"Dorobek cywilizacyjny starożytnej grecji"

Cywilizacja grecka stworzyła jeden z fundamentów dla obecnie funkcjonującej

europejskiej cywilizacji.To niesamowite jak wiele czerpiemy dziś z osiągnięć starożytnych Greków.

Ich dorobek jest imponujący i ponadczasowy.

Grecy stworzyli wspaniałą literaturę. Tragedie greckie stanowią dziś klasyczny kanon

literatury światowej. Grecy zbudowali podstawy współczesnego teatru.

Uczęszczając dziś na przedstawienia teatralne nie mamy świadomości, że układ sceny i pewne

elementy gry aktorskiej miały swój początek w czasach antycznych. Klasycznymi zabytkami

sztuki światowej są greckie dzieła w dziedzinie architektury i rzeźby.

Starożytni Grecy stworzyli wzorce, które naśladowali później artyści następnych pokoleń. W ich

czasach powstały trzy porządki architektoniczne.

Również Grecy są twórcami filozofii, czyli umiłowania mądrości. Pierwsi starożytni filozofowie

dociekali natury świata, próbowali określi zasady, które rządzą jego funkcjonowaniem,

starali się poznac wnętrze człowieka i określi jego możliwości,

a także jego miejsce w otaczającym go świecie.

Niezwykle bogata była politeistyczna religia Greków. Mity greckie, czyli opowiadania

o bogach i herosach stały się inspiracją dla światowej literatury, a odwołania do nich można

z łatwością odnaleźć również dzisiaj.

Niezapomniane pozostają epopeje Homera "Iliada" i "Odyseja" opowiadające dzieje wojny

trojańskiej oraz tułaczkę greckiego herosa Odyseusza.

W Olimpii na cześć najważniejszego boga greckiego Zeusa odbywały się regularnie igrzyska,

czyli zawody sportowe podczas, których zawodnicy z różnych państw greckich rywalizowali o

palmę pierwszeństwa. Podczas rozgrywania zawodów zawieszano w Grecji wszelkie wojny,

konflikty i spory. Starożytne igrzyska stały się inspiracją dla urządzenia pod koniec XIX w.

pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich, które kontynuowane są do dnia dzisiejszego.

Starożytna Grecja stworzyła także podwaliny współczesnych systemów politycznych.

Wzorem dla systemu demokratycznego panującego w dniu dzisiejszym pozostaje

demokracja ateńska oraz jej instytucje.

Sztuka

Sztuka starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku kultury mykeńskiej,

spowodowanym w głównym stopniu najazdem Dorów. Za czas jej trwania przyjmuje się okres

od ok. 1200 p.n.e. do I w. p.n.e., czyli do czasu podboju starożytnej Grecji przez Rzymian.

Jednak wraz z podbojem rzymskim, nie skończył się definitywnie okres sztuki greckiej. Artyści

nadal tworzyli, ale przede wszystkim na potrzeby kolekcjonerów rzymskich. Najczęściej ich dzieła

były kopiami znanych wcześniej dzieł greckich. Dzięki tej działalności znamy wygląd wielu rzeźb,

których oryginały zaginęły lub zostały zniszczone. Sztuka grecka (m.in. właśnie dzięki kopiom)

wywarła przeogromny wpływ na rozwój sztuki rzymskiej. Jednak wraz ze zmianami politycznymi

skończyła się jej samodzielność.

Czas trwania sztuki greckiej dzielony jest na następujące okresy rozwoju:

Okres archaiczny to najstarszy z trzech etapów rozwoju sztuki w rejonie basenu Morza Egejskiego.

Początki sięgają najazdu Dorów na Peloponez w XII wieku p.n.e. i wiązanego z nim upadku

kultury mykeńskiej.Wydarzenia kończące ten pierwszy okres związane są z początkiem

II wojny perskiej, a ściślej z bitwą pod Salaminą oraz zniszczeniem Aten w 480 p.n.e.

Okres archaiczny dzielony jest umownie na cztery mniejsze przedziały czasowe,

które noszą nazwy:

* okres ciemny

* okres wczesnoarchaiczny

* okres dojrzałego archaizmu

* okres późnego archaizmu

Okres klasyczny to drugi z etapów, na które zazwyczaj dzieli się czas trwania i rozwoju sztuki

na terenach zamieszkanych przez ludy greckie, czyli na obszarach należących do basenu

Morza Egejskiego. Jako wydarzenie rozpoczynające ten okres przyjmowana jest data bitwy

pod Salaminą (480 p.n.e.) a wydarzenia kończące go wiązane są z

datą śmierci Aleksandra Macedońskiego w 323 p.n.e., po której nastąpił stopniowy podział jego

imperium.

Ten przedział czasu umownie dzielony jest na trzy etapy, określane jako:

* okres wczesnoklasyczny (480-445 p.n.e.), związany przede wszystkim z rozpoczętą po

II wojnie perskiej odbudową Aten

* okres klasyczny, związany z działalnością Peryklesa

* okres późnoklasyczny, obejmujący czas po zakończeniu wojen peloponeskich i włączenia Grecji

do imperium Aleksandra Wielkiego.

Okres hellenistyczny, to ostatni w dziejach umowny czas trwania i rozwoju sztuki starożytnej

Grecji. Daty określające jego ramy to rok śmierci Aleksandra Macedońskiego w 323 p.n.e. i

rok 30 p.n.e., w którym nastąpił podbój ostatniego, niezależnego państwa hellenistycznego, jakim

w tym czasie był Egipt.

Podboje Aleksandra Wielkiego rozszerzyły terytorialny zasięg oddziaływania sztuki greckiej.

Jednocześnie, wiele z podbitych państw już wcześniej posiadało bogate tradycje kulturowe

(np. starożytny Egipt, Mezopotamia, Persja). Wzajemne przenikanie się elementów greckich i

orientalnych a także w późniejszym okresie italskich, zdecydowało o dalszych kierunkach rozwoju

sztuki hellenistycznej.

Wielu jej twórców wywodziło się z tradycyjnych ośrodków artystycznych greckich,

czerpiąc z bogatej spuścizny poszukiwało nowych form wyrazu pełniej odpowiadających nowym

realiom. Wraz z ekspansją terytorialną powstały nowe ośrodki, miejscowe tradycje wywierały

wpływ na działających w nich artystów.

W nauce nastąpił rozwój nauk przyrodniczych i filozofii. Zainteresowanie człowiekiem i jego

rozwojem od niemowlęctwa do później starości w sztuce zaowocowało licznymi portretami przed-

stawicieli wszystkich ras, warstw społecznych, ludzi zdrowych, kalekich i starców.

Przedstawienia na reliefach i obrazach zamiast neutralnego tła otrzymały bogate pejzaże.

Idealizacja została zastąpiona tendencjami naturalistycznymi a klasyczna harmonia ustąpiła

miejsca ekspresji i kontraście piękna i brzydoty.

Filozofia

Całkowicie oryginalnym osiągnięciem Greków była filozofia jako pierwszy użył takiego rozumienia

Pitagoras. Filozofia zaczęła się rozwijać począwszy od VI wieku p. n. e., powstawała w różnych

miastach na terenie Jonii, dopiero w V wieku p.n.e. głównym ośrodkiem filozoficznym

stały się Ateny. Starożytni greccy myśliciele dążyli do poznania istoty i sensu bytu, stawiali wiele

pytańFi, które interesują naukowców do dnia dzisiejszego. Najczęstszym obszarem dociekań

inspirującym Greków był wszechświat, bogowie, ludzie, sens życie i działań publicznych,

oraz polis – jej funkcjonowanie, wady i zalety. Filozofowie odpowiadali na wiele stawianych przez

siebie pytań bez odwołań do kontekstów religijnych, w starożytnej Grecji nie funkcjonowała żadna

„święta księga”, zawierająca gotowe odpowiedzi w najważniejszych kwestiach związanych z

Bogiem i człowiekiem. Analizując przyczyny powstania filozofii właśnie na terenie Grecji warto pod-

kreślić wpływ jaki wywarł na nią ustrój demokratyczny, który przygotowywał swoich obywateli do

publicznej dyskusji na temat spraw państwowych, rozważania sporów przy użyciu argumentów

„za” i „przeciw”.

Cecha filozofii greckiej:

* bardzo duże zaufanie do rozumu ludzkiego, który pomagał objaśniać wszystkie zawiłości

otaczającego świata (racjonalizm);

* obecność stałego wysiłku intelektualnego zmierzającego do poznania;

* powstanie różnych kierunków i szkół filozoficznych.

Filozofia starożytnej Grecji dzieli się na trzy okresy, są to:

* Okres filozofii przedsokratejskiej – trwający od VI do V wieku p.n.e – w tym czasie koncentro-

wano się głównie na zagadnieniach kosmologicznych

* Okres filozofii sokratejskiej i posokratejskiej – przypada na czas od Vdo IV wieku p.n.e. w tym

czasie wyróżnił się szczególnie Platon i Arystoteles, na pierwszy plan filozofowie wysunęli

zagadnienia etyczne

* Okres filozofii hellenistycznej – od I wieku p.n.e. do 529 roku naszej ery, kiedy to cesarz Justy-

nian zlikwidował Akademię Platońską działającą w Atenach. W tym okresie najwięcej zagadnień

dotyczyło teozofii, był to światopogląd religijno-filozoficzny o charakterze panteistycznym.

