Rzucić palenie zawsze warto

Sekcja: InformacjeData publikacji: 2007-11-21

Czy w Polsce panuje moda na niepalenie?
- W Polsce pali ok. 40 proc. mężczyzn i ok. 25 proc. kobiet. Ale faktycznie, na skutek kampanii prozdrowotnych prowadzonych od wielu lat przez Centrum Onkologii, ale również przez lokalnych organizatorów, świadomość szkodliwości palenia jest coraz większa. Coraz więcej jest też palaczy, którzy chcieliby rzucić palenie, ale mają z tym problem. Zdaniem specjalistów amerykańskich, każda taka osoba powinna otrzymać leczenie farmakologiczne. W Polsce uważamy, że leczeni powinni być nie wszyscy, ale palacze silnie lub średnio uzależnieni od nikotyny, bo wtedy faktycznie szanse samodzielnego rzucenia palenia są bardzo małe.

Od czego zacząć, aby zwiększyć szanse na wyjście z nałogu?
- Aby leczenie było efektywne, musi być spełnionych kilka warunków. Po pierwsze, osoba paląca musi mieć silną motywację do rzucenia palenia. To nie może wypływać z porad innych osób, namowy rodziny. Palacz rzeczywiście musi chcieć rzucić palenie.
Po drugie, musi być do tego gotowy, tzn. rozważać to na poważnie, „przymierzać się" do tego. Po trzecie, musi zdawać sobie sprawę, że prawdopodobnie za pierwszym razem to mu się nie uda, a prób może być kilka, a nawet kilkanaście.

Co na tym etapie może zrobić lekarz?
- W pierwszej kolejności ocenić stopień uzależnienia. Służą do tego proste testy, m.in. test Fagerströma. Można w nim otrzymać od 0 do 10 pkt, przy czym wynik między 7 a 10 oznacza bardzo silne uzależnienie, między 4 a 6 - średnie, a poniżej - słabe i w tym przypadku trzeba się zastanowić, czy leczenie farmakologiczne jest wskazane. W pozostałych grupach leczenie jest wskazane. Udowodniono nawet, że farmakoterapia znacząco podwyższa odsetek osób, którym udaje się z jej pomocą rzucić palenie.
Lekarz ocenia też gotowość do walki z nałogiem - i to jest też bardzo proste. Wystarczy zadać pytanie, kiedy osoba paląca chce rzucić palenie. Jeśli ma taki plan w ciągu najbliższych dni - do miesiąca, uważa się, że jest na to gotowa. Ale jeśli odsuwa to w czasie, np. chce to zrobić od nowego roku albo na swoje imieniny, a jest to dość odległy termin, to jej motywacja jest znacznie słabsza. Rolą lekarza jest podtrzymanie pacjenta w tej decyzji oraz poprzez rozmowę i wsparcie psychologiczne przeprowadzenie go do bardziej aktywnej postawy. Na tym etapie można np. zaproponować wspólne ustalenie daty porzucenia nałogu, najlepiej w krótszym terminie.
I zostaje jeszcze kwestia motywacji, którą też można sprawdzić za pomocą testów. Dzięki nim ustala się, czy palacz ma wewnętrzne przekonanie, czy raczej podjął decyzję o rzuceniu palenia na skutek namowy innych, co daje znacznie słabsze efekty.

