu zaczął czarny z szopą.

- Przede wszystkim, jacy my?

- My, nowy zarząd naszego domu - z powstrzymywaną fu­rią przemówił czarny. - Ja jestem Szwonder, ona Wiaziemska, a oni to towarzysze Piestruchin i Szarowkin. I my...

- Czy to was dokwaterowali do mieszkania Fiodora Pawłowicza Sablina?

- Nas - odpowiedział Szwonder.

- Boże, przepadł dom Kalabuchowa! - z desperacją zawołał Filip Filipowicz i załamał ręce.

- Czy to ma być żart, profesorze?

- Jaki tam żart?! Jestem w zupełnej rozpaczy! - wykrzyknął Filip Filipowicz. - Co teraz będzie z centralnym ogrzewaniem?

- Pan kpi, czy o drogę pyta, profesorze Preobrażeński?

- W jakiej sprawie przyszli państwo do mnie? Proszę o po­śpiech, mój obiad czeka.

- My, komitet domowy - z nienawiścią zaczął Szwonder - przyszliśmy do pana po zebraniu, w którym uczestniczyli wszy­scy mieszkańcy naszego domu, na którym stał problem zagęsz­czenia mieszkań...

- Kto stał na kim?! - krzyknął Filip Filipowicz. - Będzie pan łaskaw formułować swoje myśli trochę jaśniej.

- Stał problem zagęszczenia.

- Starczy! Zrozumiałem! Wiadomo panu, że decyzją z dwu­nastego sierpnia tego roku moje mieszkanie zwolnione jest od wszelkich zagęszczeń i dokwaterowań?

- Wiadomo - odpowiedział Szwonder - ale walne zebra­nie po rozpatrzeniu pańskiej sprawy doszło do wniosku, że globalnie i w szczególności zajmuje pan zbyt duży metraż. Zdecydowanie zbyt duży. Sam jeden mieszka pan w siedmiu pokojach.

- Sam jeden mieszkam i pracuję w siedmiu pokojach - po­twierdził Filip Filipowicz. - I bardzo przydałby się ósmy. Jest mi niezbędny na bibliotekę.

Wszyscy czworo oniemieli.

- Ósmy! E-he-he - powiedział blondyn, pozbawiony nakry­cia głowy. - Całkiem nieźle.

- To nie do opisania! - zawołał młodzieniec, który okazał się kobietą.

- Mam poczekalnię i, zwracam uwagę, że mieści się tu rów­nież biblioteka, jadalnia, mój gabinet - to razem trzy. Labora­torium - cztery. Operacyjny - pięć. Moja sypialnia - sześć i po­kój dla służby - siedem. Więc za mało... Zresztą to nieważne. Moje mieszkanie jest zwolnione, nie mamy o czym mówić. Czy mogę wreszcie zjeść obiad?

- Pan daruje - powiedział czwarty, podobny do twardego żuka.

- Pan daruje - przerwał mu Szwonder - myśmy przyszli po­rozmawiać w sprawie jadalni i laboratorium. Walne zebranie prosi, aby pan dobrowolnie, w trybie dyscypliny pracy, zrezy­gnował z jadalni. Nikt w Moskwie nie ma jadalni.

- Nawet Isadora Duncan! - dźwięcznie zawołała kobieta.

Coś się działo z Filipem Filipowiczem, coś, wskutek czego twarz mu lekko spurpurowiała, ale nie wydał z siebie żadnego dźwięku, czekając na dalszy ciąg.

-I z laboratorium również - kontynuował Szwonder. - La­boratorium spokojnie można połączyć z gabinetem.

- Uhm - powiedział Filip Filipowicz trochę dziwnym gło­sem. - A gdzie ja będę jadał?

- W sypialni - chórem odpowiedzieli wszyscy czworo. Purpura na Filipie Filipowiczu przybrała nieco szarawy od­cień.

- Jadać w sypialni - powiedział z lekka zduszonym głosem - w laboratorium czytać, ubierać się w poczekalni, operować w pokoju dla służby, w jadalni badać pacjentów. Bardzo możli­we, że Isadora Duncan tak właśnie postępuje. Być może jada w gabinecie, a w łazience kroi króliki. Być może. Ale ja nie jestem Isadora Duncan! - zaryczał nagle, a jego purpura pożół­kła. - Ja będę jadł obiad w jadalni, a operował w operacyjnym. Możecie to przekazać walnemu zebraniu i proszę uprzejmie zająć się własnymi sprawami, mnie zaś umożliwić zjedzenie obiadu tam, gdzie jadają wszyscy normalni ludzie, to znaczy w jadalni, a nie w poczekalni i w nie pokoju dziecinnym.

- Wobec tego, profesorze, z powodu pana uporczywych przeciwdziałań - powiedział wzburzony Szwonder - złożymy na pana skargę do wyższych instancji.

- Aha - powiedział Filip Filipowicz - więc to tak? - i głos jego przybrał podejrzanie uprzejmy odcień. - Poproszę, żeby­ście państwo chwileczkę zaczekali.

To ci facet, z zachwytem pomyślał pies, no, po prostu kubek w kubek podobny do mnie. Och, capnie ich zaraz, och, capnie. Jeszcze nie wiem, jakim sposobem, ale tak capnie... Bierz ich! Złapać by tego długonogiego nad cholewą za ścięgno podkolanowe... wrrr...

- Proszę... tak... dziękuję. Poproszę Piotra Aleksandrowicza. Mówi profesor Preobrażeński. Piotr Aleksandrowicz? Cieszę się, że pana zastałem. Dziękuję, z moim zdrowiem wszystko w porządku. Piotrze Aleksandrowiczu, muszę od­wołać pańską operację. Co? W ogóle odwołać. Podobnie jak wszystkie pozostałe operacje. A oto dlaczego przerywam swo­ją pracę w Moskwie i w ogóle w Rosji... Przed chwilą pojawiły się u mnie cztery osoby, w tym jedna kobieta przebrana za mężczyznę, dwaj ludzie uzbrojeni w rewolwery, i sterro­ryzowali mnie w moim mieszkaniu w celu odebrania jego części.

- Pan pozwoli, profesorze - zaczął Szwonder, zmieniając się na twarzy.

- Pan daruje... nie widzę możliwości, żeby powtórzyć wszystko, co oni tu wygadywali. Nonsensy to nie moja specjal­ność. Wystarczy, jeśli powiem, że zaproponowali mi, żebym zrezygnował z mojego laboratorium. Innymi słowy, zmuszają mnie, abym operował tam, gdzie do tej pory kroiłem króliki. W takich warunkach ja nie tylko nie mogę, ale nie mam prawa pracować. Dlatego zaprzestaję praktyki, zamykam mieszkanie i wyjeżdżam do Soczi. Klucze mogę zostawić Szwonderowi. Niech on operuje.

Wszyscy czworo zastygli. Śnieg topniał na ich butach.

- Co robić... Mnie samemu jest bardzo przykro... Jak? O nie, Piotrze Aleksandrowiczu! O nie. Więcej się na to nie zgodzę. Moja cierpliwość się wyczerpała. To już drugi taki przypadek od sierpnia. Jak? Hm... Jak pan uważa. Chociażby tak. Ale jeden warunek: obojętne kto, obojętne kiedy, obojętne co, ale żeby to był taki papier, na podstawie którego ani Szwonder, ani ktokolwiek inny nie będzie mógł nawet zbliżyć się do drzwi mojego mieszkania. Dokument ostateczny. Fak­tyczny. Najprawdziwszy! Żelazny. Żeby zapomniano o moim nazwisku. Skończone. Umarłem dla nich. Tak, tak. Bardzo proszę. Kto? Aha... To co innego. Aha... Dobrze. Oddaję słu­chawkę. Pan będzie łaskaw - głosem żmii zwrócił się Filip Filipowicz do Szwondera - ktoś chce z panem porozmawiać.

- Pan pozwoli, profesorze - powiedział Szwonder, to rozpło­mieniając się, to gasnąc - pan wypaczył nasze słowa.

- Poprosiłbym o nieużywanie tego rodzaju określeń.

Szwonder wziął słuchawkę i niepewnie powiedział:

- Tak, słucham. Tak... Przewodniczący komitetu domowe­go... Postępowaliśmy zgodnie z przepisami... Ale profesor i tak jest w zupełnie wyjątkowej sytuacji... Słyszeliśmy o jego pra­cach... Chcieliśmy mu zostawić całych pięć pokoi... No dobrze... jeśli tak to wygląda... Dobrze...

Potwornie czerwony odwiesił słuchawkę i odwrócił się.

Jakby wylał na nich spluwaczkę! Niezły numer! - z zachwy­tem pomyślał pies. Co, to on zna czarodziejskie zaklęcie, czy jak? No, teraz możecie nawet mnie bić, jak tam sobie chcecie, ale ja się stąd nie ruszę.

Pozostała trójka z otwartymi ustami patrzyła na oplutego Szwondera.

- To po prostu haniebne! - nieśmiało wykrztusił opluty.

- Gdyby toczyła się teraz dyskusja - zaczęła kobieta, płonąc rumieńcem wzburzenia - ja bym udowodniła Piotrowi Aleksandrowiczowi...

- Przepraszam, czy pani właśnie w tej chwili zamierza roz­począć tę dyskusję? - zapytał grzecznie Filip Filipowicz.

Oczy kobiety rozgorzały.

- Rozumiem pańską ironię, profesorze, zaraz sobie pójdzie­my... Ja tylko jako kierownik sektora kulturalnego domu...

- Kie-row-nicz-ka - poprawił Filip Filipowicz.

- Chcę panu zaproponować - i kobieta wyciągnęła zza pazuchy kilka jaskrawych i mokrych od śniegu czasopism - kilka czasopism na rzecz niemieckich dzieci. Po pół rubla.

- Nie, nie wezmę - krótko odparł Filip Filipowicz, spoj­rzawszy na czasopisma.

Niesłychane zdumienie odbiło się na twarzach przybyłych, a kobieta pokryła się żurawinowym nalotem.

- Dlaczego?

- Nie chcę.

- Nie współczuje pan niemieckim dzieciom?

- Współczuję.

- Żałuje pan pół rubla?

- Nie.

- Więc dlaczego?

- Nie chcę.

Przez chwilę wszyscy milczeli.

- Wie pan co, profesorze - powiedziała dziewczyna z cięż­kim westchnieniem - gdyby nie był pan europejskim lumina­rzem i gdyby nie ujęły się za panem w wyjątkowo oburzający sposób (blondyn pociągnął ją za brzeg kurtki, machnęła na niego ręką) osoby, które, jestem pewna, jeszcze sprawdzimy, należałoby pana aresztować.

- A za co? - z ciekawością zapytał Filip Filipowicz.

- Za to, że pan nienawidzi proletariatu - dumnie odpowie­działa kobieta.

- Owszem, nie lubię proletariatu - ze smutkiem zgodził się Filip Filipowicz i nacisnął guziczek.

Gdzieś w głębi zadzwoniło. Otwarły się drzwi na korytarz.

- Zina! - zawołał Filip Filipowicz. - Podawaj obiad. Pań­stwo pozwolą?

Wszyscy czworo w milczeniu wyszli z gabinetu, w milcze­niu minęli poczekalnię i było słychać, jak ciężko i głośno za­trzasnęły się za nimi frontowe drzwi.

Pies stanął na tylnych łapach i wykonał przed Filipem Filipowiczem coś w rodzaju muzułmańskiej modlitwy z biciem pokłonów.

3

Na malowanych w rajskie kwiaty talerzach z szeroką ob­wódką leżały cieniutko pokrojone plasterki siomgi, marynowa­ny węgorz. Na ciężkiej desce kawałek sera z łezką, w srebrnym wiaderku, obłożonym śniegiem, czekał kawior. Między talerza­mi kilka cieniutkich kieliszków i trzy kryształowe karafki z różnego koloru wódką. Wszystkie te przedmioty znajdowa­ły się na maleńkim marmurowym stoliku przytulonym do ogromnego kredensu z rzeźbionej dębiny. Kredens tryskał stru­mieniami przeszklonego srebrzystego światła. Na środku poko­ju - stół ciężki jak katafalk zasłany białym obrusem, a na nim dwa nakrycia, serwetki zwinięte na kształt papieskiej tiary i trzy ciemne butelki.

Zina wniosła srebrny półmisek z pokrywą. W środku coś powarkiwało. Zapach od półmiska szedł taki, że pysk psa na­tychmiast wypełniła rzadka ślina. Ogrody Semiramidy, pomy­ślał, i niczym pałką zastukał ogonem w podłogę.

- Dawać je tutaj - zachłannie polecił Filip Filipowicz. - Dok­torze Bormental, błagam pana, niech pan zostawi kawior w spokoju. I jeśli chce pan usłuchać dobrej rady, to proszę sobie nalać nie angielskiej, tylko zwyczajnej rosyjskiej wódki.

Przystojny ugryziony - już bez fartucha, w przyzwoitym czar­nym garniturze - wzruszył szerokimi ramionami, uśmiechnął się uprzejmie i nalał sobie przezroczystej cieczy.

- Ostatnia nowinka? - zapytał.

- A niech Bóg broni! - odżegnał się gospodarz. - To spiry­tus. Daria Pietrowna sama świetnie robi wódkę.

- Nie powiedziałbym, Filipie Filipowiczu, wszyscy twier­dzą, że trzydzieści procent to całkiem przyzwoicie.

- A wódka powinna mieć czterdzieści procent, nie trzydzie­ści, to po pierwsze - pouczająco przerwał Filip Filipowicz - a po drugie, jeden Bóg wie, czego oni tam dolewają. Czy potra­fi pan zgadnąć, co im przyjdzie do głowy?

- Dosłownie wszystko - z przekonaniem powiedział ugry­ziony.

- Jestem tego samego zdania - dodał Filip Filipowicz i jed­nym chluśnięciem wlał do gardła zawartość kieliszka. - Mm... doktorze Bormental, błagam pana, niech pan natychmiast... i jeśli pan powie, że to... będę pańskim nieprzejednanym wro­giem do końca życia. “Od Sewilli do Grenady...".

Mówiąc te słowa, schwycił łapiastym srebrnym widelcem coś, co przypominało malutki ciemny chlebek. Ukąszony po­szedł za jego przykładem. Oczy Filipa Filipowicza zabłysły.

- Niedobre? - żując wypytywał Filip Filipowicz. - Niedo­bre? Proszę odpowiedzieć, szanowny panie doktorze.

- Wyśmienite - szczerze odpowiedział ugryziony.

- Ja myślę... Niech pan zauważy, Iwanie Arnoldowiczu, piją wódkę pod zupę i zimne zakąski wyłącznie niedorżnięci przez bolszewików obszarnicy. Każdy chociażby trochę szanu­jący się człowiek stosuje zakąski gorące. A w Moskwie najpierwsza z gorących zakąsek to właśnie to. Kiedyś znakomicie przyrządzano je w “Słowiańskim Bazarze". Na!

- Karmi pan psa w jadalni - rozległ się kobiecy głos - a póź­niej wołami się go stąd nie wyciągnie!

- Nie szkodzi. Biedak się nagłodował. - Filip Filipowicz na końcu widelca podał psu zakąskę przechwyconą z magiczną zręcznością, widelec zaś z brzękiem wrzucił do miseczki z wodą.

Po chwili z talerzy buchnęła pachnąca rakami para. Pies siedział w cieniu obrusa z miną wartownika przy składzie pro­chu. A Filip Filipowicz zatknął koniec serwetki za kołnierzyk i wygłaszał filipikę:

- Jedzenie, Iwanie Arnoldowiczu, to sztuka nieprosta. Jeść trzeba umieć, a niech pan sobie wyobrazi, że większość ludzi w ogóle nie umie jeść. Należy nie tylko wiedzieć, co zjeść, ale kiedy i jak (Filip Filipowicz znacząco potrząsnął łyżką). I o czym przy tym rozmawiać. Taak. Jeżeli pan dba o swój system trawienny, to moja rada: nie mówić przy obiedzie o bol­szewikach i medycynie. I niech Pan Bóg broni czytać przed obiadem radzieckie gazety.

- Hm... Ale przecież innych nie ma.

- No więc niech pan żadnych nie czyta. Wie pan, przepro­wadziłem trzydzieści obserwacji u siebie w klinice. I co pan myśli? Pacjenci, którzy nie czytają gazet, czują się wspaniale. Za to ci, których umyślnie zmusiłem do czytania “Prawdy", tracili na wadze.

- Hm... - z zaciekawieniem mruknął nadgryziony, różowie­jąc od zupy i alkoholu.

- Mało tego. Osłabiony odruch kolanowy, marny apetyt, upadek ducha.

- Do diabła...

- Tak. A zresztą, co też ja? Sam zacząłem mówić o medycy­nie.

Filip Filipowicz usiadł wygodniej, zadzwonił i w wiśniowej portierze pojawiła się Zina. Pies dostał gruby i blady plaster jesiotra, który mu nie smakował, i zaraz potem kawał krwistego rostbefu. Kiedy to pożarł, nagle poczuł, że jest śpiący i już więcej nie może patrzeć na żadne jedzenie. Dziwne uczucie, myślał, zamykając ciężkie powieki, nie chcę patrzeć na nic, co można zjeść. A palenie po obiedzie to głupota.

Jadalnię zapełnił nieprzyjemny sinawy dym. Pies drzemał, złożywszy głowę na przednich łapach.

- Saint Julien to przyzwoite wino - usłyszał przez sen - ty­le tylko, że go teraz nigdzie nie ma.

Głuchy, przytłumiony sufitami i dywanami chorał doleciał skądś z góry i z boku.

Filip Filipowicz zadzwonił i weszła Zina.

- Zina, co to wszystko znaczy?

- Znowu walne zebranie zrobili, Filipie Filipowiczu - od­parła Zina.

- Znowu! - zawołał z goryczą Filip Filipowicz. - No, teraz się zacznie, przepadł dom Kałabuchowa. Trzeba będzie się wy­prowadzić. Tylko pytanie dokąd. Pójdzie jak po maśle. Naj­pierw śpiewy każdego wieczoru, następnie w ubikacjach za­marzną rury, potem pęknie kocioł centralnego ogrzewania i tak dalej. Koniec z Kałabuchowem.

- Filip Filipowicz się zamartwia - zauważyła z uśmiechem Zina i wyniosła stos talerzy.

- Jak tu się nie zamartwiać?! - zakrzyknął Filip Filipowicz. - Trzeba zrozumieć, co to był za dom!

- Pan zbyt ponuro patrzy na rzeczywistość - zaoponował przystojny ugryziony. - Oni się teraz bardzo zmienili.

- Chyba pan mnie zna, prawda, mój drogi? Jestem człowie­kiem faktu, człowiekiem obserwacji. I wrogiem nie potwier­dzonych hipotez. Wiadomo o tym bardzo dobrze nie tylko w Rosji, ale i w Europie. Jeżeli coś mówię, to znaczy, że mówię na podstawie konkretnego faktu, z którego wyciągam wnioski. Proszę, oto fakt: wieszak i stojak na kalosze w naszym domu.

- Ciekawe...

Kalosze, głupstwo. Nie w kaloszach szczęście, pomyślał pies. Ale to osobistość wybitna.

- Weźmy stojak na kalosze. Od 1903 roku mieszkam w tym domu. I oto przez cały ten czas, do marca 1917 roku, nie było ani jednego wypadku - podkreślam czerwonym ołówkiem - ani jednego, żeby z klatki schodowej od frontu zginęła choć jedna para kaloszy. Proszę pamiętać, dwanaście mieszkań, a ja przyjmuję pacjentów. W marcu siedemnastego roku pewnego pięknego dnia zginęły wszystkie kalosze, w tym dwie pary mo­ich, trzy laski, palto i samowar szwajcara. Od tej chwili stojak na kalosze przestał istnieć. Mój drogi! Nie wspominam już o centralnym ogrzewaniu. Nie wspominam. Niechaj będzie, ponieważ mamy rewolucję społeczną, nie trzeba palić pod ko­tłem. Pytam tylko dlaczego, kiedy zaczęła się cała ta historia, wszyscy zaczęli chodzić w brudnych koszulach i walonkach po marmurowych schodach? Dlaczego jeszcze do tej pory trze­ba zamykać kalosze na klucz? I do tego stawiać przy nich na warcie żołnierza, bo inaczej ktoś je ukradnie? Dlaczego zabra­no chodnik z frontowych schodów? Czy Karol Marks zabrania trzymania chodników na schodach? Czy Karol Marks napi­sał gdzieś, że wejście do drugiej oficyny Kałabuchowskiego domu należy zabić deskami i chodzić dookoła, od tyłu przez podwórze? Komu to potrzebne? Dlaczego proletariusz nie może zostawić swoich kaloszy na dole, tylko musi brudzić marmur?

- Przecież proletariusz, Filipie Filipowiczu, w ogóle nie ma kaloszy - zająknął się ugryziony.

- Nic podobnego! - głosem gromu odpowiedział Filip Fili­powicz i nalał sobie szklankę wina. - Hm... nie uznaję likierów po obiedzie, powodują ociężałość i paskudnie wpływają na wątrobę... Nic podobnego! Proletariusz chodzi teraz w kalo­szach... w moich kaloszach! To są te same kalosze, które zniknęły wiosną 1917 roku. Powstaje pytanie: kto je gwizdnął? Ja? To być nie może. Burżuj Sablin? (Filip Filipowicz dziabnął pal­cem w sufit). Śmieszne przypuszczenie. Właściciel cukrowni Połczow? (Filip Filipowicz machnął ręką w bok). W żadnym wypadku! Taak! Ale żeby je chociaż zdejmowali na schodach (Filip Filipowicz zaczął purpurowieć). Po jakiego diabła zabra­no kwiaty z podestów? Dlaczego elektryczność, która gasła, o ile dobrze pamiętam, dwa razy w ciągu dwudziestu lat, teraz gaśnie dokładnie raz na miesiąc? Statystyka, doktorze Bormental, to straszna rzecz. Pan, który zna moją ostatnią pracę, wie o tym lepiej niż ktokolwiek inny.

- Chaos, Filipie Filipowiczu.