W pierwszym okresie rozwoju filozofii, nazywanej często filozofią naiwną, jońską lub przyrody

wyróżnili się m.in. tacy filozofowie jak:

* Tales z Miletu

* Anaksymander z Miletu

* Anaksymenes

* Pitagoras

* Heraklit z Efezu

* Parmenides z Elei

* Zenon z Elei

* Demokryt z Abdery

W tym czasie filozofów interesował świat, rozumiany jako kosmos i przyroda. Szczególnie pytali

o początki świata, dostrzegając jego różnorodność. Naukowcy byli równocześnie przekonani o

istnieniu jakiejś praprzyczyny, prazasady lub pramaterii – tworzywa, z którego wykształciło się

wszystko. Ten prapoczątek nazwano arche.

Jako pierwsi pytali o praprzyczynę filozofowie pochodzący z Miletu Tales, Anaksymander i Ana-

ksymenes. Według Talesa prazasadą była woda, według Anaksymandra to bezkres, a Anaksyme-

nes uznał, że to powietrze, jeszcze inni tak jak np. Heraklit uważali, że zasadą wszechrzeczy

jest ogień.

Jednym z bardzo ważnych miłośników mądrości, we wczesnym okresie rozwoju filozofii był Tales

pochodzący z Miletu, żyjący w latach około 635 do 560 p. n. e .Był on filozofem matematykiem,

inżynierem, kupcem, astronomem i podróżnikiem przekonanym, że świat jest pełen bogów.

Jego najważniejszą zasługą był fakt,zainicjowania myślenia filozoficznego,które rozwija się do dziś.

Pitagoras był postacią częściowo legendarną, która miała olbrzymi wpływ na rozwój filozofii oraz

matematyki i astronomii. Poglądy filozoficzne Pitagorasa dotyczyły m.in. duszy ludzkiej,

która według niego i członków szkoły pitagorejskiej była nieśmiertelna oraz przechodziła

metempsychozę, czyli wędrówkę przez serię kolejnych wcieleń. Pitagorejczycy umieli odróżnić

dualizm człowieka tzn. nieśmiertelną duszę i śmiertelne ciało.

Heraklit z Efezu (540 -480 p.n.e.), nazywany przez sobie współczesnych „człowiekiem ciemnym”

albo „ mówiącym zagadkami” był autorem dzieła pt.: „O naturze rzeczy”. Dzieło to składa się z

trzech części tj.: teologii, kosmologii i polityki. Najbardziej rozpowszechnione zdanie Heraklita to

„ panta rei”, czyli wszystko płynie, odnosi się ono do poglądu, według którego świat jest zmienny

i nieustannie przemijający, nie ma w nim nic trwałego, przyroda i wszystko inne ciągle umiera i

rodzi się na nowo. Nieustannie toczy się walka życia ze śmiercią. Jedynym czynnikiem stałym

jest prawo zmienności. Tak więc światem nie rządzi chaos lecz logos, będący czynnikiem boskim,

wiecznym, nieśmiertelnym. To logos sprawia, że „z dysonansu powstaje idealna harmonia”.

Heraklit jest uznany za twórcę przełomu humanistycznego w filozofii starożytnej, ponieważ

wypowiadając zdanie : „Szukam i pytam samego siebie” zwrócił uwagę na rozwój mądrego czło-

wieka, poszukującego wiedzy. To rozum według filozofa podpowiada człowiekowi, co należy czynić

aby być szczęśliwym. Uznał jednocześnie, że przeciwieństwa, które doświadcza człowiek są mu

potrzebne np.: choroba uczy doceniać zdrowie, głód każe doceniać sytość,

a zmęczenie – odpoczynek.

W omawianym okresie rozwoju filozofii powstała szkoła eleatów był to kierunek filozoficzny,

który zanegował zmienność świta, uznając, że w świecie panuje stałość i niezmienność. Członka-

mi szkoły eleatów byli np.: Ksenofanes z Kolofontu i Parmenides z Elei. Uczniem tego ostatniego

był Zenon z Elei, który z kolei zanegował zmienność i ruch uznając jedynie stałość. Podał cztery

argumenty przeciw ruchowi i poznaniu zmysłowemu, wprowadził do filozofii wynalezioną przez sie-

bie dialektykę, jako metodę prowadzenia sporów, polegającą na obronie własnych poglądów

zwalczając poglądy przeciwnika.

Demokryt z Abdery (470 – 400 p.n.e.) był najwszechstronniejszym filozofem starożytnym i twórcą

atomistycznej teorii materii. Według Demokryta każda materia, nawet dusza ludzka składa się z

niepodzielnych (gr. atomos), niezmiennych i niewidzialnych atomów. Nie są one jednakowe,

dlatego tworzą się z nich różne rzeczy. Odwieczną właściwością atomów jest ruch w próżni.

Twierdził m.in.: „Naprawdę istnieją tylko atomy i próżnia, a słodycz i gorycz,

ciepło i zimno są subiektywne”.Demokryt odróżniał dwa rodzaje poznania tj.: „ciemne” – niepewne,

subiektywne oraz poznanie rozumowe, które prowadzi do poznania prawdziwego.

W okresie sokratejskim i posokratejskim wyróżnili się m.in.:

* Sokrates

* Sofiści

* Cynicy

* Cyrenaicy

* Megaryjczycy

* Platon

* Arystoteles

Wśród wymienionych największe znaczenie mieli kolejno:

Sokrates prawdopodobnie urodził się w Atenach około 470 roku p.n.e., zmarł przez wypicie

podanej mu trucizny, zwanej cykutą w 399 roku p.n.e. Sokrates uznawany jest za twórcę etyki,

podstawowe pytanie, na które poszukiwał odpowiedzi dotyczyło dobra (agathon)

odpowiedniego dla ludzi. Według Sokratesa największym dobrem dla człowieka jest cnota (arete),

rozumiana w sensie moralnym. Cnota z kolei była warunkiem szczęścia,

którą nazywano eudaimonia. Według Sokratesa pożyteczne jest to co dobre, czyli cnota,

rozumiana jako wiedza, w odróżnieniu od tego co złe – niewiedza. Dlatego Sokrates twierdził że :

„Dobrzy ludzie są szczęśliwi, a źli nieszczęśliwi”. Żywiołem Sokratesa były rozmowy z ludźmi,

często wdawał się w rozmowę z przypadkowo napotkanym człowiekiem, żeby zadać mu pytanie

pobudzające do myślenia. Mówił o sobie, że jest akuszerem myśli ludzkich,

które pomagają urodzić się prawdzie. Nazywał to sztuką położniczą, czyli meieutyką.

Słynne zdanie Sokratesa brzmiało: „Wiem, że nic nie wiem”. Dziś to przyznanie się filozofa do

własnej niewiedzy, określa się mianem „ironii sokratejskiej”. Uczniem Sokratesa, który najbardziej

zadbał o przetrwanie swojego nauczyciela był Platon.

Sofiści – przywykło się tak określać grupę filozofów, nauczycieli,którzy w V wieku p.n.e. odpłatnie

nauczali retoryki, filozofii, etyki i polityki. Na czele tej grupy stał Protagoras z Abwery. Przedmio-

tem badań i dociekań sofiści wybrali sobie człowieka, analizowali umiejętności, które są mu

potrzebne aby zapewnił sobie sukces w życiu osobistym i publicznym. Sofiści rozpowszechniali

pogląd głoszący relatywizm ludzkiego poznania. Dzięki nim rozwinęła się retoryka i erystyka jako

narzędzia oddziaływania społecznego. Sofiści byli autorami teorii mówiącej o umowie społecznej,

która nabrała rozgłosu w Europie dopiero w dobie oświecenia.

Cynicy – była to grupa filozofów pod przywództwem ucznia Sokratesa, którzy głosili tezę, iż

jedynym celem ludzkiego życia, gwarantującym szczęście jest cnota, a wszystko poza nią jest

niegodne uwagi. Samowystarczalna cnota była rozumiana jako umiejętność panowania nad sobą.

W starożytności cynicy pogardzali rodzinom, państwem, religią, co spowodowało utrwalenie się z

czasem spostrzegania ich jako grupę (i poglądy) negującą system wartości przyjęty w danej

społeczności.

