Pająki

Pająki są podstepnymi zabójcami, chwytają swoje ofiary w jedwabną sieć i wstrzykującymi im silną truciznę. Jednak, chociaż większość pająków jest jadowita, tylko nieliczne z nich są niebezpieczne dla człowieka – i nawet te mogą ukąsić tylko wtedy, gdy zostaną przestraszone.

Pająki należą do gromady pajęczaków (Arcuhnida). Znamy około 32 tysiące ich gatunków. Różnią się one od siebie wielkością, kształtem i zwyczajami, jednak podstawowe cechy budowy ciała mają wspólne.

Ciało, pająka zbudowane jest z dwóch zasadniczych części. Część przednia zwana jest gtowotułowiem i – jak sama nazwa wskazuje – w jej skład wchodzą połączone głowa i tułów. Z glowotułowia wyrasta osiem wieloczłonowych odnóży. Część tylna pająka nosi nazwę odwłoka i zawiera organy rozrodcze i trawienne, a także kądziołki przędne, których pająk używa do produkcji jedwabnej nici.

Pająk wyposażony jest w parę nogogłaszczek. znajdujących się z przodu jego ciała. Często wyglądają one jak krótkie odnóża, nic służą jednak do chodzenia. W zbliżony sposób do tego. w jaki owady używają swych czułek. pająki przy ich pomocy orientują się w terenie. Nogogłaszczki służą im także do odżywiania się. a samce składują w nich swoje nasienie, którego następnie używają w czasie rytuałów godowych. Pająki mają także parę szczękoczułek. umieszczonych w okolicach otworu gębowego. Są to puste w środku rurki, zakończone pazurkami, którymi pająk przekłuwa swoją ofiarę, broni się przed wrogami lub niekiedy używa do kopania nor w ziemi.

Pająki są drapieżne, tzn. odżywiają się mięsem. i większość z nich zjada owady i inne małe stworzenia. Niektóre pająki mogą zjeść małą mysz lub rybę. podczas gdy największe gatunki potrafią pożreć nawet ptaka czy żabę. Większość pająków to także kanibale, zadowalający się mięsem przedstawiciela tego samego gatunku.

Wiele pająków zabija swoją zdobycz wstrzykując jej jad ze swoich szczękoczułek. inne natomiast zgniatają ofiarę. Jako że pająki nie przeżuwają pokarmu, zmuszone są do jego przetykania, po tym, jak przyjmie on formę płynną. Po zabiciu ofiary pająk wstrzykuje jej swoją ślinę, która zawiera specjalne soki pochodzące z jelit. Powodują one przekształcenie mięsa w płyn, który jest następnie przez pająka wyssany z wnętrza ofiary. Do tego celu służy mu specjalny organ ?ssący”, który znajduje się w jego żołądku.

Wszystkie pająki snują jedwabną przędzę, która odgrywa bardzo ważną rolę w ich życiu. Używają jej do wielu celów: produkcji kokonów, w których dla bezpieczeństwa i utrzymania odpowiedniej temperatury przechowują swoje jaja; tworzenia lin zabezpieczających, które przyczepiają do roślin w razie zagrożenia upadkiem; budowania gniazda, w którym wypoczywają bądź spędzają zimę; wreszcie do tkania pajęczyny, w którą łapią swoje ofiary.

Pająki potrafią snuć różne rodzaje przędzy, w zależności od celu jej użycia. Jeżeli ma z niej powstać pajęczyna, gruczoły znajdujące się w pobliżu kądziołków przędnych powlekają ją lepką substancją. Natomiast nić służąca pająkowi do przemieszczania się lub przymocowania pajęczyny jest sucha. Inne gruczoły wydzielają substancje, która powoduje, że wyprodukowana przędza staje się doskonałym materiałem na kokon. Nić pajęcza jest silniejsza od stalowej nici o tej samej średnicy i może bez zerwania być rozciągnięta do jednej trzeciej swojej długości.

