MIĘDZYWOJENNA POEZJA SKAMANDRYCKA

Skamandryci - poeci skupieni początkowo wokół studenckiego czasopisma „Pro Arte et Studio”, potem miesięcznika „Skamander" (zał. 1920) wychodzącego w Warszawie w latach 1920-1927 i 1935-1939. W skład ugrupowania weszli poeci prezentujący zróżnicowane postawy twórcze; każdy z nich był silną indywidualnością, każdy z nich w ciągu następnych lat okazał się ważną postacią życia literackiego. Poeci wchodzący w skład grupy wydawali czasopismo studenckie "Pro arte et studio", a w 1918 r., na fali entuzjazmu i radości z odzyskanej niepodległości, założyli kabaret artystyczny "Pod Pikadorem".0d roku 1924 organem prasowym tego środowiska stał się założony i prowadzony przez Mieczysława Grydzewskiego tygodnik „Wiadomości Literackie”. Skamandryci byli grupą bezprogramową stronili od jednoznacznego określenia się artystyczno-ideowego. Ich poezja ewoluowała przez okres całego dwudziestolecia, trudno więc mówić o jakichś konkretnych jej wyznacznikach. Generalnie Skamandryci nie zrywali z tradycyjną wersyfikacją poetyką czy spojrzeniem na sztukę. Tkwili w tradycji poezji polskiej, lecz jednocześnie wzbogacili ją o konkret, sensualizm i powszedniość, polegającą głównie na uczynieniu prostego, zwykłego człowieka bohaterem wierszy. Byli to:

Julian Tuwim (1894-1953) - tom: Czyhanie na Boga 1918): Do krytyków (zachwyt nad codziennością zauroczenie samym faktem istnienia), ***Zycie? (biologiczna natura człowieka okazuje się wystarczającą racją istnienia), Wiosna (erotyk, miłość przedst. jako tajemnica krwi, serca - ciała), Ranyjulek (radość istnienia, słownictwo gwarowe, potoczne); Wiosna - dytyramb (antyurbanizm, miasto okazuje się niszczącym molochem -bezwzględnym i okrutnym, fizyczna i duchowa agonia człowieka i jego destrukcja moralna), Sitowie (analiza dramatycznego konfliktu między słowem-pojęciem a rzeczą która pod nim się ukrywa: rzeczą realną istniejącą, podczas gdy słowo wydaje się martwe), Rzecz czarnoleska (ekspresjonistyczny niepokój o adekwatny wobec rzeczywistości kształt słowa poetyckiego), Zapach szczęścia (dzieciństwo jako czas arkadyjski - szczęśliwy), Mieszkańcy (posługując się kpiną i ironicznym żartem poeta demaskuje prymitywne wzorce życia, zakłamanie, fałsz); poemat satyryczny Bal w operze (rzeczywistość polityczna lat 30. w konwencji groteskowej, wulgaryzmy, kalambury, neologizmy; katastroficzna postawa poety przeczuwającego nadciągającą zagładę wojenną);

Antoni Słonimski (1895-1976) - tom: Sonety 1918): Rafael (widoczna tradycja sztuki parnasistowskiej); Czarna wiosna (manifestacja ekspresjonizmu, zachwyt nad światem, życiem i wolnością); Smutno mi. Boże (poeta sięga do tradycji romantycznych); Kołysanka (niepokój spowodowany kryzysem kultury i cywilizacji europejskiej, dramatyczna i bolesna refleksja nad możliwym rozwojem wydarzeń - przeczucie zagłady);

Jan Lechoń (Leszek Seraftmowicz) (1899-1956) tom: Karmazynowy poemat 1920): Herostrates (manifest niejednoznacznej postawy poety, z jednej strony jest silnie związany z tradycją kultury i literatury polskiej, z drugiej pragnie odejść od narodowej przeszłości, która nie pozwala budować przyszłości); Mochnacki (niejednoznaczny stosunek Lechonia do tradycji kultury i literatury polskiej), Toasr (motywy bliskie młodopolskiemu poczuciu niemocy, beznadziejności istnienia, wszechobecnej perspektywy śmierci); .