Platon – urodził się w 472 zmarł w347 roku p .n. e., był twórcą poglądu nazwanego idealizmem,

Seneka nazwał go „księciem filozofów”. Platon był uczniem i przyjacielem Sokratesa,

w 388 roku p. n. e. założył w Atenach szkołę zwaną Akademią od nazwy gaju Akademos, w któ-

rym się mieściła. Platon jest autorem wielu dzieł, które przetrwały do naszych czasów. Tytuły

niektórych jego dzieł są następującenp.: „Uczta” – opiewająca miłość, „Fedon” – traktująca o

nieśmiertelności duszy, „Państwo” – o sprawiedliwości, „Obrona Sokratesa” – w której znalazła się

mowa mistrza przed sądem. We wczesnym okresie swojej twórczości pisał dialogi sokratejskie,

których głównym tematem był Sokrates i jego poglądy. Według Platona świat istnieje w wymiarze

dualistycznym tzn. : wiecznie istniejących idei i ich niedoskonałych realnych odwzorowań.

W świecie realnym człowiek przypomina sobie to, co dusza oglądała przed narodzinami. Człowiek

jest istotą dualistyczną ponieważ składa się z materialnego ciała i nieśmiertelnej duszy. Najwa-

żniejsze wyróżnione przez Platona idee to: idea dobra, piękna i prawdy. Będąc uczniem Sokratesa

wyróżnił też cztery cnoty, jako „szlachetności duszy”, każdej części duszy odpowiada określony

rodzaj cnoty np.: cnotą rozumu jest mądrość, popędliwości - męstwo, pożądliwości –

panowanie nad sobą.

Platon, jak wielu filozofów starożytnych był zwolennikiem teorii metempsychozy,

czyli wędrówki dusz. W dziele zatytułowanym „Państwo” przedstawił projekt idealnego, utopijnego

państwa rządzonego przez filozofów. Platońska koncepcja politei, została uznana za prawzór

wszystkich późniejszych utopii politycznych. Platon był jedną z najważniejszych postaci filozofii

starożytnej, której poglądy zaważyły na kierunkach rozwoju filozofii jako nauki. Już w III wielu

naszej ery narodził się neoplatonizm.

Arystoteles (384 – 322 p.n.e.) był najpopularniejszym i najbardziej samodzielnym

uczniem Platona. Posiadał szerokie horyzonty myślowe, zajmował się wieloma dziedzinami nauki

od biologii po logikę. Jako filozof, zajmował się zagadnieniami metafizycznymi, kosmologicznymi,

psychologicznymi (nauka o duszy), etycznymi, estetycznymi i politycznymi. Napisał wiele rozpraw

naukowych, a wśród nich : „Eudemos”, „Zacheta do filozofii”. Wiele jego wykładów zostało zebra-

nych po śmierci i uznane jako „Corpus Aristotelicum”,zawiera siedem grup pism z różnych dziedzin

nauki np.: logiki, fizyki, biologii, psychologii oraz retoryki, etyki, polityki i filozofii. Najważniejsze

naukowe odkrycia Arystotelesa można najprościej wymienić w sposób następujący:

* w dziedzinie logiki odkrył, że substancja składa się z materii i formy, materia zyskuje energie

dzięki formie

* uznał Boga jako pierwszą przyczynę i nieporuszonego poruszyciela świata – wskazując w

ten sposób dualizm Boga

* odkrył, że poznanie oparte jest na spostrzeżeniach zmysłowych, czyli empirycznych, prze-

tworzonych następnie przez rozum

* wymyślił zasadę „złotego środka”

* uznał, że cnota jest warunkiem szczęścia będącego najwyższym dobrem

* opracował zasady retoryki

W okresie filozofii hellenistycznej wystąpili:

* Stoicy

* Epikurejczycy

* Sceptycy

* Eklektycy

Stoicy – była to grupa filozofów, którzy pojawili się w III wieku p.n.e., ich prekursorem był Zenon

z Kation, który w 300 roku p.n.e. założył w Atenach szkołę, która mieściła się w bramie Stoa

Poikile (stąd nazwa stoicy). Stoicy głosili następujące poglądy : w etyce – uznawali, że najwyż-

szym dobrem człowieka i warunkiem szczęścia jest samowystarczalna cnota. Propagowali ideę

uniezależnienia się od wszelkich zewnętrznych okoliczności i życia zgodnie z naturą. Postulowali

wyzbycie się wszelkich negatywnych uczuć.Stoicy zyskali duże zainteresowanie nie tylko w Grecji,

ale również na terenie Cesarstwa Rzymskiego, czego znakomitym przykładem jest Seneka

i Marek Aureliusz.

Epikurejczycy pojawili się niemalże w tym samym czasie co stoicy, głosząc teorie szczęścia,

utożsamianego z przyjemnością, rozumianą jako brak cierpień i zmartwień (atrakcja). Źródłem

nieszczęścia według epikurejczyków jest lęk przed poczuciem niespełnienia, przed cierpieniem,

śmiercią. Przedstawicielem epikurejczyków był m.in. twórca kierunku Epikur (341 – 271 p.n.e.),

a w starożytnym Rzymie Lukrecjusz , autor dzieła „O naturze rzeczy”, które jest najlepszym

źródłem umożliwiającym poznanie poglądów filozofii epikurejskiej.

Sceptycy – była to grupa filozofów, która pojawiła się w Grecji na przełomie IV i V wieku p.n.e.

Nazwa grupy wywodzi się od greckiego słowa skeptikcs, co oznacza „wątpiący, badający”.

Przywódcą, a zarazem twórcą tego kierunku filozoficznego był Pyrron z Elidy. Sceptycy negowali

możliwości poznania wiedzy pewnej i niepodważalnej, krytykowali wszelkie twierdzenia naukowe,

postulowali powstrzymanie się od sądów, skoro wiedza jest niepewna. Tylko w ten sposób według

sceptyków można osiągnąć wewnętrzny spokój, a nawet szczęście.

Eklektycy pojawili się wśród stoików w II do połowy I wieku p.n.e., próbowali połączyć wszystkie

dotychczasowe doktryny filozoficzne i stworzyć jednolicie spójny system.

Kultura

Na skutek podbojów kolonizacyjnych Wschodu przez Greków pochodzących z róznych stron

Hellady oraz powstania odrębnego społeczeństwa zaczęła wytwarzać się na Wschodzie odmienna

kultura Grecka. Lata 750-500 p.n.e nazwane są wiekami kolonizacji oraz rozwoju kulturowego Grec-

ji o czym świadczy powstanie wielu dzieł literackich, prądów filozoficznych, styli architektonicz-

nych, jak również rozwój i religii, teatru oraz zycia politycznego miast-państw. Wszystkie wyżej

wymienione czynniki oraz wiele innych składających się na kulturę Helleńska postaram się

opisac w swojej pracy.

Początki tworzenia się kultury Greckiej maja miejsce już za panowanie króla Minosa, który spra-

wował swoją władze na terenie Krety. Działania archeologów dowodzą, że w kulturze minojskiej

od 3000r p.n.e do 1400 r p.n.e został zbudowany jeden z pierwszych zabytkow pałacowych, jakim

był Pałac w Knossos (zwany Pałacem Minosa), który był pozbawiony wszelkich fortyfikacji co

oznaczać może względny spokój, a także hegemonię tej kultury w tym rejonie.

Około roku 600 p.n.e. wyodrębniły się dwa porządki architektoniczne : dorycki, czyli przysadzisty

i surowy oraz joński, więc bogaty, elegancki i lekki. Porzadek dorycki szczególnie rozpowszech-

nione był na greckim stałym lądzie i w Italii, podczas gdy jońśki głownie wystepował w

Azji Mniejszej i na wyspach. W okresie Peryklesa ("złoty wiek Peryklesa") bujnie rozwijała się

architektura i powstał nowy, trzeci porządek architektoniczny: koryncki z głowicą kolumny w

kształce lisci akantu. Z tego okresu pochodzi m.in. Partenon na Akropolu- w całości zbudowany

z marmuru.

Kontynuując wątek budownictwa greckiego należy przeskoczyć aż do czasów panowania Aleksan-

dra Wielkiego, ponieważ to w tym okresie doszło do osiągnięcia nowych perspektyw w tej kategorii.

Macedoński hegemon podkręcił tempo budowania miast, które teraz o wiele szybciej powstawały,

czego powodem były intensywne podboje. Nowe straozytne aglomeracje budowano z duzym

rozmachem. Wykorzystywano zazwyczaj schemat ulic przecinających się pod katem prostym,

które unowocześnione urządzeniami wodociągowymi oraz kanalizacyjnymi. Dowodem tego są

wykopaliska w Pergamonie oraz Priene. Najcześciej ówcześni architekci skupiali budynki głownie

wokół rynku. Na skutek bardzo szybko rozwijającej się kultury powstało wiele budowli kultowych,

gdzie z pośród nich warto wymienić ogromną świątynię Apollona znajdującą się niedaleko Miletu.

Grecy dla potrzeb handlu zbudowali także liczne obiekty portowe, wyposażone w latarnie morskie.

Władcy oraz arystokracja grecka wznosiła ogromne i przepiękne pałace królewskie, teatry, termy,

gimnazja. Warto dodać, że wszystkie te nieruchomości były bardzo bogato zdobione być może

pod wpływem sztuki orientalnej.