Pająk chroni się przed wpadnięciem we własną sieć. wplatając w nią kilka suchych nici. Znając ich rozmieszczenie na pajęczynie spokojnie czeka, aż ofiara zupełnie się zaplącze. Oprócz tego. pająki wydzielają tłustą substancję, którą pokrywają swoje odnóża, co zapobiega przyklejaniu się do sieci.

Różne gatunki pająków produkują różne rodzaje pajęczyn. Najbardziej znana, a jednocześnie najpiękniejsza, jest pajęczyna kolista – z którą często spotykamy się w parkach bądź na tyłach ogrodów, szczególnie w czasie mroźnego poranka, kiedy jej włókna pokryte są rosą. Posiada ona niemal kolisty kształt i coś w rodzaju szprych (promieni), rozchodzących się z jej środka. Wokół promieni owinięta jest lepka nić, służąca tropikalnych osiągają czasami olbrzymie rozmiary. Rozpięte między drzewami mogą mieć nawet 2,5 metra średnicy i wystarczającą siłę, by usidlić małego ptaka.

Większość pająków, które rozpinają sieć, ma słaby wzrok i w kwestii łapania ofiary w całości polega na swojej pajęczynie. Niektóre z nich czekają przyczajone na środku rozpiętej sieci, podczas gdy inne czuwają na jej brzegu, opierając jedno odnóże na nici przyczepionej do środka sieci. Kiedy owad w nią wpada, zaczyna się szarpać, próbując się wydostać. Wywołuje to drgania, które przenoszą się po pozostałych niciach, informując pająka o zdobyczy. Na ten znak pająk podbiega do ofiary, wstrzykuje jej jad i owija przędzą.

Innym rodzajem sieci jest pajęczyna lejowata. Pająk produkujący ten typ pajęczyny często rozpina swoją wielką sieć w wysokich trawach albo pomiędzy pniami lub skałami. Chowa się następnie na dnie ?leja” i kiedy ofiara zbliży się na odpowiednią odległość rzuca się na nią i zaciąga w głąb sieci.

Inne pająki plotą bezkształtne pajęczyny, które nie są lepkie, ale posiadają specjalne nici, o które ofiara ?potyka się” i traci równowagę. Kiedy niczego nie podejrzewający owad spada, zaplątuje się w sieć, a pająk rusza ku niemu, by go unieruchomić. Domowe pająki wytwarzają właśnie tego typu sieć.

Jeszcze inaczej wykorzystuje swoją przędzę północnoamerykański gatunek pająka krzyżakowatego. Snuje on nić długości około 5 cm, a na jej końcu mocuje niewielką kropelkę lepkiej substancji. Tak przyrządzoną zarzuca na ofiarę. Ta substancja zawiera dodatkowo związki chemiczne przyciągające samce ćmy. Pająk wymachuje nicią, wabiąc ćmę ku sobie. Kiedy znajdzie się ona wystarczająco blisko, zarzuca na nią lepką przędzę i w ten sposób usidla ofiarę. Następnie przyciąga ją ku sobie, w podobny sposób jak wędkarz nawijający na kołowrotek złapaną przez siebie rybę.

Płucie

Niektóre europejskie i północnoamerykańskie gatunki polują na swoją ofiarę wypluwając ze szczękoczułek dwa cienkie strumienie lepkiej substancji. Ofiara zostaje schwytana pod zygzakowatą linią nici.

Jeden z gatunków australijskich rozpina pomiędzy swoimi czterema przednimi łapami niedużą sieć. Jeżeli zauważy owada, rozstawia kończyny, rozciągając pajęczynę do jak największych rozmiarów. Następnie rzuca się na ofiarę, łapiąc ją w sieć, po czym zaciąga ją do swojej kryjówki. Pająk ten posiada doskonały wzrok. Zwykle poluje nocą i jest bardziej wrażliwy na światło niż większość innych zwierząt. Skakuny. które polują w porze dziennej, powoli podchodzą do swojej ofiary, a potem błyskawicznie skaczą w jej kierunku. Ich skoki mogą sięgać 20 długości samego pająka.

