INFORMACJA DODATKOWA

Informacja dodatkowa jest elementem sprawozdania finansowego przedsiębiorstwa sporządzanym głównie w celach informacyjnych. Według zapisów ustawy o rachunkowości informacja ta obejmuje wprowadzenie do sprawozdania finansowego, oraz zawiera informacje dodatkowe i objaśnienia. Ma to na celu przedstawienie i wyjaśnienie zawartych w sprawozdaniu informacji w sposób rzetelny i jasny, ułatwiając zrozumienie przez adresata zawartych danych.

Dokument ten służy przedstawieniu w sposób obrazowy sytuacji wewnętrznej przedsiębiorstwa oraz jego otoczenia makroekonomicznego.

Odbiorcami są akcjonariusze oraz właściciele. W przypadku spółek publicznych, informacje te wraz z całym sprawozdaniem finansowym są upubliczniane. Informacja dodatkowa obejmuje w szczególności:

• wprowadzenie, przedstawiające opis zastosowanych zasad rachunkowości,

• informacje dodatkowe do bilansu, rachunku zysków i strat, zestawienia zmian w kapitale własnym i rachunku przepływów pieniężnych,

• proponowany podział zysku lub pokrycia straty,

• informacje ogólne o pracownikach, zatrudnieniu i organach przedsiębiorstwa,

• szczegółowy zakres zmian elementów majątku trwałego,

• wartość gruntów użytkowanych wieczyście,

• wartość używanych a nie amortyzowanych środków trwałych,

• dane o liczbie akcji, w tym akcji uprzywilejowanych,

• informacje o stanie rezerw,

• wykaz zobowiązań zabezpieczonych majątkiem przedsiębiorstwa,

• strukturę przychodów z uwzględnieniem branż i krajów sprzedaży,

• informacje o zyskach i stratach nadzwyczajnych oraz opis tych zdarzeń,

• informacje o wynagrodzeniach i pożyczkach osób wchodzących w skład organów przedsiębiorstwa,

• informacje o transakcjach z podmiotami powiązanymi,

• wykaz spółek, w których przedsiębiorstwo posiada co najmniej 20% udział w kapitale lub liczbie głosów,

• informacje o wskaźnikach ekonomicznych podmiotów powiązanych,

• opis zagrożeń dla działalności przedsiębiorstwa i przedstawienie planów ich eliminacji.

Katalog informacji objętych informacją dodatkową zawarty jest w załączniku nr 1 do ustawy o rachunkowości.

Ma on charakter otwarty. Każda informacja nie wymieniona w załączniku, a istotna dla wartości i sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, powinna być w nim przedstawiona.

RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH

Rachunek przepływów pieniężnych jest elementem sprawozdania finansowego. Przedstawia obieg środków pieniężnych w badanym okresie czasu. Jest najbardziej miarodajnym dokumentem w zakresie oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa, dostarczając informacji o rzeczywistych przepływach środków pieniężnych rozumianych jako gotówkę w kasie, gotówkę na rachunkach bankowych oraz weksli, czeków i papierów wartościowych. Rejestruje ich wpływy i wypływy w przedsiębiorstwie.

Sporządzanie rachunku przepływów pieniężnych nie jest obowiązkowe. Wyjątkiem są fundusze inwestycyjne, poza funduszami inwestycyjnymi otwartymi, które mają obowiązek jego dołączania do rocznego sprawozdania finansowego.

Celem sporządzenia sprawozdania jest ocena stopnia płynności finansowej przedsiębiorstwa, ze wskazaniem kierunków pozyskiwania i wydatkowania środków pieniężnych. Pokazuje ono sytuację przedsiębiorstwa w zakresie generowania gotówki, aktywności w ściąganiu należności, oraz ponoszonych wydatków.

Rachunek przepływów pieniężnych jest rozwinięciem informacji o stanie środków pieniężnych przedstawionym w bilansie.

Pomocne w jego sporządzeniu są także informacje zawarte w rachunku zysków i strat, w sprawozdaniu zawierającym informacje dodatkowe, oraz zapisy w księgach rachunkowych firmy.

Istotą sprawozdania jest ustalenie tzw. nadwyżki finansowej, inaczej zwanej cash flow. Jest to wygospodarowany przez przedsiębiorstwo w okresie obejmującym sprawozdanie zysk netto plus amortyzacja środków trwałych. Jest to tzw. płynna gotówka, która określa możliwości przedsiębiorstwa do samofinansowania swojej działalności.

W sprawozdaniu powinny znaleźć się dane dotyczące stanu środków pieniężnych na początek i koniec badanego okresu, oraz informacje wskazujące źródła przychodów środków pieniężnych i kierunki ich rozdysponowania.

Dopływ środków pieniężnych ma miejsce w sytuacji:

• zwiększenia kapitałów własnych,

• zwiększenia zobowiązań (zaciągnięcie kredytu bankowego, pożyczki, zaciągnięcie zobowiązań wobec dostawców, wzrost rezerw),

• zmniejszenia stanu aktywów (sprzedaż zapasów, środków trwałych lub papierów wartościowych),

• zatrzymanie w przedsiębiorstwie zysku.

Odpływ środków pieniężnych występuje w sytuacji:

• zwiększenia aktywów trwałych (zakup urządzeń),

• zwiększenia majątku obrotowego (wzrost zapasów),

• zmniejszenia kapitału obcego (spłata zobowiązań, kredytów, pożyczek),

• wypłaty dywidendy.

Sprawozdanie z przepływów pieniężnych składa się z trzech części obejmujących działalność operacyjną, inwestycyjną i finansową przedsiębiorstwa. Każda z nich informuje o przepływie gotówki w zakresie swojego obszaru.

Zakres działalności operacyjnej, podobnie jak w przypadku rachunku zysków i strat, obejmuje podstawową działalność przedsiębiorstwa. Ujmuje się w tym przedziale strumienie pieniężne płynące z działalności produkcyjnej, usługowej i handlowej. Są to po stronie wpływów zapłata należności od kontrahentów za sprzedane towary i usługi, wpływy finansowe z tytułu odsetek i dywidend. Wypływem są zapłaty zobowiązań z tytułu dostaw, wynagrodzenie dla pracowników, zapłata kosztów odsetkowych i prowizji bankowych.

W pozycjach bilansu działalnością operacyjną są wszystkie pozycje majątku obrotowego, oprócz pozostałych należności. Należą do niej także wynik finansowy bieżącego roku obrotowego, rezerwa na podatek dochodowy, pozostałe zobowiązania długoterminowe oraz rozliczenia międzyokresowe.

Działalność inwestycyjna to działalność nakierowana na wieloletni byt firmy oraz osiąganie przez nią zysków w długim okresie czasu.

W jej skład wchodzą operacje gotówkowe obejmujące zakup lub sprzedaż składników majątku trwałego, wartości niematerialnych i prawnych oraz papierów wartościowych. Są to wszystkie bilansowe środki trwałe oprócz należności długoterminowych.

Strumień przepływów gotówkowych z działalności finansowej obejmuje działania przedsiębiorstwa związane z pozyskiwaniem kapitałów. Są to przepływy z instytucjami i podmiotami finansowymi (zaciągnięte kredyty i pożyczki, emisja obligacji) oraz z właścicielami jednostki biorącymi udział w podziale wypracowanego zysku (dywidendy). Działalność ta wpływa na stan źródeł kapitałowych firmy. Wszystkie składniki kapitałów własnych w pasywach bilansu przedsiębiorstwa, z wyjątkiem wyniku finansowego, są klasyfikowane do działalności finansowej.

Podstawową zaletą rachunku przepływów pieniężnych jest wykazanie zdolności przedsiębiorstwa do generowania gotówki. Każda firma jest bowiem w stanie funkcjonować bez gotówki jedynie do czasu wyczerpania posiadanego majątku płynnego, o ile nie korzysta z krótkoterminowych kredytów. Stąd też, sprawozdanie to jest źródłem oceny służb finansowych przedsiębiorstwa i zarządzających w temacie operatywności i prawidłowego gospodarowania zasobami majątkowymi i finansowymi.

Generowanie gotówki na poziomie operacyjnym jest szczególnie ważne dla kontrahentów przedsiębiorstwa.

Mówi ono dużo więcej o kondycji firmy i jej potencjale finansowym niż rachunek wynikowy w postaci zysku. W krótkim okresie to gotówka a nie zysk czy jego wysokość, jest kluczowa dla funkcjonowania przedsiębiorstwa. Wysokość zysku może być bowiem zniekształcona w zależności od metody księgowania kosztów, natomiast rachunek przepływów pieniężnych wyraża w sposób obiektywny różnicę pomiędzy faktycznymi wpływami a wydatkami pieniężnymi przedsiębiorstwa.

Dla banku kredytującego działalność firmy, zwłaszcza działalność bieżącą, poziom przepływów gotówki świadczy o możliwości regulowania krótkoterminowych zobowiązań oraz spłaty całego zadłużenia. Dostawcy na tej podstawie mogą ocenić zdolność do regulowania należności za dostarczone towary i usługi.

Pomocne w tej ocenie są wskaźniki, które w obrazowy sposób dają możliwość przeanalizowania płynności finansowej firmy. Wśród wielu funkcjonujących, najpopularniejsze to:

• wskaźnik wydajności gotówki, określający relacje gotówki operacyjnej do obrotu i zysku oraz do majątku przedsiębiorstwa,

• wskaźnik wystarczalności gotówki, obrazujący wielkość generowanej gotówki do wydatków i zobowiązań firmy.

Pełny obraz kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa, z uwzględnieniem jego specyfiki oraz na tle branży, daje analiza porównawcza rachunku zysków i strat z przepływami pieniężnymi przedsiębiorstwa.

Najkorzystniejszym wariantem jest ten, kiedy przedsiębiorstwo generuje zysk netto, uzyskując jednocześnie dodatnie przepływy z działalności operacyjnej. Sytuacja taka daje bieżący efekt w postaci zysku oraz bazę do dalszego rozwoju. Mniej korzystny, ale na krótką metę akceptowalny, jest wariant z nadwyżką finansową i stratą księgową. Lepiej jest bowiem gdy przedsiębiorstwo otrzymuje rzeczywistą gotówkę notując jednocześnie stratę, niż odwrotnie. Najmniej korzystna sytuacja jest w przypadku kiedy przedsiębiorstwo notuje stratę netto oraz ma ujemne saldo przepływów z działalności operacyjnej. Taka sytuacja jest ostrzeżeniem przed ewentualnym bankructwem.

SPRAWOZDANIE ZE ZMIAN W KAPITALE WŁASNYM

Sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym jest elementem sprawozdania finansowego przedsiębiorstwa. Obowiązek jego sporządzania obejmuje wszystkie jednostki gospodarujące, które podlegają corocznemu, obligatoryjnemu badaniu oraz publikowaniu sprawozdania finansowego. Podmioty nie podlegające temu obowiązkowi zamieszczają informacje o zmianach w kapitale zapasowym i rezerwowym w informacji dodatkowej do sprawozdania finansowego.

Zakres przedmiotowy sprawozdania określają przepisy ustawy o rachunkowości. Zestawienie obejmuje informacje o zmianach poszczególnych składników kapitałów (funduszy) własnych. Dotyczy ono bieżącego oraz poprzedniego roku obrotowego przedsiębiorstwa. Może obejmować również inny okres sprawozdawczy.

Celem sporządzenia sprawozdania jest dostarczenie informacji o wszystkich zdarzeniach i ich przyczynach zachodzących w badanym okresie w obszarze kapitałów własnych przedsiębiorstwa. Są to informacje przedstawiające zmiany w finansowaniu kapitałów, ze wskazaniem źródeł zmian, sposób zagospodarowania pozostającego w przedsiębiorstwie zysku lub pokrycia straty.

Jest tutaj również zawarta informacja o przychodach i kosztach, które zaliczono w wyniku błędu podstawowego do kapitału własnego. Przedstawienie zmian poszczególnych składników kapitału własnego pozwala na dokonanie analizy jego dynamiki oraz struktury, co przekłada się na uzyskanie informacji o zmianie wartość netto przedsiębiorstwa.

Strukturę sprawozdania ze zmian w kapitale własnym, z przedstawieniem poszczególnych jego elementów, zawiera załącznik nr 1 do ustawy o rachunkowości.

