Tworzenie szkicu analityczno-interpretacyjnego utworu literackiego
Kluczowe informacje i dodatkowe zalecenia
Szkic analityczno-interpretacyjny jest krótkim tekstem (4–7 stron) poświęconym wybranemu utworowi literackiemu o stosunkowo niewielkiej objętości, napisanego wierszem lub prozą. Jego celem jest z jednej strony objaśnienie wybranych właściwości i sensów omawianego dzieła, z drugiej natomiast zaprezentowanie przez autora podstawowych umiejętności uważnego i krytycznego czytania. Do tychże umiejętności należy: określenie zawartości treściowej dzieła (tego o czym „mówi się” w tekście), zaprezentowanie sposobów ujęcia tejże zawartości (tego jak „mówi się” w tekście) i stwierdzenie, co oznaczają wskazane właściwości dzieła (co wynika i ewentualnie wiąże się z ukształtowaniem tekstu).
Szczególną uwagę należy zwrócić na logiczną spójność przygotowywanej pracy: w obrębie samych partii analityczno-interpretacyjnych jedna myśl powinna wynikać z drugiej lub na jakiejś innej zasadzie się z nią łączyć, wnioski interpretacyjne natomiast muszą wypływać z zabiegów analitycznych. Należy unikać powtarzania tych samych myśli i wniosków z – dość oczywistym – wyjątkiem w zakończeniu pracy.
Nie ma zbyt ścisłych zasad dotyczących kompozycji szkicu, gdyż ta ulega naturalnym zmianom w zależności od tego, jakiemu utworowi praca została poświęcona i co zostało z niego wydobyte. Naturalnie taka praca powinna zawierać wprowadzenie, rozwinięcie i zakończenie.
Część pierwsza musi wprowadzać podstawowe informacje potrzebne do zrozumienia szkicu. W związku z tym należy tu pokrótce omówić przynajmniej jeden z następujących elementów: cel pracy, kluczowy kontekstu analizowanego dzieła literackiego, pewien szczególnie ważny zamysł interpretacyjny, podstawowe dane na temat autora analizowanego tekstu lub tegoż tekstu.
Część druga stanowi właściwą partię szkicu, w której należy poddać analizie oraz zinterpretować tekst. Nigdy nie skupia się uwagi na wszystkich warstwach utworu, a jedynie na tych, które umożliwiają powiedzenie czegoś o analizowanym tekście lub jego fragmencie Dla przykładu bezsensowne jest w analizie zaprzestanie na wskazaniu, że poeta wykorzystał metaforę, gdyż określił adresatkę wiersza mianem „czerwonej róży” (a więc zatrzymanie się na tym, co i jak się mówi). Należy jeszcze dążyć do dalszych określeń: jest to powszechnie czytelny i dość częsty sposób mówienia o kobiecej urodzie, może więc to świadczyć o konkretnych nawiązaniach do tradycji literackiej, obyczaju językowego lub o konwencjonalnym sposobie obrazowania (a więc powinno się określić, co to oznacza, że „mówi się” tak, jak „się mówi”). Wskazane jest wprowadzanie do szkicu wybranych, stosunkowo krótkich przytoczeń z omawianego dzieła literackiego, gdyż w ten sposób czytelnik szkicu ma również częściowy kontakt z nim; tekst jest niejako „obecny” w pracy, która nie powinna przytłaczać utworu, lecz stanowić próbę dotarcia do jego właściwości i znaczeń. Należy jednak dobierać cytaty trafnie i unikać „wyręczania się” analizowanym dziełem. Oznacza to, że żadne z przytoczeń nie może być pozbawione komentarza, w którym powinno zostać wskazane, co ważnego dla odczytania wyraża tenże cytat. Równocześnie należy unikać komponowania pracy, które polega na opatrywaniu kolejnych przytoczeń zwięzłymi komentarzami, które nie łączą się ze sobą nawzajem. Każdy z cytatów powinien zatem zostać odpowiednio włączony do wywodu. Warto także unikać rozrywania zdań analityczno-interpretacyjnych cytatami. Mniej rygorystyczne zasady panują w przypadku cytowania ustaleń innych badaczy, bowiem te zazwyczaj nie wymagają specjalnych wyjaśnień (w ogromnej większości przypadków są bowiem napisane przejrzystą i precyzyjną polszczyzną), lecz same wprowadzają cenne informacje na temat omawianego tekstu.
Komentarz do przypisu można rozpocząć następującymi frazami: „zatem w przytoczonym fragmencie tekstu/noweli/wiersza/dzieła/utworu...”, „przytoczony ustęp tekstu/noweli/wiersza jest.../sygnalizuje...”, „dzięki zastosowaniu/wprowadzeniu”, „w poetyckiej wizji/w poetyckim ujęciu”, „w ujęciu [imię autora]...”, „w świetle zacytowanego ustępu...”, „w zarysowanej scenie”, „nowela/wiersz/dzieło jest...”, „przytoczone słowa to.../świadczą o...”. Proszę natomiast unikać sformułowania: „w powyższym lub poniższym cytacie”.
Część trzecia i ostatnia powinna być zwięzłym podsumowaniem wniosków, które zostały wprowadzone do pracy.
