M. Bogdanowicz, Metoda Dobrego Startu, Wyd. WsiP, Warszawa 1999.

„Metoda Dobrego Startu” M. Bogdanowicz

– notatka z książki.

MDS jest przeznaczona dla dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym oraz dla dzieci starszych, których rozwój psychoruchowy przebiega wolniej lub nieharmonijnie, z dziećmi bez większych problemów jak i z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi np. upośledzenie umysłowe ponieważ uwzględnia ona różne ich możliwości i ograniczenia.

Założeniem Metody Dobrego Startu jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, funkcji spostrzeżeniowych: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestetycznych i motorycznych oraz współdziałania miedzy tymi funkcjami.

Celem metody jest jednoczesne usprawnianie czynności analizatorów: słuchowego, wzrokowego, kinestetyczno-ruchowego, a także kształcenie lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Dzięki temu dziecko jest zdolne do prawidłowej orientacji czasowo - przestrzennej, coraz lepiej organizuje ruchy dowolne, lokalizując je w określonej przestrzeni i czasie, co znacznie ułatwia naukę pisania. Metoda ta kształci również zdolność rozumienia i posługiwania się symbolami abstrakcyjnymi, co ma znaczenie w nauce pisania, czytania i liczenia, uczy współdziałania i nawiązywania kontaktów społecznych dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi i zaburzonym przystosowaniem społecznym. Ćwiczenia prowadzą do większej harmonii rozwoju psychoruchowego wyższego poziomu rozwoju i współdziałania funkcji intelektualnych (mowy, myślenia) i instrumentalnych (spostrzeżeniowo - ruchowych). Metoda Dobrego Startu to metoda wzrokowo -słuchowo - ruchowa, w której odgrywają rolę trzy elementy:

• słuchowy – piosenka,

• wzrokowy – wzory graficzne, litery,

• motoryczny- wykonywanie ruchów w czasie odtwarzania wzorów graficznych i liter, zharmonizowanych z rytmem piosenki.

Metoda Dobrego Startu ma wielostronne zastosowanie w pracy z dziećmi. Jest wykorzystywana w przedszkolach, szkołach, ośrodkach leczniczo – pedagogicznych
i w domu zarówno podczas zajęć indywidualnych, jak i zespołowych. Może być stosowana w odniesieniu do dzieci o prawidłowym rozwoju psychomotorycznym, jak również i do dzieci, których rozwój jest zaburzony.

Zastosowanie MDS w profilaktyce i edukacji:

1. w celu wspomagania rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym od 4 roku życia

2. W ramach przygotowania dzieci do podjęcia nauki szkolnej – ćwiczenia te można prowadzić w najstarszej grupie przedszkola i w klasie zerowej z dziećmi, które rozpoczynają naukę czytania

3. W okresie podjęcia nauki czytania i pisania przez uczniów klasy I ćwiczenia można stosować podczas lekcji , a także w formie zajęć śródlekcyjnych w celu wprowadzenia i utrwalenia liter

4. W celu przygotowania i nauczenia dzieci leworęcznych pisania lewą ręką

5. W celu usprawniania motoryki małej i dużej uczniów młodszych klas szkolnych

Zastosowanie MDS w rehabilitacji:

1. Dzieci globalnie opóźnione w rozwoju psychomotorycznym

2. Dzieci o dysharmonijnym rozwoju psychomotorycznym

3. Dzieci które przejawiają niewielkie zaburzenia zachowania na skutek zaburzeń dynamiki procesów nerwowych lub zaburzeń emocjonalnych.

W MDS można wyodrębnić z punktu widzenia metodyki trzy podstawowe rodzaje ćwiczeń:

wiczenia ruchowe,

wiczenia ruchowo-słuchowe,

wiczenia ruchowo – słuchowo – wzrokowe.

Zajęcia prowadzone MDS z punktu widzenia organizacji przebiegają według stałego schematu.

Zajęcia wprowadzające - ich celem jest skoncentrowanie uwagi dzieci na rozpoczynających się zajęciach i usprawnianie niektórych funkcji psychomotorycznych, głównie funkcji językowych, motoryki oraz orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Kolejne fazy tych zajęć to:

- ćwiczenia orientacyjno – porządkowe,

-nauka piosenki,

-zabawa w „zagadki językowe.