Podstawowe pozycje to:

• kapitał podstawowy,

• należne wpłaty na kapitał podstawowy,

• udziały własne,

• kapitał zapasowy,

• kapitał z aktualizacji wyceny,

• pozostałe kapitały rezerwowe,

• zysk z lat ubiegłych,

• zysk finansowy netto okresu obrotowego.

1. Pierwszym elementem sprawozdania ze zmian w kapitale własnym jest kapitał podstawowy (zakładowy). Jego zwiększenie następuje w drodze emisji akcji (spółka akcyjna) lub podwyższenia wartości udziałów (spółka z o.o.), oraz poprzez podwyższenie ich wartości nominalnej. Cel ten może być osiągnięty w drodze wpłaty środków pieniężnych lub wniesienia aportu rzeczowego. Możliwe jest również podniesienie kapitału poprzez przekazanie na ten cel zysku z bieżącego roku obrotowego lub zysku z lat ubiegłych. Zmniejszenie kapitału podstawowego następuje w drodze umorzenia akcji (udziałów) własnych, zmniejszenia ich wartości nominalnej oraz pokrycia straty bilansowej, o ile kapitał zapasowy jest niewystarczający. O zmianie kapitału podstawowego decydują wspólnicy w umowie spółki lub statucie.

2. Należne wpłaty na poczet kapitału podstawowego korygują wartość kapitału podstawowego. Ulegają zwiększeniu w sytuacji zadeklarowania a nie wniesienia kapitału do spółki. Zmniejszenie tej pozycji w sprawozdaniu jest konsekwencją wniesienia tych wkładów przez zobowiązanego.

3. Udziały własne. Generalnie spółki nie mogą nabywać własnych akcji (udziałów). Wyjątkiem od tej reguły są zapisy Ksh, gdzie w sposób enumeratywny wymienione są odstępstwa od tej zasady. Są to m.in. sytuacje nabycia akcji w celu ich umorzenia, zapobieżenia bezpośrednio zagrażającej spółce poważnej szkodzie, czy zaspokojenia roszczeń spółki wobec akcjonariusza.

4. Kapitał zapasowy jest kapitałem tworzonym obligatoryjnie w spółkach akcyjnych. Pełni on rolę zabezpieczającą dla kapitału podstawowego. Jego zwiększenie następuje głównie poprzez pozostawienie w spółce wygenerowanego zysku, wniesienie dopłat do kapitału przez właścicieli, oraz sprzedaż akcji powyżej ceny nominalnej. Zmniejszenie kapitału zapasowego jest przede wszystkim związane z celem jego tworzenia. Następuje to głównie w związku z pokryciem poniesionych przez spółkę strat, a także wypłatą dywidendy. Może on także zasilić kapitał podstawowy w przypadku podwyższenia kapitału spółki.

5. Zmiana kapitału własnego na skutek aktualizacji wyceny jest przedstawieniem dodatnich bądź ujemnych efektów zdarzeń gospodarczych mających wpływ na wysokość kapitałów. Tematykę tą regulują przepisy ustawy o rachunkowości. Aktualizacja wartości dotyczy środków trwałych oraz inwestycji długoterminowych. Jej skutki w postaci zwiększenia lub zmniejszenia kapitału własnego odnoszą się bezpośrednio do kapitału własnego z pominięciem rachunku zysków i strat. Zmiany kapitału są efektem wzrostu lub spadku wyceny wartości środków trwałych oraz zmian wartości wyceny inwestycji długoterminowych.

6. Kapitał rezerwowy jest tworzony na pokrycie szczególnych strat i wydatków. Może być tworzony z zysku z lat ubiegłych lub zmniejszenia kapitału podstawowego i zapasowego. Jego zwiększenie jest wynikiem przeznaczenia części zysku na wypłatę w latach przyszłych dywidendy, utworzenia kapitału rezerwowego w celu umorzenia akcji, przesunięcia kwot z obniżenia kapitału zakładowego równych wartości nominalnej umorzonych akcji. Zmniejszenie kapitałów rezerwowych jest wynikiem pokrycia strat, wypłaty dywidendy z zysku lat ubiegłych, umorzenia akcji własnych i przeznaczenia części tego kapitału na podwyższenie kapitału podstawowego.

7. Zysk z lat ubiegłych to konsekwencja nie podjęcia przez właścicieli decyzji odnośnie podziału zysku lub nie pokrycia straty. Zmiana zysku może także mieć miejsce na skutek wystąpienia błędu podstawowego, będącego konsekwencją istotnej niezgodności dotyczącej poprzednich lat obrotowych. Jest on wynikiem niewłaściwej interpretacji przepisów, przeoczenia bądź oszustwa. Skutkiem takiej sytuacji jest przeniesienie jego wartości w bilansie przedsiębiorstwa, nie do rachunku zysków i strat a do zysku z lat ubiegłych.

8. Pozycja zysk finansowy netto bieżącego okresu jest przenoszona z rachunku zysków i strat. Zmiana jej wartości w trakcie roku obrotowego jest efektem podziału zysku w trakcie roku, w związku z wypłaceniem zaliczki na poczet dywidendy. Warunki wypłaty zawarte są w przepisach Ksh. Zasadą jest, że wysokość zaliczki nie może być większa od połowy zysku od końca poprzedniego roku obrotowego, oraz jest uzależniona od osiągnięcia zysku w poprzednim roku obrotowym i zatwierdzenia sprawozdania finansowego przez rewidenta.

Wartość każdej pozycji w sprawozdaniu ze zmian w kapitale własnym, poza wynikiem finansowym netto, jest przedstawiona na początek okresu sporządzenia zestawienia oraz na jego koniec. Wysokość kapitału własnego powinna być zgodna z wysokością kapitału własnego zapisanego po stronie pasywów bilansu przedsiębiorstwa, odpowiednio otwarcia i zamknięcia, dla danego okresu sprawozdawczego.

POLITYKA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTWA

Przedsiębiorstwo jako organizm funkcjonujący w określonym otoczeniu gospodarczym i ekonomicznym wymaga, aby proces jego kierowania oparty był na odpowiednio wytyczonej strategii działania. Celem ekonomicznym powinien być zysk oraz tworzenie wartości przedsiębiorstwa. Niezbędnym warunkiem osiągnięcia tych założeń jest właściwe prowadzona polityka finansowa.

Zarządzanie finansami opiera się na pozyskiwaniu środków finansujących działalność, zarządzaniu dostępnymi kapitałami, oraz inwestowaniu. Ważnym czynnikiem jest także zapewnienie bezpieczeństwa funkcjonowania przedsiębiorstwa. W celu osiągnięcia optymalnej efektywności zarządzania kapitałami, rentowności działalności oraz zminimalizowania ryzyka gospodarczego, istotnym elementem procesu kierowania przedsiębiorstwem jest korzystanie z dostępnych narzędzi w postaci analizy ekonomiczno- finansowej oraz procesu planowania. Dają one możliwość świadomego stawiania celów, kontroli bieżącej działalności, oraz oceny sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa.

INSTRUMENTY ZARZĄDZANIA FINANSAMI

ANALIZA EKONOMICZNO- FINANSOWA

Całościowe badanie procesów gospodarczych zachodzących w przedsiębiorstwie wymaga ich stałego monitorowania i prowadzenia pomiarów. Celem jest poznanie przebiegu zdarzeń oraz rezultatów podejmowanych działań. Narzędziem wspomagającym w tym zakresie zarządzanie przedsiębiorstwem jest analiza ekonomiczna- finansowa. Obejmuje ona wszystkie zagadnienia związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa, od badania otoczenia makroekonomicznego, przez zagadnienia techniczne, na analizie finansowej kończąc.

Właściwym narzędziem dla badania stanu ekonomicznego, majątkowego i finansowego przedsiębiorstwa jest analiza finansowa. W szerokim ujęciu obejmuje ona procesy finansowe związane z oceną skuteczności maksymalizacji wzrostu wartości przedsiębiorstwa, natomiast w wąskim zakresie przedstawia sytuację finansową jednostki. Analiza finansowa opiera się na danych finansowych zawartych w sprawozdaniu finansowym przedsiębiorstwa, a w szczególności bilansie, rachunku zysków i strat oraz rachunku przepływów pieniężnych.

ANALIZA SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO

Analiza sprawozdania finansowego umożliwia spojrzenie na przedsiębiorstwo przez pryzmat trzech wartości oddających jego aktualną sytuację ekonomiczno- majątkową. Są to sytuacja majątkowa, ekonomiczna i finansowa.

Stan majątkowy jest przedstawiony w bilansie. Poddana pomiarowi jest tutaj jego struktura, wielkość aktywów i pasywów oraz wzajemne pomiędzy nimi relacje.

Sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstwa obejmuje takie wartości jak zysk, strata, przychody, koszty, stopa zysku, zwrot z kapitału. Jej odzwierciedleniem jest rachunek zysków i strat.

Na sytuację finansową przedsiębiorstwa patrzymy przez przepływy pieniężne, które ujęte są w rachunku przepływów pieniężnych. Pomiaru badanych wartości można dokonać pod kątem porównawczym (na tle branży lub konkurencji) oraz osiąganej dynamiki przyrostu w stosunku do okresów przeszłych (np. rok do roku).

ANALIZA BILANSU

Analiza bilansu dokonywana jest w ujęciu poziomym oraz pionowym.

Analiza pozioma przedstawia dynamikę przyrostu lub spadku wartości bilansowej przedsiębiorstwa w stosunku do wielkości bazowej.

Ocenie poddana zostaje ogólna zmiana wielkości aktywów i pasywów, jej tempo, oraz zmiany w ramach poszczególnych składników majątku firmy oraz źródeł ich finansowania. Dla prawidłowego pomiaru dokonywanie analizy powinno być robione dla analogicznych okresów czasu.

Analiza pionowa koncentruje się na strukturze bilansu. Przedstawia udział poszczególnych składników majątku trwałego i majątku obrotowego w aktywach ogółem, a także względem siebie, oraz odpowiednio kapitałów własnych i zobowiązań w pasywach ogółem, i względem siebie.

Relacja aktywów trwałych do aktywów obrotowych mówi o poziomie ryzyka operacyjnego. Określa płynność finansową i elastyczność przedsiębiorstwa, pokazując odpowiednio, zdolność do terminowego regulowania bieżących zobowiązań i reagowania na nieprzewidziane zdarzenia. Branże kapitałochłonne charakteryzują się wysokim udziałem majątku trwałego w aktywach ogółem. Sytuacja taka zwiększa koszty stałe, ponoszone dla utrzymania majątku. Z kolei firmy handlowe wyposażone są w stosunkowo niewielki majątek trwały w relacji do aktywów ogółem.

Patrząc od strony pasywów, analiza pionowa przedstawia wielkość kapitałów będących w dyspozycji przedsiębiorstwa oraz wysokość obciążenia zobowiązaniami. Relacje te mówią o stopniu korzystania z własnych oraz obcych źródeł finansowania działalności. Udział źródeł obcych w pasywach mówi o poziomie ryzyka finansowego.

Wysoki udział kapitałów własnych stanowi gwarancję niezależności przedsiębiorstwa od otoczenia, oraz zapewnia wysoki stopień wypłacalności. Sytuacja taka ogranicza jednak możliwość wykorzystania dźwigni finansowej, co przekłada się na niski poziom efektywności wykorzystania kapitałów własnych.

Standardy międzynarodowe zakładają za odpowiednią, zapewniającą bezpieczeństwo finansowe oraz niezależność i wypłacalność, relację kapitału własnego do kapitału obcego na poziomie 33% / 67%. Nie powinno się zadłużać przedsiębiorstwa powyżej 50% wartości kapitałów własnych.

Dokonując analizy bilansu należy także wspomnieć o tzw. złotej i srebrnej regule bilansowania.

