ZACHOWANIE WOBEC WŁASNEJ CHOROBY I JEGO ORGANIZACJA

Sytuacja stresowa wyznacza 2 cele adaptacyjne:

1. samoregulacji emocji

2. poprawa relacji zasobów do wymagań.

I. RADZENIE SOBIE Z EMOCJAMI.

1. Reakcja zaprzeczania chorobie.("denial")

Chory nie przyjmuje do wiadomości faktu zachorowania lub konsekwencji choroby mimo dostępnych informacji i możliwości intelektualnych ich wykorzystania.

Odrzucanie informacji związanych z chorobą jest nieświadome, pełni funkcję obrony przed zagrożeniem, a u podstaw ma lęk.

Reakcja zaprzeczania może być traktowana jako rodzaj mechanizmu obronnego, pokrewny wyparciu.

Reakcja zaprzeczania chorobie jest antagonistyczna w stosunku do instrumentalnej funkcji radzenia sobie- chorzy nie angażują się w działania na rzecz zdrowia.

2. Adaptacja poznawcza do zagrażających wydarzeń.

Teoria adaptacji poznawczej - Shelley Taylor z Uniw. Kalifornijskiego w Los Angeles:

Przystosowanie do zagrożenia następuje w 3 fazach:

1. Poszukiwanie znaczenia zaistniałego wydarzenia przez atrybucje przyczyn (98% badanych) oraz przewartościowanie dotychczasowego życia(ok. 50% badanych).

2. Uzyskanie przynajmniej częściowej kontroli nad sytuacja zagrażającą (często - kontrola nad domniemana przyczyną). 2/3 pacjentek wierzyło w kontrole nad rakiem

3. Odzyskanie poczucia własnej wartości - porównania "w dół" - z osobami będącymi w gorszej sytuacji lub radzącymi sobie gorzej.

Wg Taylor większość osób w sytuacji zagrożenia pomyślnie przechodzi przez wszystkie 3 fazy.

3. Ekspresja jako bezpośredni sposób radzenia sobie z emocjami.

np. niekontrolowane wybuchy, napady paniki, opowiadanie o przeżyciach związanych z chorobą (najbardziej powszechne)

Ekspresja daje upust emocjom, powoduje ich rozładowanie, a opowiadanie o własnych przeżyciach przynosi ulgę. Jednak niekontrolowane wybuchy np. złości mogą powodować pojawienie się innych przykrych emocji.

4. Wzbudzanie i wzmacnianie emocji pozytywnych.

Lazarus i Falkman - oddziaływanie na własne emocje, które zmierza do zwiększenia pobudzenia w celu mobilizacji do działania jest także formą radzenia sobie.

Lazarus i Moskowitz - badania osób opiekujących się partnerem chorym na AIDS - pobudzanie i rozwijanie pozytywnego afektu, opiera się na strategiach poznawczych.

Strategia: nasycanie zwykłych zdarzeń pozytywnym znaczeniem - w 99% spośród 1800 wywiadów ocenianych pod tym kątem.

Wzmacnianie pozytywnego afektu jest strategią wprost ukierunkowaną na stan emocjonalny.

Znajdowanie korzyści w wydarzeniach stresowych, bliskie pozytywnemu przewartościowaniu konsekwentnie wiąże się z pozytywnym afektem. (zbliżone do duchowego radzenia sobie)

Urealnianie priorytetów i wiążące się z nim adaptacyjne przeformułowanie celów prowadzą do poprawy stanu emocjonalnego pośrednio, umożliwiając i stymulując radzenie sobie instrumentalne.

II. INSTRUMENTALNE RADZENIE SOBIE Z CHOROBĄ: CHOROBA JAKO ZADANIE.

Teoria organizacji zachowania Tomasza Tomaszewskiego: koncentruje się na celowych formach zachowania. Wedle niej człowiek ma specyficzna zdolność percepcyjnego przekształcania sytuacji na zadanie do wykonania.

Sytuacja rozpatrywana w aspekcie zadaniowym jest układem wartości i możliwości, które mogą być pozytywne ( wartości staja się celami, a mozliwości warunkuja osiąganie celu) lub negatywne ( wartości pobudzają do unikania, a możliwości utrudniają osiągnięcie celu).

Choroba jako zadanie:

aktualna choroba jako wartość negatywna- potencjalne zdrowie jako wartość pozytywna

Taki układ sytuacyjny sprzyja działaniom zmierzającym do uwolnienia się od choroby lub przynajmniej opóźnienia jej rozwoju (unikanie wartości negatywnej) oraz odzyskania zdrowia (dążenie do wartości pozytywnej).