Język szkicu musi być klarowny i staranny. Niedopuszczalne jest ukształtowanie stylu zbliżone do codziennej, potocznej mowy, a więc należy unikać kolokwializmów, wyrażeń wulgarnych, slangowych i środowiskowych. Jeśli na potrzeby analizy trzeba wprowadzić termin analityczny z zakresu innej dziedziny nauki niż literaturoznawstwo lub szerzej – z innej branży (dla przykładu ponieważ są one wprowadzone do utworu), wówczas musi ów termin zostać objaśniony przy pierwszym użyciu w tekście głównym pracy1. Należy wystrzegać się określeń nieprecyzyjnych, a także metaforyzowania szczególnie częstego i naturalnego w języku codziennej mowy. Ponadto konieczne jest zwrócenie szczególnej uwagi na synonimikę słownictwa wprowadzanego do pracy. Często stosowaną zasadą jest unikanie wprowadzania takich samych słów do dwóch sąsiadujących ze sobą zdań (a dokładnie wyrazów o tym samym rdzeniu; stąd rzeczownik „metafora” i przymiotnik „metaforyczny” nie powinny znajdować się w sąsiadujących zdaniach). Dobrą praktyką, która pozwli na lepsze kontrolowanie językowej szaty szkicu (i każdego innego tekstu), jest odczytywanie na głos gotowych partii tekstu.
Spośród wyrazów i fraz, które mogą się okazać pomocne w trakcie komponowania kolejnych części pracy, warto pamiętać o: „dodatkowo”, „równocześnie”, „ponadto”, „należy/warto/trzeba zauważyć, iż.../zwrócić uwagę, że...”, „jeśli..., to...”, „ze względu na fakt, że..., ....”, „w związku z...”, „bez względu na...”, „z jednej strony... z drugiej natomiast...”, „po pierwsze..., po drugie zaś...”, „następna strofa jest/zawiera/wyraża...”, „co znalazło wyraz w...”, „w przekonaniu twórcy...”, „[coś: na przykład konkretne zabiegi stylistyczne] wpisują utwór w [coś: na przykład nurt innych, podobnych ujęć]”, „w utworze zostały wskazane...”, „[coś] nadaje utworowi znamiona/cechy [czegoś]”, „utwór zdradza wyraźne cechy/cechuje...”).
Wymogi edytorskie
Bardzo proszę o uwzględnienie następujących wskazań dotyczących ukształtowania tekstu:
Czcionka: Times New Roman – 12 punktów (w tekście głównym), 10,5 (w przypisach);
Interlinia: 1,5 odstępu (w tekście i przypisach);
Wcięcie akapitowe: 1,25 cm;
Marginesy lewy i prawy: 2,5 cm;
Wyróżnienia w cytatach: druk rozstrzelony;
Tekst główny i przypisy wyjustowane;
Cytaty krótsze niż trzy wersy – umieszczone w tekście głównym i zaznaczone cudzysłowem („”); cytaty o objętości trzech wersów lub dłuższe – wyodrębnione z tektu głównego rozprawy (po jednej linijce przerwy przed i po cytacie); cytaty wyodrębnione wierszem (uwzględniające wymagany układ wersów) i prozą powinny być niewyśrodkowane;
Przypisy na dole pod tekstem głównym, na bieżących stronach;
Ukształtowanie opisów bibliograficznych w przypisach według systemu „przecinkowego”:
po nazwie autora (inicjał/y Imienia/Imion. Nazwisko), a także pozostałych elementach opisu bibliograficznego – przecinek
między tytułem i podtytułem – kropka
tytuł wraz z podtytułem (w tekście głównym i przypisach) – kursywa
tytuł utworu w tytule innej pracy (w tekście głównym i przypisach) – w cudzysłowie
funkcje współpracowników (przeł.; wybór; wstęp / wstępem opatrzył; oprac.; komentarz; red.; ilustr.; itd.) małą literą
redakcja naukowa – niezależnie od tego, jaka formuła jest na karcie tytułowej opisywanego druku (pod redakcją; redakcja; redakcja naukowa itd.), proszę stosować formułę – red.
nazwy części, tomów, zeszytów, numerów (cz.; t.; z.; nr) – małą literą
oznaczenie tomów, numerów (także numerów wydania i numerów serii), zeszytów, części– cyframi/liczbami arabskimi
tytuł tomu, części, numeru, zeszytu – poprzedzić przecinkiem po cyfrze/liczbie arabskiej
nazwa wydania (np. zmienione, uzupełnione, poszerzone, poprawione – w pełnym brzmieniu
odsyłacze autorskie łacińskie, wielkimi literami – Idem, Eadem
odsyłacz miejsca łaciński (w bezpośrednim sąsiedztwie, tzn. nawiązanie do tego samego tekstu w następnym przypisie) – Ibidem
odsyłacz lokalizujący – w:
przy kolejnym powoływaniu się na jakąś pracę lub utwór nie w bezpośrednim sąsiedztwie) – Nazwa Autora, Logicznie zwarty początek tytułu..., s. x.
ważne serie wydawnicze numerowane – na końcu opisu bibliograficznego
opis zamknięty kropką
kolejność elementów opisu bibliograficznego (tu podane wszystkie możliwe): Nazwa Autora, Tytuł. Podtytuł, przeł. wybór, wstęp, oprac., komentarz, red.., t./cz./z./nr: Tytuł, nazwa i numer wydania, seria (np. 3), miejsce i rok wydania, s. (np. 5), Nazwa serii wydawniczej numerowanej, nr/t./z. (np. 53)
1 Jeśli objaśnienia dotyczące tego terminu są stosunkowo obszerne, a więc przekraczają trzy-cztery zdania wówczas mniej istotną, lecz mimo to ważną część należy wprowadzić do przypisu.