Zajęcia zaczynamy od ćwiczeń orientacyjno-porządkowych, które służą koncentrowaniu uwagi i kształceniu orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Mogą mieć formę przywitania i zabawy ruchowej. Dzieci uczą się rozróżniać i nazywać części ciała (np. ramię, łokieć, brwi, rzęsy), odróżniać prawe i lewe części ciała (np. salutowanie prawą ręką - witamy się prawym kolanem, lewy łokieć wita się z prawym kolanem, poprzez dotkniecie). Ćwiczenia stwarzają okazję do odróżniania kierunków w przestrzeni: góra-dół, nad-pod, obok, w, dookoła, strona prawa-lewa.

Następnie dzieci słuchają i uczą się nowej piosenki odtworzonej z magnetofonu lub wykonywanej przez nauczycielkę. Piosenka ta będzie towarzyszyła dalszym zajęciom. W rozmowie z nauczycielką jest omawiana treść piosenki, są omawiane trudne słowa.

W dalszym ciągu zajęć nauczyciel podczas rozmowy z dziećmi, pyta o treść piosenki. Słuchając odpowiedzi zwracamy uwagę na sposób wypowiadania się dzieci, prawidłowe formułowanie wypowiedzi, na poprawność wymowy. Korygujemy dostrzeżone błędy.

Przygotowaniem do właściwych ćwiczeń Metodą Dobrego Startu są ćwiczenia orientacyjno – porządkowe, np.:

• marsz przy muzyce lub zbiórka w szeregu, dwuszeregu (ćwiczenia dyscyplinujące, koncentrujące uwagę na rozpoczynających się zajęciach),

• ćwiczenia o charakterze ,,musztry”, takie jak przyjmowanie postawy baczność, spocznij, z wysunięciem prawej nogi, zwrot w lewo, w prawo, w tył, ćwiczenie korekcyjne postawy ciała, ćwiczenie orientacji w lewej i prawej stronie ciała i przestrzeni, ćwiczenia dyscyplinujące,

• różne sposoby powitania, powitanie paluszków ( zestawienie odpowiadających sobie palców prawej i lewej ręki jednej lub dwóch witających się osób),

• słuchanie przez dzieci (znajdujące się w pozycji siedzącej) piosenki odtwarzanej z magnetofonu lub piosenki w wykonaniu nauczycielki,

• rozmowa na temat treści piosenki (zrozumienie trudnych pojęć, sensu piosenki), wykorzystanie różnego rodzaju pomocy – w zależności od treści piosenki, zwracamy również uwagę na poprawność wymowy.

W ćwiczeniach tych nawiązujemy do prowadzonych przy innych okazjach, zajęć kształcących słuch fonematyczny. Możemy również przeprowadzić ćwiczenia ortofoniczne.

W zabawie w „zagadki językowe” nauczycielka wykorzystuje tekst piosenki do rozwijania kompetencji językowej na dwóch poziomach:

• na poziomie epijęzykowym – jest to intuicyjne wykonywanie zadań na materiale werbalnym na podstawie tzw. wyczucia językowego,

• na poziomie metajęzykowym - jest to wykonywanie tych zadań z pełną świadomością intelektualną, a więc z udziałem świadomości fonologicznej. Jeżeli na poziomie epijęzykowym pytamy dzieci, czy słowa różnią się między sobą to na poziomie metajęzykowym prosimy je o objaśnienie tych różnic np. podanie głoski która je odróżnia.