Warunkiem podjęcia takich działań jest w miarę adekwatny obraz własnej choroby i przekształcenie go na zadanie do wykonania. Zadanie to polega na zmianie niepożądanej sytuacji poczatkowej w końcową sytuację powrotu do zdrowia. Pomyślna realizacja zadania zależy od splotu możliwości pozytywnych i negatywnych.

Możliwości pozytywne można rozpatrywac jako wewętrzne lub zewnętrzne zasoby, z których człowiek korzysta w pokonywaniu choroby.

Strategie poznawcze - umożliwiaja uzyskiwanie informacji o chorobie, są niezbędne do ukształtowania jej obrazu.

Strategie behawioralne - obserwowalne czynności, zmierzajace do poprawy stanu zdrowia.

O włączeniu jakiejś formy zachowania do tego nurtu decyduje INTENCJA CHOREGO.

Dwie kategorie czynności pacjenta ukierunkowanych na cele zdrowotne:

1. wykonywanie zaleceń lekarskich

2. aktywność podejmowana z własnej inicjatywy

III. RADZENIE SOBIE Z BÓLEM.

Ból przewlekły charakteryzuje się uporczywością i opornością wobec leczenia farmakologicznego, ale też na akupunkturę i elektrostymulację.

W terapii psychologicznej wykorzystuje się psychospołeczne uwarunkowania bólu.

Metody terapii przeciwbólowej:

Hipnoza- sugestie odwracania uwagi od bodźca bólowego i ustąpienia bólu.

Psychoterapia zorientowana na wgląd- poszukiwanie problemów stanowiących przyczynę bólu, który może pełnić np. określoną funkcję w relacjach interpersonalnych.

Relaksacja- odwołuje się do sprzężenia zwrotnego napięcia emocjonalnego i mięśniowego z bólem.

Biofeedback- pacjenci uczą się kontroli nad funkcjonowaniem własnego organizmu; dotyczyc to może także kontroli napięcia określonych grup mięśni uczestniczących w reakcji bólowej.

Terapia poznawczo-behawioralna - odwracanie uwagi od bólu, zmiana jego znaczenia, koncentracja na innych bodźcach, np. słuchanie muzyki.

Samokontrola bólu ("selfmanagement") - stosuje się w przypadku bólu przewlekłego. Program jest kompleksowy i przebiega pod kontrolą personelu medycznego. Cele programu omawiane są z pacjentem i obejmują m.in: umiejętność odwracania uwagi od bólu, radzenie sobie z epizodami intensywnego bólu bez leków, radzenie sobie z negatywnymi emocjami. Cele obejmują też: poprawe stanu fizycznego, wzrost codziennej aktywności, obnizenie poziomu stresu życiowego i konfliktów interpersonalnych.

IV. RÓŻNICE INDYWIDUALNE W POSTAWIE WOBEC CHOROBY: INDYWIDUALNY STYL RADZENIA SOBIE.

Kategoria stylu radzenia sobie dotyczy zróżnicowanego indywidualnie, nawykowego sposobu zachowania się w sytuacjach stresowych określonego rodzaju.

Zachowanie celowe zmierzające do przezwyciężenia choroby w całości opiera się na uzyskiwaniu i korzystaniu z informacji; np. spostrzeganie objawów choroby, korzystanie z różnych źródeł wiedzy medycznej, porównywanie uzyskanych informacji z własnym systemem przekonań zdrowotnych, ich ocenianie i wykorzystywanie w działaniu.

Forma unikania informacji wiąże się z reakcją zaprzeczania chorobie.

W przebiegu większości chorób somatycznych użyteczne są oba rodzaje strategii : zarówno strategie konfrontacyjne, jak i unikowe. Rodzaj strategii powinien być dostosowany do aktualnej sytuacji chorego, co wymaga elastyczności w ich wyborze.

V. STRES, CHOROBA I RADZENIE SOBIE - WZAJEMNE ZWIĄZKI.

Związki między stresem a chorobą są dwustronne. Stres może być 1 z przyczyn lub czynnikiem ryzyka choroby. Z drugiej strony, istniejąca juz choroba stanowi potężne źródło stresu.

Radzenie sobie, zwłaszcza instrumentalne, zmierzające do poprawy własnego stanu zdrowia, zmieniając ten stan, oddziałuje na chorobę jako źródło stresu.