- Nie - z absolutnym przekonaniem zaprzeczył Filip Filipo­wicz. - Nie. Pan pierwszy, drogi Iwanie Arnoldowiczu, powi­nien się powstrzymać od używania tego słowa. To złudzenie, dym, fikcja. - Filip Filipowicz szeroko rozczapierzył krótkie palce i dwa cienie podobne do żółwi poruszyły się na obrusie. - Co to takiego ten wasz chaos, stara baba z kosturem? Wiedźma, która wytłukła wszystkie szyby i zgasiła wszystkie latarnie? Przecież ona w ogóle nie istnieje. Jaki sens wkłada pan w to słowo? - zapytał z furią Filip Filipowicz nieszczęsną kacz­kę z kartonu, wiszącą do góry nogami obok kredensu, i sam zamiast niej odpowiedział. - Wyjaśniam: jeśli zamiast co wie­czór operować, zacznę w swoim mieszkaniu śpiewać chórem, nastanie u mnie chaos. Jeżeli wchodząc do ubikacji, zacznę, przepraszam za wyrażenie, odlewać się obok muszli, i to samo będą robić Zina i Daria Pietrowna, to w ubikacji nastanie cha­os. Jak z tego wynika, chaos istnieje nie w klozetach, tylko w głowach. A więc kiedy te barytony ryczą: “Precz z chao­sem!", zbiera mi się na śmiech (twarz Filipa Filipowicza wy­krzywiła się tak, że nadgryziony otworzył usta). Mnie to śmie­szy, przysięgam panu. To znaczy, że każdy z nich powinien dostać w ucho od samego siebie! I kiedy wreszcie wybije z siebie wszelkie halucynacje i zajmie się tym, co do niego należy, sprzątaniem piwnic na przykład, chaos zniknie sam z siebie. Nie można służyć dwóm bogom naraz! Nie można jednocze­śnie, powiedzmy, zajmować się podmiataniem szyn tramwajo­wych i losem hiszpańskich oberwańców! To się jeszcze nikomu nie udało, doktorze, a tym bardziej ludziom, którzy w ogóle są zapóźnieni w rozwoju w porównaniu z Europą o jakieś dwie­ście lat i do tej pory jeszcze niezbyt sprawnie potrafią zapinać własne spodnie!

Uniósł się Filip Filipowicz. Jego jastrzębie nozdrza były rozdęte. Nabrał sił po sytym obiedzie, grzmiał niczym pradaw­ny prorok, a głowa jego pobłyskiwała jak srebro.

Słowa padały na drzemiącego psa niczym głuchy podziemny łoskot. To sowa o głupich żółtych ślepiach wyskakiwała w sen­nych widziadłach, to odrażająca morda kucharza w brudnej białej czapce, to zawadiacki wąs Filipa Filipowicza, oświetlony ostrą elektrycznością pod abażurem, to opasłe sanie skrzypiały i przepadały, a w psim żołądku rozpadał się, pływając w sokach, poszarpany kawał rostbefu.

Mógłby spokojnie zarabiać forsę na wiecach, mętnie marzył pies. Kombinator pierwszej klasy. Zresztą pewnie i tak śpi na pieniądzach.

- Posterunkowy! - krzyczał Filip Filipowicz. - Posterunko­wy! Uhu-hu-hu! - Jakieś bąble pękały w psim mózgu. - Poste­runkowy! To, i tylko to! I absolutnie nieważne, czy będzie z blachą, czy też w czerwonym kepi. Postawić policjanta obok każdego człowieka i zmusić tego policjanta, aby hamował wokalne zapędy naszych obywateli. Chaos, pan powiada. A ja panu mówię, doktorze, że nic nie zmieni się na lepsze w na­szym domu ani w jakimkolwiek innym domu, dopóki nie uspo­koi się tych śpiewaków! Jak tylko zaprzestaną swoich koncer­tów, sytuacja sama z siebie zmieni się na lepsze.

- Kontrrewolucyjne poglądy pan wygłasza, Filipie Filipowiczu - żartobliwie zauważył nadgryziony. - Nie daj Boże, jesz­cze ktoś usłyszy.

- To całkiem bezpieczne - żarliwie zaprzeczył Filip Filipo­wicz. - Nie ma mowy o żadnej kontrrewolucji. Nawiasem mówiąc, to jeszcze jedno słowo, którego wyjątkowo nie cierpię. Absolutnie nie wiadomo, co się pod nim kryje. Diabli wie­dzą! A więc nadal twierdzę, że w moich słowach nie ma żad­nej kontrrewolucji. Jest w nich zdrowy rozsądek i doświad­czenie.

Filip Filipowicz wyciągnął zza kołnierzyka ogon lśniącej, pozałamywanej serwetki, zmiął ją i położył obok szklanki z niedopitym winem. Ukąszony natychmiast wstał i podziękował:

- Merci.

- Chwileczkę, doktorze - zatrzymał go Filip Filipowicz, wyj­mując portfel z kieszeni spodni. Zmrużył oczy, odliczył białe papierki i wręczył je ugryzionemu ze słowami: - Dzisiaj należy się panu, Iwanie Arnoldowiczu, czterdzieści rubli. Proszę.

Pokaleczony przez psa grzecznie podziękował i czerwienie­jąc, wsunął pieniądze do kieszeni marynarki.

- Czy dzisiaj wieczorem jestem panu potrzebny, Filipie Filipowiczu? - zapytał.

- Nie, dziękuję panu, mój drogi. Dzisiaj nic robić nie będzie­my. Po pierwsze, królik zdechł, a po drugie, w Teatrze Wielkim idzie “Aida". A ja jej dawno nie słyszałem. Lubię... Pamięta pan? Duet... “Tari-ra-rim...".

- Jak się panu udaje wszędzie zdążyć, Filipie Filipowiczu? - z podziwem zapytał lekarz.

- Zdążyć wszędzie może ten, kto nigdzie się nie śpieszy - pouczająco wyjaśnił gospodarz. - Oczywiście, gdybym zaczął biegać po zebraniach i śpiewać całymi dniami jak słowik, za­miast wykonywać moje bezpośrednie obowiązki, nigdzie bym nie zdążył. - Pod palcami Filipa Filipowicza w kieszeni nie­biańsko zagrała pozytywka. - Ósma minęła. Pojadę na drugi akt... Jestem zwolennikiem podziału pracy. W Teatrze Wiel­kim niechaj śpiewają, a ja będę operował. I bardzo dobrze. Żadnego chaosu. Jeszcze jedno, Iwanie Arnoldowiczu, niech pan koniecznie dopilnuje, jak tylko trafi się odpowiedni zgon, natychmiast wprost ze stołu w płyn odżywczy i do mnie!

- Może pan być spokojny, Filipie Filipowiczu, patolodzy już mi obiecali.

- Świetnie, a my na razie poobserwujemy tego ulicznego neurastenika. Niech mu się tymczasem bok zagoi.

Troszczy się o mnie, pomyślał pies. To bardzo dobry czło­wiek. Wiem, kto to jest. Czarodziej, mag, cudotwórca z bajki dla psów... Bo chyba niemożliwe, żebym to wszystko widział we śnie. A jeśli to sen? Pies zadygotał we śnie. A kiedy się obu­dzę... wszystko zniknie. I lampy w jedwabiu, i ciepło, i sytość. Znowu zaczną się bramy, obłąkańcze zimno, oblodzony asfalt, głód, źli ludzie... Śnieg, stołówka... Boże, jak mi będzie ciężko!

Ale nic podobnego się nie stało. Właśnie brama rozwiała się jak ohydny koszmar i już więcej nie powróciła.

Widocznie nie taki groźny jest chaos. Nie bacząc na nic dwa razy dziennie szare harmonijki pod parapetami rozgrzewały się i ciepło falami płynęło po całym mieszkaniu.

Jasne i oczywiste - pies wyciągnął najwspanialszy pieski los. W jego oczach nie mniej niż dwa razy dziennie wzbierały łzy wdzięczności pod adresem mędrca z Preczystienki. Poza tym wszystkie lustra w salonie i w poczekalni między szafami odbijały pięknego psa - szczęściarza.

Jestem piękny. I jestem być może nieznanym księciem in­cognito, rozmyślał pies, patrząc na kosmatego psa koloru ka­wy, z zadowoloną mordą spacerującego w lustrzanych dalach. Bardzo możliwe, że moja babka zgrzeszyła z wodołazem. Stąd zapewne na moim pysku ta biała łata. Bo niby skąd? Filip Filipowicz jest człowiekiem o wyjątkowym guście i na pewno nie przygarnąłby pierwszego lepszego skundlonego psa.

W ciągu tygodnia pies zeżarł tyle, ile w ciągu sześciu po­przednich głodowych tygodni na ulicy. Oczywiście jeżeli liczyć na kilogramy. No, a już o jakości jedzenia u Filipa Filipowicza nie ma co mówić. Jeśli nawet nie brać pod uwagę tego, że Daria Pietrowna codziennie kupowała za osiemnaście kopiejek gó­rę okrawków na rynku Smoleńskim, wystarczy wspomnieć obiady o siódmej wieczorem w jadalni, przy których pies asy­stował pomimo protestów wytwornej Ziny. W czasie tych obia­dów Filip Filipowicz ostatecznie uzyskał rangę bóstwa. Pies stawał na tylnych łapach i żuł marynarkę, pies poznawał dzwo­nek Filipa Filipowicza - dwa pełnodźwięczne, krótkie naciśnię­cia pana domu - i ze szczekaniem wybiegał go witać do przed­pokoju. Pan wchodził w srebrzystej lisiurze, rozjarzony milio­nem śnieżnych gwiazdek, pachnący mandarynkami, cygarami, perfumami, cytrynami, benzyną, wodą kolońską, i jego głos ni­by trąba bojowa huczał w całym mieszkaniu:

- Ty świnio, dlaczego rozszarpałeś sowę? Przeszkadzała ci? Przeszkadzała, pytam? A profesora Miecznikowa dlaczego roz­biłeś?

- Temu psu, Filipie Filipowiczu, trzeba choćby raz przyło­żyć pejczem - z oburzeniem mówiła Zina - bo inaczej rozpuści się jak dziadowski bicz. Proszę zobaczyć, co zrobił z pana ka­loszami.

- Nikogo nie wolno bić - denerwował się Filip Filipowicz. - Zapamiętaj to sobie raz na zawsze. Na człowieka i na zwierzę należy wpływać wyłącznie siłą przekonywania. Czy dostał już dzisiaj mięso?

- O Boże, przecież obżarł nas wszystkich. Jak pan nawet może pytać, Filipie Filipowiczu. Dziwne, że się jeszcze nie rozpękł.

- No i niech je na zdrowie... Co ci zrobiła sowa, bandyto?

- Uu! - skowyczał pies lizus i pełzał na brzuchu, wykręca­jąc łapy.

Następnie wleczono go za kołnierz przez poczekalnię do ga­binetu. Pies wył, odgryzał się, wczepiał w dywan, jechał na za­dzie jak w cyrku. Pośrodku gabinetu, na dywanie, leżała szklistooka sowa z rozprutym brzuchem, z którego sterczały jakieś czerwone szmaty, śmierdzące naftaliną. Na biurku spoczywał doszczętnie roztrzaskany portret.

- Naumyślnie nie posprzątałam, żeby pan mógł sam zoba­czyć - meldowała zmartwiona Zina. - Przecież ten drań wsko­czył na biurko i cap ją za ogon! Zanim się połapałam, już było po niej. Niech pan mu wsadzi mordę w sowę, Filipie Filipowi­czu, żeby popamiętał, co to znaczy niszczyć rzeczy.

I zaczynało się wycie. Psa wczepionego w dywan ciągnięto do sowy, a pies szlochał przy tym gorzkimi łzami i myślał: bijcie, tylko z mieszkania nie wyrzucajcie.

- Sowę odesłać do wypchania jeszcze dzisiaj. Oprócz tego masz tu osiem rubli i oddzielnie osiemnaście kopiejek na tram­waj, pojedź do Miura i kup mu przyzwoitą obrożę z łańcu­chem.

Następnego dnia psu założono szeroką błyszczącą obrożę. Kiedy spojrzał w lustro, w pierwszej chwili bardzo się zmar­twił, podwinął ogon i poszedł do łazienki, rozważając, jak się jej pozbyć, zaczepić o kufer czy lepiej o skrzynię. Ale bardzo prędko zrozumiał, że jest po prostu głupi. Zina wyprowadziła go na spacer po zaułku Obuchowa. Szedł jak aresztant, mało się nie spalił ze wstydu, ale kiedy doszli Preczystienką do cer­kwi Zbawiciela, zdążył już świetnie zrozumieć, czym jest w ży­ciu obroża. Wściekła zawiść gorzała w ślepiach wszystkich napotkanych psów, a przy uliczce Martwej jakiś długonogi kundel z obciętym ogonem obszczekał go, nazywając “obszarniczym ścierwem" i “cwelem". Kiedy przechodzili przez szyny tramwajowe, milicjant popatrzył na obrożę z szacunkiem i sa­tysfakcją, a kiedy wrócili, stała się rzecz nieprawdopodobna - szwajcar Fiodor własnoręcznie otworzył frontowe drzwi i wpu­ścił Szarika, a do Ziny powiedział: “Uch, ty, ale kudłacza sobie sprawił Filip Filipowicz. A jaki nadzwyczajnie tłusty!".

- Ja myślę - wyjaśniła śliczna i rumiana od mrozu Zina. - Żre za sześciu.

Obroża znaczy dokładnie to samo co teczka, zażartował w myśli pies i kręcąc zadem pomaszerował na półpiętro jak panisko.

Doceniwszy obrożę zgodnie z jej wartością, udał się z pierw­szą wizytą do najważniejszego sektora raju, tam gdzie do tej pory wstęp był mu najsurowiej zakazany, a mianowicie do wło­ści kucharki Darii Pietrowny. Całe mieszkanie nie było warte nawet dwóch piędzi jej królestwa. Dzień w dzień, w czarnej, wyłożonej u góry białymi kaflami kuchni huczał i buzował pło­mień. Potrzaskiwało w palenisku pod płytą. W purpurowych odblaskach gorzała odwieczną płomienną udręką i nieukojoną namiętnością twarz Darii Pietrowny. Ta twarz lśniła tłusto, połyskiwała, w modnej fryzurze na uszy z koszyczkiem ja­snych włosów na karku jarzyły się dwadzieścia dwa fałszywe brylanty. Na hakach wbitych w ściany wisiały złote rondle, w całej kuchni kipiało zapachami, bulgotało i syczało w przy­krytych naczyniach...

- Won! - wrzasnęła Daria Pietrowna. - Won, przybłędo, doliniarzu! Ciebie tu tylko brakowało! Jak wezmę pogrzebacz!...

No o co ci chodzi? No, czego krzyczysz?

Pies przymilnie mrużył ślepia. Jaki tam ze mnie doliniarz? Czy nie zauważyła pani obroży?

I właził bokiem w drzwi, najpierw wsuwając mordę do środka.

Pies Szarik posiadał tajemnicę zjednywania ludzkich serc. Już po dwóch dniach leżał w kącie obok kosza z węglem i pa­trzył, jak pracuje Daria Pietrowna. Wąskim ostrym nożem odrąbywała głowy i łapki bezradnym jarząbkom, następnie ni­czym rozwścieczony oprawca zdzierała z kości mięso, kurom wyrywała wnętrzności, coś tam przekręcała przez maszynkę do mięsa, a tymczasem Szarik znęcał się nad ptasią głową. Z miski mleka Daria Pietrowna wyjmowała kawałki rozmoczonej bułki, ugniatała je na desce z mięsną miazgą, zalewała to wszystko śmietanką, posypywała solą i formowała na deseczce kotlety. Pod płytą huczało niczym na pożarze, a na patelni skwierczało, pieniło się i podskakiwało. Z łoskotem odskaki­wały fajerki, obnażając straszliwe czeluści, w których klekotał i buzował płomień.

Wieczorem gasła kamienna paszcza, w oknie kuchni nad białą zazdrostką trwała dostojna i zawiesista noc Preczystienki, odznaczona samotną gwiazdą. Kuchenna podłoga była wil­gotna, tajemniczo i mgliście błyszczały rondle, na stole leżała strażacka czapka. Szarik spoczywał na ciepłej płycie niczym lew w bramie i z ciekawości stawiając na sztorc jedno ucho, pa­trzył, jak nadzwyczaj wzburzony czarnowąsy mężczyzna w szerokim skórzanym pasie za przymkniętymi drzwiami po­koju Ziny i Darii Pietrowny obejmuje Darię Pietrownę. Cała jej twarz z wyjątkiem martwo upudrowanego nosa płonęła na­miętnością i udręką. Świetlista szczelina leżała na portrecie czarnowąsego i zwisał z niego rozan - ręcznik wielkanocny.

- Przyczepił się całkiem jak diabeł - mruczała w półmroku Daria Pietrowna. - Odczep się! Zina zaraz przyjdzie. Coś ty, całkiem jakby cię odmłodzili.

- Nam to niepotrzebne - kiepsko panując nad sobą, ochry­ple mówił czarnowąsy. - Jakżeś ty płomienna!

Wieczorami gwiazda Preczystienki znikała za ciężkimi por­tierami i jeżeli w Teatrze Wielkim nie szła akurat “Aida" i nie było posiedzenia Wszechrosyjskiego Towarzystwa Chirurgicz­nego, bóstwo siedziało w gabinecie w głębokim fotelu. Nie pło­nęły ognie pod sufitem. Paliła się tylko jedna zielona lampa na biurku. Szarik leżał na dywanie w cieniu i oglądał rzeczy prze­rażające. W obrzydliwej mętnej i gryzącej cieczy leżały ludzkie mózgi. Ręce bóstwa, obnażone po łokcie, w rudych gumowych rękawiczkach, śliskimi obłymi palcami, grzebały, gmerały w zwojach. Od czasu do czasu bóstwo uzbrajało się w malutki błyszczący nożyk i ostrożnie przecinało żółte sprężyste mózgi. “Aż do najświętszych brzegów Nilu..." - cichutko nuciło bóstwo, przygryzając wargi i wspominając złociste wnętrze Teatru Wielkiego.

O tej godzinie kaloryfery nagrzewały się do ostatecznych granic. Ciepło od nich płynęło pod sufit, stamtąd rozchodziło się po całym pokoju, a w psich kudłach ożywała ostatnia, jesz­cze niewyczesana osobiście przez Filipa Filipowicza, ale już skazana na zagładę pchła. Dywany tłumiły dźwięki w mieszkaniu. A później gdzieś daleko zamykały się z trzaskiem drzwi wejściowe.

Zinka poszła do kinematografu, myślał pies, a to znaczy, że kiedy wróci, będziemy jeść kolację. Dzisiaj, jak należy przy­puszczać, będą sznycle cielęce!

W ten straszny dzień jeszcze rankiem ukłuło Szarika coś w rodzaju przeczucia. Wskutek czego nagle zaskomlił i pierw­sze śniadanie - pół miski owsianki i wczorajszą kość baranią - zjadł w ogóle bez apetytu. Smętnie przespacerował się do po­czekalni i tam cichutko powył do swojego odbicia. Ale w ciągu dnia, już potem, kiedy Zina wyprowadziła go na spacer na bulwary, dzień mijał jak zwykle. Pacjentów nie było, ponieważ, jak wiadomo, we wtorki przyjęć nie ma, i bóstwo siedziało w gabinecie, rozłożywszy na biurku jakieś ciężkie księgi z barw­nymi obrazkami. Czekano na obiad. Pies nieco się ożywił, kiedy sobie przypomniał, że (dokładnie dowiedział się w kuchni) na drugie danie będzie indyczka. Idąc korytarzem, usłyszał, jak w gabinecie Filipa Filipowicza nieoczekiwanie i nieprzyjemnie zadzwonił telefon. Filip Filipowicz wziął słuchawkę, posłuchał i nagle bardzo się ożywił.

- Wyśmienicie - powiedział - niech pan natychmiast przy­wiezie, natychmiast!

Spiesznie zadzwonił, a kiedy weszła Zina, polecił niezwłocz­nie podawać obiad.

- Obiad! Obiad! Obiad!

W jadalni od razu zadźwięczały talerze, Zina zakrzątnęła się, z kuchni doleciało zrzędzenie Darii Pietrowny, że indycz­ka jeszcze niegotowa. Pies znowu poczuł niepokój.

Nie lubię zamieszania w domu, pomyślał... I zaledwie po­myślał, zamieszanie przybrało jeszcze nieprzyjemniejszy cha­rakter. Przede wszystkim dzięki pojawieniu się ugryzionego niegdyś doktora Bormentala, który przywiózł ze sobą brzydko pachnącą walizkę i nie rozbierając się nawet, poszedł z nią ko­rytarzem wprost do laboratorium. Filip Filipowicz porzucił filiżankę z niedopitą kawą, co się mu nigdy nie zdarzało, i wy­szedł na spotkanie Bormentala, co również się nie zdarzało.

- Kiedy umarł? - zawołał.

- Trzy godziny temu - odpowiedział Bormental, i nie zdej­mując zaśnieżonej czapki otworzył walizeczkę.

Kto znowu umarł? - ponuro i niechętnie pomyślał pies i wlazł im pod nogi. Nie znoszę, kiedy tak latają.

- Nie plącz się pod nogami! Prędzej, prędzej, prędzej! - krzyknął Filip Filipowicz na wszystkie strony i, jak się wyda­ło psu, zaczął naciskać wszystkie dzwonki. Przybiegła Zina. -Zina! Do telefonu Darię Pietrownę, niech zapisuje, nikogo nie przyjmę! Ty będziesz potrzebna. Doktorze Bormental, błagam pana, prędzej, prędzej, prędzej!

Nie podoba mi się to, nie podoba, zasępił się pies urażony i zaczął łazić po mieszkaniu, a tymczasem krzątanina skoncen­trowała się w laboratorium. Zina nagle ukazała się w fartuchu podobnym do całunu i biegała teraz z kuchni do laboratorium i z powrotem.

Pójść może coś zjeść, czy co? Pies z nimi, pomyślał pies, i tu go spotkała niespodzianka.

- Szarikowi nic nie dawać! - zagrzmiała komenda z labora­torium.

- A kto go tam upilnuje!

- Zamknąć!

I Szarika podstępem zamknięto w łazience.

Chamstwo, pomyślał Szarik, siedząc w mrocznej łazience, i zwyczajna głupota...

Przesiedział tak około kwadransa w dziwnym stanie ducha - ni to w furii, ni to w ciężkiej depresji. Wszystko było smętne, niejasne...

Dobra, zobaczy pan jutro swoje kalosze, wielce szanowny Filipie Filipowiczu, myślał pies. Już dwie pary musiał pan kupić, kupi pan jeszcze jedną. Żeby pan psów nie zamykał.

Ale nagle coś rozerwało jego gniewne myśli. Znienacka, nie wiadomo dlaczego, przypomniał sobie kawałek swojej najwcze­śniejszej młodości - słoneczne, ogromne podwórze przy Preobrażeńskiej rogatce, odłamki słońca w potłuczonych butel­kach, rozbite cegły, wolne psy - włóczęgi.

Nie, gdzie tam, na żadną wolność stąd nie wyjdę, nie ma co się okłamywać, smucił się pies, pociągając nosem. Jestem psem mojego pana, kulturalnym stworzeniem, zaznałem już lepszego życia. Zresztą, czym jest wolność? Marnością, fikcją, ułudą... Majakami tych nieszczęsnych demokratów...

Potem półmrok w łazience stał się przerażający, pies zawył, rzucił się na drzwi i zaczął je drapać.

Uuu! - jak w beczkę poleciało przez mieszkanie.

A sowę znowu rozszarpię, wściekle, lecz bezsilnie pomyślał pies. Następnie osłabł, chwilę poleżał, a kiedy wstał, sierść mu się nagle zjeżyła i nie wiadomo dlaczego w wannie przywidzia­ły mu się odrażające wilcze ślepia.