Logicznie myśląc osiągnięcia w kategorii budowlanej nie mogły powstać bez wcześniejszych

odkryc naukowych w dziedzinie matematyki czy tez mechaniki. Dobrym podłozem do działania

w tej sferze stało się założenie przez Ptolemeusza i Demetriusza w roku 285 p.n.e. pierwszej w

dziejach akademii nauk pod nazwą Muzaionu w Aleksandrii. Uczeni, przybywający tam z całego

świata hellenistycznego mniej czasu poświęcali na nauczanie, a bardziej skupiali się na budownic-

twie za co obficie byli wynagradzani przez króla. Przy akademii znjodwała się bogato wyposazona

( 700 tys zwojów papirusowych) biblioteka, która była kopalnia wiedzy dla greckich geniuszy.

Do pracy dostępne tez były rożne specjalistyczne pracownie tak więc wystarczyło tylko odrobine

chęci i wysiłku, aby unowocześnic życie Greków.

Ogromnym osiągnięciem stało się napisanie za sprawą wybitnego matematyka Euklidesa z

Aleksandrii podręcznika geometrii Pt. "Stoicheia geometrias" (Elementy geometrii), który obowią-

zywał aż do XIX wieku i osiągnął liczbę 1700 wydań. Powszechnie znane prawo o zanurzaniu ciała

w wodzie czy tez wykrycie liczby Pi jest zasługą działalności Archimedesa z Syrakuz (III w. p.n.e).

Popularność pracy niewolniczej przyczyniła sie do zahamowania rozwoju mechaniki, dlatego tez

wynalezione przez Archimedesa śruby, czy tez młyny wodne nie znalazły w starożytności zasto-

sowania praktycznego i musiały czekać Az do czasów nowoczesnych na swoje wykorzystanie.

Postęp nauk matematycznych wywarł ogromny wpływ na rozwój geografii i astronomii. Dzięki wy-

prawom Aleksandra Wielkiego na Wschód starożytni Grecy otrzymali wiadomości o wschodniej

części Europy natomiast ekspedycje Pyteasza z Massalii (dzisiejsza Marsylia) poinformowały

ówczesnych o części północnej. Osiągnięciem, które wywarło ogromny wpływ na postęp nauki na-

pisanie przez Eratostenesa, który to stworzył podwaliny pod rozwój geografii matematycznej.

Uczony ten dokonal obliczenia obwodu Ziemi (z niewielką pomyłką), po raz pierwszy wykreślił

południki i równoleżniki, dzięki czemu starał się dokładnie określic położenie danej miejscowości.

Jeśli chodzi o astronomię to warto wspomnieć o Arystarchu z Samos działającego w

latach 320-250 p.n.e. Usiłował on matematycznie wyznaczyc odległość Słońca i Księżyca do

Ziemi. Co więcej to on jako pierwszy wysunął przypuszczenie, że to Ziemia i inne planety krążą

wokół Słońca a nie odwrotnie. Materiał ten został dopiero prawidłowo i mocno uargumentowany

przez Mikołaja Kopernika w XVI wieku.

Jak wiadomo wszystkie wymienione wyżej osiągniecia trudno by było zapisać i zachować bez

wcześniejszego powstania pisma. Wiadoma sprawą jest, że kultura grecka stała się fundamentem

kultury zachodniej. W początkach okresu archaicznego na bazie alfabetu fenickiego powstał alfa-

bet grecki. W tym samym czasie, w latach 750-700 p.n.e powstal najwybitniejsze dzieła starożyt-

nego świata "Iliada" i "Odyseja" autorstwa Homera. Poematy te sławia triumfalny powrót Odyseu-

sza spod Troi. Homer i Hezjod stworzyli też najstarsze źródła wiedzy o mitologii greckiej, która

stanowiła swoisty kodeks etyczny wyznaczający miejsce człowieka w ustalonym porządku świata.

Literaturze starożytnej najowocniejszy rozkwit przypada na wiek III i II p.n.e. wtedy to powstają -

Historie (II w p.n.e.) Polibiusza. Dzieki znaleziskom papirologicznym dowiadujemy się, że litera-

tura hellenistyczna miała charakter dworski, elitarny. Cechowała ja ponadto uczoność, czego

dowodem są utwory Kallimacha z Cyreny (III w. p.n.e.).

Procesje dionizyjskie i tradycja pompatycznego świetowania sprawiały, że literaci stworzyli nowe

gatunki literackie. I tak na przykład Arystofanes wykreował komedię staroattycką,

Sofokles i Eurypides - tragedię grecką. W tym czasie działali również inni twórcy teatru greckiego

m.in. Ajschylos. Jeśli chodzi o tresci utworów to Komedia stroattycka miała charakter satyry

politycznej, w której dzięki ustrojowi demokratycznemu i swobodzie wypowiadania się poeci mogli

atakowac znane osobistości oraz rózne przejawy życia politycznego i społecznego. Tragedia

natomiast nawiązywała do sfery mitu. Jedynym wyjątkiem jest dzieło Ajschylosa Pt. "Persowie',

mówiące o bitwie pod Salaminą. Widzowie nie tylko z łatwością dostrzegali zawarte w tragediach

aluzje do wydarzeń aktualnych, ale przede wszystkim odczytywali w nich echa sporów toczących

się w polis wokół niejednokrotnie trudnych problemów.

Również i rzeźba w okresie hellenistycznym przeżywała żywiołowy rozwój. Wiązało się to z ten-

dencja ozdabiania placów i budynków publicznych posagami wybitnych władców czy ludzi

zasłużonych dla danego miasta, a bibliotek posagami filozofów i pisarzy. Sytuacja ekonomiczna

sprawiła, że w wielu domach prywatnych zapanowal zwyczaj kolekcjonowaia posągów, co

wpływało na pobudzenie aktywości rzeźbiarzy. Słynne dotychczas dzieło "Dyskobol" Myrona jest

doskonałym dowodem na to,że coraz wiecęj powstawało rzeżb z wizerunkiem zyjących współcześ-

nie niż bogów. Różne były tendencje ożywiające ówczesną rzeżbę, za najważniejszą trzeba uznać

skłonność do patosu, do pokazywania gwałtownych nastrojów i uczuć ludzkich. Najlepszym przy-

kładem tego stylu sa posągi umierających Galatów z końca III wieku.

Jeśli chodzi o malarstwo to jego zadaniem również było utrwalenie wielkich osiągnięć władców.

Co prawda z tego okresu niewiele dzieł się zachowało, ale daja o nich pojęcie pozostałe mozaiki

naśladujące obrazy znakomitych mistrzów. Do najsłynniejszych mozaik należy słynna bitwa pod

Issos z 323 roku, przedstawiające Aleksandra Wielkiego i Dariusza III. Rozkwit przezywało tez

malarstwo krajobrazowe, rodzajowe jak również przedstawiające scenki z życia.

Na samym końcu chciałabym opisać filozoficzną stronę kultury greckiej. Przedmiotem badań

stał się człowiek, jego szczęscie i sposoby jego osiągnięcia. Powstało wiele nurtów tej dziedziny.

I tak szkoła cyników głosiła, że jedynym dobrem jest cnota, która jest dostepna dla każdego

człowieka, niezależnie od pozycji społecznej. Pomimo popularności jaką cieszyły się te poglądy

największy wpływ na społeczeństwo odniosły szkoły stoicka i epikurejska. Założycielem pierwszej

był Zenon z Kition na Cyprze, który dział w Atenach i nauczał w Stoa Poikille (stad nazwa szkoły).

Podobnie jak cynicy uważali stoicy cnote za najwyższe dobro, różnili Się jednak od nich praktycz-

nymi konsekwencjami tego pogladu. Stoicy starali się pogodzic człowieka z istniejącymi stosun-

kami, nakładając na niego obowiązek współzycia z innymi ludźmi w ramach jednego panstwa

światowego. Filozofia ta zakładala równośc ludzi do osiągniecia ideału. Jeśli chodzi o Epikura z

Samos założyciela szkoly epikurejskiej, to twierdził on wraz ze swoimi uczniami, że cnota nie jest

dla człowieka ostatecznym celem, a tylko środkiem do jego osiągnięcia. Epikurejczycy twierdzili,

iż człowiek powinien odsunąć się od obowiązków wobec panstwa i zyć w odosobnieniu. Te

działania prowadziłyby do osiągnięcia zupełnego szczęścia. Wyzej wymienione nurty odnosiły się

do natury ludzkiej, do osiągnięcia stanu szczęścia, jednak nie tylko na ten temat starożytni filozo-

fowie rozmyslali całymi dniami. Ogromną zagadka dla nich było to, skad wziął się świat, z czego

powstal, co jest jego cząstką budulcową. Wielu z nich próbowało znaleźć odpowiedz na te pytania.

Najsłynniejsze twierdzenia wysnuli tzw. jońscy filozofowie przyrody. Grupe tę tworzyli: Heraklit,

który twierdzil, że swiat złożony jest z ognia, Anaksymenes, który dowodził, że cząstką, z której

powstal świat jest powietrze. Anaksymander uwazał, że swiat zrodził się z apejronu-bezkresu.