Złota reguła bilansowania mówi, że trwałe składniki przedsiębiorstwa, jako że wykazują się niską płynnością ze względu na długoterminowe związanie z przedsiębiorstwem, powinny być finansowane kapitałem stabilnym, jakim jest kapitał własny

Srebrna reguła bilansowania zachowana jest, jeśli trwałe składniki majątku przedsiębiorstwa są finansowane kapitałem stałym. Wysokość tego kapitału powinna być równa lub większa od poziomu majątku trwałego. Nadwyżka kapitału stałego nad majątkiem trwałym finansuje majątek obrotowy, który tym źródłem powinien być finansowany w wysokości nie niższej niż 30% jego wysokości

RYSUNEK Nr 3 .ZŁOTA REGUŁA BILANSOWANIA RYSUNEK Nr 4.SREBRNA REGUŁA BILANSOWANIA

Źródło: opracowanie własne. Źródło: opracowanie własne.

Przedstawiona struktura pasywów pozwala na wyodrębnienie kapitału stałego (kapitał własny wraz z zobowiązaniami długoterminowymi), który powinien zapewnić pokrycie aktywów o najniższej płynności (majątek trwały). Udział kapitału własnego w kapitale stałym powinien być nie niższy niż 60%.

ANALIZA RACHUNKU ZYSKÓW I STRAT

Analiza rachunku zysków i strat, podobnie jak badanie bilansu może być dokonywana wg kilku parametrów. Obejmuje ona wyliczenie zmian wielkości strumieni przychodów i kosztów, strukturę przychodów i kosztów z rozbiciem na poszczególne rodzaje działalności przedsiębiorstwa, badanie relacji pomiędzy poszczególnymi kategoriami wyniku finansowego. Dodatkowo można dokonać analizy w układzie porównawczym i kalkulacyjnym.

Badanie kwotowej lub procentowej wielkości zmian przychodów i kosztów firmy ma na celu określenie dynamiki ich zmian w porównaniu z analogicznymi okresami przeszłymi. Wyliczenie może być dokonywane na poziomie operacyjnym, finansowym i nadzwyczajnym działalności przedsiębiorstwa, lub dla ogółu wyniku

Przy uwzględnianiu dynamiki zmiany wyniku finansowego firmy należy uwzględnić poziom inflacji w badanym okresie. W przypadku badania struktury przychodów i kosztów analizie poddana jest zmiana obu wielkości względem siebie. Większy przyrost przychodów w stosunku do przyrostu kosztów ma odbicie w lepszym końcowym wyniku finansowym. Wzrost kosztów lub ich większa dynamika w stosunku do przychodów jest czynnikiem zmniejszającym dodatni wynik finansowy.

Ze względu na dominujący udział w obrocie firmy, najważniejsza z punktu końcowego wyniku finansowego, jest struktura działalności operacyjnej przedsiębiorstwa.

Z poziomu rachunki zysków i strat dokonuje się także analizy relacji pomiędzy poszczególnymi kategoriami zysku. Są to stosunek zysku z działalności operacyjnej do zysku ze sprzedaży, zysku brutto do zysku z działalności operacyjnej, zysku brutto do zysku ze sprzedaży. Wskaźniki te obrazują strukturę tworzenia wyniku finansowego przedsiębiorstwa, przedstawiając w jakim stopniu wynik każdej z działalności wpływa na zysk lub stratę.

ANALIZA RACHUNKU PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH

Analiza rachunku przepływów pieniężnych to najistotniejszy element badania kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Jest to w kierowaniu przedsiębiorstwem zagadnienie nie mniej ważne niż zyskowność prowadzonej działalności. Stąd badanie głównych źródeł pochodzenia gotówki, wzajemnych relacji pomiędzy wielkościami środków na poziomie operacyjnym, finansowym i inwestycyjnym, oraz stosunek wpływów pieniężnych do stanu gotówki i jej wydatkowania, należy do podstawowych zadań oceny stanu finansowego przedsiębiorstwa.

Analizę przepływów pieniężnych, podobnie jak badanie bilansu oraz rachunku zysków i strat, przeprowadza się w ujęciu poziomym i pionowym. W porównaniu do analizy bilansu i rachunku zysków i strat badanie przepływów pieniężnych wymaga dłuższego okresu pomiaru, gdyż większość wpływów i wydatków nie ma charakteru stałego. Dotyczy to szczególnie działalności inwestycyjnej przedsiębiorstwa, gdzie odstęp pomiędzy czasem wydatkowania pieniędzy a efektami inwestycji w postaci przychodów jest duży.

Badanie metodą poziomą to pomiar dynamiki zmian przepływów pieniężnych. Pokazuje możliwości przedsiębiorstwa w generowaniu gotówki na przestrzeni określonego przedziału czasu.

Pionowa analiza struktury przepływów pieniężnych obrazuje wzajemne relacje wpływów i wypływów gotówki na każdym poziomie działalności. Szczególnie ważny dla bieżącego funkcjonowania przedsiębiorstwa jest poziom gotówki operacyjnej. Jej przepływy dotyczą bowiem podstawowej działalności przedsiębiorstwa, wpływając bezpośrednio na jego płynności finansową. Relacja gotówki operacyjnej do przepływów z działalności inwestycyjnej (lub finansowej) to stosunek dodatnich (ujemnych) przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej do ujemnych (dodatnich) przepływów netto z działalności inwestycyjnej (lub finansowej). Wskaźnik ten informuje o ilości gotówki operacyjnej przeznaczonej na finansowanie działalności inwestycyjnej lub finansowej (np. na spłatę długów).

ANALIZA WSKAŹNIKOWA

Informacje zawarte w sprawozdaniu finansowym oraz przeprowadzone na ich podstawie pomiary, dają wstępny obraz stanu ekonomicznego, majątkowego i finansowego przedsiębiorstwa. Rozwinięciem analizy sprawozdania finansowego jest analiza wskaźnikowa. Opiera się ona na pomiarach dokonywanych przy wykorzystaniu dobranych według zbliżonej treści ekonomicznej wskaźników.

Przeprowadzenie analizy wskaźnikowej ma podstawowe znaczenie dla syntetycznej oceny sytuacji finansowej i majątkowej przedsiębiorstwa. Oddaje relacje zachodzące pomiędzy poszczególnymi dokumentami sprawozdania finansowego. Jest także podstawą do podejmowania bieżących decyzji operacyjnych i strategicznych, a dla właścicieli, inwestorów i kontrahentów, w tym banków, stanowi podstawę oceny kondycji ekonomicznej.

Korzystanie w procesie zarządzania finansami z ustandaryzowanych wskaźników, pozwala na obiektywne porównanie przedsiębiorstwa na tle branży i konkurencji. Służy także ocenie zyskowności działalności, zyskowności kapitałów własnych, płynności finansowej oraz zdolności do obsługi zadłużenia. Duża różnorodność wskaźników powoduje, że ich dobór powinien być dopasowany do specyfiki działalności przedsiębiorstwa tak, aby oddać jego rzeczywistą sytuację finansową i majątkową.

Biorąc za podstawę zbliżone treści ekonomiczne wskaźniki pogrupowane są na:

• wskaźniki płynności finansowej,

• wskaźniki sprawności działania,

• wskaźniki struktury finansowania,

• wskaźniki rentowności,

• wskaźniki rynku kapitałowego.

Wskaźniki płynności finansowej przedstawiają sytuację finansową przedsiębiorstwa. Za ich pomocą poddana jest ocenie możliwość regulowania bieżących płatności i zobowiązań. Wyróżniamy tutaj:

• wskaźnik bieżącej płynności finansowej,

• wskaźnik szybkości spłaty zobowiązań.

Wskaźniki te opierają się na relacji aktywów obrotowych do wysokości pasywów bieżących (zobowiązania krótkoterminowe, rezerwy na zobowiązania i rozliczenia międzyokresowe).

bieżąca płynność = środki obrotowe ogółem / zobowiązania bieżące

Przyjmuje się, że wysokość wskaźnika bieżącej płynności powinna być wyższa od 1 , a pożądany poziom powinien mieścić się w przedziale 1,5-2,0. Zapewnia to bieżącą płynność finansową oraz właściwe finansowanie i wykorzystanie środków obrotowych. Wysoki poziom bieżącej płynności daje przedsiębiorstwu bezpieczeństwo działania i zapewnia terminowe regulowanie zobowiązań. Jednak może powstać wówczas nadpłynność finansowa. Objawia się ona nadwyżką gotówki, której przetrzymywanie prowadzi do powstania kosztów utraconych korzyści. Skutkiem jest zmniejszenie efektywności wykorzystania dostępnych kapitałów.

Stan bieżącej płynności przedsiębiorstwa jest jednym z najbardziej kluczowych czynników wpływających na bezpieczeństwo funkcjonowania firmy. Dlatego w celu jego lepszego pomiaru, z majątku obrotowego wydzielono zapasy, jako składnik najmniej płynny. Relacja pozostałych środków obrotowych (należności, środki pieniężne) do zobowiązań krótkoterminowych to wskaźnik podwyższonej płynności tzw. szybki. Jest on bardziej wymagający od wskaźnika bieżącej płynności. Optymalny jego poziom powinien wynosić 1.

Wskaźniki sprawności działania pozwalają zmierzyć efektywność zarządzania

aktywami będącymi w dyspozycji przedsiębiorstwa. Określają relacje przychodów z aktywami. Są wskaźnikami aktywności przedsiębiorstwa. Zaliczamy do nich m. in.:

• wskaźnik cyklu inkasa,

• wskaźnik stanu zapasów,

• wskaźnik rotacji aktywów,

Wskaźnik rotacji aktywów to relacja sprzedaży ze stanem aktywów.

Jest informacją o stopniu wykorzystania aktywów będących w posiadaniu przedsiębiorstwa dla uzyskania przychodów. Ilustruje ile razy przychody są większe od aktywów.

rotacja aktywów = sprzedaż / aktywa ogółem

Wskaźnik ten może być modyfikowany w rozbiciu na aktywa trwałe i obrotowe. Relacja przychodów do aktywów trwałych określa rotację majątku trwałego tj. wartość przychodów na 1 złotówkę tego majątku, a porównanie przychodów z wartością aktywów obrotowych to informacja ile razy w ciągu roku obrócono majątkiem obrotowym

Pozostałe dwa wskaźniki z grupy wskaźników sprawności działania przedsiębiorstwa, tj. wskaźnik cyklu inkasa i wskaźnik stanu zapasów, zostały omówione odpowiednio w podrozdziałach o zarządzaniu należnościami i o zarządzaniu zapasami.

Wskaźniki struktury finansowania przedstawiają stan zadłużenia przedsiębiorstwa oraz jego możliwości do obsługi długu tj. spłaty pożyczonego kapitału wraz z odsetkami.

Wyróżniamy tutaj m. in.:

• wskaźnik ogólnego zadłużenia,

• wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem.

Wskaźnik ogólnego zadłużenia przedstawia zdolność przedsiębiorstwa do spłaty całości ciążących na nim zobowiązań. Im jest on wyższy tym ryzyko utraty wypłacalności firmy rośnie.

zadłużenie ogółem = zobowiązania ogółem / aktywa ogółem

Pomiaru tego dokonują zwłaszcza firmy kredytujące działalność przedsiębiorstwa w celu oceny możliwości spłaty długu.

Wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem jest rozwinięciem poprzedniego pomiaru. Daje on odpowiedź na pytanie, czy przedsiębiorstwo ma możliwość spłaty zobowiązań odsetkowych od zaciągniętego długu wypracowywanym przez siebie zyskiem przed opodatkowaniem i spłatą odsetek.

pokrycie odsetek długiem = zysk brutto + odsetki / odsetki

Poziom wskaźnika akceptowalny dla kredytodawców to 4-5. Poziom niższy zwiększa ryzyko kredytowe, a mniejszy od 1 oznacza ponoszenie strat i w konsekwencji brak pokrycia odsetek zyskiem.

Wskaźniki rentowności są miernikami pozwalającym obliczyć efektywność

sprzedaży, wykorzystania kapitałów własnych i obcych, oraz majątku przedsiębiorstwa. Nazywane są wskaźnikami zyskowności, pozwalają bowiem na obliczenie stopy zysku przypadającego z badanej wartości. W grupie tej wyróżniamy m. in.:

• wskaźnik rentowności sprzedaży,

• wskaźnik rentowności majątku,

• wskaźnik rentowności kapitałów własnych,

• wskaźnik dźwigni finansowej.