Kazimierz Wierzyński (1894-1969) - tom: Wiosna i wino 1919): *** Jestem, jak szampan lekki (nastrój radości, beztroskiej zabawy), ***Hej! Świat się kręci! (fascynacja samym faktem istnienia), Pieśń ze środka miasta (bolesna refleksja nad kondycją człowieka wobec destrukcyjnych sił cywilizacji), Ojczyzna chochołów (nastrój obawy o przyszłość narodu polskiego, konflikt między ideą wolności Polski Piłsudskiego a słabością i egoizmem społeczeństwa), Skok o tyczce (pochwała młodości, tężyzny fizycznej i sił witalnych człowieka);

Jarosław Iwaszkiewicz (1894-1980) - tom: Oktostychy 1919): Szczęście (skrajny estetyzm, wyrażający się przekonaniem o wyższości sztuki nad życiem i artysty - dawcy piękna - nad zwykłym człowiekiem). Erotyk (kreowanie miłości, szukanie pięknych, obecnych w sztuce i kulturze porównań dla wyobrażanych doznań erotycznych), A u bada (- pieśń poranna, fascynacja kulturą Wschodu, słownictwo wyrafinowane), Jesień w Warszawie (powszechny dzień, ulica, prozaiczne wydarzenia, potoczne i kolokwialne słownictwo. Do Tadeusza Zielińskiego (znakomitego filologa klasycznego, badacza kultury starożytnej, rzecznika śródziemnomorskiej jedności Europy). Pozdrowienie (pragnienie jedności europejskiej w imię wspólnej tradycji i dziejów - na przekór
nastrojom katastroficznym), Do przyjaciela wroga (przekonanie o jednoczącej roli kultury i sztuki mającej chronić przed przemocą, nacjonalizmem i wrogością dramatyczna sytuacja Polski wobec bezwzględnej geopolityki), Świątynia w Seaeśde (liryka „kultury" interpretująca arcydzieła dorobku artystycznego kultury śródziemnej).

W kręgu oddziaływania „Skamandra" rozwijała się twórczość, tzw. Satelitów Skamandra;

Kazimiery Iłłakowiczówny (1892-1983) - tom: Śmierć Feniksa i Poezje 1922): Powrót (fascynacja codziennością pragnie powrotu do prostych rzeczy); Pejzaż (liryka pejzażowa, charakter opisowy i filozoficzno-metafizyczny): Nieświeta męka (liryka osobista, motywy religijne);

Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej (1891-1945) - tom: Niebieskie migdały 1922): Miłość, Morze i niebo i Gwiazdy spadające (poetyckie miniatury zakończone zaskakującą puentą: ukazują miłość w sposób motywów erotycznych - problem przemijania, starzenia się, śmierci);

J. I.ieberta (1904-1931) - tom: Druga ojczyzna 1925): Druga ojczyzna (dramatyczny konflikt między "ziemską" ojczyzną a perspektywą wieczności); Kantyczka moribundów [obraz niszczącej siły choroby i bezradność człowieka); Jeździec (manifest światopoglądu - ostateczną racją istnienia człowieka jest Bóg);

M. Jastruna (1903-1983) - tom: Spotkanie w czasie (1929): Wielki wóz (problemy natury filozoficznej i moralnej; nawiązanie do tradycji literatury i kultury polskiej - klasycyzm; poszukiwanie prawdy o ludziach i świecie w różnych obszarach kultury); Bajka (katastrofizm);

Grupa poetycka Skamander była najbardziej wpływowym ugrupowaniem w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym. Miała duży wpływ na ukształtowanie się obiegowego stylu tamtych lat. Inne ważne programy poetyckie były częściowo kontynuacją tego modelu poezji, bądź utworzone były w opozycji do niego.