W apogeum jego udręki drzwi się otworzyły. Pies wyszedł, otrząsnął się i ponuro ruszył do kuchni, ale Zina za obrożę po­wlokła go do laboratorium. Chłód ścisnął mu serce.

Po co tam jestem potrzebny? - pomyślał podejrzliwie. Bok już się zagoił, nic nie rozumiem.

Pojechał na łapach po śliskim parkiecie i tym sposobem zo­stał doprowadzony do laboratorium. A tam od razu wstrząsnę­ła nim niesłychana jasność. Biała kula pod sufitem lśniła tak, że aż biło po oczach. W białym blasku stał kapłan i przez zęby nucił o świętych brzegach Nilu. Tylko po niewyraźnym zapa­chu można było poznać Filipa Filipowicza. Jego podstrzyżoną siwiznę ukrywała biała czapka, przypominająca kłobuk patriar­chy. Bóstwo było całe w bieli, a na tę biel niczym epitrachelion nałożony był wąski gumowy fartuch. Dłonie - w czarnych ręka­wiczkach.

Również i nadgryziony był w kłobuku. Długi stół rozsta­wiono, a z boku przysunięto do mnie maleńki czworokątny na lśniącej nodze.

Teraz pies najbardziej znienawidził ugryzionego, i to za jego dzisiejsze oczy. Zwykle odważne i prostoduszne, teraz uciekały we wszystkie strony przed ślepiami psa. Były czujne, fałszywe, a w ich głębi przyczaiło się coś niedobrego, jakieś obrzydlistwo, jeśli nie zbrodnia. Pies spojrzał na pogryzionego ciężko, ponuro i odszedł w kąt.

- Zina, obroża! - niegłośno powiedział Filip Filipowicz. -Tylko go nie zdenerwuj.

Oczy Ziny błyskawicznie stały się równie paskudne jak nadgryzionego. Podeszła do psa i pogłaskała go jawnie fałszy­wie. Pies spojrzał na nią ze smutkiem i pogardą.

No cóż... jest was troje... Jeśli zechcecie, to mnie weźmiecie. Tylko że powinno być wam wstyd... Żebym chociaż wiedział, co ze mną zrobicie...

Zina zdjęła obrożę, pies potrząsnął łbem i parsknął. Przed nim wyrósł nadgryziony. Mdlący, wstrętny zapach rozchodził się wokół niego.

Tfu, paskudztwo... Dlaczego tak mnie mdli i dlaczego mi tak straszno... - pomyślał pies i cofnął się przed ugryzionym.

- Prędzej, doktorze - niecierpliwie powiedział Filip Filipowicz.

Mocno i słodko zapachniało powietrze. Ugryziony, nie spusz­czając z psa łajdackich czujnych oczu, wyciągnął zza pleców pra­wą rękę i szybko podsunął psu pod nos kawał wilgotnej waty. Szarik osłupiał, leciutko zakręciło mu się w głowie, ale jeszcze zdołał odskoczyć. Ugryziony skoczył za nim i nagle zalepił mu watą całą mordę. Psu z miejsca zaparło dech, ale jeszcze raz zdołał się wyrwać. Złoczyńca... - przeleciało mu przez głowę. Za co? Jeszcze raz oblepiono go watą i wtedy znienacka, w środku laboratorium, ukazało się jezioro, a na nim w łód­kach bardzo wesołe, pozagrobowe, niebywale różowe psy. Po­zbawione kości nogi ugięły się.

- Na stół! - wesoło runęły gdzieś słowa Filipa Filipowicza i rozpłynęły się w pomarańczowych strugach. Przerażenie zniknęło, nastało wesele. Przez jakieś dwie sekundy gasnący pies kochał ugryzionego. Następnie cały świat przewrócił się do góry nogami. Szarik zdążył jeszcze poczuć pod brzuchem chłodną, ale przyjemną dłoń. Potem - już nic.

4

Na wąskim stole operacyjnym leżał na plecach pies Szarik, jego głowa zaś bezradnie uderzała o białą ceratową poduszkę. Brzuch miał już wygolony, a teraz doktor Bormental, sapiąc z pośpiechu, wgryzał się maszynką w sierść na łbie Szarika. Filip Filipowicz, wsparty dłońmi o krawędź stołu, oczyma lśniącymi niczym złota oprawka jego okularów obserwował tę procedurę i mówił wzburzony:

- Najważniejszy moment, Iwanie Arnoldowiczu, będzie wte­dy, kiedy dostanę się do siodełka tureckiego. Błagam pana, niech pan mi wtedy błyskawicznie poda infundibulum i natych­miast szyjemy. Jeżeli mi się tam zacznie krwawienie, stracimy czas i psa też stracimy. Zresztą on i tak nie ma najmniejszych szans. - Zamilkł, zmrużył oko, zajrzał w ironicznie jakby na wpół przymknięte oko psa i dodał: - A wie pan, żal mi go. Pro­szę sobie wyobrazić, że zdążyłem się do niego przyzwyczaić.

I jednocześnie wznosił ręce, jak gdyby błogosławił na trud­ną drogę nieszczęsnego Szarika. Starał się, żeby nawet pyłek nie spadł na czarną gumę.

Spod wystrzyżonej sierści zabłysła biaława skóra. Bormen­tal odrzucił maszynkę i uzbroił się w brzytwę. Namydlił bez­silny łebek i zaczął golić. Pod ostrzem głośno chrzęściło, gdzie­niegdzie wystąpiła krew. Ogoliwszy głowę, ugryziony przetarł ją tamponem zmoczonym w benzynie, następnie rozciągnął goły brzuch psa i powiedział z głośnym sapaniem:

- Gotowe.

Zina odkręciła kran nad umywalką i Bormental rzucił się do mycia rąk. Zina polała je spirytusem z butelki.

- Czy mogę już iść, Filipie Filipowiczu? - zapytała bojaźliwie, zezując na ogolony psi łeb.

- Możesz.

Zina przepadła. Bormental krzątał się nadal. Lekkimi ser­wetkami z gazy obłożył łeb Szarika i wtedy na poduszce uka­zała się nigdy dotąd niewidziana łysa psia czaszka i dziwaczna brodata morda.

Wówczas poruszył się kapłan. Wyprostował się, spojrzał na psi łeb i powiedział:

- No to pobłogosław nas, Panie Boże. Skalpel.

Bormental z błyszczącego stosu na stoliku wyjął maleńki brzuchaty nożyk i podał go kapłanowi. Następnie przyoblekł się w takie same czarne rękawiczki jak kapłan.

- Śpi? - zapytał Filip Filipowicz.

- Śpi.

Zacisnęły się zęby Filipa Filipowicza, oczka nabrały ostrego kłującego blasku, a kiedy machnął nożykiem, wyrysował na brzuchu Szarika precyzyjną i długą ranę. Skóra rozstąpiła się, na wszystkie strony trysnęła krew. Bormental rzucił się jak drapieżnik i zaczął kawałami gazy uciskać ranę Szarika, a na­stępnie maleńkimi szczypczykami, przypominającymi szczyp­ce do cukru, zacisnął brzegi i rana wyschła. Na czole Bormentala wystąpiły pęcherzyki potu. Filip Filipowicz ciął ponownie i obaj zaczęli rozrywać ciało Szarika hakami, nożycami, jaki­miś klamrami. Wyskoczyły różowe i żółte tkanki, płaczące krwawą rosą. Filip Filipowicz wiercił i ciął skalpelem, a potem krzyknął:

- Nożyczki!

Instrument mignął w rękach ugryzionego niczym w rękach magika. Filip Filipowicz sięgnął w głąb i po kilku obrotach wyrwał z ciała Szarika jego jądra z jakimiś strzępkami. Bormen­tal, zupełnie mokry z zapału i wzburzenia, podbiegł do szklane­go naczynia i wyjął z niego inne mokre i obwisłe gruczoły płcio­we. W dłoniach profesora i asystenta skręciły się, skacząc, krót­kie wilgotne struny. Zamigotały półokrągłe igły w klemach i ją­dra zostały wszyte zamiast poprzednich, psich. Kapłan odsunął się od rany, dotknął jej kawałkiem gazy i wydał komendę:

- Niech pan, doktorze, błyskawicznie szyje skórę. - A po­tem spojrzał na okrągły zegar ścienny.

- Zrobiliśmy w czternaście minut - przez zaciśnięte zęby wy­cedził Bormental i wbił zakrzywioną igłę w zwiotczałą skórę.

Następnie obaj zaniepokoili się jak mordercy, którym spieszno.

- Skalpel! - krzyknął Filip Filipowicz.

Skalpel wskoczył mu do ręki jakby sam z siebie i wtedy twarz Filipa Filipowicza stała się straszna. Wyszczerzył porce­lanowe i złote koronki i jednym ruchem nałożył na łeb Szari-ka czerwony wianek. Skórę ogoloną z włosów odrzucono jak skalp. Obnażono kości czaszki. Filip Filipowicz krzyknął:

- Trepan!

Bormental podał mu błyszczącą korbkę. Gryząc wargi Filip Filipowicz wziął wiertło i zaczął borować w czaszce Szarika maleńkie dziurki, jedną od drugiej w odległości centymetra do­okoła całej czaszki. Na każdą dziurkę tracił nie więcej niż pięć sekund. Potem zaczął piłować piłą o niesłychanym kształcie, wsuwając jej pysk w pierwszą dziurkę - tak piłuje się drewno na pudełeczko do robót ręcznych. Czaszka cichutko popiskiwa­ła i trzęsła się. Po trzech minutach pokrywa czaszki Szarika zo­stała zdjęta.

I wtedy obnażyła się kopuła mózgu - szara, w niebieskawych żyłkach i czerwonych plamach. Filip Filipowicz wgryzł się no­życzkami w opony i otworzył je. Raz trysnęła cienka fontanna krwi i omal nie trafiła profesora w oko, skropiła biały kaptur. Bormental ze skręconą pincetą rzucił się jak tygrys, żeby zaci­snąć, i zacisnął. Z Bormentala spełzał strumieniami pot, a jego twarz stała się mięsista i wielobarwna. Oczy latały od dłoni pro­fesora do tacy z narzędziami stojącej na stoliku instrumentacyjnym. Filip Filipowicz zaś stał się doprawdy przerażający. Z jego nosa dobywało się syczenie, zęby obnażyły się do samych dziąseł. Zdarł opony z mózgu i ściągnął gdzieś bardzo głęboko, wydoby­wając z otwartej jamy półkule. W tejże chwili Bormental zaczął blednąć. Objął jedną ręką pierś Szarika i powiedział ochryple:

- Tętno gwałtownie spada...

Filip Filipowicz spojrzał na niego jak dzikie zwierzę, coś wymamrotał i wdarł się jeszcze głębiej. Bormental z chrzę­stem ułamał koniec szklanej ampułki, wyciągnął z niej wszyst­ko do strzykawki i podstępnie ukłuł Szarika w okolice serca.

- Wchodzę, idę do tureckiego siodła - zaryczał Filip Filipo­wicz i zakrwawionymi śliskimi rękawiczkami wyjął z czaszki szarożółty mózg Szarika. Na sekundę zwrócił oczy na jego mordę i Bormental natychmiast ułamał koniec drugiej ampuł­ki z żółtym płynem, który wciągnął do długiej strzykawki.

- W serce? - zapytał nieśmiało.

- Pan jeszcze pyta? - wściekle zaryczał profesor. - Wszystko jedno, on już i tak zdechł panu co najmniej pięć razy. Niech pan kłuje! Czy to do pomyślenia? - Jego twarz wyglądała jak twarz natchnionego rozbójnika.

Doktor z rozmachu wbił igłę w serce psa.

- Żyje, ale ledwie-ledwie - wyszeptał nieśmiało.

- Nie ma czasu na dyskusje, żyje czy nie żyje - wychrypiał straszny Filip Filipowicz. - Jestem w siodle. Zdechnie tak czy inaczej... ach, ty... “Aż do najświętszych brzegów Nilu...". Niech pan mi poda przysadkę.

Bormental podał mu szklane naczynie, w którym pływała na nitce biała grudka. Jedną ręką (nie ma sobie równych w Europie... jak Boga kocham! - niejasno pomyślał Bormental) profesor wyciągnął rozhuśtaną grudkę, a drugą nożyczkami wystrzygł identyczną gdzieś tam w głębi, między rozwartymi półkulami. Tę Szarika rzucił na talerz, a nową wsunął do móz­gu razem z nitką i swoimi krótkimi palcami, które cudownym sposobem stały się nagle cienkie i wrażliwe, zamotał ją tam bursztynową nitką. Następnie wyrzucił z mózgu jakieś rozpor­ki, pincetę, włożył mózg z powrotem w kościaną czaszkę, odsunął się i już spokojniej zapytał:

- Oczywiście zdechł?

- Tętno nitkowate - odpowiedział Bormental.

- Powtórzyć adrenalinę.

Profesor zasłonił mózg oponami, odpiłowaną pokrywę przyłożył na swoje miejsce, naciągnął skalp i zaryczał:

- Niech pan szyje!

Bormental zaszył głowę w ciągu pięciu minut łamiąc przy tym trzy igły.

I oto na poduszce pojawiła się na krwawym tle zmartwiała, zagasła morda Szarika z okrężną raną na głowie. Wtedy też Filip Filipowicz odpadł ostatecznie od niego niczym syty wam­pir, zerwał jedną rękawiczkę, wyrzucając z niej obłok przepoconego talku, drugą rozdarł, rzucił na podłogę i zadzwonił, naciskając guzik w ścianie. W progu pojawiła się Zina, odwró­cona, żeby nie patrzeć na Szarika we krwi. Kapłan zdjął kre­dowymi dłońmi zakrwawiony kłobuk i krzyknął:

- Zina, natychmiast podaj mi papierosa! Potem wanna i czysta bielizna.

Oparł podbródek o krawędź stołu, dwoma palcami uniósł prawą powiekę psa, zajrzał w niewątpliwie umierające oko i powiedział:

- No tak, u diabła. Nie zdechł. Ale zdechnie tak czy inaczej. Ech, doktorze Bormental, żal mi psa, był taki serdeczny, cho­ciaż straszny chytrus.

5

Z pamiętnika doktora Bormentala

Cienki zeszyt formatu papieru listowego. Zapisany pismem doktora Bormentala. Na pierwszych dwóch stronach jest ono bardzo staranne, wyraźne, zwarte, a na dalszych zamaszyste, niespokojne, z mnóstwem kleksów.

22 grudnia 1924. Poniedziałek

Historia choroby

Pies laboratoryjny mniej więcej dwuletni. Samiec. Rasa - kundel. Imię - Szarik. Sierść rzadka, w kępkach, maść - bura podpalana. Na prawym boku blizny po całkowicie zagojonym oparzeniu. Odżywianie przed przybyciem do profesora - złe; po tygodniowym pobycie - wyjątkowo utuczony. Waga - 8 kg! Ser­ce, żołądek, płuca, temperatura...

23 grudnia. O godz. 8.30 wieczorem przeprowadzona zosta­ła pierwsza w Europie operacja według metody prof. Preobrażeńskiego: pod narkozą (chloroform) usunięto Szarikowi jądra, a na ich miejsce zostały przeszczepione jądra wraz z nasieniowodami i przydatkami, pobrane od dwudziestoośmioletniego mężczyzny, który zmarł 4 godziny i 4 minuty przed operacją, przechowane w sterylnym płynie fizjologicznym, zgodnie z metodą prof. Preobrażeńskiego.

Bezpośrednio po tym została usunięta przysadka (po trepa­nacji czaszki) i zastąpiona ludzką, pobraną od wyż. wym. męż­czyzny.

Zastosowano 8 cm chloroformu, 1 iniekcję kamfory, dwie iniekcje adrenaliny wprost do mięśnia sercowego.

Cel operacji: eksperyment prof. Preobrażeńskiego, polegają­cy na jednoczesnym przeszczepieniu przysadki i jąder w celu wyjaśnienia problemu przyrastania przysadki oraz jej wpływu na odmładzanie ludzkiego organizmu.

Operował prof. Filip Filipowicz Preobrażenski.

Asystował dr Iwan Arnoldowicz Bormental.

Noc po operacji: powtarzające się niebezpieczne zanikanie tętna. Oczekiwanie na zejście. Olbrzymie dawki kamfory wg metody Preobrażeńskiego.

24 grudnia, rano. Poprawa. Oddech dwukrotnie przyśpie­szony. Tętno ledwie wyczuwalne, temperatura 42 stopnie. Kam­fora, kofeina podskórnie.

25 grudnia. Ponownie pogorszenie. Tętno ledwie wyczu­walne, kończyny zimne, źrenice nie reagują. Adrenalina dosercowo, kamfora wg Preobrażeńskiego, dożylnie płyn fizjologicz­ny.

26 grudnia. Nieznaczna poprawa. Tętno 180, oddech 92, temperatura 41. Kamfora, odżywcze lewatywy.

27 grudnia. Puls 152, oddech 50, temperatura 39,8, źrenice reagują, kamfora podskórnie.

28 grudnia. Znaczna poprawa. W południe znienacka zlew­ne poty, temperatura 37. Rany pooperacyjne bez zmian. Opa­trunek. Pojawia się apetyt. Odżywianie płynne.

29 grudnia. Stwierdzono nagłe wypadanie sierści na czole i bokach tułowia. Wezwani na konsylium profesor katedry cho­rób skórnych Wasilij Wasilewicz Bundariow i dyrektor mo­skiewskiego wzorcowego instytutu weterynaryjnego. Uznali, że przypadek nie jest opisany w literaturze. Diagnoza pozostała nieustalona. Temperatura normalna.

Notatka ołówkiem:

Wieczorem pojawiło się pierwsze szczeknięcie (godz. 8.15). Zwraca uwagę gwałtowna zmiana tembru i obniżenie tonacji. Szczekanie zamiast “hau-hau" brzmi “a-o", barwą bardzo nie­wyraźnie przypomina jęk.

30 grudnia. Wypadanie sierści przybrało charakter ogólne­go wyłysienia. Ważenie dało nieoczekiwany rezultat: waga 30 kg na skutek wzrostu (wydłużenia) kości. Pies nadal leży.

31 grudnia. Apetyt kolosalny.

Kleks. Za kleksem pośpiesznie zanotowano:

O godz. 12 min. 12 po południu pies wyraźnie wyszczekał A-B-yr.

Przerwa w notatkach, dalej zaś, najwidoczniej przez pomył­kę, w pośpiechu napisano:

1 grudnia (przekreślone, poprawione) 1 stycznia 1925. Ra­no sfotografowaliśmy go. Ze szczęścia szczeka “Abyr", pow­tarzając to słowo głośno i jakby radośnie. O 3.00 po połud­niu (dużymi literami) roześmiał się, wywołując omdlenie poko­jówki Ziny. Wieczorem powtórzył osiem razy z rzędu: “Abyrrtnec".

Ukośnymi literami ołówkiem: Profesor rozszyfrował słowo “Abyrrtnec", znaczy ono “Centrryba"... Coś potwor...

Do zeszytu włożono kartkę.

Nauka rosyjska omal nie poniosła ciężkiej straty.

Historia choroby profesora Filipa Preobrażeńskiego.

O godz. 1.13 - głębokie omdlenie. Prof. Preobrażenski, padając, uderzył głową o poprzeczkę krzesła. Tinctura valeriana.

W obecności mojej i Ziny pies (o ile, oczywiście, można go nazwać psem) zwymyślał profesora Preobrażeńskiego najgor­szymi słowami.

Przerwa w notatkach

*

6 stycznia (Na zmianę ołówkiem i fioletowym atramen­tem).

Dzisiaj, po tym, kiedy odpadł mu ogon, powiedział najzu­pełniej wyraźnie słowo “knajpa". Pracuje fonograf. Diabli wie­dzą, co to takiego.

*

Nie wiem, co o tym myśleć.

*

Profesor przestał przyjmować pacjentów. Od godziny 5.00 z laboratorium, w którym spaceruje to stworzenie, wyraź­nie słychać wulgarne przekleństwa i słowa Jeszcze raz pod­wójne".

7 stycznia. Wymawia bardzo wiele słów: “drynda", “miejsc brak", “gazeta wieczorna", “najlepszy prezent dla dziecka" i wszystkie przekleństwa, jakie w ogóle istnieją w rosyjskim leksykonie.

Wygląda dziwnie. Sierść została mu tylko na głowie, pod­bródku i piersiach. W pozostałych miejscach jest łysy i obcią­gnięty zwiotczałą skórą. Organy płciowe stają się męskie. Głowa znacznie powiększona. Czoło niskie, ustawione pod ką­tem.

*

Jak Boga kocham, chyba zwariuję.

*

Filip Filipowicz ciągle jeszcze czuje się nie najlepiej. Obser­wację prowadzę przeważnie ja (fonograf, fotografie).

*

Po mieście rozpełzły się plotki.

*

Skutki nieprzeliczalne. Dzisiaj w dzień cała ulica była za­tłoczona jakimiś nierobami i staruchami. Gapie jeszcze do tej pory stoją pod oknami. W porannych gazetach pojawiła się zdumiewająca informacja: “Plotki o Marsjaninie w zaułku Obuchowa są niczym nieuzasadnione. Roznoszą je przekupnie z Sucharowki. Plotki będą surowo karane". Jaki, to u diabła, Marsjanin? Przecież to koszmar.

*

Jeszcze lepiej napisali w “Wieczornej", że mianowicie uro­dziło się dziecko, które gra na skrzypcach. Obok rysunek: skrzypce i moja fotografia z podpisem: “Prof. Preobrażeński, który zrobił matce cesarskie cięcie". To coś niewyobrażalnego... On wymawia nowe słowo “milicjant".

*

Okazuje się, że Daria Pietrowna była we mnie zakochana i gwizdnęła zdjęcie z albumu Filipa Filipowicza. Kiedy przepę­dziłem reporterów, jeden z nich jednak wkręcił się do kuchni itd.

*

Co się dzieje w godzinach przyjęć! Dzisiaj były 82 dzwonki. Telefon jest wyłączony. Bezdzietne kobiety zwariowały i pchają się...

*

Komitet domowy w pełnym składzie ze Szwonderem na cze­le. Po co - sami nie wiedzą.

*

8 stycznia. Późnym wieczorem postawiliśmy diagnozę. Filip Filipowicz, jako prawdziwy uczony, przyznał się do omyłki - zmiana przysadki powoduje nie odmłodzenie, lecz całkowite uczłowieczenie organizmu (podkreślone trzy razy). Ale nie po­mniejsza to jednak znaczenia jego niebywałego, wstrząsające­go odkrycia.

Tamten dzisiaj po raz pierwszy przespacerował się po miesz­kaniu. W korytarzu pękał ze śmiechu, patrząc na żarówkę. Na­stępnie w towarzystwie Filipa Filipowicza i moim udał się do gabinetu. Dobrze się trzyma na tylnych łapach (przekreślone)... na nogach i sprawia wrażenie małego i kiepsko zbudowanego mężczyzny.