Zabójczy jad

Prawie wszystkie pająki produkują jad. jednak tylko trzy procent z nich może być szkodliwe dla człowieka. Pająki posiadają dwa woreczkowate gruczoły jadowe, znajdujące się u podstawy ich szczękoczułek. U dużych pająków ciągną się one aż do rejonów głowy. Za pośrednictwem kanalików jad doprowadzany jest do pazurów, zakończonych otwierającym się ujściem.

Jad pająka może mieć różne działanie na różne zwierzęta. Ten sam jad. który jest zabójczy dla jednego rodzaju, może być nieszkodliwy dla innego. Nie zawsze zależy to od rozmiarów ofiary – czarna wdowa potrzebuje do zabicia żaby 160 razy więcej jadu. niż do zabicia kury. Nawet osobniki tego samego gatunku mogą różnie reagować na ukąszenie tego samego pająka – jedne natychmiastową śmiercią, inne brakiem jakichkolwiek objawów chorobowych.

Wyróżniamy dwa rodzaje jadu pajęczego – jad hemolityczny i jad neurotoksyczny. Neurotoksyny atakują układ nerwowy ofiary i są obecne w większości jadów o działaniu śmiertelnym.

Niebezpieczne ukąszenia

Czarna wdowa wytwarza neurotoksynę. która może wywołać u człowieka ostry ból. skurcze mięśni i paraliż. Jej ukąszenie jest bardzo niebezpieczne, ale chociaż zdarzają się wypadki śmiertelne, istnieją antidota, po przyjęciu których większość poszkodowanych po kilku tygodniach dochodzi do siebie. Niemniej jednak, neurotoksyny paraliżują owady tak szybko, że pająk może zacząć pożeranie ofiary, kiedy ta jeszcze żyje.

Co ciekawe, czarne wdowy są raczej bojaźliwymi pająkami, chętniej chowającymi się niż atakującymi. Niepokojone sztywnieją i udają martwe, czekając aż minie niebezpieczeństwo Mogą ukąsić człowieka dopiero kiedy zostanie rozzłoszczone lub przestraszone.

Część pająków wytwarza jad hemolityczny Ten rodzaj jadu może negatywnie wpłynąć m krew i skórę człowieka. Leczenie działania jego skutków czasami zajmuje miesiące. Ma on także zastosowanie medyczne – służy do likwidowani; skrzepów krwi. prowadzących do zawału serca Jeszcze inaczej wykorzystują jad pająków Buszmeni z pustyni Kalahari – nacierają nim grot) swoich strzał.

Niektóre pająki, szczególnie samice, używaj; jadu atakując osobniki tego samego gatunku Samce są zwykle dużo mniejsze od samic i zbliżając się do nich muszą zachować ostrożność. Jakże często zostają pomyłkowe wzięte za potencjalną zdobycz i zjedzone. Także w okresie spółkowania samiec musi wykazać się daleko idącym wyczuciem, inaczej bowiem samica może nie zrozumieć jego intencji i najprawdopodobniej padnie on jej ofiarą. Typowym przykładem może tu być samica czarnej wdowy, która jeżeli nie rozpozna w potencjalnym partnerze przedstawiciela tego samego gatunku, natychmiast go pożera.

Gry miłosne

W przypadku niektórych gatunków, samce, żeby odwrócić uwagę samicy, podrzucają jej owinięte w nić owady. Prawie wszystkie gatunki pająków wytwarzają feromony, chemiczne sygnały, rozpoznawane przez osobników tego samego gatunku. Za ich pośrednictwem pająki identyfikują siebie i swoje intencje. W tym celu mogą również snuć po ziemi nić.

Pająki które dobrze widzą, jak na przykład skakuny. wykorzystują w okresie godów zmysł wzroku. Samiec tańczy energicznie przed samicą, wymachując swoimi jaskrawo kolorowymi kończynami. tak by mogła ona rozpoznać w nim potencjalnego partnera. Taki taniec godowy a może trwać kilka godzin zanim samica zaakceptuje samca. Następnie samiec, używając e swoich nogogtaszczek. przekazuje nasienie do narządów rodnych samicy.