Wskaźnik rentowności sprzedaży (ROS) mierzy stopę marży zysku osiąganego przez przedsiębiorstwo ze sprzedaży netto. Podaje ile zysku przynosi 1 złotówka zaangażowana w przychód netto.

zyskowność sprzedaży = zysk netto / sprzedaż netto

Wskaźnik rentowności majątku (ROA) podaje informację w jakim stopniu firma potrafi efektywnie wykorzystać majątek, którym dysponuje.

zyskowność majątku = zysk netto / aktywa ogółem

Wskaźnik rentowności kapitałów własnych (ROE) jest miarą zwrotu z kapitału jaką osiągają właściciele Z tego powodu najlepiej oddaje korzyści osiągane z zaangażowania w przedsięwzięcie. Pozwala w prosty sposób porównać konkretną inwestycję w przedsiębiorstwo z alternatywnymi formami lokowania kapitałów.

zyskowność kapitałów własnych = zysk netto / kapitały własne

Wskaźnik poziomu dźwigni finansowej mówi o efektywności wykorzystania przez przedsiębiorstwo kapitałów obcych. Finansowanie działalności kapitałem zewnętrznym (np. kredyty, pożyczki) powoduje wzrost zyskowności kapitałów własnych, bowiem osiągnięty dzięki zaangażowaniu środków obcych większy zysk sprawia, że stosunkowo większa jego część przypada na poziom kapitałów własnych. Koszt pozyskania kapitału obcego musi w tym przypadku być mniejszy od korzyści płynących z jego wykorzystania. Poziom dźwigni finansowej to różnica zyskowności kapitałów własnych i zyskowności majątku.

Wskaźniki rynku kapitałowego dotyczą wyłącznie spółek publicznych, których akcje są przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym. Są pomocne inwestorom przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych związanych z zakupem, sprzedażą lub długoterminowym zaangażowaniem kapitału w akcje przedsiębiorstwa. Do grupy tej należą m. in.:

• wskaźnik zysku na jedną akcję,

• wskaźnik relacji ceny rynkowej akcji do zysku przypadającego na jedną akcję,

• wskaźnik relacji ceny rynkowej do wartości księgowej jednej akcji,

• wskaźnik stopy dywidendy.

Wskaźnik zysku przypadającego na jedną akcję jest stosunkiem zysku netto do ilości akcji wyemitowanych przez spółkę. Mówi ile zysku przypada na jedną akcję. Wskaźnik ten jest podstawą do obliczenia najpopularniejszego wśród inwestorów wskaźnika giełdowego. Jest nim relacja ceny rynkowej do zysku na jedną akcję:

cena / zysk = cena rynkowa 1 akcji / zysk na 1 akcję

Wskaźnik ten, zmieniający się wraz z wyceną giełdową spółki, mówi o cenie jaką płaci inwestor za zysk przypadający na jedną akcję. Jest to wycena bazująca na zysku osiągniętym w przeszłości, stąd wskaźnik oddaje stosunek zaufania inwestorów do spółki.

Uzupełnieniem wskaźnika cena / zysk jest wskaźnik relacji ceny rynkowej do wartości księgowej spółki.

cena / wartość księgowa = cena rynkowa 1 akcji / kapitały własne spółki na 1 akcję

Mówi o cenie jaką inwestor płaci za wartość kapitałów własnych spółki przypadającej na jedną akcję. Jest to cena płacona za złotówkę majątku firmy.

Wskaźnik stopy dywidendy jest miernikiem zwrotu jaki otrzymałby inwestor (obok wzrostu ceny akcji) z zainwestowanego kapitału, w postaci wypłaty podzielonego zysku netto, przy aktualnej cenie rynkowej akcji.

stopa dywidendy = dywidenda na 1 akcję / cena rynkowa 1 akcji

Omawiane wskaźniki analizy finansowej przedstawiają sytuację bieżącą. Są bowiem miernikiem aktualnej sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa. Stąd dla podejmowania decyzji o charakterze strategicznym, zebrane informacje powinny być punktem odniesienia do głębszej analizy obejmującej wcześniejsze okresy działalności przedsiębiorstwa, oraz firm o podobnym profilu działalności. Poprawnie przeprowadzony proces analizy pozwoli, na podstawie zmierzonych trendów i tendencji zachodzących w przeszłości, nadać właściwy kierunek rozwoju przedsiębiorstwa.

PLANOWANIE FINANSOWE

Celem działalności przedsiębiorstwa jest podnoszenie jego wartości poprzez wypracowywanie zysków. Osiągnięcie nadwyżki finansowej pozwalającej na budowanie i rozwój pozycji rynkowej, wymaga określonych decyzji, których trafność zwiększa prawdopodobieństwo realizacji celu. Instrumentem świadomego zarządzania przedsiębiorstwem umożliwiającym realizację przyjętych założeń jest planowanie.

Planowanie służy zaprojektowaniu przyszłych zadań. Oznacza świadome zarządzanie przyszłością przedsiębiorstwa. Jest to proces stwarzający możliwość wyboru najkorzystniejszych rozwiązań. Pozwala także określić środki i metody niezbędne do ich realizacji.

Planowanie finansowe jest elementem operacyjnej działalności przedsiębiorstwa. Pozwala odpowiednio zarządzać dostępnymi środkami finansowymi oraz przygotowywać do zmieniających się warunków wewnętrznych oraz otoczenia makroekonomicznego. Obejmuje ustalenie wielkości potrzeb środków finansowych oraz dobór najkorzystniejszych źródeł ich finansowania. Za jego pomocą ustala się również strukturę majątku i kapitałów właściwych do prowadzenia działalności.

Planowanie finansowe składa się z preliminarza obrotów gotówkowych, preliminarza rachunku zysków i strat, planu bilansu majątkowego oraz preliminarza rachunku przepływów pieniężnych. Jest więc planem tego, jaki firma ma osiągnąć wynik finansowy, jaką powinna mieć wartość oraz strukturę majątku i kapitałów, a także założeniem spodziewanych wpływów i wypływów gotówki.

Stworzenie planu określającego przyszły wynik finansowy przedsiębiorstwa jest zestawieniem spodziewanych kosztów, w tym łatwo mierzalnych kosztów stałych oraz uzależnionych od wykorzystaniu potencjału firmy kosztów zmiennych, z przychodami. Istotnym zagadnieniem w planie finansowym jest określenie progu zysku. Określa on moment zrównania kosztów z przychodami. Przekroczenie tego poziomu oznacza wygenerowanie dodatniego wyniku finansowego.

Właściwie przeprowadzony, oparty na rzetelnych podstawach plan finansowy, pozwala wyeliminować lub ograniczyć ryzyko prowadzonej działalności. Powinien z uwzględnieniem różnych wariantów elastycznie określić priorytety bieżącej i przyszłej polityki przedsiębiorstwa. Jest zatem istotnym, choć często pomijanym, elementem zarządzania umożliwiającym podejmowanie właściwych decyzji.

ZARZĄDZANIE MAJĄTKIEM OBROTOWYM

W prowadzeniu działalności gospodarczej jednym z najistotniejszych obszarów kierowania przedsiębiorstwem jest zarządzanie kapitałem obrotowym.

Codzienne i powtarzalne w określonych cyklach gospodarczych działania, związane z bieżącym funkcjonowaniem przedsiębiorstwa, wymagają wielu podstawowych czynności, jak zakup surowców i materiałów, finansowanie zapasów, sprzedaż towarów i usług, inkasowanie należności oraz zaciąganie zobowiązań i kredytów. Wszystkie one wywołują określone skutki w sferze finansów firmy. Celem zarządzania kapitałem obrotowym jest dopilnowanie, aby dokonywane czynności miały odpowiednie finansowanie pozwalające na normalne funkcjonowanie jednostki. Z drugiej strony, przy podejmowaniu decyzji musi być brany pod uwagę fakt ograniczonej ilości dostępności kapitału oraz koszt jego pozyskania.

Zarządzanie kapitałem obrotowym powinno zatem być skupione na kształtowaniu odpowiedniej wielkości i struktury majątku obrotowego w przedsiębiorstwie, jak i racjonalnym pozyskiwaniu źródeł jego finansowania.

POJĘCIE I STRUKTURA MAJĄTKU OBROTOWEGO

Pojęcie kapitału obrotowego, a co za tym idzie kapitału obrotowego brutto i kapitału obrotowego netto, nie jest jednoznacznie definiowane w literaturze. Spowodowane jest to różnym, od strony pasywów lub aktywów, spojrzeniem na umiejscowienie kapitału obrotowego w strukturze bilansu przedsiębiorstwa.

W ujęciu od strony pasywów, kapitałem obrotowym brutto jest ogół źródeł finansowania (kapitały obce) majątku obrotowego, a kapitał obrotowy netto jest częścią kapitału stałego finansującego aktywa bieżące. Kapitałem obrotowym mogą tutaj być wszystkie pozycje bilansu: kapitały własne, zobowiązania długoterminowe, zobowiązania krótkoterminowe.

Patrząc od strony aktywów, kapitałem obrotowym brutto jest kapitał równy aktywom bieżącym (obrotowym) przedsiębiorstwa, natomiast kapitał obrotowy netto jest różnicą pomiędzy kapitałem stałym a majątkiem trwałym.

kapitał obrotowy netto = kapitał stały - aktywa stałe

Jest to dominujący pogląd który zakłada, że z kapitałem obrotowym utożsamia się aktywa płynne przedsiębiorstwa. Są to więc aktywa charakteryzujące się wysokim stopniem płynności, których okres zamiany na gotówkę nie powinien przekraczać 12 miesięcy. Wyróżnić w nich można gotówkę w kasie i na lokatach bankowych, należności krótkoterminowe, zapasy.

Obie koncepcje różniąc się pionowym spojrzeniem na umiejscowienie kapitału obrotowego, podobnie wyodrębniają jego miejsce w strukturze poziomej bilansu.

KAPITAŁ OBROTOWY

Wysokość majątku obrotowego podlega ciągłym zmianom. Stąd zmienność poziomu majątku obrotowego wpływa bezpośrednio na zapotrzebowanie na wysokość kapitału obrotowego. Zapotrzebowanie to jest uzależnione od procesów gospodarczych zachodzących w przedsiębiorstwie i otaczającej go gospodarce. Spowodowane jest wahaniami wielkości sprzedaży, branżą w której funkcjonuje przedsiębiorstwo, konkurencją oraz występowaniem cykli koniunkturalnych, którym podlega rynek.

Analogicznie do podziału majątku obrotowego na stały, który nie ulega zmianom pod wpływem czynników zewnętrznych (np. minimalna wysokość zapasów) i zmienny, będący zależnym od wielkości sprzedaży, możemy wyodrębnić pojęcie stałego i krótkookresowego zapotrzebowania na kapitał obrotowy. Zwiększenie wysokości kapitału obrotowego może nastąpić w wyniku sprzedaży części majątku trwałego, dokapitalizowania przedsiębiorstwa w drodze emisji akcji lub objęcia nowych udziałów, przeznaczenia wypracowanego zysku na kapitał własny, lub zaciągnięcia kredytu.

Optymalna struktura kapitału obrotowego powinna zapewnić maksymalizację zyskowności kapitałów własnych przy jednoczesnym zachowaniu rozsądnego ryzyka finansowego, które nie zagraża egzystencji firmy. W zależności od przyjętego modelu działania, wyróżnić można trzy strategie kształtowania struktury kapitałów finansujących majątek obrotowy. Są to strategia zachowawcza, agresywna i umiarkowana.

Strategia zachowawcza za cel stawia maksymalne bezpieczeństwo obrotu. Jej istotą jest założenie, że prawie cały majątek obrotowy powinien być finansowany kapitałem stałym. Powoduje to konieczność obniżenia stopy zwrotu z kapitałów własnych. Przy takim układzie kapitałów firma cechuje się wysoką płynnością finansową, ale ponosi duże koszty utrzymania wysokiego poziomu kapitałów własnych.

Strategia agresywna zakłada, że zysk jest priorytetem w działalności firmy. Kapitał obrotowy finansujący środki obrotowe przedsiębiorstwa powinien być zasilany krótkoterminowymi kredytami, które są wprawdzie tańsze od długoterminowych ale nie zapewniają długoterminowego finansowania. Firma osiąga wysoki zwrot z kapitałów własnych, lecz przy zachwianiu sprzedaży może utracić płynność. Pogorszenie wyników będzie przesłanka negatywną w przypadku ubiegania się o uzyskanie krótkoterminowego kredytowania.