Śmiał się również w gabinecie. Śmiech ma nieprzyjemny i jakby sztuczny. Następnie podrapał się w kark, rozejrzał i za­pisałem nowe, wyraźnie wypowiedziane słowo: “Burżuje". Klął. Klnie metodycznie, bez najmniejszej przerwy i niewątpli­wie absolutnie bezmyślnie. Przekleństwa mają trochę fonogra­ficzny charakter - jakby to stworzenie słyszało gdzieś dawno te­mu nieprzyzwoite słowa, które podświadomie automatycznie zarejestrowało w swoim mózgu, a teraz wypluwa je na pęczki. Niech mnie diabli wezmą, a zresztą nie jestem psychiatrą.

Na Filipie Filipowiczu te przekleństwa wywierają zdumie­wająco przygnębiające wrażenie. Bywają chwile, kiedy przesta­je być opanowanym, chłodnym obserwatorem nowych zjawisk i jakby traci cierpliwość. Na przykład w czasie tego pomstowa­nia nagle wykrzyknął nerwowo: “Przestań!".

Efekt był równy zeru.

Po przechadzce do gabinetu wspólnym wysiłkiem umieści­liśmy Szarika w laboratorium.

Następnie odbyliśmy z Filipem Filipowiczem naradę. Muszę przyznać, że po raz pierwszy widziałem, jak ten pewny siebie i zdumiewająco mądry człowiek nie wiedział, co począć. Swo­im zwyczajem, nucąc, zapytał: “No i co my teraz zrobimy?". I sam sobie odpowiedział, dosłownie tak: “Moskonfekcja, tak... od Sewilli do Grenady. Moskonfekcja, drogi doktorze...". Nic nie zrozumiałem. Profesor wyjaśnił: “Bardzo pana proszę, Iwanie Arnoldowiczu, aby pan kupił psu bieliznę, spodnie i marynarkę".

9 stycznia. Leksykon wzbogaca się co pięć minut (przecięt­nie) o nowe słowo: od dzisiejszego ranka mówi też zdaniami. Wygląda na to, że zamrożone w świadomości, odmarzają i wy­chodzą. Od wczorajszego wieczora fonograf nagrał: “nie pchać się", “drań", “nie czepiać się tramwaju", Ja ci pokażę", “uzna­nie Ameryki", “prymus ".

10 stycznia. Odbyło się ubieranie. Podkoszulek pozwolił so­bie włożyć bardzo chętnie, nawet wesoło chichotał. Na kaleso­ny nie zgodził się, wyrażając protest ochrypłymi wrzaskami: “Do kolejki, sukinsyny, do kolejki!". Został ubrany. Skarpetki są za duże.

W zeszycie jakieś schematyczne rysunki, według wszelkich oznak ukazujące przekształcanie się psiej nogi w ludzką.

Wydłuża się tylna część szkieletu stopy (planta). Wydłużają się palce. Pazury.

Powtórna systematyczna nauka używania toalety. Służba straszliwie przygnębiona.

Ale należy podkreślić, że stworzenie jest pojętne. Robi znacz­ne postępy.

11 stycznia. Już całkowicie pogodził się ze spodniami. Wy­powiedział długie, wesołe zdanie: “Daj papierosa ze swojej ła­ski, bo masz dziś spodnie w szerokie paski".

Sierść na głowie - słaba, jedwabista. Łatwo pomylić z wło­sami. Ale na ciemieniu nadal jakby podpalany. Dzisiaj wy­lazła resztka puchu z ucha. Apetyt kolosalny. Pasjami żre śledzie.

O godzinie piątej po południu wydarzenie - po raz pierwszy słowa, które wypowiedziało stworzenie, nie były oderwane od otaczających zjawisk, lecz stały się reakcją na nie. A mianowi­cie - kiedy profesor rozkazał mu “Nie rzucaj resztek na podło­gę" - niespodziewanie odpowiedziało: “Odwal się, gnido".

Filip Filipowicz był wstrząśnięty, potem opanował się i po­wiedział: “Jeśli jeszcze raz pozwolisz sobie nawymyślać mi al­bo doktorowi, to oberwiesz".

W tym momencie fotografowałem Szarika. Ręczę, że zrozu­miał słowa profesora. Ponury cień legł na jego twarz. Popatrzył spode łba, dosyć niechętnie, ale ucichł.

Hurra, rozumie!

12 lutego. Wkłada ręce do kieszeni spodni. Oduczamy go przeklinania. Gwizdał: “Ech, jabłoczko". Podtrzymuje roz­mowę.

Nie mogę powstrzymać się od paru hipotez, niech chwilowo diabli wezmą odmładzanie. Co innego jest nieporównywalnie ważniejsze - niebywały eksperyment profesora Preobrażeńskiego odsłonił jedną z tajemnic ludzkiego mózgu. Od tej chwili zagadkowa funkcja przysadki - gruczołu dokrewnego umiesz­czonego w mózgu - została wyjaśniona. Przysadka określa ludzką osobowość. Jej hormony można uznać za najważniejsze w organizmie - to hormony osobowości. Nowa dziedzina nauki - bez retorty Fausta stworzono homunkulusa. Skalpel chirur­ga powołał do życia nową jednostkę ludzką. Profesor Preobra-żeński jest kreatorem. Kleks.

Zresztą zboczyłem z tematu... A więc Szarik podtrzymuje rozmowę.

Według moich przypuszczeń, sprawa wygląda następująco: wszczepiona przysadka zaktywizowała ośrodek mowy w psim mózgu i popłynął potok słów. Moim zdaniem mamy do czynie­nia z rozwijającym się ożywionym mózgiem, a nie z mózgiem stworzonym od nowa. Cóż za cudowne potwierdzenie teorii ewolucji! O, wy wspaniałe szczeble ewolucji, od psa do chemi­ka Mendelejewa! Jeszcze jedna moja hipoteza - mózg Szarika w okresie jego psiego życia zgromadził nieprzebrane mnóstwo pojęć. Wszystkie słowa, których Szarik zaczął używać w pierw­szej kolejności - słowa ulicy - słyszał i zachował w swoim móz­gu. Teraz, idąc ulicą, z ukrytym przerażeniem patrzę na napo­tkane psy. Jeden Bóg wie, co kryje się w ich mózgach.

*

Szarik czyta. Czytał!!! To ja się tego domyśliłem. Po Centrrybie. Że czytał od końca. I nawet znam rozwiązanie tej zagadki - tkwi ono w specyfice nerwów wzrokowych psa.

*

Co się w Moskwie wyrabia, tego ludzki rozum nie ogarnie. Siedmiu handlarzy z Suchariwki już siedzi za rozpowszechnianie plotek o końcu świata spowodowanym przez bolszewików. Opowiadała o tym Daria Pietrowna i nawet wymieniła dokładną datę - 28 listopada 1925 roku, w dzień świętego Stefana męczennika, Ziemia zderzy się z osią niebios... Jacyś szarlatani wygłaszają już odczyty. Takie pandemonium wynikło z tej przysadki, że zwiewaj, gdzie pieprz rośnie. Przeniosłem się do Preobrażeńskiego na jego prośbę i sypiam w poczekalni razem z Szarikiem. Rolę poczekalni pełni teraz laboratorium. Szwonder miał jednak rację. Komitet domowy triumfuje. W szafach nie ma ani jednej szyby, ponieważ skakał. Z trudem oduczyliśmy.

*

Z Filipem dzieje się coś dziwnego. Kiedy mu opowiedziałem o swoich hipotezach - mam nadzieję, że rozwój psychiczny Szarika osiągnie bardzo wysoki poziom - chrząknął i zapytał: “Tak pan sądzi?". Ton był złowieszczy. Czyżbym się mylił? Stary coś wymyślił... W czasie kiedy prowadzę historię choroby, Filip Filipowicz siedzi nad historią człowieka, od którego wzięliśmy przysadkę.

*

Kartka włożona do zeszytu

Klim Grigoriewicz Czugunkin, lat 25, kawaler. Bezpartyjny, sympatyk. Trzykrotnie sądzony i uniewinniony. Pierwszy raz z powodu braku dostatecznych dowodów, drugi raz uratowało go pochodzenie społeczne, trzeci raz wyrok 15 lat katorgi z zawieszeniem. Kradzieże. Zawód - gra po knajpach na bałałajce.

Wyjątkowo niskiego wzrostu, źle zbudowany. Wątroba powiększona (alkohol). Przyczyna śmierci - cios nożem w serce w knajpie (“Sygnał Stop") na Rogatce Preobrażeńskiej.

*

Stary bez chwili przerwy siedzi nad historią choroby Klima. O co chodzi - nie rozumiem. Coś mruczał, że trzeba było dokładnie obejrzeć w prosektorium całe zwłoki Czugunkina. Nie rozumiem, o co chodzi. A bo to nie wszystko jedno, czyja przysadka?

17 stycznia. Kilka dni nie notowałem - chorowałem na influencę. W tym czasie ostatecznie ukształtował się wygląd zewnętrzny:

a) budowa ciała dokładnie jak u człowieka,

b) waga około trzech pudów,

c) maleńkiego wzrostu,

d) głowa malutka,

e) zaczął palić,

f) je ludzkie jedzenie,

g) sam się ubiera,

h) rozmawia bez żadnych trudności.

A to ci przysadka. (Kleks).

Na tym kończę historię choroby. Przed nami nowy organizm - obserwację musimy prowadzić od początku.

Załączniki: stenogramy rozmów, nagrania na płytach, fotografie.

Podpis: asystent profesora Filipa Filipowicza Preobrażeńskiego

doktor Bormental

6

Był zimowy wieczór. Koniec stycznia. Pora przedobiednia, przed przyjęciami pacjentów. Na framudze drzwi do poczekalni wisiała biała kartka, na której ręką Filipa Filipowicza było napisane:

Zabraniam jedzenia pestek słonecznikowych w mieszkaniu.

F. Preobrażeński

i niebieskim ołówkiem, wielkimi jak ciastka literami, ręką Bormentala:

Gra na instrumentach muzycznych od 5.00 po południu do 7.00 rano jest zabroniona.

Następnie ręką Ziny:

Kiedy pan wróci, proszę powiedzieć Filipowi Filipowiczowi: ja nie wiem, dokąd on poszedł. Fiodor mówił, że ze Szwonderem.

Ręką Preobrażeńskiego:

Mam sto lat czekać na szklarza?

Ręką Darii Pietrowny (drukowanymi literami):

Zina poszła do sklepu, powiedziała, że przyprowadzi.

W jadalni było już zupełnie wieczornie dzięki lampie z jedwabnym abażurem. Światło z kredensu było przepołowione, lustrzane szybki zaklejono ukośnie na krzyż, od jednej fasetki do drugiej. Pochylony nad stołem Filip Filipowicz zagłębił się w rozłożonych ogromnych płachtach gazety. Błyskawice bruździły jego twarz, a przez zęby wyskakiwały urywane, gruchające, krótkie słowa. Filip Filipowicz czytał notatkę.

Nie ma żadnych wątpliwości, że jest to z nieprawego łoża (jak mawiano w zgniłym burżuazyjnym społeczeństwie) zrodzony jego syn. Oto jak zabawia się nasza pseudonaukowa burżuazja. Siedem pokoi każdy potrafi zajmować do czasu, kiedy lśniący miecz praworządności nie błyśnie nad nim czerwonym płomieniem.

Szw....r

Bardzo uporczywie, wprawnie, zawadiacko ktoś grał na bałałajce za dwiema ścianami i dźwięki zręcznej wariacji na temat “Świeci miesiąc" zbełtały się w głowie Filipa Filipowicza ze słowami notatki w nienawistną kaszę. Kiedy doczytał, splunął sucho przez lewe ramię i bezwiednie zanucił przez zęby:

- “Świeeeci miesiąc... świeeeci miesiąc... świeci miesiąc...". Tfu, przyczepiła się przeklęta melodia!

Zadzwonił. Twarz Ziny wysunęła się spomiędzy fałd portiery.

- Powiedz mu, że jest już piąta, niech przestanie, i proszę, zawołaj go tutaj.

Filip Filipowicz siedział w fotelu za biurkiem. Między palcami lewej dłoni tkwił brązowy niedopałek cygara. Pod portierami, oparty o framugę, stał, założywszy nogę na nogę, mężczyzna maleńkiego wzrostu, o nieprzyjemnej aparycji. Twarde włosy na jego głowie rosły kępkami jak krzaki na wykarczowanym polu, a twarz pokrywał niezgolony puszek. Czoło było zdumiewająco wąskie. Nieomal bezpośrednio nad szeroko rozrzuconymi pędzelkami brwi zaczynała się gęsta szczotka uwłosienia.

Marynarka rozerwana pod lewą pachą była cała w słomie, pasiaste spodnie na prawym kolanie podarte, a na lewym upaćkane liliową farbą. Z szyi mężczyzny zwisał jadowicie niebieski krawat ze szpilką z fałszywym rubinem. Kolor krawata był tak agresywny, że chwilami, zamykając umęczone oczy, Filip Filipowicz w całkowitej ciemności to na suficie, to na ścianie widział płonącą pochodnię w błękitnej koronie. A kiedy podnosił powieki, ślepł ponownie, ponieważ z podłogi, rozbryzgując półokręgi światła, atakowały oczy lakierowane sztyblety i białe getry.

Jak w kaloszach, z nieprzyjemnym uczuciem pomyślał Filip Filipowicz, westchnął, zasapał i zajął się zgasłym cygarem. Człowiek pod drzwiami mętnawymi oczyma spoglądał na profesora i palił papierosa, brudząc gors popiołem.

Zegar na ścianie obok drewnianego jarząbka wydzwonił pięć razy. Jeszcze coś pojękiwało w środku, kiedy Filip Filipowicz przystąpił do rozmowy:

- Zdaje się, że już dwukrotnie prosiłem, żeby nie spać na piecu, zwłaszcza w ciągu dnia?

Człowiek zakaszlał ochryple, jakby się dławił kością, i odpowiedział:

- W kuchni jest lepsze powietrze.

Głos miał niezwykły, stłumiony, a zarazem rozgłośny niczym z beczułki.

Filip Filipowicz pokręcił głową i zapytał:

- Skąd się wzięło to paskudztwo? Mówię o krawacie.

Człowieczek, śledząc wzrokiem palec, spojrzał bokiem poprzez odstającą wargę i miłośnie popatrzył na krawat.

- Dlaczego paskudztwo? - zapytał. - Elegancki krawat. Daria Pietrowna podarowała.

- Daria Pietrowna podarowała ci obrzydliwość w rodzaju tych butów. Co to za błyszczący idiotyzm? Skąd? O co prosiłem? Żeby kupić przy-zwo-i-te trzewiki, a co to jest? Czyżby doktor Bormental wybrał właśnie takie?

- A to ja mu kazałem, żeby były lakierki. Co to, ja jestem gorszy od innych? Niech pan pójdzie na Kuzniecki, wszyscy w lakierkach.

Filip Filipowicz pokręcił głową i powiedział z naciskiem:

- Koniec ze spaniem na piecu. Jasne? Co za bezczelność! Przecież przeszkadzasz tam. Kobietom.

Twarz mężczyzny pociemniała, wargi odęły się.

- E tam, kobiety. Nie wiesz czasem, wielmożne panie. Zwyczajne garkotłuki, a robią z siebie bógwico. A wszystko ta Zinka, skarżypyta.

- Żebyś nie śmiał o Zinie mówić Zinka! Jasne?

Milczenie.

- Pytam, czy to jasne?

- Jasne.

- Zdjąć z szyi to obrzydlistwo. Niech pan... ty popatrz na siebie w lustrze i przyjrzyj się, jak wyglądasz. Podwórkowy komediant. Nie rzucać na podłogę niedopałków, setki razy prosiłem. I żebym więcej nie słyszał w mieszkaniu ani jednego nieprzyzwoitego słowa! Nie pluć! Tam stoi spluwaczka. W pisuarze zachowywać się odpowiednio. Zaprzestać wszelkich rozmów z Ziną. Skarżyła się, że czatujesz na nią po ciemku. Zapamiętaj to sobie! Kto odpowiedział pacjentowi: “Cholera go wie"? Nie jesteś w szynku, zrozumiano?

- Chyba tata za bardzo mnie sztorcuje - powiedział nagle płaczliwie mężczyzna.

Filip Filipowicz poczerwieniał, jego okulary błysnęły.

- Kto tu jest twoim tatą? Co to za poufałości? Żebym więcej tego słowa nie słyszał! Zwracać się jak należy: Filipie Filipowiczu! Na twarzy mężczyzny rozgorzała zuchwałość.

- Co pan tak ciągle... To nie pluć. To nie palić. Tam nie chodzić... Co to ma być? Całkiem jak w tramwaju. Czego pan mi żyć nie daje?! A jak o “tatę" chodzi, nie ma się co obrażać. Czy ja prosiłem, żeby mnie operować? - Mężczyzna zaszczekał z oburzeniem. - Ładna historia! Złapał stworzenie boże, pokroił nożem głowę, a teraz się mnie wypiera. A ja może w ogóle nie dawałem zgody na żadną operację. Także samo... - mężczyzna wzniósł oczy do sufitu, jakby przypominając sobie sformułowanie - także samo jak moi krewniacy. Ja może nawet mam prawo zaskarżyć do sądu.

Oczy Filipa Filipowicza zrobiły się kompletnie okrągłe, cygaro wypadło mu z ręki. Ale typek, przeleciało profesorowi przez głowę.

- Raczysz być niezadowolony, że zostałeś przeistoczony w człowieka? - zapytał, mrużąc oczy. - A może wolisz znowu biegać po śmietnikach? Zamarzać w bramach? No cóż, gdybym tylko wiedział...

- A co mi pan tak bez przerwy wypomina? Śmietniki i śmietniki. Miałem swój kawałek chleba? Miałem. A gdybym tak umarł pod nożem? Co na to powiecie, towarzyszu?

- Filipie Filipowiczu! - z irytacją krzyknął Filip Filipowicz. - Nie jestem dla ciebie żadnym towarzyszem! To przerażające!

Koszmarny koszmar, pomyślał.

- No chyba, a jak inaczej... - ironicznie powiedział człowiek i zwycięsko wysunął nogę do przodu. - To się rozumie. Jacy my tam dla pana towarzysze! Gdzie tam nam. Nie uczyliśmy się na uniwersytetach, w mieszkaniach po piętnaście pokoi z łazienką też nie mieszkaliśmy. Tylko że teraz pora by z tym skończyć. W teraźniejszym czasie każdy ma swoje prawo...

Filip Filipowicz, blednąc, słuchał dywagacji mężczyzny. Ten przerwał mowę i demonstracyjnie ruszył do popielniczki ze zżutym papierosem w ręku. Poruszał się trochę jak kaczka. Długo rozgniatał niedopałek w muszli z miną jasno wyrażającą: “A masz! A masz!". Zgasiwszy papierosa, nagle kłapnął zębami i wsunął nos pod pachę.

- Palcami łapać pchły! Palcami! - krzyknął z furią Filip Filipowicz. - Nie rozumiem, skąd ty je bierzesz?

- Znów się coś nie podoba, hoduję je, czy co? - obraził się mężczyzna. - Widocznie pchły mnie lubią. - Pogrzebał palcami pod podszewką rękawa i puścił w powietrze kłak lekkiej, rudej waty.

Filip Filipowicz wzniósł wzrok ku girlandom na suficie i zabębnił palcami po stole. Mężczyzna po zamordowaniu pchły odszedł i siadł na krześle, ręce zwiesił, a dłonie opuścił. Jego oczy zezowały na klepki parkietu. Filip Filipowicz spojrzał tam, gdzie kładł się ostry odblask na tępych noskach lakierków, zmrużył oczy i zapytał:

- O jakiej to sprawie chciałeś mnie zawiadomić?

- O jakiej tam sprawie! O bardzo prostej. Potrzebny mi jest, Filipie Filipowiczu, dokument.

Filipa Filipowicza jakby trochę skręciło.

- Hm... Do diabła! Dokument! Rzeczywiście... Hm... a być może jakoś można... - Jego głos brzmiał niepewnie i smętnie.

- Za pozwoleniem - z pewnością siebie odpowiedział mężczyzna - jakże to tak, bez dokumentu? Bez tego ani rusz, bardzo przepraszam. Sam pan wie, że człowiekowi bez dokumentów jest surowo zabronione w ogóle istnieć. Po pierwsze, komitet domowy...

- Co ma do tego komitet domowy?

- Jak to co ma? Spotykam ich, ciągle pytają, a kiedy ty, wielce szanowny obywatelu, wreszcie się zameldujesz?

- O mój ty Boże! - z rozpaczą zawołał Filip Filipowicz. - Spotykasz, pytają... Wyobrażam sobie, co im opowiadasz. Przecież zabroniłem ci łazić po schodach.

- A bo to ja jestem katorżnik, czy co? - zdziwił się człowiek i przekonanie o własnej słuszności rozgorzało nawet w jego rubinie. - Co to znaczy “łazić"? Dosyć przykre są pańskie słowa. Chodzę jak wszyscy ludzie.

I zapukał przy tym lakierowanymi butami po parkiecie.

Filip Filipowicz zamilkł, jego spojrzenie uciekło w bok. Jednak muszę się hamować, pomyślał. Podszedł do kredensu i duszkiem wypił szklankę wody.

- Doskonale - powiedział trochę spokojniej. - Nie chodzi o słowa. A więc, co mówi twój przeuroczy komitet?

- A co ma mówić? I w ogóle bez racji wymyśla mu pan od przeuroczych. Komitet broni interesów.

- Poinformuj mnie łaskawie, czyich interesów?

- Wiadomo czyich, elementu pracującego.

Filip Filipowicz wybałuszył oczy.

- Ty jesteś pracujący? Jak to?

- Bo nie jestem nepman. Chyba jasne.

- No dobrze. Więc czego życzy sobie komitet w twoim rewolucyjnym interesie?

- Wiadomo czego, życzy sobie mnie zameldować. Mówią, kto to widział, żeby człowiek mieszkał w Moskwie niezameldowany. To raz. Ale najważniejsze to książeczka wojskowa. Nie mam chęci być dezerterem. No i jeszcze tego... związek zawodowy, giełda pracy...

- Chciałbym wiedzieć, na podstawie czego mam cię zameldować? Tego obrusa czy mojego dowodu osobistego? Przecież trzeba chociaż trochę liczyć się z sytuacją. Nie zapominaj, że jesteś... E... hm... że tak powiem, istotą niespodziewanie stworzoną w laboratorium - mówił z coraz mniejszym przekonaniem Filip Filipowicz.

Mężczyzna milczał zwycięsko.

- Wyśmienicie. Co, koniec końców, jest potrzebne, żeby cię zameldować i w ogóle zrobić wszystko zgodnie z życzeniami tego twojego komitetu domowego? Przecież nie masz ani imienia, ani nazwiska.

- Tu jest pan niesprawiedliwy. Imię mogę sobie zupełnie spokojnie wybrać. Ogłoszą w gazecie i spokój.