Sygnały

Jeszcze innym rodzajem sygnałów rozpoznawczych mogą być drgania sieci. Samiec szarpie pajęczynę samicy w określonym rytmie, po którym ona rozpoznaje, że należy on do tego samego gatunku. Samiec może wtedy ostrożnie zbliżyć się do niej i dokonać aktu zapłodnienia, jeśli jednak natychmiast potem nie ucieknie.

W zależności od gatunku, samica składa od jednego do wielu tysięcy jaj. Znosi je do budowanej przez siebie – przypominającej kształtem czerpak – struktury, a następnie otacza je kokonem. Najpierw jaja zostają umieszczone w delikatnej jedwabnej masie, po której przychodzi twarda warstwa zewnętrzna kokonu, chroniąca je przed napastnikami. Na koniec samica przytwierdza kokon do swego ciała, albo zostawia go w bezpiecznym miejscu.

Małe pająki zaraz po wykluciu są zupełnie bezbronne i nie potrafią produkować pajęczyny. Dlatego pozostają w pobliżu matki, a specjalne sygnały chemiczne chronią je przed byciem przez nią zjedzonymi. Kiedy są już gotowe do opuszczenia matki, produkują nić. którą przytwierdzają do rośliny. Następnie wiatr unosi nić w powietrze. a wraz z nią małego pająka, który może w ten sposób przebyć wiele kilometrów. Po wylądowaniu produkuje własną sieć i cykl powtarza się od nowa.

Brazylijski wałęsak ma najsilniejszy jad ze wszysytkich pająków. Żyje on w pobliżu człowieka i często go można znaleźć w mieszkaniu. Niepokojony może jednak ukąsić, wstrzykując bardzo silną neurotoksynę, jad, który może zabić człowieka. Na szczęści istnieje na niego antidotum.

Walki pająków są popularną rozrywką na Filipinach. Ludzie łapią pająki i karmią je ważkami, które rzekomo czynią je silnymi i agresywnymi. Bronią w pojedynku jest przędza – wygrywa ten pająk, który pierwszy całkowicie ownie przeciwnika.

Ciało największego pająka świata południowoamerykańskiego ptasznika, ma długość 10 centymetrów. Rozstaw nóg wynosi około 28 centymetrów – mniej więcej tyle ile wysokość tej strony.

Samica kostarykańskiego ptasznika (charakteryzującego się jaskrawopomarańczowyi „kolanami”) większość życia spędza w swojej norze, podczas gdy bardziej aktyny samiec buszuje w leśnej ściółce

Małe pająki niedługo ppo wykluciu z jaj. Kiedy będą gotowe do opuszczenia swojej matki , wyprodukują nić, która z wiatrem przesiesie je do nowego „domu”.

Saiec czarnej wdowy jest znacznie mniejszy od saicy. Przed spółkowaniem bardzo ostrożnie się do niej zbliża . Jeżeli nie zostanie rozpoznany jako przedstawiciel tego samego gatunku , samica może go zjeść. Niektóre gatunki pająków wykształciły skomplikowany rytuał godowy, służacy głównie rozpoznawaniu partnerów.

Arachnofobia

Pierwsza część tego słowa - oznaczającego paniczny strach przed pająkami – odsyła do mitycznej bohaterki o imieniu Arachne, która została zamieniona przez bognię Atenę w pająka. „Fobia” jest terminem używanym przez psychiatrów do oznaczania nieuasadnionego strachu przed jakimś zjawiskiem.

Jedynym sposobem wyleczenia z arachnofobii jest konfrontacja pacejnta z przediotem strachu - w tym przypadku z wielkim, włochatym pajątkiem. Na początku może być to jedynie fotografia, a po uzyskaniu większej pewności siebie żywy pająk. Innymi rodzajami fobii są na przykład: nyktofobia – strach przed ciemnością; ksenofobia – strach przed obcymi, zoofobia -strach przed zwierętami.