Tales sądził, że świat powstał z wody. Dla demokryta arche był atom,

natomiast dla Parmenidesa- byt.

Literatura

Pismo greckie

Grecy przejęli alfabet fonetyczny od Fenicjan. Po czym przystosowali go do swoich potrzeb,

wprowadzając znaki dla samogłosek. Mimo iż Grecy znali papirus, to głównie pisali na glinianych

bądź też drewnianych tabliczkach, gdyż sprowadzany z Egiptu papirus był bardzo drogi. Pisano

za pomocą trzciny maczanej w tuszu wytwarzanym z sadzy i gumy, który był bardzo wytrwały,

o czym świadczą przetrwałe do dzisiejszych czasów bardzo czytelne teksty.

Pisarze i ich dzieła

W literaturze greckiej można zauważyć, ze przeważały dzieła o tematyce religijnej, były to głownie

mity i powiadania o bohaterach.Dopiero później zaczęto opisywać codzienne życie Greków

oraz aktualne wydarzenia polityczne.Do najsławniejszych pisarzy i poetów greckich

zaliczymy na pewno:

HOMERA (przeł. IX i VIII w. p.n.e.)

Homer jest autorem najstarszych arcydzieł literatury europejskiej "Iliady" i "Odysei". Z jego

tajemniczą postacią związanych jest wiele niejasności. Jedną z nich jest tzw. kwestia homerycka,

czyli wątpliwości dotyczące wspólnego autorstwa obu dzieł. Przeprowadzone badania struktury i

techniki pisarskiej zdają się potwierdzać jednak, że "Iliada" i "Odyseja" mają jednego autora.

Nierozstrzygnięty pozostał spór 7 miast (Itaka, Smyrna, Pylosi, Argos, Kolofon, Chios, Ateny),

przypisujących sobie miano miejsca urodzenia tego słynnego aojda - wędrownego śpiewaka. Istnie-

je też legenda o ślepocie poety, gdyż "homer" z greckiego oznacza "ślepy". Oba dzieła, "Iliada" i

"Odyseja" zaliczała się do gatunku epickiego zwanego eposem (epopeją). "Iliada" opisuje ostatni

atak wojny trojańskiej - konfliktu wywołanego porwaniem Heleny, żony króla Sparty, Menelaosa,

przez księcia trojańskiego Parysa. W odwecie Grecy oblegali Troję przez 10 lat. Ostatecznie zdo-

byli ją i zburzyli. "Odyseja" opowiada o tułaczce Odyseusza, wojaka spod Troi, który wracał do

swojego rodzinnego kraju, Itaki przez 10 lat.

HEZJODA Z ASKRY W BEOCJI (VII w. p.n.e.)

Hezjod był synem chłopa przybyłego z Azji Mniejszej, wiódł życie pasterskie i gospodarskie. Po

śmierci ojca prowadził z bratem ostry spór o podział majątku. Konflikt ten znalazł odzwierciedlenie

w poetyckich oskarżeniach oraz przestrogach dla adwersarza, jak i sędziów, którzy wydali niespra-

wiedliwy wyrok. Hezjod był poetą-śpiewakiem, brał udział w zawodach poetyckich, zwanych

agonami. W twórczości podejmował często problematykę ciężkiej pracy rolników. Jest twórcą

epickich poematów dydaktycznych, autorem poetyckiego poradnika dla rolników pt. "Prace i dnie",

w którym wykłada nauki gospodarskie, daje wskazówki na cały rok, opisuje prace polowe i

domowe, omawia narzędzia rolnicze, itp. Tekst poematu zawiera też liczne sentencje, przysłowia

czy porzekadła, które wyrażają mądrość ludową, a dotyczą najczęściej stosunku człowieka do

pracy. Dydaktyczny charakter nosi także opowieść o pochodzeniu bogów i powstaniu świata

"Teogonia", która, podobnie jak "Iliada" i "Odyseja" Homera, kodyfikuje mity i wierzenia Greków,

porządkując oraz ujednolicając ich wersje, oraz rejestruje zasób postaci i legend epickich, z któ-

rych czerpała późniejsza poezja. Poemat stanowił ważne źródło wiedzy religijnej dla starożytnych.

Hezjod jest też autorem uznanego za zaginiony genealogicznego poematu "Katalog niewiast".

Opowiada on o śmiertelniczkach - matkach herosów greckich. Poecie przypisuje się też autorstwo

zachowanego do dzisiejszych czasów utworu epickiego "Tarcza Achillesa", zawierającego opis

zwycięskiej walki Heraklesa z Kyknosem, synem Aresa. Centrum poematu stanowi opis słynnej

tarczy, nie tak jednak wspaniały jak w "Iliadzie".

TYRTAJOSA (VII w. p.n.e.)

Imię tego poety greckiego (bardziej znane jako łacińskie Tyrteusz) przeszło do historii jako symbol

poety bojownika. Elegie patriotyczne Tyrtajosa zagrzewały Spartan do walk zaborczych z Meseń-

czykami. Z pięciu ksiąg jego twórczości zachowało się do naszych czasów ok. 150 wersów.

SAFONĘ (przeł. VII i VI w. p.n.e.)

Pierwsza znana poetka starożytna, autorka poezji miłosnej, przedstawiana na malowidłach z kitarą.

Żyła i tworzyła na wyspie Lesbos w okresie wielkich walk politycznych. Była żoną bogatego kupca

i matką sławionej w utworach córki Kleis. Wcześnie owdowiała, później przeżyła nieszczęśliwy

romans, co prawdopodobnie skłoniło ja do popełnienia samobójstwa. Tworząc rodzaj

związku kultowego, poświęconego muzom i bogini Afrodycie, wychowywała młode dziewczęta z

dobrych domów, ucząc je muzyki, poezji, dobrych manier. Dedykowała im także liczne erotyki.

Stworzyła zbiór złożony z siedmiu ksiąg i zawierający oprócz erotyków, pieśni weselne, utwory

adresowane do córki, braci, a także hymny religijne (np. "Hymn do Afrodyty"). Rolę Safony

zniekształciły z czasem plotki podtrzymywane przez komediopisarzy, którzy w towarzysko-

religijnym kole Safony dopatrywali się jej niezdrowej miłości względem dziewcząt.

ANAKREONTA (VI w. p.n.e.)

Był poetą jońskim. Urodził się w Teos w Azji Mniejszej. Związany był z dworem tyrana wyspy

Samos, Polikratesa i tyrana Hipparcha, władającego Atenami. W swoich pieśniach, jambach,

satyrach i elegiach sławił miłość (często homoseksualną), biesiady w wesołej kompanii przyjaciół,

wino, zabawy, młodość, flirt, urodę. Utwory Anakreonta są lekkie, dowcipne, ironiczne, ich twórca

patrzy na siebie z dystansem, często posuwając się do autoironii. Od I w. p.n.e. miał wielu naśla-

dowców.

SYMONIDESA (przeł. VI i V w. p.n.e.)

Był autorem pieśni chóralnych, uprawiał różne gatunki liryczne. Znany jest jako piewca władców

i uroczystości dworskich. Starożytni cenili go za umiejętność wzbudzania litości i szlachetny

patos. Symonides jest także autorem licznych epigramatów, m.in. słynnego epigramu na cześć

bohaterów poległych pod Termopilami.

Style architektoniczne

W Grecji nie było wielkich rzek, wokół których tworzyłyby się wielkie cywilizacje. Tylko 30%

terytoriów nadawało się pod uprawę. Takie ukształtowanie terenu sprawiło, iż Grecy nie stworzyli

jednego państwa. W starożytnej Grecji odkryto złoża rud metali: żelaza, ołowiu, srebra. Innym zaś

bogactwem państwa był marmur oraz glinka do wyrobu naczyń. Była także dobrze rozwinięta linia

brzegowa, dlatego też Grecy związali swoje życie i kulturę z morzem. Sami Grecy nazywali siebie

Hellenami, a ziemie przez siebie zamieszkane Helladą. Nazwa ta pochodzi od Hellen, mitycznego

przodka wszystkich Greków, wymienionego przez Homera.

Dzieje starożytnych Greków można podzielić na kilka okresów (podział umowny):

okres archaiczny,który datuje się od początku wieku VIII p.n.e. do początku wieku V p.n.e.; okres

klasyczny, który przypada na wiek V i IV p.n.e. i okres hellenistyczny, począwszy od śmierci

Aleksandra Macedońskiego w 32 roku p.n.e. do podboju Rzymu przez Egipt w 30 roku p.n.e.

Kultury przedhelleńskie

Zanim na terenie zamieszkałym przez Greków wykształciły się typowe greckie miasta-państwa

(poleis, lp. polis), istniały dwa organizmy państwowe i cywilizacyjne, które określa się mianem

kultur przedhelleńskich: kultura kreteńska i kultura mykeńska.

Kultura kreteńska (minojska) trwała od początku III tysiąclecia p.n.e. do około 1200 roku p.n.e.