- Więc jak się chcesz nazywać? Mężczyzna poprawił krawat i odpowiedział:

- Poligraf Poligrafowicz.

- Nie udawaj głupiego - ponuro powiedział Filip Filipowicz. - To poważna rozmowa.

Jadowity uśmieszek wykrzywił wąsiki mężczyzny.

- Ja tu czegoś nie rozumiem - powiedział wesoło, ale z sensem. - Mnie kląć nie wolno. Pluć nie wolno. A od pana słyszę bez przerwy “głupi" albo “dureń". Widać tylko profesorom wolno przeklinać w Eresefeser.

Filipowi Filipowiczowi krew uderzyła do głowy i kiedy napełniał szklankę, rozbił ją. Napił się z następnej i pomyślał: jeszcze chwila, a on zacznie mnie pouczać i będzie miał absolutną rację. Nie potrafię trzymać się w garści.

- Przeepraszam. Mam rozstrojone nerwy. To imię wydało mi się dziwne. Chciałbym wiedzieć, gdzieś ty je wygrzebał?

- Komitet domowy nie doradził. Szukaliśmy w kalendarzu. Które ci się podoba, pytają? No to wybrałem.

- W żadnym kalendarzu czegoś takiego być nie może.

- Dosyć dziwne - uśmiechnął się mężczyzna - kiedy on akurat wisi w pańskim laboratorium.

Nie wstając Filip Filipowicz przycisnął guziczek w tapecie i na dzwonek pojawiła się Zina.

- Kalendarz z laboratorium.

Chwilę trwała cisza. Kiedy Zina wróciła z kalendarzem, Filip Filipowicz zapytał:

- Gdzie?

- Imieniny czwartego marca.

- Pokaż... Hm... Do diabła... Wrzuć to do pieca, Zina, natychmiast.

Zina, w przerażeniu wytrzeszczając oczy, odeszła z kalendarzem, a mężczyzna z wyrzutem pokręcił głową.

- Bądź łaskaw podać nazwisko.

- Zgadzam się na nazwisko rodowe.

- Co? Rodowe? A konkretnie?

- Szarikow.

W gabinecie przed biurkiem stał przewodniczący komitetu Szwonder w skórzanej kurtce. Doktor Bormental siedział w fotelu. I na zaczerwienionych od mrozu policzkach doktora (właśnie przed chwilą wrócił) malowało się identyczne zakłopotanie, jak na twarzy siedzącego obok Filipa Filipowicza.

- Więc jak mam pisać? - zapytał niecierpliwie.

- No cóż - powiedział Szwonder - sprawa nie jest skomplikowana. Niech pan napisze zaświadczenie, obywatelu profesorze. Że tak i tak, okaziciel niniejszego to rzeczywiście Szarikow Poligraf Poligrafowicz, zaistniały w pańskim mieszkaniu.

Oszołomiony Bormental poruszył się w fotelu. Filipowi Filipowiczowi podskoczył wąs.

- Hm... u diabła! Nic głupszego nie można sobie wyobrazić. Wcale nie zaistniał, tylko po prostu... jednym słowem...

- To już pańska sprawa - spokojnie i ze złośliwą satysfakcją oświadczył Szwonder. - Zaistniał czy też nie... Globalnie i w szczególności to przecież właśnie pan przeprowadzał doświadczenie, profesorze! No i stworzył pan obywatela Szarikowa.

- Bardzo proste - zaszczekał Szarikow od szafy bibliotecznej. Wpatrywał się w krawat odzwierciedlony w lustrzanej otchłani.

- Bardzo bym prosił - odgryzł się Filip Filipowicz - o niewtrącanie się do rozmowy. I niesłusznie mówisz, że to proste. To nawet bardzo nieproste.

- Jak to mam się nie wtrącać? - zaburczał obrażony Szarikow.

Szwonder niezwłocznie go poparł.

- Przepraszam, profesorze, obywatel Szarikow ma najzupełniejszą rację. To jego prawo uczestniczyć w dyskusji o swoim własnym losie, w szczególności wtedy, kiedy sprawa dotyczy dokumentów. Dokumenty to najważniejsza rzecz na świecie.

W tym momencie ogłuszające dzwonienie przerwało im rozmowę. Filip Filipowicz powiedział do słuchawki: “Tak...", poczerwieniał i wrzasnął:

- Proszę nie zawracać mi głowy głupstwami. A co to pana obchodzi? - Z całej siły rzucił słuchawkę na widełki. Niebiańska radość spłynęła na oblicze Szwondera. Filip Filipowicz, purpurowiejąc, krzyknął:

- Jednym słowem, kończmy to wszystko. Wyrwał kartkę z notesu, napisał kilka słów, a następnie z irytacją przeczytał na głos:

- Niniejszym stwierdzam... Diabli wiedzą, co to takiego... Hm... Okaziciel poniższego jest człowiekiem zaistniałym drogą doświadczenia laboratoryjnego w rezultacie operacji przeprowadzonej na mózgu i wymaga dokumentów. Do diabła! Ja w ogóle jestem przeciwny, żeby otrzymał te idiotyczne dokumenty. Podpis: profesor Preobrażeński.

- To dosyć dziwne, profesorze - obraził się Szwonder. - Jak to, mówi pan o dokumentach “idiotyczne"? Ja nie mogę dopuścić, żeby w domu przebywał nieudokumentowany lokator, i do tego niewciągnięty do ewidencji wojskowej przez milicję. A jeśli nagle wybuchnie wojna z imperialistycznym drapieżcą?

- Ja tam nigdzie wojować nie pójdę! - nagle ponuro szczeknął Szarikow od szafy.

Szwonder osłupiał, ale szybko oprzytomniał i grzecznie przywołał Szarikowa do porządku:

- Wy, obywatelu Szarikow, wypowiadacie się w sposób wyjątkowo nieuświadomiony. Bezwarunkowo musicie wciągnąć się do ewidencji wojskowej.

- Do ewidencji się wciągnę, ale żeby walczyć, figa z makiem - nieprzyjaźnie odpowiedział Szarikow, poprawiając krawat.

Teraz z kolei zmieszał się Szwonder. Preobrażeński wymienił złośliwe i smętne spojrzenie z Bormentalem: “No proszę - oto jego moralność". Bormental znacząco pokiwał głową.

- Zastałem ciężko ranny podczas operacji - posępnie zawył Szarikow. - Widzisz, jak mnie urządzili? - Pokazał na głowę. Wokół czoła ciągnęła się świeża blizna pooperacyjna.

- Jesteście indywidualistą anarchistą? - zapytał Szwonder, wysoko unosząc brwi.

- Mnie się należy biały bilet - odparł na to Szarikow.

- No dobrze, to na razie nieważne - odpowiedział zdumiony Szwonder. - Teraz chodzi o to, że zaświadczenie profesora wyślemy na milicję i wtedy wydadzą nam dokument.

- Ale, ale, e... - znienacka przerwał mu Filip Filipowicz, najwidoczniej dręczony jakąś myślą - czy nie macie w waszym domu wolnego pokoju? Jestem skłonny go kupić.

Żółte iskry pojawiły się w piwnych oczach Szwondera.

- Nie, profesorze, ku mojemu ogromnemu żalowi, nie mamy. I nie przewidujemy, żebyśmy mieli.

Filip Filipowicz zacisnął wargi i nic nie powiedział. Znowu jak szalony zagrzmiał telefon. Filip Filipowicz, nie pytając o nic, w milczeniu zrzucił słuchawkę z widełek, tak że najpierw przez chwilę się kręciła, a potem zawisła na niebieskim sznurze. Wszyscy wzdrygnęli się jednocześnie. Nadenerwował się stary, pomyślał Bormental, a Szwonder, błyskając oczami, skłonił się i wyszedł.

Szarikow, poskrzypując stębnówką sztybletów, ruszył w ślad za nim.

Profesor został sam z Bormentalem. Po chwili milczenia Filip Filipowicz gwałtownie pokiwał głową i powiedział:

- To jakiś koszmar, słowo honoru. Czy pan widzi? Przysięgam, drogi doktorze, że zmordowałem się przez te dwa tygodnie bardziej niż przez ostatnie czternaście lat! Powiem panu, że to jest niezły typek...

W oddali głucho trzasnęło szkło, wzleciał przygłuszony pisk kobiecy i natychmiast ucichł. Nieczysta siła przemknęła po tapetach w korytarzu, wpadła do laboratorium, tam coś łupnęło i błyskawicznie poleciało z powrotem. Trzasnęły drzwi, w kuchni rozległ się niski krzyk Darii Pietrowny. Potem zawył Szarikow.

- Boże mój, jeszcze coś nowego! - krzyknął Filip Filipowicz, rzucając się do drzwi.

- Kot! - domyślił się Bormental i wybiegł za profesorem. Popędzili korytarzem do przedpokoju, z przedpokoju skręcili w korytarz do ubikacji i łazienki. Z kuchni wyskoczyła Zina i wpadła prosto na Filipa Filipowicza.

- Ile razy mówiłem, żeby tu nie było kotów! - z wściekłością krzyczał Filip Filipowicz. - Gdzie on jest?! Iwanie Arnoldowiczu, niech pan, na miłość boską, uspokoi pacjentów w poczekalni.

- W łazience, w łazience siedzi, czort przeklęty! - łapiąc powietrze krzyczała Zina.

Filip Filipowicz naparł na drzwi łazienki, ale drzwi się nie poddawały.

- Natychmiast otwierać!

W odpowiedzi w łazience coś zaczęło skakać po ścianach, spadły miednice i dziki głos Szarikowa zaryczał za drzwiami:

- Zabiję na miejscu...

Woda zaszumiała w rurach, a potem chlusnęła. Filip Filipowicz naparł na drzwi i zaczął je szarpać. Zgrzana Daria Pietrowna z okropnym grymasem na twarzy zjawiła się w progu kuchni. Następnie wysoka szyba, oddzielająca pod sufitem kuchnię od łazienki, rozpękła się krętym pęknięciem, z góry wytrysnęły dwa odłamki szkła, a za nimi ogromnych rozmiarów tygrysio pręgowany kot z błękitną kokardą na szyi, podobny do policjanta. Spadł prosto na stojący na stole długi półmisek, roztrzaskując go wzdłuż, z półmiska zeskoczył na podłogę, zakręcił na trzech łapach, prawą machnął jak gdyby w tańcu, i w okamgnieniu czmychnął przez wąską szparę na kuchenne schody. Szpara rozszerzyła się i kota zastąpiła fizjonomia staruszki w chusteczce. Spódnica starej, usiana białym groszkiem, znalazła się w kuchni. Starucha kciukiem i palcem wskazującym otarła zapadłe usta, jej kłujące, opuchnięte oczy omiotły kuchnię, po czym oświadczyła z ciekawością:

- O Panie Jezu!

Pobladły Filip Filipowicz ruszył przez kuchnię i groźnie zapytał staruchę:

- Czego pani tu chce?

- Ciekawość byłaby gadającego pieska zobaczyć - odparła przymilnie starucha i przeżegnała się.

Filip Filipowicz pobladł jeszcze bardziej, podszedł bardzo blisko do staruchy i wyszeptał bez tchu:

- W tej chwili won z kuchni!

Starucha cofnęła się do drzwi i powiedziała urażona:

- Cosik pan jakby za ostry, profesorze.

- Won, powiedziałem! - powtórzył Filip Filipowicz i jego oczy stały się okrągłe jak u sowy. Własnoręcznie trzasnął kuchennymi drzwiami za staruchą.

- Dario Pietrowno, przecież prosiłem.

- Filipie Filipowiczu - z rozpaczą odpowiedziała Daria Pietrowna, zaciskając w pięści obnażone ręce - co ja mam zrobić? Ludziska pchają się od rana do nocy, tylko się powiesić.

Woda w łazience huczała groźnie i głucho, ale głosu już nie było słychać. Wszedł doktor Bormental.

- Iwanie Arnoldowiczu, bardzo pana proszę... hm... ilu pacjentów czeka?

- Jedenastu - odpowiedział Bormental.

- Niech pan wszystkich odwoła, nie będę dziś przyjmował.

Filip Filipowicz zastukał w drzwi i krzyknął:

- Proszę natychmiast wyjść! Dlaczego drzwi są zamknięte?

- Gu-gu! - żałośnie i bezbarwnie odpowiedział głos Szarikowa.

- Do diabła! Nie słyszę, zakręć wodę.

- Hau! Hau!

- Zakręć wreszcie wodę! Nie rozumiem, co on tam nabroił... - wpadając w furię zawołał Filip Filipowicz.

Zina i Daria Pietrowna wyglądały z kuchni przez otwarte drzwi. Filip Filipowicz jeszcze raz załomotał pięścią do łazienki.

- O, tu jest! - zawołała z kuchni Daria Pietrowna.

Filip Filipowicz popędził tam. W rozbitym oknie pod sufitem ukazała się i wyjrzała na kuchnię twarz Poligrafa Poligrafowicza. Malowało się na niej przerażenie, oczy spoglądały płaczliwie, a wzdłuż nosa ciągnęło się promieniejące świeżą krwią zadrapanie.

- Czyś ty oszalał? - zapytał Filip Filipowicz. - Dlaczego nie wychodzisz?

Szarikow, smutny i przestraszony, zerknął za siebie i odparł:

- Zatrzasnąłem się.

- Otwórz zamek. Czy ty nigdy zamka nie widziałeś?

- Kiedy się nie otwiera, przeklęty - strachliwie odparł Szarikow.

- O Boże! Na pewno spuścił bezpiecznik! - krzyknęła Zina i plasnęła w dłonie.

- Tam jest taki guziczek! - wołał Filip Filipowicz, starając się przekrzyczeć wodę. - Trzeba go nacisnąć do dołu. Do dołu, mówię.

Szarikow zniknął i po chwili pojawił się znowu.

- Ni psa nie widać - wyszczekał ze zgrozą przez okno.

- To zapal lampę. On się chyba wściekł!

- Kot przeklęty lampę rozwalił - odpowiedział Szarikow. - Chciałem drania złapać za nogi, przekręciłem kran, a teraz nie mogę go namacać.

Wszyscy troje załamali ręce i w takiej pozycji zamarli.

Gdzieś po pięciu minutach Bormental, Zina i Daria Pietrowna siedzieli rzędem na mokrym dywanie, zwiniętym w rulon u podnóża drzwi, a szwajcar Fiodor z zapaloną ślubną świecą Darii Pietrowny przełaził po drewnianej drabinie przez dymnik. Jego zad w wielką szarą kratkę mignął w powietrzu i znikł w otworze.

- Du... u-u! - wykrzykiwał coś Szarikow poprzez ryk wody. Rozległ się głos Fiodora.

- Filipie Filipowiczu, tak czy inaczej otworzyć trzeba, niech się rozpłynie, wygarniemy z kuchni.

- Otwierać! - gniewnie krzyknął Filip Filipowicz.

Wszyscy troje wstali z dywanu, drzwi łazienki popchnięto od środka i woda natychmiast runęła do korytarza. Po czym popłynęła trzema strumieniami - prosto, do ubikacji naprzeciwko, w prawo - do kuchni, i w lewo - do przedpokoju. Brodząc i podskakując Zina zatrzasnęła drzwi do niego. Po kostki w wodzie wyczłapał Fiodor, uśmiechając się nie wiedzieć czemu. Wyglądał, jakby był w ceracie - cały mokry.

- Ledwie zatkałem, okropne ciśnienie.

- Gdzie jest... ten? - zapytał Filip Filipowicz i z przekleństwem na ustach podniósł jedną nogę.

- Boi się wyjść - z głupawym uśmiechem wyjaśnił Fiodor.

- Tata będzie bić? - doleciał z łazienki płaczliwy głos Szarikowa.

- Bałwan! - krótko odpowiedział Filip Filipowicz.

Zina i Daria Pietrowna w zakasanych do kolan spódnicach, z gołymi nogami, oraz Szarikow i szwajcar, na bosaka, w podwiniętych spodniach, plaskali mokrymi szmatami po podłodze kuchni i wyżymali je nad brudnymi wiadrami i do muszli klozetowej. Huczał osamotniony piec kuchenny. Woda wydostawała przez drzwi na schody i z podestu spływała prosto do piwnicy.

Bormental, wspinając się na palce i stojąc w głębokiej kałuży na parkiecie przedpokoju, prowadził rokowania przez ledwie uchylone drzwi.

- Dzisiaj nie ma przyjęć, profesor źle się czuje. Pękła u nas rura, niech pan będzie łaskaw odsunąć się od drzwi.

- A kiedy profesor mnie przyjmie? - dopytywał się głos za drzwiami. - Ja tylko na chwileczkę.

- Nie mogę - Bormental stanął, zamiast na obcasach, na palcach. - Profesor leży i pękła rura. Zaprasza na jutro. Zino! Moja droga! Wycieraj tutaj, bo się wyleje na frontowe schody.

- Szmatami nie daje rady...

- Zaraz wybierzemy kubkami - odezwał się Fiodor. - Zaraz. Dzwonki następowały jeden po drugim i Bormental już całą podeszwą stał w wodzie.

- Więc kiedy będzie operacja? - nie dawał za wygraną głos i ktoś próbował wcisnąć się w szparę.

- Pękła rura...

- Ja mogę przejść w kaloszach...

Za drzwiami pojawiły się niebieskawe sylwetki.

- Proszę jutro, dzisiaj nie można.

- Jestem zapisany.

- Jutro. Katastrofa z wodociągiem.

U nóg doktora Fiodor taplał się w jeziorze, czerpał kubkiem, a podrapany Szarikow wymyślił nowy sposób. Ogromną szmatę zwinął w rulon, położył się na brzuchu i popędził wodę z przedpokoju z powrotem do ubikacji.

- Czego ty, czorcie, ganiasz ją po całym mieszkaniu? - gniewała się Daria Pietrowna. - Wylewaj do sedesu.

- Co tam do sedesu - łowiąc rękami mętną wodę odpowiadał Szarikow. - Przecież wylezie od frontu.

Z korytarza ze zgrzytem wyjechała ławeczka, a na niej wyprostowany, łapiąc równowagę, Filip Filipowicz w pasiastych granatowych skarpetkach.

- Iwanie Arnoldowiczu, niech pan przestanie im odpowiadać. Proszę do sypialni, dam panu pantofle.

- To drobiazg, Filipie Filipowiczu, naprawdę nic nie szkodzi.

- Niech pan wskoczy w kalosze.

- Drobnostka. Nogi i tak już mam mokre.

- O mój Boże! - zamartwiał się Filip Filipowicz.

- Co za wredne zwierzę! - odezwał się nagle Szarikow i wyjechał przykucnięty z wazą na zupę w ręku.

Bormental zatrzasnął drzwi, nie wytrzymał i wybuchnął śmiechem. Nozdrza Filipa Filipowicza rozdęły się, błysnęły okulary.

- Bądź łaskaw wyjaśnić - zapytał Szarikowa z wysokości - o kim mówisz?

- O kocie mówię. Co za ścierwo - odpowiedział Szarikow, a oczka mu biegały.

- Wiesz, Szarikow - powiedział Filip Filipowicz, nabierając powietrza w płuca - doprawdy jeszcze nie widziałem kogoś równie bezczelnego.

Bormental zachichotał.

- Jesteś po prostu bezwstydny - kontynuował Filip Filipowicz. - Jak śmiesz mówić coś podobnego? To wszystko przez ciebie i jeszcze pozwalasz sobie... No nie! Diabli wiedzą, co to takiego!

- Powiedz mi, proszę, Szarikow - zaczął Bormental - jak długo jeszcze będziesz latał za kotami? Wstyd! Przecież to po prostu skandal! Dzikus!

- Jaki ja tam dzikus? - ponuro zapytał Szarikow. - Wcale nie jestem dzikus. Nie sposób wytrzymać z nim w mieszkaniu. Tylko szuka, co by ukraść. Darii zeżarł farsz. Chciałem mu dać nauczkę.

- Tobie samemu warto dać nauczkę! - odparł Filip Filipowicz. - Lepiej obejrzyj w lustrze swoją fizys.

- Mało oka nie straciłem - mrocznie powiedział Szarikow obmacując oko mokrą brudną ręką.

Kiedy czarny od wody parkiet nieco podsechł, wszystkie lustra pokrył łaziebny nalot i dzwonki umilkły. Filip Filipowicz stał w przedpokoju w czerwonych safianowych pantoflach.

- To dla ciebie, Fiodor.

- Najpokorniej dziękuję.

- Przebierz się natychmiast. I jeszcze jedno, napij się wódki u Darii Pietrowny.

- Dziękuję najpokorniej - Fiodor zawahał się przez chwilę, potem powiedział: - Tu jeszcze, Filipie Filipowiczu... Przepraszam, wstyd powiedzieć, ale jeszcze za szybę spod siódemki... Obywatel Szarikow rzucał kamieniami...

- W kota? - zapytał Filip Filipowicz, chmurząc się jak obłok.

- O to właśnie chodzi, że w lokatora. On już nawet grozi, że poda do sądu.

- Do diabła!

- Szarikow objął tamtejszą kucharkę, a tamten go pogonił. No, posprzeczali się.

- Na miłość boską, proszę mnie natychmiast zawiadamiać o takich rzeczach! Ile?

- Półtora.

Filip Filipowicz wydobył trzy błyszczące półrublówki i wręczył je Fiodorowi.

- Za takiego drania jeszcze półtora rubla płacić - doleciał głuchy głos od drzwi - a on sam...

Filip Filipowicz odwrócił się, przygryzł wargę, w milczeniu naparł na Szarikowa, wypchnął go do poczekalni i zamknął na klucz. Szarikow od środka od razu załomotał pięściami w drzwi.

- Ani się waż! - niewątpliwie chorym głosem krzyknął Filip Filipowicz.

- No, to już faktycznie - znacząco zauważył Fiodor - takiego bezczelnego w życiu nie widziałem.

Jak spod ziemi wyrósł Bormental.

- Filipie Filipowiczu, proszę, niech się pan nie denerwuje.

Energiczny eskulap otworzył drzwi i po chwili z poczekalni dobiegł jego głos.

- Co to ma być? Jesteś w knajpie, czy gdzie?

- Właśnie tak z nim trzeba... - dodał stanowczo Fiodor - dokładnie tak... I jeszcze w ucho go...

- Ależ, co ty mówisz, Fiodor - smutno burknął Filip Filipowicz.

- Najmocniej przepraszam, pana mi szkoda, Filipie Filipowiczu.

7

- Nie, nie i nie! - uparcie powtarzał Bormental. - Bądź łaskaw założyć.

- A co tam, jak Boga... - warknął niezadowolony Szarikow.

- Dziękuję, doktorze - serdecznie powiedział Filip Filipowicz - bo mnie już obrzydło zwracanie mu uwagi.

- Tak czy inaczej, nie pozwolę jeść, dopóki nie założysz. Zina, zabierz Szarikowowi majonez.

- Jak to zabierz? - zdenerwował się Szarikow. - Zaraz założę.

Lewą ręką zasłonił salaterkę przed Ziną, a prawą wepchnął serwetkę za kołnierz i zrobił się podobny do klienta razury.