Skąd lekarze mogą czerpać wiedzę, jak pomóc swoim pacjentom rzucić palenie?
- W Instytutach Kardiologii, Onkologii oraz Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, ale także w innych placówkach w całej Polsce prowadzone są szkolenia. Oczywiście, jeśli lekarz jest zainteresowany tym tematem i wie cokolwiek na temat mechanizmu uzależnienia i konieczności wsparcia psychologicznego, to intuicyjnie zapewne potrafi poprowadzić takiego pacjenta. Ale terapia uzależnienia ma wiele różnych aspektów i przeszkód, dlatego szkolenia: jak należy przeprowadzić rozmowę, jakie elementy poruszyć, jak wspierać pacjenta, jakie leki zastosować, jak je dawkować, jakie są przeciwwskazania bardzo ułatwiają lekarzom prawidłowo prowadzić palących pacjentów.
Oprócz tego publikowane są wytyczne dotyczące leczenia i rozpoznawania choroby tytoniowej. W Polsce bardziej ogólne zalecenia, opracowane przez wielu specjalistów, zostały wydane przez Instytut Onkologii, węższe wytyczne, dla pneumonologów opublikowano w czasopiśmie Pulmonologia i Alergologia Polska w 2006 roku.
Wyznacznikiem działania każdego lekarza jest system organizacji opieki zdrowotnej. Wspomniane wcześniej szkolenia są konieczne do zakontraktowania przez Narodowy Fundusz Zdrowia takiej usługi profilaktycznej. Lekarze poz mogą wtedy zawrzeć dodatkowy kontrakt na działania profilaktyczne i jest to usługa oddzielnie płatna. Jednak środki, jakie przeznacza NFZ na te programy są na tyle niesatysfakcjonujące, że lekarze niechętnie podejmują świadczenie dodatkowych usług. Niemniej jednak uważa się, że każdego lekarza powinna obowiązywać zasada przeprowadzenia tzw. minimalnej interwencji, czyli zapytania o nałóg każdego pacjenta, który zjawia się u niego w gabinecie, bez względu na to, z jakim schorzeniem przychodzi, i zaoferowanie mu pomocy, jeśli wyraża chęć porzucenia nałogu. A jeśli lekarz sam nie czuje się na siłach lub nie ma czasu na prowadzenie pacjenta, może go skierować do poradni specjalistycznej.

Co jeszcze lekarz poz ma do zaoferowania pacjentowi, który wyraża chęć i gotowość do rzucenia nałogu palenia?
- Jeśli po wstępnej diagnostyce lekarz uznaje, że konieczne jest wprowadzenie terapii farmakologicznej, ma do wyboru dwie grupy leków: zawierające nikotynę oraz oddziałujące na centralny układ nerwowy i mechanizmy uzależnienia, związane z uwalnianiem różnych neurotransmiterów. Głównym neurotransmiterem odpowiedzialnym za odczuwanie przyjemności przy paleniu jest dopamina. rodki, które oddziałują na te mechanizmy, powodują zmniejszenie wydzielania dopaminy na tyle, że palenie nie jest już związane z tak dużą przyjemnością.
Leki zawierające nikotynę działają inaczej: dostarczają nikotynę w czystej postaci, ale bez dodatkowych związków chemicznych, karcynogennych i toksycznych, których w dymie papierosowym jest ponad 4 tysiące. Poziom satysfakcji po podaniu leku jest znacznie mniejszy niż przy zapaleniu papierosa, nie ma też uczucia przyjemności, jakie towarzyszy paleniu, bo leki te dostarczają do organizmu znacznie niższą dawkę nikotyny i nie łączą się z receptorami centralnego układu nerwowego tak szybko, jak po wypaleniu papierosa. Ich zadaniem jest zmniejszyć objawy odstawienia.
Wśród leków zawierających nikotynę mamy do dyspozycji gumę, plastry, tabletki podjęzykowe, mini-tabs do ssania, inhalator (działa podobnie jak guma czy tabletki, ponieważ cząsteczki aerozolu osadzają się w górnym układzie oddechowym). Z preparatów dostępnych na świecie, w Polsce nie ma jedynie inhalatora donosowego, który najbardziej imituje wypalenie papierosa, najszybciej powodując wzrost stężenia nikotyny we krwi, ale jednocześnie jest preparatem najbardziej uzależniającym.