Nazwa pochodzi od miejsca Kreta i od mitycznego władcy wyspy Minosa. Centrum życia politycz-

nego i kulturalnego było miasto Knossos. Cechą charakterystyczną tej kultury była budowa wielu

przepięknych pałaców. Kreta była największą wyspą na Morzu Egejskim. Najstarsze ślady

osadnictwa na jej terenie datują się na VI tysiąclecie p.n.e., kiedy to z Azji Mniejszej lub Syrii

przybyła ludność która potrafiła uprawiać rolę i budować domy. Kreta to także wyspa wielu mitów,

m.in. Minosa, syna Europy i Zeusa. Cywilizację minojską odkrył archeolog Artur Evans, który

począwszy od 1897 roku prowadził wykopaliska w Knossos. Pałace kreteńskie były wielofunkcyj-

nymi budowlami. Najważniejszym ich punktem było wielkie podwórze, wokół którego wznoszono

pałac. Był on nie tylko siedzibą władcy, ale także ośrodkiem produkcji rzemieślniczej.

Pomieszczenia gospodarcze znajdowały się na parterze, natomiast piękne apartamenty budowano

zazwyczaj na piętrze. Ściany pałaców były zdobione przeróżnymi freskami. Najpiękniejszy z

pałaców to pałac w Knossos. Dziś można podziwiać tylko jego ruiny.

Kultura mykeńska trwała od XVI wieku p.n.e. do XI wieku p.n.e. Nazwa pochodzi od Myken,

najważniejszego ośrodka politycznego i kulturalnego. Badania nad tą kulturą prowadził odkrywca

Troi z 1876 roku Schliemann. Cechą charakterystyczną tej kultury były monumentalne budowle,

głównie zamki obronne oraz pałace, które kierowały całym systemem gospodarczym, w głównej

mierze handlem. Około 1200 roku p.n.e. ziemie greckie zaczęli najeżdżać Dorowie. Przejęli oni

bardzo wiele z dorobku kultury mykeńskiej, między innymi język grecki.

Okres archaiczny

Wraz z rozwojem poleis pojawiają się greckie świątynie w VIII wieku p.n.e. Początkowo były to

konstrukcje drewniane. Budowle z kamienia pojawiają się dopiero w VII wieku p.n.e.

W budownictwie sakralnym pełna rezygnacja z drewna nastąpiła dopiero w VI wieku p.n.e. Kiedy

kamień stał się domeną wielkich świątyń, jak też bogatych domów rodzin arystokratycznych ,

drewno zaczęło być domeną dość ubogiego budownictwa świeckiego. Początkowo świątynia była

prostym prostokątnym pomieszczeniem, które przykryte było dwuspadowym dachem (cienkie

płyty gipsowe lub zwykła dachówka). W miarę upływu czasu pojawił się nowy element, coraz

bardziej charakterystyczny dla budownictwa sakralnego starożytnej Grecji, a mianowicie kolumna-

da otaczająca budynek. Pod koniec VII wieku p.n.e. wykształciły się dwa style budowy kolumn:

styl dorycki i styl joński.

Styl joński: kolumna złożona, zakończona tzw. ślimaczkiem. Przykładem tego stylu jest świątynia

Artemidy w Efezie.

Styl dorycki: kolumna prosta, bez żadnego zakończenia. Najpiękniejszy przykład tego stylu to

Panteon, wzniesiony w V wieku p.n.e.

Od połowy VII wieku p.n.e. pojawia się rzeźba posągowa, na początku z kamienia, a później

odlewana z brązu. Dla sztuki archaicznej typowe stało się przedstawianie nagich nieruchomych

młodzieńców. Kobiety przedstawiane na rzeźbach był zawsze okryte lekkimi szatami.

Okres klasyczny

W okresie tym ważne miejsce w architekturze zaczęły posiadać budowle użyteczności publicznej,

takie jak: gimnazjony - miejsca do ćwiczeń sportowych; buleuteriony (siedziby Rad (bulla);

strategejony - miejsca siedziby wojskowych, głównie strategów; prytanejony - siedziby prytanów,

a więc urzędników wysokiej rangi, oraz teatry, od połowy VII wieku p.n.e. wznoszone z kamienia.

Najlepiej zachowany teatr grecki znajduje się w Epidauros. Oprócz tego dość popularne stały się

monumentalne grobowce, budowane najczęściej na terenach Azji Mniejszej. Przykładem tego typu

budowli jest przepiękne mauzoleum w Halikarnasie. Ze względu na dość powszechne użycie

różnego rodzaju kolumn, pojawiają się nowe elementy architektoniczne. Należał do nich między

innymi tolos, a więc budowa sakralna wzniesiona na planie koła i otoczona kolumnadą. Przykładem

tego rodzaju budowli jest świątynia Ateny w Delfach i tolos w sanktuarium Asklepiosa w Epidauros.

Innowacją była też stoa, a więc portyk kolumnowy wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta,

zamknięty od tyłu ścianą, często z pomieszczeniem w głębi oraz nimfeum, czyli grota lub gaj z

naturalnymi źródłami, gdzie czczono nimfy jako bóstwa wodne. Czasem było to także

architektoniczne ujęcia źródła lub fontanny w formie sztucznej groty lub altany oraz tzw. perystyl,

wewnętrzny dziedziniec lub ogród otoczony portykiem kolumnowym.

Epoka klasyczna to także okres bardzo wyraźnych zmian w rzeźbie. Od V wieku p.n.e. postacie

nabierają cech indywidualnych oraz zaczynają być przedstawiane w ruchu, a nie jak dotychczas

nieruchomo. Do greckich rzeźbiarzy V wieku p.n.e. należy zaliczyć: Fidiasza, autora posagów

znajdujących się na Akropolu i w Olimpii, Myrona, twórcy "Dyskobola", czy rzeźby czyli sportowca

na chwilę przed wykonaniem rzutu oraz Polikleta.

Budownictwo świeckie w okresie klasycznym można rozpatrzyć na podstawie analizy dwóch

domów: domu przeciętnego, niezbyt zamożnego Greka (miasto Dystos) oraz rezydencji bogatego

arystokraty (miasto Ateny). Podstawowa różnica między tymi dwoma budowlami dotyczyła wymia-

rów powierzchni: zwykły dom miał około 6 metrów kwadratowych, podczas gdy powierzchnia

rezydencji wynosiła prawie 25 metrów kwadratowych. Domy biedniejszych obywateli były

zazwyczaj konstrukcjami jednokondygnacyjnymi, podczas gdy domy bogatych posiadały dwa

piętra. Wewnątrz domu przeciętnego Greka znajdowały się zazwyczaj dwa pokoje, z czego jeden

był większym pomieszczeniem w kształcie prostokąta. Wejście składało się z pary drzwi,

tworzących coś na kształt ganku, czy korytarza. Przed domem znajdował się niewielki

dziedziniec, zabudowany od trzech stron. Wejście do domu bogatego obywatela prowadziło przez

długi korytarz. W środku znajdowało się wiele pokojów, spośród których najbardziej reprezenta-

tywny był pokój będący domeną mężczyzny, tzw. andron. Wydzielona część domu przeznaczona

dla kobiet (tzw. ginecea) była zazwyczaj mniejsza i skromniejsza od pokoju mężczyzny. Z uwagi

na fakt, iż właściciele takich domów, często zajmowali się sprawami gospodarczymi, miedzy

innymi handlem, przy domu położone były budynki gospodarcze: sklepy, czy warsztaty.

W przypadku obu rodzajów domu stałym budulcem była najczęściej palona cegła, która wyparła

z czasem całkowicie kamień.

Miasta greckie

Powstają już w epoce archaicznej. Zróżnicowany proces urbanizacji doprowadził do wykształcenia

się dwóch rodzajów miast: polis oraz ethos. Pierwotnie termin polis oznaczał miejsce

ufortyfikowane. Potem zaczęto utożsamiać z nim greckie miasta-państwa. Sercem i centrum

miasta była agora, czyli plac będący miejscem zgromadzeń i handlu. Wokół niego wznoszono

budynki sakralne (świątynie) i publiczne. Wraz z rozwojem miasta zanikła władza królewska i

pojawiły się nowe instytucje, takie jak rady i zgromadzenia. Najważniejsze miasta-państwa staro-

żytnej Grecji to Sparta i Ateny. Akropol było to miasto-twierdza położone na wzgórzu Aten, które

pełniło ważną rolę kultu religijnego. Wzniesiono tam wielką świątynię Ateny, a u jej stóp przybytek

Zeusa Olimpijskiego. Mury zbudowano w kształcie elipsy.

Ethos zaś charakteryzował się brakiem centrum miejskiego. Występował głównie na terenach

północno-zachodnich wybrzeży Grecji. Do największych ethos greckich należała Tesalia, czy

Fokida. Ludność w takich miastach żyła rozproszona w poszczególnych osadach.