- I widelcem proszę - dodał Bormental.

Szarikow westchnął przeciągle i zaczął łowić kawałki jesiotra w gęstym sosie.

- Jeszcze wódeczki bym wypił - oznajmił rozmarzony.

- A może już wystarczy? - zainteresował się Bormental. - Jakoś ostatnio za bardzo cię ciągnie do wódki.

- Żałuje mi pan? - zapytał Szarikow i popatrzył spode łba.

- Głupstwa gadasz... - wtrącił się surowo Filip Filipowicz, ale Bormental przerwał mu:

- Proszę się nie kłopotać, Filipie Filipowiczu, ja sam. Ty, Szarikow, gadasz bzdury, ale co najbardziej oburzające, wypowiadasz je nader stanowczo i z głębokim przekonaniem. Wódki mi oczywiście nie żal, tym bardziej że nie jest moja, tylko Filipa Filipowicza. Po prostu wódka szkodzi. To po pierwsze, a po drugie, i bez wódki zachowujesz się nieprzyzwoicie.

Bormental pokazał na zaklejony kredens.

- Zina, podaj mi, proszę, jeszcze rybę - powiedział profesor.

Tymczasem Szarikow sięgnął po karafkę, zerknął na Bormentala i nalał sobie kieliszek.

- Innym też wypada zaproponować - powiedział Bormental - i to w następującej kolejności: najpierw Filipowi Filipowiczowi, później mnie, a na samym końcu nalać sobie.

Wargi Szarikowa wykrzywił ledwie dostrzegalny ironiczny uśmieszek, po czym rozlał wódkę do kieliszków.

- Zawsze tu wszystko jak na paradzie - powiedział. - Serwetkę tu, krawat tam, i wciąż przepraszam i proszę, merci, ale żeby coś tak naprawdę, bez lipy, co to, to nie. Sami siebie męczycie jak za carskiego reżimu.

- Naprawdę, to znaczy jak? Bądź łaskaw mi wytłumaczyć.

Szarikow nic na to nie odpowiedział Filipowi Filipowiczowi, tylko uniósł kieliszek ze słowami:

- No, życzę wszystkim...

- Tobie również - z niejaką ironią odezwał się Bormental.

Szarikow wlał sobie w gardło zawartość kieliszka, skrzywił się, przyłożył do nosa kawałek chleba, powąchał, a następnie połknął, przy czym łzy napłynęły mu do oczu.

- Staż - nagle jakby nieobecnym głosem powiedział Filip Filipowicz.

Bormental spojrzał ze zdziwieniem.

- Staż! - powtórzył Filip Filipowicz i gorzko pokiwał głową. - I nic się już nie da zrobić. Klim.

Bormental z nadzwyczajnym zainteresowaniem wpatrzył się w oczy Filipa Filipowicza.

- Tak pan przypuszcza, Filipie Filipowiczu?

- Nie ma co przypuszczać, jestem pewien.

- Czyżby... - zaczął Bormental i przerwał, spojrzawszy na Szarikowa.

Szarikow zasępił się podejrzliwie.

- Später... - niegłośno powiedział Filip Filipowicz.

- Gut - przytaknął asystent.

Zina wniosła indyczkę. Bormental nalał Filipowi Filipowiczowi czerwonego wina i zaproponował je Szarikowowi:

- Nie chcę. Ja się lepiej wódeczki napiję. - Oczka miał już maślane, na czole wystąpił mu pot, poweselał.

Również Filip Filipowicz stał się nieco życzliwszy po alkoholu. Oczy mu się ożywiły, przychylniej spoglądał na Szarikowa, którego czarna głowa tkwiła w serwetce niby mucha w śmietanie.

Bormental zaś, kiedy się pokrzepił, ujawnił skłonność do działania.

- No więc, co będziemy robić dzisiejszego wieczoru? - zapytał Szarikowa.

Ten zamrugał oczami i odpowiedział:

- Najlepiej chodźmy do cyrku.

- Tak codziennie do cyrku - dobrodusznie zauważył Filip Filipowicz. - To dosyć nudne. Ja bym na twoim miejscu chociaż raz poszedł na przykład do teatru.

- Do teatru nie pójdę - nieprzyjaźnie powiedział Szarikow i przeżegnał usta.

- Czkanie przy stole odbiera innym apetyt - pouczył go odruchowo Bormental. - Proszę wybaczyć... Ale właściwie dlaczego nie podoba ci się teatr?

Szarikow spojrzał przez pusty kieliszek jak przez lornetkę, pomyślał i odął wargi.

- Bo tam udają głupich... Rozmawiają i rozmawiają... Czysta kontrrewolucja.

Filip Filipowicz opadł na gotyckie oparcie fotela i zaśmiał się tak, że w jego ustach zaiskrzył złoty częstokół. Bormental tylko pokręcił głową.

- Poczytałbyś coś - sugerował - no, bo wiesz...

- Ja już i tak czytam i czytam... - odpowiedział Szarikow i znienacka, szybko i pożądliwie, nalał sobie pół szklanki wódki.

- Zina! - trwożnie zawołał Filip Filipowicz. - Zabierz, dziecko, wódkę. Nie będzie już więcej potrzebna. A więc , co ty czytasz?

Przez głowę przeleciał mu obraz - bezludna wyspa, palma, człowiek w zwierzęcej skórze i szlafmycy. “Trzeba będzie dać mu «Robinsona»".

- Tę... jak jej tam... korespondencję Engelsa z tym... no, jak mu tam, czortowi... z Kautskim.

Widelec Bormentala z kawałkiem białego mięsa zatrzymał się w pół drogi, a Filip Filipowicz rozlał wino na obrus. Szarikow w tym czasie chytrze przełknął wódkę.

Filip Filipowicz oparł łokcie na stole, wpatrzył się w Szarikowa i zapytał:

- Chciałbym wiedzieć, jeśli wolno, co masz do powiedzenia na temat tej lektury?

Szarikow wzruszył ramionami.

- No, że się nie zgadzam.

- Z kim? Z Engelsem czy z Kautskim?

- A z obydwoma.

- To nadzwyczajne, przysięgam na Boga. “Jeśli powie ktoś, że inna...". A co mógłbyś zaproponować ze swojej strony?

- A co tu proponować? Tylko piszą i piszą... kongres, jacyś tam Niemcy... Głowa puchnie. Wszystko wziąć i podzielić...

- Tak też myślałem! - zawołał Filip Filipowicz i uderzył dłonią w obrus. - Właśnie tak przypuszczałem.

- A może nawet znasz sposób? - zapytał z ciekawością Bormental Szarikowa.

- Jaki tam sposób - jął objaśniać bardzo rozmowny po wódce Szarikow. - Sprawa jest prosta. Bo jak to jest: jeden rozsiadł się w siedmiu pokojach, ma ze czterdzieści par spodni, a kto inny włóczy się, szuka czegoś do jedzenia po śmietnikach.

- Te siedem pokoi to do mnie aluzja, naturalnie? - mrużąc wyniośle oczy zapytał Filip Filipowicz.

Szarikow nastroszył się i umilkł.

- No cóż, bardzo dobrze, nie jestem przeciwny podziałowi. Doktorze, ilu pacjentów odesłaliśmy wczoraj?

- Trzydziestu dziewięciu - niezwłocznie odpowiedział Bormental.

- Hm... trzysta dziewięćdziesiąt rubli. No, podzielmy grzech na trzech mężczyzn. Kobiet - Ziny i Darii Pietrowny - nie będziemy liczyć. Od ciebie, Szarikow, należy się sto trzydzieści rubli. Bądź łaskaw wpłacić.

- Ładna historia - odparł Szarikow przestraszywszy się. - A to znowu za co?

- Za kran i za kota - zagrzmiał nagle Filip Filipowicz, wychodząc ze stanu ironicznego spokoju.

- Filipie Filipowiczu! - z trwogą zawołał Bormental.

- Chwileczkę. Za ten skandal, coś go wywołał, aż musiałem odwołać pacjentów. To przecież nie do zniesienia. Człowiek jak jaskiniowiec skacze po całym mieszkaniu, wyrywa krany. A kto zabił kotkę madame Połasucher? Kto...

- Ty, Szarikow, trzy dni temu ugryzłeś kobietę na schodach - dołożył Bormental.

- Kosztujesz mnie... - ryczał Filip Filipowicz.

- Bo ona mnie w mordę trzasnęła - zaskowyczał Szarikow - a to moja morda, nie państwowa!

- Dlatego, że ją uszczypnąłeś w pierś! - krzyknął Bormental i przewrócił kieliszek z winem. - Ty stoisz...

- Stoisz na najniższym szczeblu rozwoju - przekrzykiwał doktora Filip Filipowicz. - Jesteś zaledwie formującym się stworzeniem o zaczątkach rozumu. Wszystkie twoje zachowania są czysto zwierzęcej natury, a pozwalasz sobie w obecności dwóch ludzi z uniwersyteckim wykształceniem z absolutnie niewyobrażalną nonszalancją wysuwać jakieś projekty na miarę kosmiczną, kosmicznie idiotyczne, o tym, jak wszystko należy podzielić... a jednocześnie zeżarłeś proszek do zębów...

- Trzy dni temu - potwierdził Bormental.

- No właśnie - grzmiał Filip Filipowicz - zakarbuj to sobie na nosie... à propos, dlaczego starłeś z nosa maść cynkową... że masz milczeć i słuchać, co się do ciebie mówi. Masz się uczyć i starać zostać choćby elementarnie znośnym członkiem socjalistycznego społeczeństwa. I jeszcze jedno: co to za łajdak podsunął ci tę książkę?

- Dla pana każdy jest łajdakiem - z przestrachem odpowiedział Szarikow, oszołomiony napaścią z dwóch stron.

- Domyślam się! - czerwieniejąc ze złości zawołał Filip Filipowicz.

- No, i cóż takiego. No, Szwonder mi dał. On nie jest łajdakiem... Po to, żebym się rozwijał...

- Widzę, jak się rozwijasz po Kautskim! - żółknąc krzyknął piskliwie Filip Filipowicz i gwałtownie nacisnął guziczek w ścianie. - Dzisiejsza historia pokazała to, że lepiej już nie można. Zina!

- Zina! - krzyczał Bormental.

- Zina! - wydzierał się przerażony Szarikow.

Zina przybiegła pobladła.

- Zina, tam w poczekalni... Ona jest w poczekalni?

- W poczekalni - pokornie odpowiedział Szarikow, zieleniejąc jak murawa.

- Zielona książka... Spalić!

- No, zaraz palić! - rozpaczliwie zawołał Szarikow. - Ona jest państwowa, z biblioteki!

- Korespondencja, nazywa się, tego, jak mu tam, Engelsa z tym czortem... Do pieca!

Zina uleciała.

- Ja bym tego Szwondera powiesił, słowo honoru, na pierwszej suchej gałęzi! - zawołał Filip Filipowicz, nienawistnie wbijając zęby w skrzydło indyczki. - Ta nieprawdopodobna kanalia siedzi w domu jak wrzód. Mało tego, że wypisuje w gazetach bezmyślne paszkwile...

Szarikow złośliwie i ironicznie zaczął zezować na profesora. Filip Filipowicz zaś z kolei spojrzał na niego z ukosa i umilkł.

Och, chyba nic dobrego z tego w naszym mieszkaniu nie wyniknie, nagle proroczo pomyślał Bormental.

Zina wniosła na okrągłym półmisku rudą z prawego, a rumianą z lewego boku babę i maszynkę do kawy.

- Ja nie będę tego jadł - groźnie i nieprzyjaźnie oznajmił z punktu Szarikow.

- Nikt ci nie proponuje. Zachowuj się przyzwoicie. Doktorze, pan będzie łaskaw.

Obiad zakończył się w milczeniu.

Szarikow wyciągnął z kieszeni zmiętego papierosa i zadymił. Po wypiciu kawy Filip Filipowicz spojrzał na zegarek, nacisnął pozytywkę, a ta delikatnie zagrała kwadrans po ósmej. Filip Filipowicz swoim zwyczajem opadł na gotyckie oparcie i sięgnął po gazetę ze stołu.

- Doktorze, bardzo pana proszę, niech pan z nim pojedzie do cyrku. Tylko, na miłość boską, trzeba sprawdzić w programie, czy nie ma tam kotów.

- I jak takie draństwo wpuszczają do cyrku - posępnie zauważył Szarikow, kręcąc głową.

- No, mało to kogo wpuszczają do cyrku - dwuznacznie powiedział Filip Filipowicz. - Co tam dają?

- U Salamońskiego - zaczął czytać Bormental - jakieś cztery... Jussems i człowiek martwego punktu.

- Co to za Jussems? - podejrzliwie zainteresował się Filip Filipowicz.

- Bóg raczy wiedzieć. Pierwszy raz widzę takie słowo.

- No, w takim razie niech pan lepiej zobaczy u Nikitinów. Koniecznie wszystko musi być jasne.

- U Nikitinów... U Nikitinów... hm... słonie i granice ludzkiej zręczności.

- Taak. Co powiesz na temat słoni, drogi Szarikow? - nieufnie zapytał Szarikowa Filip Filipowicz.

Ten się obraził.

- Co to ja, nie rozumiem, czy co? Kot - inna rzecz. Słonie to zwierzęta pożyteczne - odparł Szarikow.

- No to wyśmienicie. Jeśli są takie pożyteczne, to jedź i obejrzyj je sobie. Masz się słuchać Iwana Arnoldowicza. I żadnych rozmów w bufecie! Iwanie Arnoldowiczu, najpokorniej proszę nie częstować Szarikowa piwem.

Po dziesięciu minutach Iwan Arnoldowicz i Szarikow w kaczonosej cyklistówce i flauszowym palcie z podniesionym kołnierzem pojechali do cyrku. W mieszkaniu ucichło. Filip Filipowicz znalazł się w swoim gabinecie. Zapalił lampę pod ciężkim zielonym kołpakiem. W ogromnym gabinecie zrobiło się bardzo spokojnie i profesor zaczął przemierzać pokój. Długo i płomiennie świecił bladym zielonkawym ognikiem koniuszek cygara. Ręce profesor wsadził do kieszeni spodni i posępna zaduma dręczyła jego uczone łysiejące czoło. Cmokał, nucił przez zęby: “Aż do najświętszych brzegów Nilu..." i coś mamrotał. Wreszcie odłożył cygaro do popielniczki, podszedł do szafy składającej się wyłącznie ze szkła i cały gabinet oświetlił trzema najmocniejszymi światłami pod sufitem. Z szafy, z trzeciej szklanej półki, zdjął wąski słoik i nachmurzony zaczął oglądać go pod światło. W przejrzystej, gęstej cieczy pływała, nie opadając na dno, maleńka biała grudka wydobyta z głębi mózgu Szarika. Wzruszając ramionami, krzywiąc wargi i pochrząkując, Filip Filipowicz pożerał ją wzrokiem, jakby w białej niezatapialnej grudce chciał wykryć przyczynę zdumiewających wydarzeń, które przewróciły do góry nogami życie w mieszkaniu na Preczystience.

Niewykluczone, że niezmiernie uczony człowiek wykrył tę przyczynę. W każdym razie, kiedy już do woli napatrzył się na przysadkę, schował słoik do szafy, zamknął ją na klucz, klucz schował do kieszonki kamizelki, a sam, z rękami głęboko w kieszeniach, z głową wciśniętą w ramiona, opadł na skórzana kanapę. Długo palił następne cygaro, doszczętnie rozgryzając jego koniec, wreszcie w zupełnej samotności, ubarwiony na zielono, niczym posiwiały Faust, zawołał:

- Jak Boga kocham, chyba się zdecyduję.

Nikt mu na to nie odpowiedział. W mieszkaniu ucichły wszelkie dźwięki. W zaułku Obuchowa, jak wiadomo, o godzinie jedenastej wieczorem ruch zamiera. Z rzadka rozbrzmiewały odległe kroki zapóźnionego przechodnia, stukały gdzieś za storami i cichły. W gabinecie delikatnie dzwoniła pozytywka w kieszeni Filipa Filipowicza... Profesor niecierpliwie oczekiwał na powrót z cyrku doktora Bormentala i Szarikowa.

8

Nie wiadomo, na co zdecydował się Filip Filipowicz. Nic szczególnego w ciągu następnego tygodnia nie przedsięwziął i, być może, za przyczyną jego bezczynności życie w mieszkaniu wypełniły najrozmaitsze wydarzenia.

Mniej więcej sześć dni po historii z wodą i kotem do Szarikowa przyszedł z komitetu domowego młody człowiek, który okazał się kobietą, i wręczył mu dokumenty, które Szarikow niezwłocznie schował do kieszeni i równie niezwłocznie zawołał doktora Bormentala:

- Bormental!

- Proszę zwracać się do mnie Iwanie Arnoldowiczu! - powiedział Bormental, zmieniając się na twarzy.

Należy tu dodać, że przez te sześć dni chirurgowi udało się osiem razy pokłócić ze swoim wychowankiem, więc atmosfera w pokojach przy Obuchowa była napięta.

- No to do mnie proszę mówić tak samo! - najzupełniej logicznie odparł Szarikow.

- Nie! - zagrzmiał w drzwiach Filip Filipowicz. Takiego imienia w moim mieszkaniu nikomu nie pozwolę wymówić. Jeśli życzysz sobie, aby przestano nazywać cię poufale Szari-kowem, i ja, i doktor Bormental będziemy się do ciebie zwracać per “panie Szarikow".

- Nie jestem żadnym panem, wszyscy panowie są w Paryżu! - odszczeknął się Szarikow.

- To robota Szwondera! - krzyczał Filip Filipowicz. - Dobra, ale poczekajcie, już ja się policzę z tym łajdakiem. Nie będzie nikogo oprócz pań i panów w moim mieszkaniu, dopóki ja się w nim znajduję! W przeciwnym wypadku jeden z nas, ja albo ty, będzie musiał się wynieść, i to najprawdopodobniej ty. Jeszcze dzisiaj dam ogłoszenie do gazety i możesz mi wierzyć, że znajdę dla ciebie pokój.

- Jeszcze czego, co ja głupi, żeby się stąd wyprowadzać - bardzo jasno wypowiedział się Szarikow.

- Jak? - zapytał Filip Filipowicz i zmienił się na twarzy do takiego stopnia, że Bormental podbiegł do niego i trwożliwie, delikatnie ujął go za rękaw.

- Radzę, nie bądź zbyt bezczelny, monsieur Szarikow! - Bormental podniósł głos.

Szarikow cofnął się, wyjął z kieszeni trzy papierki - zielony, żółty, biały - i stukając w nie palcami, powiedział:

- Macie. Jestem członkiem stowarzyszenia mieszkaniowego i należy mi się powierzchnia mieszkaniowa konkretnie w mieszkaniu pod numerem 5 u głównego lokatora Preobrażeńskiego w rozmiarze 16 arszynów kwadratowych, jeśli pan - Szarikow pomyślał i dodał słowo, które Bormental odnotował automatycznie w mózgu jako nowe w jego ustach - łaskaw.

Filip Filipowicz przygryzł wargę i nieostrożnie powiedział:

- Przysięgam, że ja tego Szwondera w końcu zastrzelę.

Szarikow z najwyższą uwagą i czujnością przyjął te słowa, co widać było po jego oczach.

- Filipie Filipowiczu, vorsichtig... - ostrzegawczo zaczął Bormental.

- No, to już wie pan... Jeśli taką, podłość! - zawołał po rosyjsku Filip Filipowicz. - Zapamiętaj sobie, Szarikow... panie, że ja, jeśli pozwolisz sobie na jeszcze jeden bezczelny wyskok, to pozbawię cię obiadu i w ogóle wiktu w moim domu. Szesnaście arszynów to doprawdy uroczo, ale przecież nie mam obowiązku cię karmić na podstawie tego żabiego dokumentu!

Tu Szarikow przestraszył się i otworzył usta.

- Nie mogę zostać bez jedzenia - wymamrotał. - Gdzie się będę odżywiał?

- W takim razie zachowuj się przyzwoicie! - zgodnym chórem oświadczyli obaj eskulapowie.

Szarikow znacznie przycichł i tego dnia nikomu nie zrobił nic złego z wyjątkiem siebie - wykorzystując krótką nieobecność Bormentala, złapał jego brzytwę i rozciął sobie policzek tak, że Filip Filipowicz i doktor Bormental złożyli mu na ranę szwy, na skutek czego Szarikow długo wył, zalewając się łzami.

Następnej nocy w gabinecie profesora siedzieli we dwóch - sam Filip Filipowicz i wierny, przywiązany do niego doktor Bormental. Reszta domowników już spała. Filip Filipowicz był w swoim lazurowym szlafroku i czerwonych pantoflach, a Bormental w koszuli i granatowych szelkach. Między lekarzami, na okrągłym stole, obok opasłego albumu stała butelka koniaku, talerzyk z plasterkami cytryny i pudełko cygar. Uczeni, wypełniwszy cały pokój ich dymem z zapałem omawiali ostatnie wydarzenie. Tego wieczoru Szarikow przywłaszczył sobie dwa czerwońce leżące pod suszką w gabinecie Filipa Filipowicza, zniknął z mieszkania, wrócił późno i kompletnie pijany. Mało tego. Razem z nim zjawiło się dwóch nieznanych osobników, którzy najpierw hałasowali na frontowej klatce, a następnie wyrazili życzenie spędzenia nocy w gościnie u Szarikowa. Wymienieni osobnicy oddalili się dopiero wtedy, kiedy Fiodor, obecny przy tej scenie w jesionce narzuconej na bieliznę, zatelefonował na czterdziesty piąty komisariat milicji. Osobnicy błyskawicznie znikali, gdy tylko Fiodor odwiesił słuchawkę. Po odejściu osobników nie wiadomo gdzie zniknęła popielniczka z malachitu, stojąca pod lustrem w przedpokoju, bobrowa czapka Filipa Filipowicza, a także jego laska, na której to lasce złotymi przeplecionymi literami było napisane: Drogiemu i szanownemu Filipowi Filipowiczowi wdzięczni ordynatorzy w dniu... a dalej widniała rzymska liczba XXV

- Co to za jedni? - zaciskając pięści nacierał na Szarikowa Filip Filipowicz.

Ten zaś, chwiejąc się i przypadając do futer, mamrotał coś w tym sensie, że osobnicy są mu nie znani, ale w porządku, to nie jakieś tam sukinsyny.

- Najbardziej zdumiewające, że przecież obaj byli pijani. Jak im się udało? - dziwił się Filip Filipowicz, patrząc na to miejsce w stojaku, gdzie niegdyś tkwiła jubileuszowa pamiątka.

- Fachowcy - wyjaśnił Fiodor, oddalając się spać, z rublem w kieszeni.

Dwóch czerwońców Szarikow wyparł się kategorycznie, wypowiadając się przy tym niejasno, że niby nie on jeden jest w mieszkaniu.

- Aha, może to doktor Bormental gwizdnął czerwońce? - pytał go Filip Filipowicz cichym, ale strasznym głosem.