Skamander powstał w Warszawie po 1918 roku. Grupa skupiała się na początku wokół czasopisma „Pro Arte et Studio" i „Pro Arte'', potem wokół miesięcznika „Skamander" i tygodnika „Wiadomości Literackie".

Głównymi założycielami grupy byli poeci: Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Julian Tuwim i Kazimierz Wierzyński. Z grupą związani byli również: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Stanisław Baliński, Jerzy Liebert, Feliks Przysiecki. Patronami literackimi poetów tej grupy byli Leopold Staff i Stefan Żeromski.

Skamandryci brali aktywny udział w życiu literackim, uczestniczyli we wspólnych wieczorach poetyckich, w zbiorowych manife­stacjach, prowadzili wspólne kampanie. Ich działalność artystyczna obejmowała rozmaite rodzaje twórczości: poezję, twórczość sceniczną i dramaturgiczną, krytykę i publicystykę literacką. Rozwijali działalność przekładową, satyryczną i kabaretową. Założeniem grupy było niewystępowanie ze wspólnym programem poetyckim. Ogłosili jednak wypowiedzi zbiorowe, w których pojawiły się pewne postulaty, spełniające warunki tendencji grupowych. Są to przede wszystkim: hasło swobodnego rozwoju każde­go talentu, związek sztuki z teraźniejszością, pochwały wszystkich przejawów życia (witalizm). Pojawi) się także postulat populi­zmu, który oznaczał poszerzenie kręgu czytelników oraz nadanie poecie nowego statusu społecznego, polegającego m. in. na łącze­niu roli eksperta literackiego, tworzącego tzw. literaturę „wysoką" i technika literackiego, tworzącego poezję „lżejszą". Chodziło tu o teksty satyryczne, kabaretowe.

W poezji skamandryckiej widoczne były także: zwrot do postawy aktywistycznej, zafascynowanie tłumem i nowoczesnym miastem, sięgnięcie po mowę potoczną jako tworzywo poezji. _;

Skamandryci wytworzyli wzorzec poezji podejmującej tematykę związaną z codziennością i powszedniością, nie uciekając od zapisu uczuć, zdarzeń, czy sytuacji banalnych.

W takiej właśnie konwencji Julian Tuwim napisał wiersz pt. „Mieszkańcy", pochodzący z tomu „Biblia cygańska" - wydanego w 1933 roku.

Autor opisuje tu „strasznych mieszczan", którzy żyją w „strasznych mieszkaniach". Ich domy są brudne, pleśń rośnie tam na ścia­nach, a ludzie umierają w nich po cichu i po ciemku.

Mieszczanie od rana bredzą, narzekają, spacerują, ale i tak to „wszystko widmo, fantom". Przed wyjściem z domu sprawdzają go­dzinę, kieszenie, poprawiają krawat, klapy od garnituru i opuszczają swe „straszne mieszkania". Idąc przez ulicę, obserwują wszyst­ko dokładnie: dom, Staśka, konia, drzewo. Lecz robią to bezmyślnie, mechanicznie, nie potrafią kojarzyć. Mieszczanie czytają gazety, interesują się tym, co dzieje się w kraju, na świecie, lecz jest to tylko ciekawość pozorna, daje im to kolejny temat do rozmowy, od której „wypchane głowy grubo im puchną". Wieczorem, bardzo zmęczeni ciężkim dniem, kierują się do łóżek; wcześniej patrzą jednak, czy nie ma pod nim złodzieja i dla pew­ności sprawdzają swoje kieszonki, nabytki, swoją własność, którą zawdzięczają tylko sobie. Następnie modlą się przed nagłą śmier­cią, wojną, głodem. Po tych wręcz rytualnych czynnościach mogą spokojnie zasnąć. Utwór „Mieszkańcy" Juliana Tuwima jest próbą ośmieszenia mieszczucha, filistra. Już pierwsze dwa wersy są niezwykle wymowne i dobitnie określają stosunek poety do prezentowanej w utworze warstwy społecznej. Autor, którego można utożsamiać z pomiotem lirycznym, przedstawia jeden typowy dzień przeciętnego mieszczanina, jego myśli, styl życia, sposób postrzegania świata. Poeta ostro krytykuje mentalność drobnomieszczaństwa, które zajmuje się mało istotnymi sprawami. Utwór Tuwima ośmiesza wady mieszczaństwa, jego mentalność, zainteresowanie cudzym życiem, obłudę modlenia się. W liryku widoczne są ironia i sarkazm szczególnie wtedy, gdy autor drwi z przywar drobnomieszczaństwa. Wytyka im błędy i neguje ograniczenie umysłowe.