Strategia umiarkowana jest wariantem pośrednim pomiędzy strategią zachowawczą a agresywną. Źródłem finansowania majątku obrotowego o charakterze stałym są kredyty długoterminowe, a bieżące zapotrzebowanie na kapitał obrotowy wykraczające ponad poziom stały, powinno być pokryte źródłem finansowania o podobnym okresie wymagalności co ta kategoria majątku obrotowego.

Zbyt wysoki poziom kapitału obrotowego jest niepożądany z punktu widzenia kosztów jego pozyskania. Środki będące w nadwyżce nie pracują efektywnie, a dodatkowo występuje koszt utraconych korzyści. Z kolei niski poziom kapitału obrotowego jest często przyczyną utraty płynności finansowej, która przejawia się utratą zdolności do terminowego regulowania płatności i zobowiązań, co w konsekwencji prowadzi do problemów finansowych, często kończących się bankructwem pomimo prowadzenia dochodowej działalności.

Stąd, właściwie kształtowany poziom kapitału obrotowego i umiejętne dostosowywanie jego struktury do realiów rynkowych, pozwala na płynne i elastyczne kierowania przedsiębiorstwem. Zarządzanie majątkiem obrotowym skupia się na trzech elementach. Na zarządzaniu zasobami pieniężnymi, zarządzaniu zapasami i zarządzaniu należnościami.

ZARZĄDZANIE ŚRODKAMI PIENIĘŻNYMI

Aktywa pieniężne w rozumieniu ustawy o rachunkowości mogą występować w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych oraz dewiz. Są nimi także inne aktywa finansowe, w tym naliczone odsetki od aktywów finansowych. Aktywa pieniężne zalicza się do środków pieniężnych jeżeli są płatne lub wymagalne w okresie trzech miesięcy od dnia ich otrzymania, wystawienia lub nabycia, a w przypadki lokat od dnia ich założenia.

Aktywami pieniężnymi są także, oprócz środków pieniężnych, pieniężne instrumenty finansowe. Są one ekwiwalentem gotówki. Ich cechą jest stosunkowo wysoka płynność oraz niskie ryzyko utraty wartości. Termin ich wymagalności nie przekracza trzech miesięcy. Są one na rozwiniętym rynku kapitałowym alternatywą dla środków gotówkowych. Zaliczamy do nich krótkoterminowe czeki, weksle obce, bony handlowe, bony komercyjne, certyfikaty depozytowe, bony oszczędnościowe, bony pieniężne oraz bony skarbowe.

Środki pieniężne są elementem aktywów przedsiębiorstwa wchodzącym w skład majątku obrotowego. Mają one wymiar finansowy i występują w kilku formach. Mogą funkcjonować w postaci środków pieniężnych w kasie przedsiębiorstwa, lokat na rachunkach bieżących, lokat terminowych, oraz lokat na rynku pieniężnym. Wszystkie charakteryzują się wysoką płynnością.

Pieniądz warunkuje funkcjonowanie i determinuje rozwój przedsiębiorstwa, stąd kluczowe dla jego prawidłowego działania jest właściwe zarządzanie procesem gromadzenia i wydatkowania pieniądza. Istotą tego procesu jest minimalizowanie wielkości zasobów gotówki do poziomu niezbędnego dla normalnego funkcjonowania firmy, przy jednoczesnym efektywnym wykorzystaniu pozostałych zasobów gotówki w działalności operacyjnej lub finansowej przedsiębiorstwa. Oparte to powinno być na sterowaniu przepływami pieniężnymi, poprzez kontrolę ich wpływów i wypływów (skracanie procesu inkasa należności, wydłużanie okresu regulowania zobowiązań) a także dokonywanie szybkich przepływów.

Odpowiedni poziom gotówki w przedsiębiorstwie powinien zapewnić bieżące regulowanie płatności oraz należności wobec kontrahentów. Celowi temu służy plan obrotów gotówkowych zwany preliminarzem obrotów gotówkowych. Jest to zaplanowany z góry obieg gotówki określający jej wpływy i wypływy. Właściwe ustalenie preliminarza umożliwia utrzymanie płynności, oraz określenie z odpowiednim wyprzedzeniem wystąpienia okresów jej niedoboru lub nadwyżki. Preliminarz obrotów gotówkowych powinien obejmować okres co najmniej 6-9 przyszłych miesięcy, z utrzymaniem stałego uzupełniania upływających terminów. W miarę przybliżania się okresu przewidzianego w planie, powinien on być bardziej szczegółowy. Okres poprzedzający najbliższe 2-3 tygodnie powinien precyzyjnie oddawać planowane wpływy i wydatki. Wydatki najbliższego okresu powinny być realizowane z planem.

Utrzymanie kontroli przepływów a zatem i płynności finansowej wymaga stosowania bieżącej kontroli przepływów. Osiągnąć to można poprzez:

1. programowanie obiegu środków pieniężnych w ustalonych przedziałach czasu,

2. podejmowanie działań w celu pozyskania najtańszych źródeł finansowania w sytuacji spiętrzenia płatności lub niedoboru gotówki,

3. ustalenie sposobów lokowania przejściowych nadwyżek środków pieniężnych.

Odpowiednie planowanie przepływów środków pieniężnych w czasie wymaga synchronizacji przepływu gotówki, tj. kontroli wpływów pieniężnych oraz koniecznych i wymagalnych wydatków. Gwarantuje to zachowanie płynności finansowej oraz regulowanie zobowiązań w przewidzianych terminach. Utrzymanie określonego, z założenia minimalnego stanu zasobów gotówki, ma na celu zapewnienie realizacji operacyjnej działalności przedsiębiorstwa. W okresie wysokiej koniunktury, z czym wiąże się duża sprzedaż, wymagane jest dysponowanie wyższym poziomem gotówki operacyjnej.

Oprócz tego, przedsiębiorstwo powinno utrzymywać pewien zasób gotówki jako rezerwę na wypadek wystąpienia nieprzewidzianych sytuacji (mniejsze od planowanych wpływy ze sprzedaży) wymagających skorzystanie z tych zasobów, oraz jako rezerwę na planowane inwestycje. Przy dużych przepływach gotówki rezerwa ta może być niższa.

Są także sytuacje kiedy firmy trzymają gotówkę w celu dokonania transakcji spekulacyjnych (okazjonalny zakup materiałów lub towarów po obniżonych cenach, zakup wierzytelności w celu spłaty swoich zobowiązań).

Sytuacja przejściowego braku wystarczających środków gotówki jest efektem utraty płynności finansowej, mogącej być konsekwencją spiętrzenia płatności lub zmniejszenia sprzedaży. Wymaga ona pozyskiwania najtańszych źródeł krótkoterminowego finansowania bieżącej działalności. Na ten cel mogą być wykorzystane zgromadzone rezerwy gotówkowe, lub zewnętrzne źródła finansowania w postaci krótkoterminowych pożyczek lub kredytów.

Wystąpienie nadwyżki środków gotówkowych wymaga podjęcia działań, które powinny być skupione na zagospodarowaniu tych zasobów, w celu uniknięcia poniesienia kosztów utraconych korzyści oraz zabezpieczenia przed deprecjacją pieniądza na skutek inflacji. Eliminacją nadwyżki może być korzystanie z rabatów w związku z rezygnacją z kredytów handlowych, udzielanie pożyczek lub korzystanie z lokat bankowych.

W zależności od czasu dysponowania wolną gotówką, można ją lokować krótko lub długoterminowo w banku.

Środki pieniężne zdeponowane na rachunku bieżącym charakteryzują się niskim oprocentowaniem, które nie pokrywa utraty wartości pieniądza w wyniku inflacji. Zaletą tego rachunku jest dostępność gotówki na każde żądanie. Często stosowaną praktyką jest blokada środków pieniężnych znajdujących się na rachunku bieżącym na okres nocny. Są to lokaty jednodniowe tzw. overnight, które stosuje się przy większych kwotach zgromadzonych na rachunku. Następnego dnia rano gotówka zostaje postawiona do dyspozycji klienta.

Zasoby gotówki, którą dysponuje przedsiębiorstwo w dłuższym okresie czasu, powinny być deponowane na lokatach terminowych, zarówno krótko jak i długoterminowych. Ich zaletą jest wyższe oprocentowanie niż na rachunku bieżącym. W razie konieczności skorzystania z gotówki, umowa lokaty jest wypowiadana, a przedsiębiorca traci jedynie część odsetek z lokaty.

Alternatywą dla lokat bankowych jest inwestycja zasobów gotówki w krótkoterminowe papiery wartościowe.

Zaletą korzystania z tego typu instrumentów finansowych jest to, że przynoszą wyższy dochód niż lokaty bankowe. Papiery te z racji dużej płynności są traktowane na równi ze środkami pieniężnymi. Ryzyko związane z inwestycją jest niskie z racji emitowania ich przez pewne i zaufane instytucje (rządy, banki, duże i wiarygodne przedsiębiorstwa). Zaliczyć można do nich m. in.: bony skarbowe, bony pieniężne, bony komercyjne, certyfikaty pieniężne.

Wymienione rodzaje bonów cechuje podobna konstrukcja. Są emitowane z dyskontem, czyli poniżej ceny nominalnej, na stosunkowo krótkie okresy czasu (kilkanaście tygodni lub kilka miesięcy). Po upływie okresu na który zostały wypuszczone emitent wykupuje je po cenie nominalnej. Różnica w rodzaju bonów dotyczy podmiotu ich emitenta. Bony skarbowe emituje Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Finansów, bony pieniężne banki, natomiast bony komercyjne są wypuszczane przez duże, znane i cechujące się powszechnym zaufaniem przedsiębiorstwa. Zaletą bonów jest wyższe oprocentowanie niż na lokatach bankowych i duża płynność.

Długoterminowymi papierami wartościowymi są obligacje oraz akcje. Okres wykupu emitowanych przez Ministerstwo Finansów obligacji przekracza 12 miesięcy. Ich oprocentowanie jest o kilka punktów procentowych wyższe od wskaźnika inflacji. Obligacje podlegają obrotowi na rynku papierów wartościowych, stąd też mogą być zbyte przed terminem wykupu.

Inwestycja na rynku akcji, dająca posiadaczowi tytuł współwłasności względem emitenta, jest obarczona największym ryzykiem, łącznie z utratą całego zaangażowanego kapitału. Powinna być zatem poprzedzona dogłębną analizą podmiotu, którego akcje mają zostać nabyte. Korzyścią z nabycia akcji jest udział w zyskach innego podmiotu w postaci dywidendy, oraz ewentualny wzrost wartości akcji. Płynność w przypadku akcji spółek publicznych zapewnia prowadzony i organizowany przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. rynek giełdowy. Jest on częścią rynku regulowanego, działającego w oparciu o przepisy ustawy z 29 VII 2005r. o obrocie instrumentami finansowymi.

ZARZĄDZANIE NALEŻNOŚCIAMI

Należności to kwoty należne od innych podmiotów. Ich powstawanie jest rezultatem dokonywanej przez przedsiębiorstwo odroczonej sprzedaży, za którą zapłata następuje w terminie późniejszym niż data odbioru towaru lub świadczenia.

Należność jest zaliczana do aktywów jeśli spełnia przesłankę bycia skutkiem wystąpienia w przeszłości zdarzenia powodującego jej powstanie. Musi być ponadto zasobem majątkowym kontrolowanym przez daną jednostkę, oraz jej wpływ musi być uwiarygodniony.

Należności dzielimy na krótko i długoterminowe. Krótkoterminowymi są wszystkie należności z tytułu dostaw i usług, oraz należności nie zaliczone do aktywów finansowych przedsiębiorstwa, które stają się wymagalne w terminie 12 miesięcy od dnia bilansowego.

Pozostałe należności, które są zaliczone do aktywów trwałych, są należnościami długoterminowymi.

Zgodnie ze strukturą bilansu należności krótkoterminowe wchodzą w skład majątku obrotowego, natomiast należności długoterminowe są elementem majątku trwałego przedsiębiorstwa.