Miasta miały ze swego podstawowego założenia spełniać funkcje obronne, dlatego też najczęściej

wznoszone je na wzgórzach. Miasto położone na tego typu terenie było trudniejsze do zdobycia

przez nieprzyjaciela, niż miasto położone na terenie równinnym. Wejście do miasta otwierała

wielka brama z kilkoma wieżami. W epoce klasycznej miasta składały się z krętych uliczek,

wzdłuż których budowano domy.

W epoce tej nabrały cech trwałych tzw. miasta strefowe, a więc o zbudowane na planie kwadratu

i podzielone na prawie równe działki użytkowane przez poszczególnych mieszkańców.

Okres hellenistyczny

W budownictwie mieszkalnym, w bogatych sferach społeczeństwa, pojawiają się marmury oraz

dekoracje ścienne. Przedsionek prowadzący na podwórko staję się bardziej udekorowany, a

wewnątrz pojawia się eskedra, czyli pomieszczenie ze specjalnie przygotowanymi siedzeniami.

W rzeźbie greccy artyści hellenistyczni wzorowali się głównie na rzeźbach okresu poprzedniego.

Rzeźbione postacie zaczęły być przedstawiane bardzo realistycznie. Ukazywane było ich

cierpienie i brzydota. Największym arcydziełem rzeźbiarskim tego okresu jest fryz, zdobiący

wielki ołtarz Zeusa w Pergamonie.

Teatr

Nie ulega wątpliwości, że rozwój kultury greckiej w okresie antycznym, odcisnął piętno na

kształtowaniu się intelektualnego, twórczego oraz cywilizacyjnego wizerunku starego kontynentu.

Jednym z trwałych osiągnięć kultury greckiej było powstanie teatru. Pierwsze, proste drewniane

konstrukcje wznoszono w Grecji około VI w. p.n.e. Z biegiem lat nowe rozwiązania technologiczne

pozwoliły nie tylko na zastosowanie przy budowie teatrów elementów kamiennych, ale często

lokalizowano je tak, aby w jak największym stopniu wykorzystać topografię terenu.

Zasadniczo teatr składał się ze sceny oraz z widowni. Elementami sceny były: orchestra,

thymele, skene oraz proskenion. W "sercu" teatru znajdowało się pole w kształcie koła -

zwane orchestrą. We wczesnym okresie, w środku owego placyku, umiejscawiano ołtarz -

thymele. Tuż za orchestrą znajdowało się skene, tj. rodzaj niewielkiego zabudowania, spełniają-

cego rolę przebieralni. Scene po obu stronach posiadało parascenia, skrzydła. Były one nieco

wysunięte ku przodowi. W centralnej części skene umiejscowione były drzwi. Środkowe -

przeznaczone dla aktorów oraz boczne (po lewej i prawej stronie drzwi głównych),

wykorzystywane przez odgrywających w inscenizacji mniej istotne funkcje. We frontowej części

skene znajdowały się dekoracje w postaci pinakes, czyli ozdobnych płyt.

Z biegiem czasu w epoce hellenistycznej, uległ zmianie kształt orchestry. Przypominała ona

wówczas fragment koła. Poszerzono także proskenion, zaś skene bywało najczęściej

kilkupiętrowe. Całość zachwycała zdobnymi rozwiązaniami architektonicznymi oraz konstruktor-

skimi.

Na 2/3 obwodu orchestry znajdowała się widownia (theatron). Miejsca dla publiczności były

wykute w skale i okalały scenę niczym wachlarz. Theatron podzielony był na trzy sektory,

elementami dzielącymi były zaś chodniki. W obrębie sektorów wydzielono rzędy ławek przeznaczo-

nych dla publiki. Do pierwszego rzędu kamiennych lecz bogato zdobionych miejsc, kierowano

urzędników. Liczba miejsc w teatrach wahała się od kilku do kilkunastu tysięcy.

Należy zaznaczyć, iż teatry lokowano w większości dużych, greckich miast. Teatr Dionizosa (w

Atenach, u stóp Akropolis) był nie tylko pierwszym, ukończonym w IV w. p.n.e. teatrem

kamiennym, ale okazał się także modelem wzorcowym dla teatrów późniejszych. Inne obiekty tego

typu wzniesione w starożytnej Grecji to: teatry w Epidauros, Megalopolis, Syrakuzach, Dlfach,

Priene czy na Delos.

W tym miejscu warto podkreślić, że pierwszy teatr rzymski zbudowano w kamieniu, w czasach

Pompejusza (w latach: 55-52 p.n.e.). Architektonicznie teatry rzymskie były kwintesencją cech

konstrukcyjnych greckich oraz rzymskich - drewnianych.

Widownia rzymska nazywana była cavea, podobnie jak orchestra opierała się na planie półkola.

Scene przylegało do widowni, a jej ściana frontowa (frons scaenae) była niezwykle zdobna i

dekoracyjna. Wysokość scene równała się wysokości widowni. Widownia opierała się na substryk-

cjach, które kamuflowały biegnące poziomo korytarze. Duża ilość vomitoriów, tj. wejść

gwarantowała sprawne oraz szybkie poszukiwanie miejsc. Nad scene znajdował się stały dach.

Gdy zaś zachodziła potrzeba, nad całą konstrukcją rozwijano velum. Podobnie jak dziś, w

teatrze rzymskim znalazła zastosowanie kurtyna (tj. auleum).

Teatry rzymskie lokowano na wolnym powietrzu, na równym terenie. Z rzymskich budowli do dziś

zachowały się ruiny teatrów: Pompejusza, Balbusa i Marcellusa (Rzym), w Orange, czy w

Aspendos.

W V w. p.n.e. grecki dramat osiągnął apogeum swojego rozwoju i doskonałości. Literatura inspiro-

wała teatr, zupełnie tak, jak teatr inspirował literaturę. A konsekwencją osiągniętej wówczas

doskonałości gatunku, jest fakt, że utwory dramatyczne, powstałe w starożytnej Grecji podobnie

jak wówczas, tak i dziś nie schodzą z teatralnych afiszy.

Twórczość dramatyczną po dziś dzień dzieli się na: tragiczną oraz komediową. Na scenie,

podczas inscenizacji, występował chór oraz aktorzy. W skład chóru wchodziło 12 lub

15 mężczyzn. Z kolei liczba aktorów zmieniała się. Początkowo grał jeden aktor, potem dwóch,

a wreszcie trzech. Ci trzej aktorzy odgrywali więcej niż trzy postaci, a tym samym jeden aktor,

w jednej sztuce, często odtwarzał więcej niż jedną rolę. Aktorzy - zawodowcy odgrywali postacie

śpiewając lub śpiewnie recytując. Środkiem wyrazu chóru, amatorskiego, złożonego z młodych

Ateńczyków, był śpiew i taniec. Między innymi dlatego, że do inscenizacji sztuki przygotowywano

się pieczołowicie, teatr pełnił rolę dydaktyczną, wychowawczą. Charakter odgrywanych postaci

"opisywały", przygo-towane na potrzeby dramatu kostiumy, specjalne buty - koturny, oraz maski

na twarzach aktorów. Za pomocą masek wyrażano emocjonalność postaci, ich nastrój, radość,

zadowolenie, bądź smutek.

Trzy razy do roku organizowano w starożytnej Grecji zawody teatralne. Rywalizacja trwała kilka

dni. Prezentowano dramaty autorów, spośród których zwycięzcę wyłaniała komisja.

Sztuki cieszyły się wielkim zainteresowaniem, dlatego w czasach Peryklesa dla uboższych

obywateli, przeznaczano "datki" na wejścia do teatru. Udział w widowisku traktowano jako rodzaj

obywatelskiego święta, jako spełnienie religijnego wymogu (przedstawienie formą kultu i czci

boga Dionizosa), jako wyraz pobożności oraz jako poddanie się wychowawczej, intelektualnej oraz

umoralniającej zabawie. Nad stroną organizacyjną, doborem i przygotowaniem chórzystów, czuwali

bogaci mieszkańcy greckich polis. Przyznanie nagrody sztuce, było równoznaczne z

uhonorowaniem ich pracy.

Tragedia jako forma dramatyczna wyróżniała się patetycznym tonem. Źródłem tematycznej

inspiracji były mity. Wysiłki aby historię uczynić kanwą rozgrywającej się sztuki, na dłuższą metę

okazały się zawodne. Dziełem historycznym byli "Persowie" - Ajschylosa. Celem inscenizowanej

tragedii było pokazanie ludzkich wad, przywar, cnót, emocji, uczuć, a także nazwanie zła - złem,

a dobra - dobrem. Sztuka miała uczyć i wychowywać.

Nie ulega wątpliwości, że spośród wielu twórców, w pamięci potomnych przetrwali: Ajschylos,

Sofokles oraz Eurypides. A oto ich największe dzieła: Ajschylos: "Persowie", "Oresteia",

"Prometeusz"; Sofokles: "Antygona", "Król Edyp", "Elektra", i wreszcie Eurypides: "Medea",

"Cyklop", "Hipolit".