Jaka jest skuteczność poszczególnych grup leków?
- Przyjęło się, że aby uznać kogoś za osobę niepalącą, musi ona nie palić co najmniej 6 miesięcy, a najlepiej rok. Po roku skuteczność leczenia, wszystko jedno jakimi lekami, wynosi 20-30 proc. To bardzo dobry wynik, biorąc pod uwagę, że uzależnienie od nikotyny jest równie silne, jak uzależnienie od kokainy czy heroiny.
W badaniach kontrolowanych skuteczność preparatów zawierających nikotynę jest dwa razy wyższa w porównaniu z placebo. W przypadku bupropionu i warenikliny, czyli leków działających centralnie, wyniki te są nawet lepsze. Bupropion jest bardziej skuteczny od plastra nikotynowego, a jeśli zastosuje się oba te preparaty jednocześnie, to efekty leczenia po roku wynoszą ok. 36 proc. W przypadku warenikliny wyniki niepalenia przez rok wynoszą trzydzieści kilka procent, a w trzech kontrolowanych badaniach wareniklina wykazuje przewagę i nad placebo, i nad bupropionem.

Czy preparaty antynikotynowe są całkowicie bezpieczne?
- Te działające centralnie mogą wchodzić w interakcje z innymi lekami i powodować poważne działania niepożądane, np. bupropion może wywołać drgawki, dlatego nie można podawać go osobom, które kiedykolwiek w przeszłości, nawet w wieku niemowlęcym czy podczas gorączki, miały drgawki, osobom, które miały uraz czaszki. Trzeba bardzo dokładnie odnosić się do przeciwwskazań podawanych przez producenta. W przypadku warenikliny objawem niepożądanym są nudności, a w przypadku bupropionu - bezsenność, suchość w ustach. Koniecznie należy o tym uprzedzić pacjenta, wtedy dolegliwości są mniej niepokojące.
Jeśli chodzi o preparaty zawierające nikotynę, trzeba pamiętać, że można się od nich uzależnić; dzieje się tak u ok. 5-10 proc. pacjentów. Potrafią oni zażywać te leki latami, ale i tak jest to znacznie mniej szkodliwe niż samo palenie. Leki zawierające nikotynę dają mniej objawów niepożądanych, można je stosować praktycznie u każdego, nie ma bezwzględnych przeciwwskazań.

Dlaczego jednym rzucenie palenia przychodzi łatwo, a inni walczą z tym nałogiem z marnym skutkiem?
- Palenie jest uzależnieniem fizycznym, ale i psychologiczno-socjalnym. Wszystko zależy więc od tych dwóch elementów. Są osoby, które pod wpływem stresującej i zagrażającej zdrowiu czy życiu sytuacji, jak np. przebycie zawału, rzucają palenie z dnia na dzień i nigdy nie wracają do nałogu, a inni po zawale palą jeszcze na oddziale reanimacyjnym. Każdy ma bowiem inny metabolizm, inną genetykę, inny polimorfizm genów, zwłaszcza dla dopaminy - głównego „sprawcy" uzależnienia. Po to właśnie są testy, żeby określić, kto jest bardziej, a kto mniej uzależniony i zdecydować, czy można próbować rzucać palenie bez leków, a jeśli nie - jakie leki zastosować.

A co z palaczami, którzy palili dwadzieścia, trzydzieści lat? Czy po tak długim czasie rzucanie papierosów ma jeszcze sens?
- Nie ma czegoś takiego jak nieodwracalne zmiany, nie ma szkód narządowych, których nie można byłoby naprawić. Zaprzestanie palenia w każdym wieku wiąże się z poprawą stanu zdrowia, tak więc rzucić palenie zawsze warto. Oczywiście ryzyko zachorowania na raka płuca zmniejsza się bardzo powoli - to wynika z powolnego rozwoju nowotworu i długiego okresu latencji, który wynosi 15-20 lat. Zasada jest taka, że im dłużej pacjent palił, tym ryzyko trwa dłużej, nawet 10-15 lat. Może się więc zdarzyć, że pacjent rzucił palenie, a po kilku czy nawet kilkunastu latach jednak zachoruje na raka płuc. Jednak w przypadku innych narządów poprawa jest znacznie szybsza, np. ryzyko zachorowania na zawał już po roku jest takie, jak u osoby niepalącej. Jest więc o co walczyć.