Należności długoterminowe to np.: należności od jednostek, z którymi zawarto ugodę bankową lub układ w wysokości zawartej ugody lub układu, oraz należności nie związane ze sprzedażą towarów i usług wynikające z działalności operacyjnej przedsiębiorstwa.

Wysokość należności świadczy o poziomie finansowania odbiorców. Jest to kredyt udzielony kontrahentom finansujący stan ich zapasów. W zależności od okresu kredytowania odbiorcy, możemy wyróżnić kredyt manipulacyjny oraz kredyt handlowy. Kredyt manipulacyjny ze względu na jego krótki okres jest często traktowany jako zapłata gotówkowa, a faktyczne odroczenie zapłaty jest efektem przesłanek technicznych (sprawdzenie towaru, złożenie dyspozycji przelewu).

Z rzeczywistym finansowaniem kontrahenta mamy do czynienia w przypadku kredytu handlowego. Jest on świadomym działaniem sprzedawcy polegającym na finansowaniu zapasów odbiorcy. Celem takiego działania jest wzmocnienie pozycji finansowej lub rynkowej kontrahenta, chęć zwiększenia wyników sprzedaży lub samej sprzedaży przez dotarcie do odbiorców nie posiadających wystarczających środków do zapłaty gotówką. Przyczyną wydłużonego kredytowania może być także dostosowanie się do praktyk stosowanych przez konkurencję.

Każda forma kredytowania odbiorcy powodująca zamrożenie środków pieniężnych w wierzytelnościach, bez względu na czas jej trwania, wymaga zwiększonego zapotrzebowania na kapitał obrotowy. Powoduje to powstanie kosztów związanych z finansowaniem sprzedaży, oraz ryzyko opóźnienia płatności lub ich braku z powodu niewypłacalności odbiorcy.

Z tego powodu zarządzanie należnościami powinno być świadomym działaniem przedsiębiorstwa ukierunkowanym na osiągnięcie kompromisu pomiędzy wielkością sprzedaży, a kosztami w związku z nią ponoszonymi. Polityka udzielania kredytów handlowych powinna być oparta na opracowaniu kryteriów i zasad oceny zdolności płatniczej odbiorców, z wyznaczeniem maksymalnych poziomów kredytu, oraz oceną możliwości samego przedsiębiorstwa do ponoszenia ryzyka kredytowania i kosztów finansowania sprzedaży. Istotnym punktem powinno być także ustalenie progu opłacalności kredytowania pod kątem zyskowności. Ważnym elementem zarządzania należnościami jest ponadto stała kontrola ich stanu i struktury.

Narzędziami wspomagającymi i ułatwiającymi kontrolę oraz zarządzanie należnościami przedsiębiorstwa są opracowane w tym celu wskaźniki. Pozwalają one na ocenę relacji należności do majątku, ich rotację oraz strukturę. Na podstawie ich analizy podejmowane są decyzje w sprawie gospodarowania należnościami, kształtowania ich wielkości a także windykacji .

Prowadzona przez firmę polityka aktywnej sprzedaży powoduje wzrost wielkości należności. Aby sprawdzić czy ich wzrost jest konsekwencją większej sprzedaży należy porównać przyrost sprzedaży z przyrostem należności. Wyższy przyrost należności powoduje zwiększenie ich udziału w sprzedaży, czego konsekwencją jest zwiększenie kosztów kredytowania. Jest to zjawisko negatywne jeśli jego efektem jest brak wzrostu udziału w rynku. Świadczy także o źle działającej windykacji należności.

Udział należności w majątku ogółem oraz majątku obrotowym przedstawiają wskaźniki:

Udział należności w majątku ogółem = należności / majątek ogółem x 100

Udział należności w majątku obrotowym = należności / majątek obrotowy x 100

Obliczeniu rotacji i długości ściągania należności służą wskaźnik obrotu należnościami, który określa ile razy w roku jest odtwarzany stan należności przedsiębiorstwa, oraz wskaźnik długości cyklu inkasa.

Cykl inkasa określa średni okres ściągania należności od kontrahentów. Wskaźniki te przedstawiają efektywność kontroli nad udzielonym kredytem oraz skuteczność prowadzonej w przedsiębiorstwie windykacji należności. Im dłuższy jest okres ściągania należności, tym większe jest ryzyko kredytowe, i w konsekwencji maleje szansa na odzyskanie pieniędzy od odbiorcy.

Wskaźnik obrotu należnościami = sprzedaż netto / średni stan należności

Cykl inkasa należności = średni stan należności / sprzedaż netto

Miarą ryzyka jakie towarzyszy sprzedaży z udziałem kredytu handlowego są wskaźniki udziału należności nieściągalnych w należnościach ogółem oraz w sprzedaży ogółem. W obu przypadkach wysoki udział należności nieściągalnych świadczy o ponoszonym przez przedsiębiorstwo wysokim ryzyku kredytowym oraz o konieczności zmiany polityki finansowania sprzedaży.

Udział należności nieściągalnych = należności nieściągalne / przychody ze sprzedaży

w sprzedaży ogółem

Prowadzona przez przedsiębiorstwo polityka finansowania odbiorców jest efektem występowania wielu czynników. Są one zależne od samej firmy poprzez wypracowanie zasad i reguł postępowania, akceptacji do ponoszenia ryzyka, potrzeby sprzedaży za wszelką cenę (w sytuacji wysokich kosztów stałych), a także są zdeterminowane otoczeniem rynkowym na którym funkcjonuje firma.

Konserwatywna polityka sprzedaży sprzyja ograniczeniom udzielania kredytu kupieckiego. Otrzymują go odbiorcy wiarygodni, mogący wykazać się odpowiednio wysokim majątkiem lub dysponujący zabezpieczeniem gwarantującym spłatę zobowiązań (weksle, gwarancje bankowe, zabezpieczenia hipoteczne). Stosowanie tej strategii znacznie zmniejsza ryzyko niewypłacalności kontrahentów. Ogranicza jednak ekspansję rynkową firmy. Zachowanie takie jest typowe dla firm dominujących na rynku, nierzadko posiadających pozycję monopolistyczną, jak i firm dysponujących silną pozycją swojej marki lub produktu.

Przeciwieństwem strategii konserwatywnej jest sprzedaż agresywna. Cechuje ją rozluźnienie polityki sprzedaży, w tym wymogów finansowych stawianych odbiorcom. Celem takiego zachowania jest ekspansja rynkowa, zdobycie wysokiego udziału w rynku lub zwiększenie zysków. Zagrożeniem dla przedsiębiorstwa stosującego tę politykę są mogące wystąpić kłopoty finansowe kontrahentów. Sytuacja taka prowadzi do opóźnień w regulowaniu należności, powstawania należności nieściągalnych. Konsekwencją są zwiększone koszty związane z finansowaniem należności oraz dodatkowe obciążenia związane z prowadzeniem ich windykacji.

Pośrednią polityką finansowania odbiorców jest strategia polegająca na elastycznym podejściu do kontrahentów. Stosowanie rygorystycznych lub liberalnych zasad kredytowania odbiorcy jest uzależnione od jego wiarygodności oraz stopnia wypłacalności, a także okresu na jaki kredyt handlowy ma być udzielony.

Instrumentem sprzyjającym stosowaniu tej strategii jest udzielanie klientom skonta. Polega to na określaniu warunków płatności kontrahentów za pomocą ustalonych opustów. Im krótszy termin płatności wybierze odbiorca, tym większy otrzyma rabat. Instrument ten pozwala na wliczenie całości lub części kosztu finansowania kredytu handlowego w cenę produktu lub usługi.

ZARZĄDZANIE ZAPASAMI

Zapasy są rzeczowymi aktywami obrotowymi przedsiębiorstwa. W ich skład wchodzą materiały nabyte w celu zużycia na potrzeby własne, wytworzone lub przetworzone przez jednostkę produkty gotowe (wyroby i usługi) zdatne do sprzedaży lub będące w toku produkcji, półprodukty oraz towary nabyte w celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym.

Przesłanką zaliczenia aktywów rzeczowych do majątku obrotowego przedsiębiorstwa jest przeznaczenie ich do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego, lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego typowego dla danej działalności, jeżeli trwa on dłużej niż okres 12 miesięcy.

Spośród wszystkich środków obrotowych aktywa rzeczowe charakteryzują się najniższą płynnością. Wynika to z ich materialnej postaci.

Proces zarządzania zapasami wiąże w sobie elementy logistyki (realizacja dostaw i magazynowanie) oraz zagadnienia związane z finansowaniem zakupu i przechowywania materiałów. Podstawowym jego celem jest utrzymanie zapasów na poziomie, który zapewni ciągłość procesu operacyjnego przedsiębiorstwa, przy minimalizowaniu kosztów finansowych związanych z utrzymaniem ich stanu.

Elementem determinującym wysokość zapasów jest wielkość produkcji i sprzedaży. Brak zapasów lub utrzymywanie ich na niskim poziomie wiąże się z ryzykiem przestojów produkcji, bądź przerw w sprzedaży. Z kolei utrzymywanie zapasów, bez względu na ich wielkość, zawsze pociąga koszty finansowe. Są to koszty stałe związane z dokonywaniem zakupów, oraz koszty zmienne zróżnicowane wysokością stanu zapasów i długością okresu magazynowania. Strategiczne zarządzanie zapasami powinno więc, z punktu finansów firmy, zmierzać do minimalizacji kosztów, poprzez wyznaczenie optymalnej częstotliwości i wielkości pojedynczych dostaw, oraz utrzymywania ciągłości sprzedaży.

Biorąc pod uwagę koszty związane z finansowaniem, zapasy dzielimy na:

• zapasy bieżące, które są niezbędne dla zapewnienia ciągłości produkcji lub sprzedaży. Ich maksymalny poziom, przy uwzględnieniu rezerwy bezpieczeństwa, nie powinien przekraczać potrzeb występujących pomiędzy dwoma kolejnymi cyklami dostaw,

• zapasy sezonowe, związane ze zmianą wielkości dostaw w związku z występowaniem cykli koniunktury popytu. Wymagają w okresach wzmożonej sprzedaży zaangażowania znacznych kapitałów w ich finansowanie. Zgromadzenie takich zapasów niesie ryzyko niepewności ich upłynnienia,

• zapasy nadmierne, są wynikiem źle prowadzonej polityki zakupowej lub występowania zakłóceń w rytmiczności dostaw. Jest to część zapasów, która przekracza poziom bieżący,

• zapasy zbędne są zapasami, których nie można wykorzystać w procesie operacyjnym przedsiębiorstwa, ze względu na ich nieprzydatność lub utratę wartości wykorzystania (np. zmiana technologii). Wymagają szybkiego zbycia lub likwidacji w związku z ponoszeniem kosztów ich finansowania, bez możliwości wykorzystania operacyjnego.

W celu optymalizacji gospodarki zapasami stosuje się wskaźniki oceniające rentowność zapasów. Szczególnie pomocny jest wskaźnik rotacji zapasów oraz jego modyfikacja w postaci wskaźnika rotacji zapasów w dniach.

Wskaźnik obrotu zapasami = sprzedaż netto / średni stan zapasów

Wskaźnik obrotu zapasami = średni stan zapasów / sprzedaż netto : 365

(w dniach)

Wskaźnik obrotu zapasami przedstawia ilość cykli obrotu zapasami w badanym okresie. Mówi o efektywności gospodarowania zapasami. Im jest wyższy tym lepsze zarządzanie zapasami i niższe koszty finansowania tych środków obrotowych. Drugi wskaźnik, rotacji w dniach, informuje ile dni jest koniecznych do sprzedaży średniego stanu zapasów.

Zarządzanie zapasami przedsiębiorstwa jest elementem polityki finansowej jedynie w zakresie kosztów finansowych ponoszonych w związku z ich obrotem. Nie obejmuje tematyki kształtowania doboru surowców i materiałów oraz ich przydatności dla wykorzystania w firmie, stanowiąc jedynie element wspomagający w procesie zakupów.

KAPITAŁY PRZEDSIĘBIORSTWA

Każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą potrzebuje do swojego funkcjonowania środków finansowych, pozwalających na realizację wyznaczonego celu.