Reasumując: nie można zaprzeczyć, iż grecki teatr starożytny, odcisnął wielki ślad na powstaniu

kulturowej oraz cywilizacyjnej spuścizny ludzkości. Prawdopodobnie stało się tak dlatego, że jego

narodziny oraz rozwój, przypadły na bogate pod względem intelektualnym oraz obywatelskim, lata

w dziejach antycznej Grecji. To oni, starożytni, jako pierwsi odkryli znaczenie słów, że człowiek

bez kultury jest niczym. Uprawiali więc sztukę, teatr, aktorstwo. Obyśmy i my pamiętali o istocie

wspomnianych słów, oraz o wielkim wkładzie Greków w jej propagowanie i zgłębianie.

Olimpiada

Pierwsze igrzyska olimpijskie odbywały się w Olimpii w Grecji i były rozgrywane co cztery lata.

Pierwsze udokumentowane igrzyska odbyły się w roku 776 p.n.e. Na czas igrzysk olimpijskich

zaprzestawano wojen. Podczas trwania jakichś konfliktów ogłaszano "święty rozejm" i wojny

wstrzymywane były na 2 miesiące. Przez pięć dni trwały igrzyska, reszta była przeznaczona na

wyruszenie i powrót z igrzysk przez widzów i zawodników. Pierwszym etapem uroczystości,

jeszcze przed rozpoczęciem igrzysk było złożenie przysięgi przed posągiem Zeusa. Mięso dzika

cięto na kawałki, rozsypywano albo rozkładano przed posągiem i każdy z uczestników, wraz z

ojcem i swymi braćmi składał przysięgę, że nie dopuści się żadnego oszustwa na zawodach, co

potwierdzali drugą przysięgą, w której mówili, że ściśle przykładali się do ćwiczeń przez poprzed-

nie 46 miesięcy. Oficjalnie otrzymywało się nagrodę – wieniec z gałązek oliwnych, lecz nagradzany

był tylko zwycięzca. Zawodnik, który wygrał igrzyska, stawał się sławny i otrzymywał tytuł

olimpionika. W jego rodzinnym mieście stawiano pomniki na jego cześć i pisano wiersze. W

murze miasta wygranego zawodnika robiono dziurę, przez którą wchodził zwycięzca witany przez

mieszkańców. Oznaczało to, że miasto nikogo już się nie obawia, ponieważ ma takiego obrońcę.

Zwycięzca otrzymywał również nagrody materialne, ale nie dawane oficjalnie. Z czasem, oprócz

wieńca z gałązek oliwnych, otrzymywano pieniądze i przedmioty wartościowe. Sławę zdobywało

całe miasto, a nie tylko wygrany. Kary olimpijskie były bardzo surowe. Zawodnik, który dopuścił

się oszustwa, zmuszony był postawić pomnik Zeusowi, na którym wyryto jego imię i nazwisko

oraz występek, którego się dopuścił. Najpopularniejszym z oszustów jest Ateńczyk Kalliopos,

który przekupił swoich niedoszłych przeciwników. Cała sprawa wyszła na jaw. Ateńczyk i inni

musieli postawić pomniki dla Zeusa. Ateńczycy przestali brać udział w igrzyskach, bóg Delficki

powiedział, że dopóki nie zaczną ponownie brać udziału, dopóty nie da im przepowiedni.

Najstarszą dyscypliną starożytnych igrzysk był dromos - bieg krótki na dystansie jednego

stadionu. Początkowo długość tego biegu nie była wyraźnie określona, dopiero od 6 igrzysk

dystans ustalono na 600 stóp, to jest 192,67 m. W konkurencji tej wymagano od zawodników

nienagannej postawy i odpowiedniego układu ciała w czasie biegu. Zwracano uwagę przede

wszystkim na długi krok, silną pracę ramion wysuniętych do przodu i lekko pochylony tułów.

Kolejną olimpijską dyscypliną był diaulos - bieg średni, który rozegrano po raz pierwszy na 14

Igrzyskach. Diaulos równał się dystansowi dwóch stadionów (385,34 m). Zawodnik pokonywał

linię mety i wracał do punktu startu tą samą bieżnią. Na piętnastych z kolei Igrzyskach wprowa-

dzono nową konkurencję - dolichos, czyli bieg długi. Rozgrywano go prawdopodobnie na długości

24 stadionów. Za pierwszego zwycięzcę uznaje się Akantosa ze Sparty. Inny Spartanin, Ladas,

w czasie 85 igrzysk zwyciężył, jednak po pokonaniu mety padł na ziemię i skonał. Na

18 igrzyskach do nieustannie poszerzanego zestawu konkurencji dołączono zapasy. Walki w tej

dyscyplinie były jednak bardziej zbliżone formą do współczesnego wrestlingu aniżeli znanych

nam zapasów w stylu wolnym czy klasycznym. Dozwolone było podstawianie nogi, wyłamywanie

palców a nawet szarpanie za nos czy wargi. Zwycięstwo osiągano po trzykrotnym powaleniu

przeciwnika na ziemię. Nie obowiązywał podział na kategorie wiekowe czy wagowe. Dopiero w

późniejszym czasie wyróżniono także zapasy chłopców. Od 18 Igrzysk rozgrywano pentathlon -

pięciobój. W jego skład wchodziły: rzut oszczepem (wykonanym z drewna świerkowego bądź

jesionu o długości w granicach ludzkiego wzrostu), rzut dyskiem (dyskobole stali na specjalnym

podeście zwanym balbis, skąd oddawali rzuty), skok w dal, bieg na dystansie jednego stadionu i

zapasy. W czasie Igrzysk 23 Olimpiady pojawiła się walka na pięści, która z czasem stała się

najbardziej krwawym widowiskiem zawodów. Poddający się unosił rękę i palec wskazujący ku

górze lub uderzał zawodnika w bark. Na ten znak przerywano walkę. Na 25 Igrzyskach wprowa-

dzono wyścigi rydwanów powożonych przez właścicieli zaprzęgów. W tej konkurencji startowali

tylko najbardziej zamożni, gdyż utrzymanie koni było niezwykle kosztowne. Dopiero wiele lat

później pojawiły się wyścigi biedniejszych, np. wozów zaprzężonych w muły. Do programu 33

Olimpiady, ku uciesze widowni, dołączono pankration, skrzyżowanie zapasów i walki na pięści.

Zawodnicy mieli prawo stosować wszystkie chwyty i uderzenia, wyłamywać palce, ręce, stopy,

gryźć, wykłuwać palcami oczy czy łamać nosy. Zwycięstwo osiągano przez poddanie się

przeciwnika. Od 65 Igrzysk w 520 r. p.n.e. rozgrywano hoplites, czyli bieg w uzbrojeniu.

Początkowo biegano z pełnym ekwipunkiem wojskowym, w hełmie, z włócznią, tarczą i w

nagolennikach. Później stopniowo ograniczano uzbrojenie, rezygnując kolejno z nagolenników,

włóczni, hełmu, by wreszcie bieg odbywał się z samą tylko tarczą. Pokonywano odległość

równą dwóm stadionom. Najczęściej to właśnie hoplites był ostatnią dyscypliną Igrzysk. W

późniejszych latach dodawano kolejne konkurencje, wśród nich zawody poetów i trębaczy.

W dziejach starożytnych igrzysk najbardziej wsławił się Leonidas z Rodos. Był on zwycięzcą

czterech kolejnych Olimpiad (154, 155, 156 i 157) w biegu na dystansie jednego stadionu, w

diaulosie i w biegu zbrojnym. Grecy czcili wielokrotnych zwycięzców dając im specjalną nazwę

- triastes. Innym znanym olimpionikiem był Herodos z Megary. W czasie dziesięciu kolejnych

Igrzysk, w latach 328 - 292 p.n.e., zdobywał wieńce laurowe w zawodach trębaczy. Milon z

Krotony był sześciokrotnym zwycięzcą Igrzysk w zapasach. Pierwszy laur olimpijski zdobył

jeszcze w zawodach chłopców w 540 r. p.n.e. Od 62 do 66 Igrzysk był już niepokonany w

zawodach dorosłych. Co ciekawe, wśród zwycięzców Igrzysk kroniki podają także

Filipa II Macedońskiego. Odniósł on zwycięstwo w 106 Olimpiadzie, w 356 r. p.n.e., w

wyścigach konnych.

W zawodach brali udział zamożni ludzie, których stać było na zmarnowanie całego roku na

ćwiczenia, później byli to tylko wybrani atleci. Występowano nago, dlatego igrzyska mogli

oglądać tylko wolni mężczyźni. Kobietę przyłapaną na oglądaniu igrzysk czekała kara śmierci.

Nie było konkurencji zespołowych.

W starożytnej Grecji termin olimpiada oznaczał czteroletni okres między następnymi

igrzyskami olimpijskimi.W igrzyskach brali udział wszyscy Grecy płci męskiej.

Odbywały się one ku czci boga Zeusa.

Zródła:

www.wikipedia.pl

www.sciaga.pl

www.historia.na6.pl

Justyna Mazur

I ULO