Poeci Skamandra pisali o prostych ludziach, wiersze te były także do tych prostych ludzi skierowane. Twórcy mieli już dość poezji, która już od końca XVIII wieku była obciążona obowiązkiem patriotyzmu. Najdobitniej wyraził to Jan Lechoń, pisząc: „A wiosną niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę". \

Skamandryci zatarli granicę pomiędzy tematami poetyckimi i niepoetyckirrri, poszerzyli tradycyjny zestaw motywów o elementy zaczerpnięte z kultury masowej, jak również granice działalności twórczej, włączając w nie twórczość satyryczną i kaba­retową, wprowadzili także do wierszy mowę potoczną i język komunikacji masowej.

Leopold Staff

Najważniejsze utwory

Ucho igielne, Wysokie drzewa, Barwa miodu

ANALIZA WYBRANYCH WIERSZY

Wysokie drzewa

Wiersz utrzymany w klasycznym stylu, będący wyrazem zachwytu nad pięknem przyrody. Tytułowe wysokie drzewa stają się symbolem całej przyrody, są ogromne, monumentalne, królują nad ziemią. Obraz jest niezwykle plastyczny, ważnym elementem wiersza są motywy kolorystyczne, przestrzenne widzenie rzeczywistości. Autor wprowadza do utworu również onomatopeje (odtwarzanie środkami językowimi dźwięków) i synestezję, łącząc wrażenia odbierane różnymi zmysłami. Wiersz jest kunsztowny, pełen ciekawej, oryginalnej metaforyki.

Osoba mówiąca nie ukrywa podziwu dla przyrody. Pierwszy i ostatni wers – klamra kompozycyjna– jest wyrazem zachwytu nad pięknem wysokich drzew. Z ostatniej zwrotki dowiadujemy się, że ten uroczy wieczorny krajobraz wyraźnie wpłynął na nastrój osoby mówiącej. Wraz z nastaniem zmroku przyroda uspokoiła się, bohater liryczny przyjął postawę kontemplacji. Piękno, harmonia i cisza pobudziły jego siły twórcze – pod wpływem krajobrazu czuje, że w nim „rośnie wyzwolona dusza”.

Ars poetica

Wiersz programowy, zawierający credo poetyckie Staffa, mówiący o tym, że poezja powinna mieć klasyczny kształt – „rytm i dźwięki”, być uchwyceniem chwili (carpe diem), oddaniem ulotnych nastrojów i nazwaniem tego, co nieuchwytne. Widać w nim więc zarówno antyczne fascynacje poety (epikureizm), jak i nawiązanie do nowych prądów (impresjonizm i symbolizm). Poeta nie pragnie jednak zaskakiwać, chce tworzyć wiersze bliskie każdemu wrażliwemu człowiekowi. Głosi więc program klasycyzmu i postawę afirmacji świata.

Cechy liryki Staffa w dwudziestoleciu międzywojennym:

klasycyzm,

afirmacja życia,

humanizm.