Rolę tę spełniają środki ujęte w bilansie po stronie pasywów. Są nimi pochodzące od właścicieli kapitały własne, oraz mające swe źródło poza firmą kapitały obce.

Źródłem kapitałów przedsiębiorstwa są kapitały własne pochodzące z wpłat właścicieli i wygospodarowanego zysku, zobowiązania długoterminowe powstające w wyniku emisji obligacji, zaciągania kredytów i pożyczek, oraz zobowiązania krótkoterminowe w postaci kredytów bankowych, papierów wartościowych i kredytów handlowych. Kapitały te ze względu na czas przez jaki pozostają w dyspozycji przedsiębiorstwa, oraz funkcję którą w nim spełniają, mają charakter krótko lub długookresowy.

KAPITAŁY WŁASNE

Kapitały własne są obok kapitałów obcych elementem pasywów w strukturze bilansu przedsiębiorstwa.

Stanowią zatem jedno ze źródeł finansowania majątku, z tym że w przeciwieństwie do kapitałów obcych, są pozostawione trwale do dyspozycji przedsiębiorstwa. Powinny one stanowić podstawową wielkość w kapitałach ogółem. Kapitały własne to różnica między aktywami przedsiębiorstwa a jej zobowiązaniami. Ich wycena zostaje dokonywana w wartości nominalnej wkładów.

Źródło pochodzenia kapitałów własnych ma charakter zewnętrzny w postaci wniesionych udziałów przez właścicieli, oraz wewnętrzny jako pozostawiony w przedsiębiorstwie zysk.

Przepisy stanowią, że kapitały te ujmuje się w księgach rachunkowych z podziałem na rodzaje i według zasad określonych przepisami prawa, postanowieniami statutu lub umowy.

W ramach kapitałów własnych wyróżniamy trzy formy kapitałów. Są to kapitał podstawowy, kapitał zapasowy oraz kapitał rezerwowy.

Kapitał podstawowy jest kapitałem początkowym. Jest on niezbędny do powołania podmiotu i rozpoczęcia przez niego działalności gospodarczej. Stanowi także minimum gwarantujące zabezpieczenie wierzycieli spółki. Kapitał podstawowy przybiera różne nazwy zależnie od formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa. W spółkach kapitałowych oraz spółce komandytowo-akcyjnej nosi nazwę kapitału zakładowego, w spółkach osobowych oraz spółkach cywilnych jest kapitałem właścicieli, w przedsiębiorstwach państwowych to fundusz założycielski, a w spółdzielniach fundusz udziałowy.

Obowiązek wniesienia kapitału podstawowego oraz jego wysokość są zależne od typu przedsiębiorcy.

Spółki osobowe, jako że za ich zobowiązania odpowiada swoim majątkiem spółka a także na zasadzie subsydiarności i solidarności z nią wspólnicy całym swoim majątkiem, nie mają wyznaczonego minimalnego poziomu kapitału początkowego. Wnoszony przez wspólników wkład, mogący mieć formę rzeczową bądź usług świadczonych na rzecz spółki, umożliwia rozpoczęcie i prowadzenie działalności. Zabezpieczeniem wierzycieli jest majątek wspólników.

W przypadku spółek kapitałowych ustalony jest obowiązek wniesienia minimalnego kapitału początkowego. Regulują to przepisy Ksh. Może być on wniesiony w formie pieniężnej lub w postaci aportu. Aportem są rzeczowe składniki majątkowe, np. nieruchomości, maszyny, środki transportu.

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością minimalny poziom kapitału zakładowego to 5 tys. złotych, i dzieli się on na udziały o wartości nominalnej nie niższej niż 50 złotych. Przepisy dopuszczają zróżnicowanie wartości nominalnej udziałów.

W spółce akcyjnej kapitał zakładowy stanowią akcje. Ich wartość nominalna jest jednakowa i określona w statucie spółki. Nie może być niższa niż 1 grosz, a kapitał zakładowy nie powinien być niższy niż 100 tys. złotych.

Kapitał zakładowy spółki komandytowo-akcyjnej, której uregulowania w zakresie kapitału i organów spółki są analogiczne jak w przypadku spółki akcyjnej, wynosi 50 tys. złotych.

W przypadku przedsiębiorstw państwowych oraz spółdzielni przepisy prawa nie określają wysokości funduszu, odpowiednio założycielskiego i udziałowego.

Fundusz założycielski przedsiębiorstwa państwowego powstaje w wyniku wniesienia go przez organ założycielski, który wyposaża jednostkę w środki niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej. Może być on zwiększany przez dotacje z budżetu państwa.

Fundusz udziałowy spółdzielni powstaje z dokonywanych przez jej członków wpłat członkowskich oraz odpisów na udziały członkowskie z podziału nadwyżki bilansowej.

Wysokość kapitału zakładowego w spółkach kapitałowych może ulegać zmianie. Jedynym wymogiem formalnym w zakresie jego poziomu jest utrzymanie minimalnej wysokości przewidzianej przepisami ustawy.

Zwiększenie kapitału zakładowego jest dokonywane w celu pokrycia strat, poprawy płynności finansowej, lub zasilenia firmy zastrzykiem kapitału w celu rozwoju. Może to nastąpić w formie wniesienia przez właścicieli wkładów do spółki, emisji akcji, pozostawienia w spółce wygospodarowanego zysku, przeniesienia środków z kapitału zapasowego lub rezerwowego, zamiany zobowiązań na akcje lub udziały.

Zwiększenie kapitału przez pozostawienie zysku do dyspozycji spółki, czyli jego reinwestycja, jest podejmowane przez wspólników spółki kapitałowej (udziałowcy, akcjonariusze). Następuje w drodze rezygnacji z wypłaty części lub całości zysku w postaci dywidendy. Zysk ten może także zasilić kapitał zapasowy lub kapitał rezerwowy.

Przedsiębiorstwo może zostać również dokapitalizowane z zewnątrz. Mogą to zrobić właściciele w drodze wniesienia nowych udziałów w formie aktywów trwałych bądź aktywów obrotowych (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością), lub objęcia nowej emisji akcji.(spółka akcyjna). Udziały lub akcje mogą również zostać objęte przez osoby nie będące dotychczas współwłaścicielami.

Kapitał zakładowy może być podniesiony ze środków własnych spółki. Decyzją wspólników mogą zostać przeniesione do niego środki zgromadzone jako kapitał zapasowy bądź rezerwowy.

Zmniejszenie kapitału zakładowego przedsiębiorstwa może nastąpić w wyniku pokrycia straty bilansowej, ograniczenia działalności spółki, wycofania części kapitałów przez właścicieli. Szczególną sytuacją zmniejszenia kapitału zakładowego jest odkupienie akcji w celu ich umorzenia. Spółka nie może bowiem nabywać akcji własnych, a jednym z wyjątków jest ich odkupienie w celu umorzenia, co prowadzi do obowiązku zmniejszenia kapitału zakładowego.

Kapitał zapasowy jest kolejnym elementem kapitału własnego. Jest obligatoryjny w spółce akcyjnej, natomiast jego powstanie w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością zależy od postanowień zawartych w umowie spółki. W przedsiębiorstwie państwowym występuje jako fundusz przedsiębiorstwa, a w spółdzielni jako fundusz zasobowy.

W spółce akcyjnej istnieje obowiązek utworzenia kapitału zapasowego celem zabezpieczenia na wypadek wystąpienia strat. Są do niego wpłacane kwoty w wysokości 8% zysku z danego roku obrotowego, aż do osiągnięcia poziomu co najmniej ⅓ wysokości kapitału zakładowego. Kapitał zapasowy w spółce akcyjnej powstaje także na skutek emisji akcji powyżej ich wartości nominalnej, dopłat akcjonariuszy, przeniesienia środków z kapitału rezerwowego. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością kapitał zapasowy może powstać w wyniku dopłat wspólników.

Zmniejszenie kapitału zapasowego w spółkach kapitałowych może być efektem pokrycia straty bilansowej, na co może być przeznaczony kapitał zapasowy w wysokości do ⅓ wysokości kapitału podstawowego, oraz przeniesienia środków celem zwiększenia kapitału zakładowego.

W przedsiębiorstwie państwowym funkcję kapitału zapasowego pełni fundusz przedsiębiorstwa. Jest on wartością majątku przedsiębiorstwa, która pochodzi z wypracowanego i zatrzymanego przez jednostkę zysku.

Fundusz zasobowy spółdzielni powstaje z wpłaty wpisowego, odpisu z zysku, przyjętych wkładów. Zmniejsza się w wyniku pokrycia straty lub umorzenia środków trwałych.

Kapitał rezerwowy wchodzi obok kapitału podstawowego i zapasowego w skład kapitałów własnych przedsiębiorstwa. Nie jest jednak kapitałem obowiązkowym. Jego utworzenie może przewidywać statut lub umowa spółki. Tworzony jest w celu pokrywania szczególnych strat, a także na planowane wydatki, które przekraczają bieżące możliwości przedsiębiorstwa lub są związane z planowanymi inwestycjami.

Zgromadzone w kapitale rezerwowym środki mogą być przeznaczone na zwiększenie kapitału zakładowego, pokrycie straty bilansowej a także na wypłatę dywidendy.

KAPITAŁY OBCE KRÓTKO I DŁUGOTERMINOWE

Każde przedsiębiorstwo dla właściwego i stabilnego funkcjonowania musi oprócz dysponowania wystarczającym poziomem kapitału własnego, wspomagać swoją działalność obcymi źródłami finansowania. Kapitały obce występujące po stronie pasywów bilansu, są wnoszone do przedsiębiorstwa na czas określony. W zależności od terminu na jaki zostały udostępnione dzielimy je na długoterminowe i krótkoterminowe.

Z chwilą pozyskania obcego finansowania po stronie pasywów bilansu przedsiębiorstwa pojawiają się zobowiązania.

Zobowiązanie to wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczeń o wiarygodnie określonej wartości, które spowoduje wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki. Świadczenie to może mieć formę wypłaty gotówki, przekazanie składnika majątku, zamiany zobowiązań lub ich konwersji na kapitał własny.

Ze względu na termin wymagalności dzielimy zobowiązania na krótko i długoterminowe. Zobowiązania krótkoterminowe to ogół zobowiązań z tytułu dostaw i usług, a także te, które stają się wymagalne w terminie 12 miesięcy od dnia bilansowego. Długoterminowymi zobowiązaniami są zobowiązania inne niż z tytułu dostaw i usług oraz takie, których okres wymagalności przekracza 12 miesięcy.

Źródłem obcego, długoterminowego finansowania działalności przedsiębiorstwa mogą być emisja obligacji, pożyczka od właścicieli przedsiębiorstwa oraz kredyty bankowe.

Emisja przez przedsiębiorstwo obligacji jest zobowiązaniem do zwrotu otrzymanej pożyczki w przewidzianym terminie wraz z ustalonymi odsetkami. Tę formę pozyskiwania długoterminowego kapitału praktykują renomowane, posiadające wysoką wiarygodność przedsiębiorstwa. Celem emisji jest pozyskanie kapitału na rozwój lub realizację planów inwestycyjnych. Jest to dla emitenta stabilne, oraz tańsze od kredytu czy emisji nowych akcji, źródło kapitału.

Istnieje możliwość emisji obligacji zamiennych, tj. takich, które dają prawo nabywcy zamiany swojej wierzytelności na akcje lub udziały emitenta.

Przedsiębiorstwo może także pozyskiwać długoterminowe kapitały w postaci pożyczek od właścicieli. Kosztem w tym wypadku są wypłacane na bieżąco odsetki od otrzymanej kwoty.

Powszechną i dostępną dla szerokiej rzeszy przedsiębiorców formą pozyskiwania kapitału na działalność są kredyty bankowe. Mogą one mieć postać kredytów długo i krótkoterminowych.

Kredyty długoterminowe są zaciągane w celu pozyskania długoterminowych kapitałów (np. 10 lat) na finansowanie inwestycji w składniki majątkowe (zakup nieruchomości, środki transportu, linie technologiczne, maszyny i urządzenia, patenty, licencje). Zaciągnięcie kredytu wymaga przedstawienia biznesplanu, udzielenia przez kredytobiorcę gwarancji spłaty (hipoteka, zastaw, cesja) oraz posiadania wkładu własnego.