Szarikow zachwiał się, otworzył absolutnie nieprzytomne oczy i wypowiedział przypuszczenie:

- Pewno Zinka wzięła...

- Co takiego?! - krzyknęła Zina, która właśnie pojawiła się w drzwiach niczym zjawa, sięgając ręką rozpiętą na piersi bluzkę. - Jak ten...

Szyja Filipa Filipowicza zabarwiła się na czerwono.

- Spokojnie - powiedział, wyciągając do niej rękę - nie denerwuj się, Zina, moja droga, my tu wszystko załatwimy.

Zina niezwłocznie się rozszlochała, wykrzywiając wargi, i dłoń Filipa Filipowicza zadygotała na jej obojczyku.

- Zina, jak ci nie wstyd? Kto by mógł pomyśleć coś takiego? Tfu, co za hańba - mówił speszony Bormental.

- Zina, głupia jesteś, jak Boga kocham - zaczął Filip Filipowicz.

Ale w tym momencie Zina przestała płakać sama z siebie i wszyscy umilkli. Szarikowowi zrobiło się niedobrze. Uderzywszy głową w ścianę, wydał dźwięk ni to “i", ni to ,Je", a może coś w rodzaju “eee". Jego twarz zbladła, a szczęka poruszyła się spazmatycznie.

- Dać mu, łajdakowi, wiadro z laboratorium!

I wszyscy zakrzątnęli się przy pielęgnowaniu chorego Szarikowa. Kiedy prowadzono go do łóżka, zataczał się, podtrzymywany przez Bormentala, oraz niezmiernie tkliwie i melodyjnie przeklinał najgorszymi wyrazami, wymawiając je z ogromnym trudem.

Cała ta historia wydarzyła się około pierwszej, a teraz była trzecia nad ranem, ale ci dwaj w gabinecie nie spali, podekscytowani koniakiem z cytryną. Nadymili tak, że dym przesuwał się w powolnych, gęstych warstwach i nawet nie falował.

Doktor Bormental blady, z niezwykłym zdecydowaniem w oczach, uniósł kieliszek o talii osy.

- Filipie Filipowiczu! - zawołał z uczuciem. - Nigdy nie zapomnę, jak przyszedłem do pana, kiedy byłem głodującym studentem, a pan wziął mnie do siebie na katedrę. Proszę mi wierzyć, Filipie Filipowiczu, jest pan dla mnie czymś znacznie więcej niż profesorem i nauczycielem... Mój bezgraniczny szacunek dla pana... Proszę mi pozwolić ucałować pana, drogi Filipie Filipowiczu.

- Tak, mój kochaneczku - wybełkotał speszony Filip Filipowicz i wstał.

Bormental objął go i pocałował w puszyste, mocno przesiąknięte nikotyną wąsy.

- Jak Boga kocham, Filipie Filipowiczu...

- Tak mnie pan wzruszył, tak wzruszył... Dziękuję... - mówił Filip Filipowicz. - Kochaneczku, czasami krzyczę na pana w czasie operacji. Niechże mi pan wybaczy starczą impulsywność. W gruncie rzeczy jestem taki samotny. “Od Sewilli do Grenady...".

- Filipie Filipowiczu, czy nie wstyd panu?... - wykrzyknął szczerze płomienny Bormental. - Jeżeli nie chce pan mnie urazić, proszę nigdy więcej nie mówić w ten sposób...

- Dziękuję panu, dziękuję... “Aż do najświętszych brzegów Nilu...". Dziękuję... I ja polubiłem pana jako utalentowanego lekarza.

- Powiadam panu, Filipie Filipowiczu! - zawołał z pasją Bormental, zerwał się, dokładniej zamknął drzwi na korytarz, a kiedy wrócił na miejsce, mówił już dalej szeptem. - Przecież to jest jedyne wyjście. Nie śmiem panu oczywiście udzielać rad, ale, Filipie Filipowiczu, niech pan popatrzy na siebie, jest pan kompletnie wyczerpany, tak przecież nie sposób dalej pracować!

- Absolutnie nie sposób - z westchnieniami potwierdził Filip Filipowicz.

- No właśnie, to nie do pomyślenia - szeptał Bormental. - Zeszłym razem mówił pan, że to z obawy o mnie, i gdyby pan wiedział, drogi profesorze, jak mnie to poruszyło! Nie jestem przecież dzieckiem i świetnie rozumiem, jaka z tego może wyniknąć okropna historia. Ale według mojego najgłębszego przekonania nie ma innego wyjścia.

Filip Filipowicz wstał, zamachał na niego rękami i zawołał:

- Niech mnie pan nie kusi i w ogóle o tym nie wspomina. - Profesor zaczął spacerować po pokoju w rozkołysanych falach dymu. - Nie chcę tego nawet słuchać. Proszę pomyśleć, co będzie, jeśli nas nakryją? Ani panu, ani mnie nie pomoże “biorąc pod uwagę pochodzenie", chociaż pierwszy raz w życiu staniemy przed sądem. Nie ma pan przecież odpowiedniego pochodzenia, mój drogi?

- A skądże znowu, u diabła. Mój ojciec był sędzią śledczym w Wilnie - z goryczą odparł Bormental, dopijając koniak.

- No właśnie, proszę bardzo. To przecież jak choroba dziedziczna. Trudno wyobrazić sobie coś paskudniejszego. Zresztą, przepraszam, ze mną jest jeszcze gorzej. Ojciec: protojerej przy katedrze. Merci. “Od Sewilli do Grenady... W cichym zmroku ciemnych nocy...". Niech to diabli wezmą.

- Filipie Filipowiczu, jest pan światowej sławy uczonym i przez jakiegoś, przepraszam za wyrażenie, sukinsyna... Proszę mi wybaczyć, ale oni nie poważą się pana ruszyć!

- Tym bardziej ja na to nie pójdę - powiedział zadumany Filip Filipowicz, przystając i wpatrując się w oszkloną szafę.

- Ależ dlaczego?

- Dlatego, że pan przecież nie jest światową sławą.

- Gdzie mi tam...

- Otóż to. A zostawiać kolegę w czasie katastrofy i samemu wykręcić się światową sławą, pan daruje... Jestem moskiewskim studentem, a nie Szarikowem.

Filip Filipowicz dumnie uniósł ramiona i zrobił się podobny do pradawnego króla Francji.

- Ech, Filipie Filipowiczu! - zawołał z goryczą Bormental. - To znaczy, że co? Teraz będzie pan czekał, aż uda się z tego chuligana zrobić człowieka?

Filip Filipowicz powstrzymał go gestem ręki, nalał sobie koniaku, possał cytrynę i powiedział:

- Iwanie Arnoldowiczu, czy ja, według pana, znam się na anatomii i fizjologii, powiedzmy, ludzkiego mózgu? Co pan sądzi na ten temat?

- Filipie Filipowiczu, pan jeszcze pyta - z ogromnym uczuciem odpowiedział Bormental i rozłożył ręce.

- No dobrze. Bez fałszywej skromności. Ja też uważam, że w tej dziedzinie nie należę do ostatnich w Moskwie.

- A ja uważam, że pan jest pierwszy nie tylko w Moskwie, ale i w Londynie, i w Oksfordzie! - gniewnie przerwał Bormental.

- No dobrze, niechaj tak będzie. No więc przyszły profesorze Bormental, to się nikomu nie uda. Koniec. Nawet nie ma się nad czym zastanawiać. Proszę się powołać na mnie, powiedzieć, że tak mówi Preobrażeński. Finita! Klim! - nagle triumfująco zawołał Filip Filipowicz i szafa odpowiedziała mu dźwięcznym brzęczeniem. - Klim - powtórzył: - A więc tak, doktorze Bormental, jest pan pierwszym uczniem mojej szkoły, a także, jak się dzisiaj przekonałem, moim przyjacielem. Tak więc panu jako przyjacielowi zdradzę w tajemnicy - rzecz jasna, wiem, że nie wyda mnie pan na pośmiewisko - że stary osioł Preobrażeński naciął się na tej operacji jak student trzeciego roku. Co prawda, dokonałem odkrycia, i sam pan wie jakiego - w tym miejscu Filip Filipowicz z goryczą wskazał oburącz na zasłonięte okna, najwidoczniej mając na myśli Moskwę - ale jednak proszę, Iwanie Arnoldowiczu, wziąć pod uwagę, że jedynym rezultatem tego odkrycia stanie się, że teraz wszyscy będziemy mieć tego Szarikowa, o, tutaj. - Preobrażeński poklepał się po stromym i skłonnym do apopleksji karku. - O to może być pan spokojny! Jeśliby ktokolwiek - kontynuował z masochistyczną przyjemnością Filip Filipowicz - położył mnie tu i wychłostał, przysięgam, zapłaciłbym mu z pięć czerwońców! “Od Sewilli do Grenady...". Niech mnie diabli wezmą... Przez pięć lat siedziałem, wydłubywałem przysadki z mózgów... Pan wie, jaką robotę odwaliłem: w głowie się nie mieści. A teraz oto powstaje pytanie: po co? Żeby pewnego pięknego dnia sympatyczne zwierzę przemienić w takiego łotra, że włos się jeży?

- Rzeczywiście, w niesłychanego.

- W pełni się z panem zgadzam. Oto, doktorze, co się dzieje, kiedy eksperyment zamiast toczyć się ostrożnie i równolegle z naturą, forsuje problem i zrywa zasłony. Mamy teraz Szarikowa z całym dobrodziejstwem inwentarza.

- Filipie Filipowiczu, a gdyby mózg Spinozy?

- Tak! - zaryczał Filip Filipowicz. - Tak! Jeśli tylko nieszczęsny pies nie zdechnie mi pod nożem, a widział pan, jaka to operacja. Krótko mówiąc, ja, Filip Preobrażeński, w życiu nie robiłem trudniejszej. Można wszczepić przysadkę Spinozy albo jakiegokolwiek innego czorta i przerobić psa na coś niebywałego. Pytanie tylko, po jakiego diabła? Niech mi pan wytłumaczy, proszę, po co sztucznie fabrykować Spinozę, kiedy zwykła baba może go urodzić w każdej chwili. Przecież madame Łomonosowa urodziła w Chołmogorach tego swojego wspaniałego nieznanego. Ludzkość, doktorze, sama zatroszczy się o to w trybie ewolucji, uporczywie wyodrębniając z nikczemnej masy przeciętności dziesiątki niezwykłych geniuszy, którzy są chlubą naszej planety. Teraz pan rozumie, doktorze, czemu uznałem za nieprzydatne pańskie wnioski z historii choroby Szarika. Moje odkrycie, niech się nim diabli udławią, nad którym się pan tak trzęsie, ma wartość dokładnie jednego złamanego szeląga. Tak, niech się pan ze mną nie spiera, Iwanie Arnoldowiczu, ja już to zrozumiałem. I nigdy nie rzucam słów na wiatr, świetnie pan o tym wie. Teoretycznie to bardzo ciekawe. No, dobra! Fizjolodzy będą zachwyceni. Moskwa oszalała... No, a w praktyce? Kogo ma pan przed sobą? - Preobrażeński pokazał palcem na drzwi laboratorium, za którymi spoczywał Szarikow.

- Niespotykany łobuz.

- Ale kto to taki? Klim, Klim! - wykrzyknął profesor. - Klim Czugunow (Bormental otworzył usta), a więc, dwukrotnie karany, alkoholizm, “wszystko rozdzielić", czapka i dwa czerwońce przepadły (tu Filip Filipowicz przypomniał sobie jubileuszową laskę i spurpurowiał), cham i świnia... No, tę laskę odzyskam. Słowem, przysadka to zamknięta komora, określająca osobowość konkretnego człowieka. Konkretnego człowieka... “Od Sewilli do Grenady..." - okrutnie przewracając oczami, grzmiał Filip Filipowicz - ...nie ogólnoludzką. Przysadka to cały mózg w miniaturze, który mnie kompletnie nie interesuje i w ogóle pies z nim tańcował. Myślałem o czymś zupełnie innym, o eugenice, o poprawieniu ludzkiego gatunku. I właśnie na odmładzaniu się naciąłem. Czy pan naprawdę myśli, że ja to robię dla pieniędzy? Pomimo wszystko jestem przecież uczonym.

- Jest pan wielkim uczonym, ot co! - oznajmił Bormental, łykając koniak. Oczy nabiegły mu krwią.

- Chciałem tylko przeprowadzić małe doświadczenie po tym, jak dwa lata temu otrzymałem z przysadki wyciąg hormonów płciowych. A co wyszło zamiast tego? O mój Boże! A tych hormonów w przysadce, o Chryste... Doktorze, przede mną kompletna beznadziejność, przysięgam, zagubiłem się.

Bormental zakasał nagle rękawy, oczy zbiegły mu się u nasady nosa, i powiedział:

- W takim razie, drogi nauczycielu, jeśli pan nie chce, ja sam na własne ryzyko nakarmię go arszenikiem. Do diabła z ojcem, byłym sędzią śledczym. Przecież koniec końców, to jest pana własne eksperymentalne stworzenie.

Filip Filipowicz przygasł, zwiotczał, opadł na fotel i powiedział:

- Nie, ja na to nie pozwolę, mój drogi chłopcze. Mam sześćdziesiąt lat i mogę udzielić panu rady. Niech pan nigdy nie popełnia przestępstwa, niezależnie od tego, przeciwko komu byłoby ono skierowane. Dożyje pan starości, mając czyste ręce.

- Na litość, Filipie Filipowiczu, jeśli nad nim jeszcze trochę popracuje ten Szwonder, to co z niego wyrośnie? Mój Boże, teraz dopiero zaczynam rozumieć, czym to się może skończyć!

- Aha! Teraz pan zrozumiał? A ja zrozumiałem dziesięć dni po operacji. No więc Szwonder jest największym durniem ze wszystkich. Nie pojmuje, że Szarikow jest znacznie niebezpieczniejszy dla niego niż dla mnie. Teraz wszelkimi sposobami stara się poszczuć go na mnie, nie rozumiejąc, że jeżeli ktoś z kolei poszczuje Szarikowa na niego, ze Szwondera zostanie mokra plama.

- Ja myślę! Same koty ile są warte! Człowiek z psim sercem.

- O nie, nie - przeciągle odpowiedział Filip Filipowicz - popełnia pan, doktorze, ogromny błąd, niech pan, na Boga, nie obraża psa. Koty to tylko chwilowe... To sprawa karności i dwóch, trzech tygodni. Zapewniam pana. Jeszcze jakiś miesiąc i przestanie się na nie rzucać.

- A dlaczego nie teraz?

- Iwanie Arnoldowiczu, to przecież elementarne... Doprawdy, po co pan pyta? Przecież przysadka nie zawisła w powietrzu. Przecież została wszczepiona właśnie w psi mózg, trzeba czasu, żeby się przyjęła. Teraz Szarikow zachowuje tylko resztki tego, co psie, i proszę zrozumieć, że koty to jeszcze najmniejsze zło. Niech pan sobie uświadomi, najstraszniejsze, że Szarikow ma już nie psie, ale właśnie ludzkie serce. I to najparszywsze ze wszystkich, jakie stworzyła natura!

Podekscytowany do najwyższego stopnia Bormental zacisnął w pięści silne chude dłonie, poruszył ramionami i twardo przemówił:

- Skończone. Ja go zabiję.

- Zabraniam! - oświadczył kategorycznie Filip Filipowicz.

- Na litość...

Filip Filipowicz podniósł nagle palec i zaczął nadsłuchiwać.

- Niech pan poczeka... Chyba słyszałem kroki.

Obaj nadsłuchiwali, ale w korytarzu było cicho.

- Zdawało mi się - powiedział Filip Filipowicz i z zapałem zaczął mówić po niemiecku. W potoku obcych słów kilkakrotnie zabrzmiało po rosyjsku słowo “kryminał".

- Chwileczkę - nagle czujnie odezwał się Bormental i ruszył do drzwi.

Wyraźnie słychać było kroki zbliżające się do gabinetu. I jeszcze buczenie jakiegoś głosu. Bormental rozwarł drzwi i odskoczył zdumiony. Doszczętnie zaskoczony Filip Filipowicz zastygł w fotelu.

W oświetlonym czworokącie korytarza pojawiła się w samej tylko nocnej koszuli Daria Pietrowna z płonącym bojowo obliczem. Zarówno lekarza, jak i profesora oślepiła obfitość ogromnego i, jak im się ze strachu wydało, zupełnie gołego ciała. W potężnych rękach Daria Pietrowna coś wlokła i to coś zapierało się, siadało na zadzie, a jego pokryte czarnym puchem niewielkie nóżki plątały się na parkiecie. “Coś", rzecz jasna, okazało się Szarikowem, kompletnie zdezorientowanym, jeszcze pijanym, rozkudłanym i też w samej tylko koszuli.

Daria Pietrowna, goła i imponująca, potrząsnęła Szarikowem jak workiem kartofli i powiedziała, co następuje:

- Jak się panu podoba, panie profesorze, nasz gość Telegraf Telegrafowicz? Ja już byłam zamężna, ale Zina to niewinna dziewczyna. Szczęście, że się obudziłam.

Zakończywszy przemówienie, Daria Pietrowna zawstydziła się, krzyknęła, zasłoniła pierś dłońmi i uleciała.

- Dario Pietrowno, na miłość boską, przepraszam! - krzyknął w ślad za nią czerwony Filip Filipowicz, kiedy się opamiętał.

Bormental zakasał wyżej rękawy koszuli i ruszył na Szarikowa. Filip Filipowicz zajrzał mu w oczy i przeraził się.

- Panie doktorze! Zakazuję panu...

Bormental prawą ręką ujął Szarikowa za kołnierz i potrząsnął tak, że płótno koszuli z przodu trzasnęło.

Filip Filipowicz rzucił się na ratunek i zaczął wydzierać szczupłego Szarikowa z wprawnych chirurgicznych rąk.

- Bić pan nie ma prawa! - krzyczał na wpół uduszony Szarikow, siadając na ziemi i trzeźwiejąc.

- Doktorze! - krzyczał Filip Filipowicz.

Bormental trochę się opamiętał i wypuścił Szarikowa, który natychmiast zaskowyczał.

- W porządku - wysyczał Bormental. - Poczekamy do rana. Urządzę mu benefis, jak tylko wytrzeźwieje.

I chwyciwszy Szarikowa pod pachy, powlókł go do laboratorium spać. Szarikow próbował wierzgać, ale koniczyny nie chciały go słuchać.

Filip Filipowicz rozstawił nogi, na skutek czego lazurowe poły szlafroka rozsunęły się, wzniósł oczy i ręce do lampy pod sufitem korytarza i powiedział:

- No, no...

9

Benefis Szarikowa, który obiecał mu doktor Bormental, nie odbył się jednakże następnego ranka, z tej mianowicie przyczyny, że Poligraf Poligrafowicz zniknął z domu. Bormental wpadł we wściekłą furię, nazywał sam siebie osłem za to, że nie schował klucza od drzwi frontowych, krzyczał, że nigdy sobie tego nie daruje, i zakończył życzeniem, żeby Szarikow trafił pod autobus. Filip Filipowicz siedział w gabinecie i zanurzając palce w czuprynie, mówił:

- Wyobrażam sobie, co się będzie działo na ulicy... Wyobrażam sobie. “Od Sewilli do Grenady...". Mój Boże.

- Może jest w komitecie domowym - szalał Bormental i gdzieś biegał.

W komitecie domowym pokłócił się z przewodniczącym Szwonderem do tego stopnia, że przewodniczący Szwonder zasiadł do pisania skargi do sądu ludowego dzielnicy Chamowniki, krzycząc przy tym, że nie jest stróżem wychowanka profesora Preobrażeńskiego, tym bardziej że ów wychowanek, Poligraf, nie dalej jak wczoraj okazał się oszustem, pobierając z komitetu domowego siedem rubli, rzekomo na zakup podręczników w spółdzielni.

Fiodor, który z tej okazji zarobił trzy ruble, przeszukał dom od góry do dołu. Nigdzie nie było nawet śladu Szarikowa.

Tylko jedno stało się jasne - Poligraf opuścił mieszkanie o świcie, w cyklistówce, palcie i szaliku, zabierając ze sobą z kredensu butelkę jarzębiaku, rękawiczki doktora Bormentala i wszystkie swoje dokumenty. Daria Pietrowna i Zina nie ukrywały burzliwej radości oraz nadziei, że Szarikow nigdy już nie wróci. Od Darii Pietrowny Szarikow pożyczył poprzedniego dnia trzy ruble i pięćdziesiąt kopiejek.

- Dobrze wam tak! - ryczał Filip Filipowicz, potrząsając pięściami. Przez cały dzień dzwonił telefon, dzwonił również dnia następnego. Lekarze przyjmowali niezwykle wielu pacjentów, a na trzeci dzień w gabinecie jasno i wyraźnie stanął problem zawiadomienia milicji, która to milicja powinna odnaleźć Szarikowa w moskiewskich odmętach.

Zaledwie zostało wypowiedziane słowo “milicja", nabożną ciszę zaułka Obuchowa rozszarpał chrzęst ciężarówki i okna zadrżały w całym domu. Następnie zabrzmiał pewny siebie dzwonek i z niezwykłą godnością wkroczył Poligraf Poligrafowicz, w całkowitym milczeniu zdjął cyklistówkę, powiesił palto na jelenich rogach i objawił się w zupełnie nowym kształcie. Miał na sobie skórzaną kurtkę, wyraźnie kupioną na kogoś innego, również skórzane wytarte spodnie i wysokie angielskie buty, sznurowane pod kolana. Niewyobrażalny koci zapach natychmiast się rozszedł w całym przedpokoju. Preobrażeński i Bormental jak na komendę skrzyżowali ręce na piersiach i stanęli we framudze drzwi, oczekując pierwszych informacji od Poligrafa Poligrafowicza. Ten zaś przygładził szczeciniaste włosy, odkaszlnął i rozejrzał się w taki sposób, że było jasne - swoje zakłopotanie stara się zamaskować nonszalancją.

- Ja, Filipie Filipowiczu - zaczął wreszcie mówić - dostałem posadę.

Obaj lekarze wydali z siebie suche, nieokreślone chrząknięcie i poruszyli się. Preobrażeński oprzytomniał pierwszy, wyciągnął przed siebie rękę i wyrzekł:

- Papiery.

Na maszynie napisane: Okaziciel niniejszego, Poligraf Poligrafowicz Szarikow, jest kierownikiem pododdziału oczyszczania miasta z bezdomnych zwierząt (kotów itp.) w wydziale Moskiewskiego Przedstawicielstwa Gospodarki Komunalnej.

- Tak - powiedział z naciskiem Filip Filipowicz - a któż ci to załatwił? Ach, zresztą sam się domyślam.

- No tak, Szwonder - odpowiedział Szarikow.

- Pozwól, że zapytam: dlaczego tak ohydnie śmierdzisz?

Szarikow z zatroskaniem powąchał kurtkę.

- No to co, że śmierdzi... wiadomo, jak od specjalisty. Wczoraj dusiliśmy te koty, dusiliśmy...