Julian Tuwim

Najważniejsze wydarzenia z życia:

1894 rok – urodził się w Łodzi,

1918 rok – był współzałożycielem kabaretu Pikador,

1919 rok – rozpoczął współpracę z pismem studenckim „Pro Arte et Studio”,

1919–1932 – był kierownikiem literackim kabaretu Qui Pro Quo,

1924 rok – nawiązał współpracę z tygodnikiem „Wiadomości Literackie”,

1926–1933 – publikował w tygodniku „Cyrulik Warszawski”,

1936–1939 – publikował w „Szpilkach”,

1939–1946 – przebywał za granicą (Rumunia, Francja, Portugalia, Brazylia, USA),

1953 rok – zmarł w Zakopanem.

Najważniejsze utwory

Czyhanie na Boga

Sokrates tańczący

Siódma jesień

Wierszy tom czwarty

Słowa we krwi

Rzecz czarnoleska

Biblia cygańska

Treść gorejąca

Bal w operze

Kwiaty polskie

ANALIZA WYBRANYCH WIERSZY

Do krytyków

Młodzieńczy wiersz Tuwima, silnie odzwierciedlający program poetycki Skamandra. Osoba mówiąca zwraca się bezpośrednio do krytyków literackich, ale nie jest to zwrot pełen dystansu i szacunku; wyraźnie zauważamy w nim nutkę ironii, a nawet kpiny. Tematem wiersza jest radość płynąca z wiosennej przejażdżki tramwajem. Bohater liryczny to młody człowiek, pełen energii i sił witalnych, entuzjazmu. To właśnie krytykom pragnie on powiedzieć, że poezja może podejmować różne tematy, nawet te najbardziej codzienne, i odzwierciedlać najbardziej prozaiczne uczucia.<

Mieszkańcy

Wiersz będący zaprzeczeniem młodzieńczej fascynacji prostym człowiekiem. Poeta wyraża w nim odrazę do ograniczonego mieszczucha. Oskarża go o ciasnotę horyzontów, materializm, bezmyślne powtarzanie czynności – typowy mieszczuch to tępy kołtun. Wykorzystuje tu potoczne słownictwo, nie cofa się przed brutalizmami.

Cechy liryki Tuwima:

wprowadzenie do poezji języka potocznego,

stosowanie wyrażeń „niepoetyckich”: brutalizmów i wulgaryzmów,

dynamizm, precyzja,

tematyka: odwołania do codzienności, wprowadzenie problematyki wielkiego miasta, atak na „możnych i tyranów”, aktualność, solidarność z losem pokrzywdzonych.

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska

Najważniejsze wydarzenia z życia:

1891 rok – urodziła się w Krakowie,

  1922 rok – debiutowała tomem Niebieskie migdały

1939 rok – wyemigrowała najpierw do Paryża, później do Anglii,

1945 rok – zmarła w Manchesterze.

Najważniejsze utwory

Niebieskie migdały

Różowa magia

Pocałunki

Wachlarz

Śpiąca załoga

Szofer Archibald

Kochanek Sybilli Thompson

Dowód osobisty

Mrówki

ANALIZA WYBRANYCH WIERSZY

Miłość

Miniatura poetycka mówiąca o sile uczucia i bólu towarzyszącym rozstaniu. Miłość porównana jest do powietrza, bez którego, jak widać, można żyć. W bardzo zwięzły sposób, w formie bezpośredniego wyznania, bohaterka liryczna opisuje ból rozstania: bladość, brak snu, smutek.

Nike

Bezpośredni zwrot do miłości niespełnionej. Poetka porównuje ją do Nike – mimo iż zabita, nie poddaje się, nie ustępuje. Uczucie odrzucone okazuje się trwałe.

Cechy liryki Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej:

poetycki skrót,

miniatury poetyckie,

subtelny humor,

autoironia,

tematy: bardzo osobiste, śmiałe wyznania, świat uczuć kobiety współczesnej.