W celu finansowania bieżącej działalności przedsiębiorstwa zaciągają bankowe kredyty krótkoterminowe. Wyróżnić tutaj można kredyty w rachunku bieżącym oraz kredyty obrotowe. Służą one pokrywaniu przejściowych braków środków pieniężnych oraz finansowaniu zakupu majątku obrotowego w postaci zapasów czy środków do produkcji. Okres przyznania kredytu krótkoterminowego to okres do 12 miesięcy. Wysokość kredytu ustalana jest na podstawie uzyskiwanych przez przedsiębiorstwo przychodów.

Źródłem pozyskania krótkoterminowych kapitałów są kredyty handlowe. Wykorzystywane są one do finansowania bieżącej działalności przedsiębiorstwa. Zwłaszcza podmioty nie dysponujące wystarczającym kapitałem własnym sięgają po ten sposób pozyskiwania środków obrotowych.

Pomimo możliwości ustanowienia zabezpieczenia spłaty kredytu handlowego, wymaga on dużego, wzajemnego zaufania do siebie kontrahentów. Zaletą dla odbiorcy jest brak ponoszenia kosztów finansowania w postaci odsetek, jeśli płatności realizowane są terminowo, lub możliwość ich umorzenia przez dostawcę w przypadku zwłoki.

Formą pozyskiwania krótkoterminowego kapitału przez duże i solidne przedsiębiorstwa jest emisja krótkoterminowych papierów dłużnych. Są to zaciągane bezpośrednio na rynku pieniężnym pożyczki występujące w postaci bonów pieniężnych, bonów komercyjnych, weksli. Zaletą tych papierów jest niższy niż w przypadku kredytów bankowych koszt pozyskania kapitału oraz duża skala zaciąganych pożyczek.

INWESTYCJE KAPITAŁOWE

Inwestycją jest takie wykorzystanie kapitału, którego celem jest powiększenie jego wartości. Proces inwestycji kapitału to kolejny po zarządzaniu kapitałem obrotowym i pozyskiwaniem finansowania element zarządzania finansami przedsiębiorstwa. Ma on z reguły charakter długofalowy, i polega na podejmowaniu działań zmierzających do stworzenia podstaw rozwoju przedsiębiorstwa na przestrzeni kilku lat.

Zarządzanie inwestycjami polega na osiągnięciu maksymalnego zwrotu z zainwestowanego kapitału przy akceptowalnym poziomie ryzyka.

RODZAJE INWESTYCJI KAPITAŁOWYCH

Inwestycją kapitałową jest zasób majątkowy, który jest wykorzystywany przez przedsiębiorstwo w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych w postaci przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania przychodów w postaci odsetek, dywidend czy innych pożytków, a także z transakcji handlowej. Istotą inwestycji jest to, że zasoby te nie mogą być użytkowane na potrzeby własne.

Działania inwestycyjne dotyczą aktywów w postaci nieruchomości, wartości niematerialnych i prawnych, oraz aktywów finansowych. Stąd inwestycje dzielimy na te o charakterze niefinansowym obejmujące nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne, oraz inwestycje w aktywa finansowe.

Nieruchomością inwestycyjną jest grunt, budynek bądź ich części, nie używane na własne potrzeby, z których właściciel lub korzystający w leasingu osiąga przychody. Są nimi także nieruchomości, których posiadanie wiąże się z korzyścią wynikającą ze wzrostu ich wartości.

Inwestycje w aktywa finansowe obejmują instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką, które są płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w okresie dłuższym niż 12 miesięcy od dnia bilansowego lub daty ich złożenia, wystawienia lub nabycia.

Aktywa finansowe występują w bilansie w postaci udziałów lub akcji obcych, innych papierów wartościowych, udzielonych pożyczek oraz innych aktywów finansowych (np. lokaty bankowe długoterminowe).

POMIAR EFEKTYWNOŚCI INWESTYCJI

Proces inwestycyjny jest przedsięwzięciem angażującym kapitał na dłuższy okres czasu. Stąd przedsiębiorca przed powzięciem decyzji powinien dokonać analizy opłacalności, oraz przeprowadzić proces planowania finansowego. Planowanie powinno wyznaczyć strategię rozwoju przedsiębiorstwa ze wskazaniem celu inwestycji, przedstawienia alternatywnych możliwości korzystnego i bezpiecznego zaangażowania środków, oraz uwzględnić prognozę przychodów i wydatków w związku z prowadzonym procesem inwestycyjnym.

Przy ocenie rentowności przedsięwzięcia inwestycyjnego, dla właściwej oceny ponoszonych kosztów i spodziewanych korzyści, istotne jest określenie poziomu nakładów inwestycyjnych oraz nadwyżki finansowej.

Nakładami inwestycyjnymi są wszystkie koszty przedsiębiorstwa ponoszone w związku z zakupem, wytworzeniem oraz sfinansowaniem środków w toku rozpoczęcia i realizacji projektu.

Nadwyżką finansową są uzyskane korzyści, czyli różnica przychodów z inwestycji nad kosztami. Stanowią ją osiągane z inwestycji zysk netto i amortyzacja.

Porównanie osiąganej w trakcie eksploatacji inwestycji nadwyżki finansowej z poniesionymi nakładami inwestycyjnymi, pozwala na ocenę efektywności projektu w zakresie: okresu zwrotu z inwestycji, stopy zyskowności inwestycji, aktualnej wartości nadwyżki finansowej netto, stopy zwrotu nakładów inwestycyjnych.

Wskaźnik okresu zwrotu inwestycji pokazuje czas, który jest konieczny do zrekompensowania wydatków poniesionych na realizację inwestycji. Jest to stosunek sumy nakładów inwestycyjnych do nadwyżki finansowej. Najkorzystniejszy jest krótki okres zwrotu, który pozwala na szybkie odzyskanie zainwestowanego kapitału i ponowne jego wykorzystanie. Sytuacja taka jest korzystna także z powodu skrócenia okresu ryzyka związanego z realizacją projektu.

Wskaźnik stopy zyskowności inwestycji jest relacją osiąganych nadwyżek finansowych do ponoszonych kosztów. Wskaźnik ten informuje czy uzyskany zysk z inwestycji pokryje wydatki a tym samym czy inwestycja jest ekonomicznie opłacalna. Koszt realizowanego projektu powinien odpowiadać minimalnej stopie zysku z inwestycji.

Metoda badania efektywności inwestycji poprzez obliczenie aktualnej wartości nadwyżki finansowej netto (NPV - Net Presetnt Value) jest sposobem, dzięki któremu dokładniej niż w przypadku wskaźnika zwrotu inwestycji można ocenić efektywność wykorzystania kapitału. Uwzględniony jest tutaj czynnik upływu czasu, a co się z tym wiąże zmiana wartości i kosztu pieniądza. Wskaźnik wartości zaktualizowanej netto jest różnicą nakładów inwestycyjnych i sumy przewidywanych przyszłych nadwyżek przy uwzględnieniu ich aktualnej wartości. Metoda ta ocenia kwotowo efektywność wykorzystania inwestowanego kapitału. Jest to najbardziej odpowiedni sposób oceny efektywności inwestycji kapitałowych. Dodatni wskaźnik NPV mówi, że projekt jest korzystny w przypadku jego realizacji, z punktu osiągnięcia zysków.

Wewnętrzna stopa zwrotu nakładów inwestycyjnych (IRR - Internal Rate of Return) jest sposobem przedstawienia w formie procentowej efektywność wykorzystania inwestowanego kapitału. Metoda ta jest zbliżona w sposobie oceny do wskaźnika aktualnej wartości nadwyżki finansowej netto. IRR jest stopą dla której NPV = 0, tzn. suma nakładów inwestycyjnych równa się sumie zaktualizowanej nadwyżki finansowej. Przy ocenie typowych inwestycji oba wskaźniki dają podobny wynik, z tym że jeden ma wartość kwotową a drugi procentową. W przypadku pojawienia się różnicy w obliczonym wyniku, należy stosować się do NPV jako wskaźnika podstawowego.

Wykorzystanie przedstawionych wskaźników efektywności inwestycji daje podstawę do podjęcia decyzji w zakresie rozpoczęcia bądź kontynuowania procesu inwestycyjnego. Z perspektywy właścicieli projekt o najwyższym poziomie nadwyżki finansowej jest najkorzystniejszy, gdyż w ostatecznym rozrachunku daje najwyższą wartość w postaci wzrostu wartości przedsiębiorstwa.

Art. 48 ust. 1 ww. ustawy.

Art. 48 ww. ustawy.

Załącznik nr 1 ustawy z 29 IX 1994r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002 Nr 76 poz. 694 z późn. zm.)

Art. 45 ust. 3 ustawy z 29 IX 1994r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002 Nr 76 poz. 694 z późn. zm.)

Art. 45 ust. 3 ustawy z 29 IX 1994r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002 Nr 76 poz. 694 z późn. zm.)

Art. 48a ww. ustawy.

Art. 54 ust. 3 ww. ustawy.

Załącznik nr 1 ustawy z 29 IX 1994r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002 Nr 76 poz. 694 z późn. zm.)

Ustawa z 15 IX 2000r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000r. Nr 94 poz. 1037 z późn. zm.)

Art. 362 ustawy z 15 IX 2000r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000r. Nr 94 poz. 1037 z późn. zm.)

Art. 35 ustawy z 29 IX 1994r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002 Nr 76 poz. 694 z późn. zm.)

Art. 54 ust. 3 ustawy z 29 IX 1994r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002r. Nr 76 poz. 694 z późn. zm.)

Art. 194, 349 ustawy z 15 IX 2000r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000r. Nr 94 poz. 1037 z późn. zm.)

Art. 3 ust. 1 pkt. 18c ustawy z 29 IX 1994r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002r. Nr 76 poz. 694 z późn. zm.)

Art. 3 ust. 1 pkt. 18a ww. ustawy.

Art. 28 ust.1 pkt.10 ustawy z 29 IX 1994r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002r. Nr 76 poz. 694 z późn. zm.)

Art. 36 ust. 1 ww. ustawy.

Art. 154§1 i 2 ustawy z 15 IX 2000r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000r. Nr 94 poz. 1037 z późn. zm.)

Art. 308§1 i 2 ww. ustawy.

Art. 126§1 i 2 ww. ustawy.

Art. 46 ust. 1 ustawy z 25 IX 1981r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 2002r. Nr 112 poz. 981 z późn. zm.)

Art. 78§1 pkt.1 ustawy z 16 IX 1982r. Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003r. Nr 188 poz. 1848 z późn. zm.)

Art. 260§1 i 442§1 ustawy z 15 IX 2000r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000r. Nr 94 poz. 1037 z późn. zm.)

Art. 362§1 pkt. 5 ustawy z 15 IX 2000r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000r. Nr 94 poz. 1037 z późn. zm.)

Art. 396§1 ustawy z 15 IX 2000r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000r. Nr 94 poz. 1037 z późn. zm.)

Art. 396§5, 260§1 i 442§1 ww. ustawy.

Art. 396§4 ww. ustawy.

Art. 3 ust. 1 pkt. 20 ustawy z 29 IX 1994r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002r. Nr 76 poz. 694 z późn. zm.)

Art. 3 ust. 1 pkt. 22 ww. ustawy.

Art. 3 ust. 1 pkt. 17 ustawy z 29 IX 1994r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002r. Nr 76 poz. 694 z późn. zm.)

Art. 3 ust. 1 pkt. 24 ustawy z 29 IX 1994r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002r. Nr 76 poz. 694 z późn. zm.)

26

KAPITAŁ

STAŁY

MAJĄTEK

TRWAŁY

MAJĄTEK

TRWAŁY

KAPITAŁ

WŁASNY

KAPITAŁ

OBCY

MAJĄTEK

OBROTOWY

MAJĄTEK

OBROTOWY

KAPITAŁ

OBCY

MAJĄTEK

TRWAŁY

KAPITAŁ

STAŁY

KAPITAŁ

OBROTOWY

BRUTTO

AKTYWA

BIEŻĄCE

ZOBOW.

KRÓTKOT.

KAPITAŁ

OBROTOWY

NETTO

---