Filip Filipowicz wzdrygnął się i spojrzał na Bormentala. Oczy Bormentala przypominały dwie czarne lufy skierowane wprost na Szarikowa. Bez zbędnych słów ruszył na niego i bez trudu chwycił go za gardło.

- Ratunku! - zapiszczał Szarikow blednąc.

- Doktorze!

- Nie pozwolę sobie na nic złego, Filipie Filipowiczu, proszę się nie niepokoić - żelaznym głosem powiedział Bormental i wrzasnął: - Daria Pietrowna, Zina!

Obie pojawiły się w przedpokoju.

- No, powtarzaj za mną - powiedział Bormental i przycisnął gardło Szarikowa do wiszącego na wieszaku futra. - Proszę mi wybaczyć...

- No dobrze, powiem - odparł zachrypłym głosem absolutnie wstrząśnięty Szarikow, ale nagle nabrał powietrza, szarpnął się i próbował krzyknąć ratunku, krzyk się jednak nie udał i głowa Poligrafa całkowicie utonęła w futrze.

- Doktorze, błagam pana.

Szarikow pokiwał głową, dając do zrozumienia, że poddaje się i będzie powtarzał.

- Proszę mi wybaczyć, szanowna Dario Pietrowno i Zinaido?...

- Prokofiewno - wyszeptała z przestrachem Zina.

- Uf, Prokofiewno... - mówił, z trudem łapiąc powietrze, zachrypły Szarikow - że pozwoliłem sobie...

- ...na paskudne zachowanie w nocy w stanie pijackiego zamroczenia.

- ...pijackiego zamroczenia...

- Nigdy więcej nie będę...

- ...nie bę...

- Niech pan go puści, Iwanie Arnoldowiczu - chórem poprosiły obie kobiety - przecież pan go zadusi.

Bormental puścił Szarikowa i powiedział:

- Ta ciężarówka czeka na ciebie?

- Nie - z szacunkiem powiedział Poligraf. - Tylko mnie przywiozła.

- Zina, proszę odesłać samochód. A teraz weź pod uwagę, co następuje: znowu wróciłeś do mieszkania Filipa Filipowicza.

- A dokąd mam iść? - nieśmiało zapytał Szarikow, błądząc wokół wzrokiem.

- Bardzo dobre. Masz siedzieć jak mysz pod miotłą. W przeciwnym razie za każde swoje świństwo będziesz miał do czynienia ze mną. Jasne?

- Jasne - odparł Szarikow.

Filip Filipowicz przez cały czas rozprawy z Szarikowem zachowywał milczenie. Żałośnie przytulony do futryny, obgryzał paznokieć, patrząc w parkiet. Potem nagle podniósł wzrok na Szarikowa i zapytał mechanicznie, głuchym głosem:

- A co się potem dzieje z tymi... zabitymi kotami?

- Idą na paltoty - odparł Szarikow. - Zrobią z nich wiewiórki na kredyt dla robotników.

Następnie w mieszkaniu zapadła cisza i trwała dwie doby. Poligraf Poligrafowicz rano odjeżdżał ciężarówką, pojawiał się wieczorem i cicho zjadał obiad w towarzystwie Filipa Filipowicza i Bormentala.

Chociaż Bormental i Szarikow spali w jednym pomieszczeniu - poczekalni dla pacjentów - nie rozmawiali ze sobą i Bormental pierwszy się znudził.

Chyba po jakichś dwóch dniach pojawiła się chudziutka panienka z podmalowanymi oczami, w kremowych pończochach, niezmiernie speszona wspaniałością mieszkania. Szła w wytartym paltku w ślad za Szarikowem i w przedpokoju wpadła na profesora.

Profesora zamurowało, zmrużył oczy i zapytał:

- Przepraszam, a to kto?

- Żenię się z nią, to nasza maszynistka, będzie ze mną mieszkać. Trzeba Bormentala wykwaterować z poczekalni. Ma własne mieszkanie - wyjątkowo nieprzyjaźnie i ponuro wyjaśnił Szarikow.

Filip Filipowicz zamrugał oczami, zamyślił się, patrząc na poczerwieniałą panienkę, po czym poprosił ją nader uprzejmie:

- Pozwoli pani na chwileczkę do mojego gabinetu.

- Ja z nią pójdę - szybko i podejrzliwie oświadczył Szarikow.

Wtedy momentalnie wynurzył się jak spod ziemi Bormental.

- Przykro mi - powiedział - ale profesor porozmawia z panią, a my obaj zostaniemy tutaj.

- A ja nie chcę - złym głosem powiedział Szarikow, próbując udać się w ślad za rozpromienioną ze wstydu panienką i Filipem Filipowiczem.

- Nic z tego - Bormental ujął Szarikowa za rękę i zaprowadził do laboratorium.

Przez jakieś pięć minut z gabinetu nic nie było słychać, a potem rozległ się głuchy szloch panienki.

Filip Filipowicz stał przy biurku, a panienka łkała w brudną koronkową chusteczkę.

- Powiedział, łajdak, że został ranny na polu walki - zaszlochała.

- Kłamie - kategorycznie oświadczył Filip Filipowicz. Pokręcił głową i powiedział: - Szczerze mi pani żal, ale przecież nie można tak z pierwszym lepszym tylko z powodu jego stanowiska służbowego... Dziecko, zapewniam panią, że to okropne. A więc tak... - Otworzył szufladę biurka i wyjął trzy banknoty po trzydzieści rubli.

- Otruję się - płakała panienka - w stołówce codziennie solone mięso... a on grozi... mówi, że jest czerwonym dowódcą... Ze mną, mówi, będziesz mieszkać w luksusach... psychikę, mówi, mam szlachetną, tylko kotów nienawidzę... Pierścionek mi zabrał na pamiątkę...

- No, no, szlachetna psychika... “Od Sewilli do Grenady..." - mamrotał Filip Filipowicz. - Trzeba jakoś przez to przejść... Pani jest taka młoda...

- Czyżby w tej właśnie bramie?

- Niech pani bierze pieniądze, kiedy pożyczają! - zaryczał Filip Filipowicz.

Następnie uroczyście otwarły się drzwi i Bormental na zaproszenie Filipa Filipowicza wprowadził Szarikowa. Szarikow miał rozbiegane oczy i sierść na jego głowie sterczała jak szczotka.

- Łajdak - powiedziała panienka, błyskając rozmazanym i zapłakanym okiem i pasiastym upudrowanym nosem.

- Skąd masz bliznę na czole? Bądź łaskaw wyjaśnić tej pani - zaproponował życzliwie Filip Filipowicz.

Szarikow zagrał va bangue.

- Byłem ranny na kołczakowskim froncie - wyszczekał.

Panienka wstała z głośnym płaczem, ruszając do drzwi.

- Niech pani przestanie! - krzyknął za nią Filip Filipowicz. - Chwileczkę, proszę oddać pierścionek - zwrócił się do Szarikowa.

Ten pokornie zdjął z palca tombakowy pierścionek ze szmaragdowym oczkiem.

- Dobra - powiedział raptem z wściekłością. - Ty mnie jeszcze popamiętasz. Urządzę ci jutro kompresję etatów.

- Niech się pani go nie boi! - krzyknął do panienki Bormental. - Nie pozwolę mu nic pani zrobić! - Odwrócił się i popatrzył takim wzrokiem, że Szarikow cofnął się i uderzył głową o szafę.

- Jej nazwisko? - zapytał Bormental. - Nazwisko! - zaryczał i nagle stał się dziki i przerażający.

- Wasniecowa - odpowiedział Szarikow, szukając wzrokiem, gdzie by tu zwiać.

- Codziennie - ujmując go za klapy kurtki, powiedział Bormental - sam osobiście będę sprawdzał w zakładzie oczyszczania, czy nie zredukowano obywatelki Wasniecowej. I jeżeli ty... jeśli się dowiem, że jest zredukowana, to... własnoręcznie cię zastrzelę. Strzeż się, Szarikow, do ciebie mówię!

Szarikow nie mógł oderwać oczu od nosa Bormentala.

- Sami też umiemy strzelać z rewolweru... - wymamrotał Poligraf, ale jakoś słabo, i nagle wykorzystał moment, by prysnąć w drzwi.

- Strzeż się! - biegł za nim krzyk Bormentala.

Przez całą noc i połowę następnego dnia wisiała cisza jak burzowa chmura. Wszyscy milczeli. Ale nazajutrz, kiedy Poligraf Poligrafowicz, którego tknęło ponure przeczucie, odjechał ciężarówką do pracy, profesor Preobrażeński poza zwykłymi godzinami przyjął jednego ze swoich dawnych pacjentów, tęgiego wysokiego mężczyznę w wojskowym mundurze. Człowiek ten uporczywie domagał się spotkania i w końcu dopiął swego. Wchodząc do gabinetu, uprzejmie stuknął obcasami.

- Czyżby bóle powróciły, drogi panie? - zapytał mizerny Filip Filipowicz. - Proszę, niech pan siada.

- Merci. Nie, profesorze - odpowiedział gość, stawiając sztyk na rogu biurka. - Jestem panu niezmiernie zobowiązany... Hm... Przyjechałem w zupełnie innej sprawie, Filipie Fi-lipowiczu... żywiąc wielki szacunek... hm... ostrzec. Oczywiste głupstwo. To zwyczajny łajdak... - Pacjent sięgnął do teczki i wyjął papier. - Dobrze, że trafiło bezpośrednio do mnie...

Filip Filipowicz wsadził dodatkowo binokle na okulary i zaczął czytać. Długo mamrotał do siebie, zmieniając się na twarzy:

...a także grożąc, że zabije przewodniczącego komitetu domowego towarzysza Szwondera, z czego jawnie wynika, że przechowuje broń palną. Wygłasza kontrrewolucyjne przemówienia, a nawet Engelsa kazał swojej socjalsłużącej Zinaidzie Prokofiewnie Buninej spalić w piecu, jako wyraźny mienszewik, razem ze swoim asystentem Bormentalem Iwanem Arnoldowiczem, który potajemnie, nie zameldowany, przebywa w jego mieszkaniu. Podpis kierownika pododdziału oczyszczania R E Szarikowa, potwierdzam. Przewodniczący komitetu domowego Szwonder, sekretarz Piestruchin.

- Pan pozwoli mi to zatrzymać u siebie? - zapytał Filip Filipowicz, pokrywając się plamami. - Czy może jest to panu potrzebne dla nadania sprawie urzędowego biegu?

- Pan daruje, profesorze - uniósł się obrażony pacjent, rozdymając nozdrza. - Chyba naprawdę przesadnie pan nami gardzi. Ja... - I zaczął się nadymać jak indyk.

- Przepraszam, przepraszam, mój drogi! - wymamrotał Filip Filipowicz. - Jeszcze raz przepraszam, naprawdę nie chciałem pana urazić. Niech pan się nie gniewa, mój drogi, on mnie tak udręczył...

- Ja myślę - powiedział zupełnie uspokojony pacjent. - Ale co za łajdak! Swoją drogą, chciałbym go zobaczyć. W Moskwie opowiadają o panu legendy, profesorze...

Filip Filipowicz machnął tylko ręką z rozpaczą. I wtedy pacjent dostrzegł, że profesor przygarbił się i nawet jakby posiwiał w ostatnim okresie.

Przestępstwo dojrzało i spadło jak kamień; tak zresztą przeważnie bywa. Z sercem ściśniętym złym przeczuciem wrócił ciężarówką Poligraf Poligrafowicz. Głos Filipa Filipowicza poprosił go do laboratorium. Zdumiony Szarikow przyszedł i z niejasnym lękiem spojrzał w lufy na twarzy Bormentala, a następnie na Filipa Filipowicza. Chmura krążyła wokół asystenta, a jego lewa ręka z papierosem lekko drżała na niklowanym pręcie fotela ginekologicznego.

Filip Filipowicz ze złowieszczym spokojem powiedział:

- Natychmiast zabieraj rzeczy, spodnie, palto, wszystko, co ci jest potrzebne, i won z mieszkania.

- Jakże to tak? - szczerze zdumiał się Szarikow.

- Won z mieszkania, i to dziś - beznamiętnie powtórzył Filip Filipowicz, patrząc spod zmrużonych powiek na swoje paznokcie.

Jakaś siła nieczysta opanowała chyba Poligrafa Poligrafowicza, zagłada już czatowała na niego i nieubłagany wyrok został wydany. Sam Poligraf rzucił się w objęcia nieuniknionego, bo szczeknął wściekle i ostro:

- Znowu zaczynacie? Co to ja, mocnych na was nie znajdę? Jak tu siedzę na szesnastu arszynach, tak będę siedział.

- Wynoś się z mieszkania - doradził życzliwie szeptem Filip Filipowicz.

Szarikow sam zaprosił swoją śmierć. Podniósł lewą rękę i pokazał Filipowi Filipowiczowi obgryzioną nie do zniesienia, cuchnącą kotami figę. A następnie prawą ręką wyjął z kieszeni rewolwer i skierował go w stronę Bormentala. Papieros Bormentala zatoczył łuk niczym spadająca gwiazda, a po kilku sekundach Filip Filipowicz, biegając po rozbitych szklanych szybach, w przerażeniu miotał się od szafki do kozetki. Na kozetce zaś leżał, chrypiąc, rozkrzyżowany kierownik pododdziału oczyszczania, a ulokowany na jego piersiach chirurg Bormental dusił go malutkim białym jaśkiem.

Po kilku minutach doktor Bormental z twarzą zmienioną nie do poznania otworzył drzwi frontowe i obok guziczka dzwonka nakleił karteczkę:

Z powodu choroby profesora przyjęć dzisiaj nie będzie. Prosimy nie niepokoić go dzwonkami.

Lśniącym scyzorykiem doktor przeciął kabel dzwonka, obejrzał w lustrze swoją podrapaną do krwi twarz i pokaleczone drżące dłonie. Następnie pojawił się w drzwiach kuchni i oznajmił wystraszonej Zinie i Darii Pietrownie:

- Profesor prosi, żebyście nie wychodziły z mieszkania.

- Dobrze - nieśmiało odpowiedziały Zina i Daria Pietrowna.

- Pozwólcie, że zamknę drzwi kuchenne na klucz - powiedział Bormental, chowając się za drzwi w ścianie i zasłaniając twarz dłonią. - To tylko na krótko i nie z powodu braku zaufania do was. Ale ktoś może przyjść, nie wytrzymacie, otworzycie, a nam nie wolno przeszkadzać. Jesteśmy zajęci.

- Dobrze - odpowiedziały kobiety i momentalnie pobladły.

Bormental zamknął drzwi kuchenne, zamknął także frontowe oraz drzwi z korytarza do przedpokoju. Potem jego kroki zamarły w laboratorium.

Cisza spłynęła na mieszkanie i wpełzła we wszystkie kąty. Nadciągnął zmierzch, wstrętny i czujny, słowem, mrok. Co prawda później, kiedy już było po wszystkim, sąsiedzi z domu naprzeciwko mówili, że w oknach od podwórza u Preobrażeńskiego paliły się wszystkie światła i nawet podobno można było zobaczyć biały kłobuk samego profesora... Trudno to sprawdzić. Fakt, że również i Zina, kiedy wszystko się skończyło, opowiadał, że już potem, kiedy profesor i Bormental wyszli z laboratorium, przeraził ją śmiertelnie Iwan Arnoldowicz. Twierdził, że siedział w kucki przed kominkiem w gabinecie i własnoręcznie palił zeszyt, w którym zapisywał historie chorób pacjentów profesora! Twarz doktora była zupełnie zielona i cała, caluteńka, okropnie podrapana. A Filip Filipowicz też tego wieczoru był niepodobny do siebie. I jeszcze jakoby... Zresztą być może niewinna panienka z mieszkania na Preczystience zwyczajnie kłamie...

Za jedno można zaręczyć - w mieszkaniu tego wieczoru panowała absolutna i przerażająca cisza.

Epilog

Dokładnie w tę właśnie noc, która nastąpiła dziesięć dni po bitwie w laboratorium, w mieszkaniu profesora Preobrażeńskiego, tym w zaułku Obuchowa, ostro zadzwonił dzwonek.

- Milicja kryminalna i śledczy. Proszę otworzyć.

Kroki biegnących ludzi, potem stukot, i do roziskrzonego lampami laboratorium ze świeżo oszklonymi szafkami weszło mnóstwo ludzi. Dwaj byli w milicyjnych mundurach, jeden w czarnym palcie i z teczką, przepełniony złośliwą satysfakcją przewodniczący Szwonder, młodzieniec-kobieta, dozorca Fiodor, Zina, Daria Pietrowna, niekompletnie ubrany Bormental, wstydliwie zasłaniający szyję bez krawata.

Drzwi gabinetu przepuściły Filipa Filipowicza. Wyszedł w swoim znanym wszystkim lazurowym szlafroku i zebrani mogli się od razu przekonać, że Filip Filipowicz bardzo się poprawił przez ostatni tydzień. Dawny, władczy i energiczny, Filip Filipowicz pełen godności stanął przed nocnymi gośćmi i przeprosił za swój strój.

- Proszę się nie krępować, profesorze - powiedział ogromnie zmieszany mężczyzna w cywilu. Ociągał się jeszcze chwilę i wreszcie przemówił: - Bardzo mi przykro. Mamy nakaz rewizji w pańskim mieszkaniu, a także - mężczyzna spojrzał z ukosa na wąsy Filipa Filipowicza i zakończył - nakaz aresztowania w zależności od rezultatu rewizji.

Filip Filipowicz zmrużył oczy i zapytał:

- A o co jestem oskarżony, jeśli mogę zapytać, i przez kogo?

Mężczyzna podrapał się w policzek i odczytał z kartki wyciągniętej z teczki:

- “Oskarża się Preobrażeńskiego, Bormentala, Zinaidę Buniną i Darię Iwanową o zabójstwo kierownika pododdziału oczyszczania Moskiewskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej, Poligrafa Poligrafowicza Szarikowa".

Szloch Ziny zagłuszył jego ostatnie słowa.

- Nic nie rozumiem - powiedział Filip Filipowicz, po królewsku wzruszając ramionami. - Jakiego znowu Szarikowa? Ach, przepraszam, chodzi o tego psa... którego operowałem?

- Pan daruje, profesorze, nie o psa. Wtedy już był człowiekiem. O to właśnie chodzi.

- Dlatego że mówił? - zapytał Filip Filipowicz. - Ale to jeszcze nie znaczy, że się jest człowiekiem. Zresztą to nieistotne. Szarik istnieje nadal i nikt nie miał zamiaru go zabijać.

- Profesorze - powiedział zdumiony człowiek w czarnym palcie i uniósł brwi - w takim razie będzie go pan musiał okazać. Zniknął już dziesięć dni temu i, daruje pan, wygląda to bardzo podejrzanie.

- Doktorze Bormental, pan będzie łaskaw okazać Szarika panu śledczemu - polecił Filip Filipowicz, odbierając nakaz rewizji.

Doktor Bormental uśmiechnął się krzywo i wyszedł.

Kiedy wrócił i zagwizdał, za nim wyszedł z gabinetu pies dziwacznej postury. Miejscami łysy, miejscami zarastający sierścią. Wyszedł jak w cyrku, na tylnych łapach, potem stanął na wszystkich czterech i rozejrzał się. Grobowe milczenie niczym galareta zastygło w laboratorium. Koszmarny pies z purpurową blizną na czole ponownie stanął na tylnych łapach, uśmiechnął się i usiadł w fotelu.

Drugi milicjant nagle się przeżegnał, zamaszyście zrobił krok w tył i nadepnął Zinie na obie nogi jednocześnie.

Człowiek w czerni, nie zamykając ust, wypowiedział następujące słowa:

- Jakże to tak, na litość? Przecież on pracował w zakładzie oczyszczania.

- Ja go tam nie posyłałem - odparł Filip Filipowicz. - Rekomendował go pan Szwonder, o ile się nie mylę.

- Nic nie rozumiem - niepewnie powiedział czarny i zwrócił się do pierwszego milicjanta: - To ten?

- Ten - bezdźwięcznie odpowiedział milicjant. - Formalnie ten.

- Ten sam - rozległ się głos Fiodora. - Tylko że drań znowu zarasta.

- Przecież mówił...

- On i teraz jeszcze mówi, tyle tylko, że coraz mniej i rzadziej, tak że korzystajcie z okazji, bo niedługo w ogóle umilknie.

- Ale dlaczego? - cicho zapytał czarny człowiek.

Filip Filipowicz wzruszył ramionami.

- Nauka jeszcze nie zna sposobu na przekształcenie zwierzęcia w człowieka. Spróbowałem, ale nie udało mi się, jak widzicie. Porozmawiał i teraz powraca do stanu pierwotnego. Atawizm.

- Nieprzyzwoitych słów nie używać - wrzasnął nagle pies z fotela i wstał.

Czarny człowiek raptem pobladł, wypuścił teczkę i zaczął się osuwać na podłogę. Milicjant podtrzymał go z boku, a Fiodor od tyłu. Powstało zamieszanie i w tym zamieszaniu najwyraźniej można było usłyszeć trzy zdania.

Filipa Filipowicza:

- Krople walerianowe. To omdlenie.

Doktora Bormentala:

- Własnoręcznie zrzucę Szwondera ze schodów, jeśli jeszcze raz pojawi się w mieszkaniu profesora Preobrażeńskiego.

Szwondera:

- Proszę wnieść te słowa do protokołu.

Szara harmonijka kaloryfera dyszała ciepłem. Story skryły zawiesistą noc Preczystienki i jej samotną gwiazdę. Najwyższa istota, dostojny dobroczyńca psa, siedziała w fotelu, a pies Szarik leżał na dywanie, przytulony do skórzanej kanapy. Marcowa mgła przyprawiała go o poranne bóle głowy, wędrujące wzdłuż świeżej blizny. Ale wieczorem, w cieple, ból przechodził. I teraz było coraz lepiej i lepiej, a myśli w psiej głowie płynęły ciepłe i składne.

Tak mi się powiodło, tak powiodło, myślał, zapadając w drzemkę, wprost nieopisanie. Zadomowiłem się w tym mieszkaniu. Nie ma wątpliwości, że z moim pochodzeniem sprawa jest nieczysta. Tu nie obeszło się bez wodołaza. Puszczalska była moja babunia, niech jej ziemia lekką będzie, staruszce. Wprawdzie całą głowę mi schlastali nie wiadomo po co, ale do wesela się zagoi. Nie będziemy się tym przejmować.

W oddali głucho zadźwięczało szkło. Ugryziony sprzątał w laboratoryjnych szafach.

Siwy czarodziej siedział zaś i nucił:

- “Aż do najświętszych brzegów Nilu...".

Pies oglądał rzeczy straszne. Poważny człowiek dłonie w śliskich gumowych rękawiczkach zanurzał w naczyniu, wyjmował mózg - uparcie, niestrudzenie wciąż czegoś szukał, coś kroił, wypatrywał, mrużył oczy i nucił:

- “Aż do najświętszych brzegów Nilu...".

styczeń - marzec 1925

Moskwa