Kompetencja językowa jest rozwijana na trzech płaszczyznach: fonologicznej, syntaktycznej i semantycznej. Kształcenie kompetencji fonologicznej obejmuje:

• ćwiczenia w różnicowaniu i rozpoznawaniu dźwięków mowy – głosek (tzw. słuch fonemowy) np. dzieci odróżniają głoski podczas porównywania paronimów czyli, par wyrazów różniących się tylko jedną głoską - porównując słowa kotek-płotek podają, czy słyszą dwa te same, czy inne słowa,

• ćwiczenia w dokonywaniu analizy : struktur śród-sylabowych, analizy sylabowej i fonemowej słów czyli, dzieci wydzielają cząstki słów (na początku słowa tzw. aliteracje lub na końcu rymy), sylaby, głoski ze słów,

• ćwiczenia w dokonywaniu syntezy : struktur śród-sylabowych, syntezy sylabowej i fonemowej czyli, dzieci łączą podawane w izolacji cząstki słów, sylab i głosek w słowa,

• ćwiczenia w dokonywaniu operacji: na strukturach śród-sylabowych, sylabach i głoskach czyli, dzieci zmieniają strukturę słów, wyodrębniają lub tworzą nowe słowa, odszukują słowa ukryte w innych słowach; dokonują tych operacji przez przestawienie, opuszczanie, dodawanie: cząstek słów, sylab i głosek.

Rozwijanie kompetencji syntaktycznej odbywa się za pomocą takich zadań jak wydzielanie z tekstów zdań, słów, ustalanie poprawności budowy zdań ze względu na reguły gramatyki, przekształcanie form gramatycznych.

Rozwijanie kompetencji semantycznej dokonuje się dzięki poszerzaniu słownictwa dziecka oraz podnoszeniu jego wrażliwości na znaczenie słów, różnicowanie znaczeń, kategoryzowanie pojęć.

Zajęcia właściwe – zawierają 3 rodzaje ćwiczeń:

• ruchowe – usprawniają motorykę dużą i małą. Są one prowadzone w formie zabawy ruchowej nawiązującej do treści piosenki. Dzieci podczas zabawy wykonują ćwiczenia doskonalące ruchy rąk, umiejętność utrzymania równowagi oraz ćwiczenia rozwijające sprawność i koordynację ruchów całego ciała.

• Ruchowo - słuchowe – do ćwiczeń ruchowych jest dołączony element muzyczny (słuchowy)-piosenka, wierszyk, wyliczanka. Podczas ćwiczeń ruchowo-słuchowych dzieci śpiewając piosenkę odtwarzają jej rytm np. na bębenku.

• Ruchowo – słuchowo - wzrokowe - to uczenie się odtwarzania wzorów: figur geometrycznych lub liter w rytm jednocześnie śpiewanej piosenki.

Etapy ćwiczeń ruchowo – słuchowo – wzrokowych.

• Demonstracja wzoru i sposobu wykonywania ćwiczenia - pokazujemy
  i omawiamy wzór: jak wygląda, do czego jest podobny. Nauczyciel demonstruje sposób wykonania wzoru jednocześnie śpiewając piosenkę i wodząc ręką po wzorze. Zwraca uwagę na szybkość ruchów i rytm, kolejność i kierunek, ułożenie w przestrzeni.

• Uczenie się polisensoryczne – dziecko kreśli wzór najpierw przy pomocy dorosłego na wzorze, potem samodzielnie ( wzory mają zróżnicowaną fakturę ).

• Reprodukowanie wzoru – dzieci wielokrotnie i różnymi technikami odtwarzają zapamiętany wzór. Reprodukowanie wzoru odbywa się wieloetapowo:

1. całą ręką – w powietrzu,

2. palcem – np. na stole, na tackach z kaszą,

3. narzędziem graficznym, np. kredą.

Zajęcia końcowe – na zakończenie stosujemy zajęcia wyciszające. Przeprowadzamy krótkie ćwiczenia relaksacyjne np. płatki śniegu wirują w różne strony. Zajęcia końcowe dają odpoczynek, relaksują i rozładowują napięcie emocjonalne (np. masaż). Ćwiczenia logopedyczne – oddechowe i usprawniające artykulatory. Zajęcia można kończyć zabawą z piosenką bądź też pląsami zuchowymi. Zajęcia te mają charakter ćwiczeń wokalno-rytmicznych lub posługując się nazewnictwem stosowanym m MDS – ćwiczeń słuchowo - ruchowych.

Sposób organizowania zajęć.

• Zajęcia prowadzi się głównie w formie zajęć zespołowych, choć w niektórych przypadkach stosuje się je w postaci ćwiczeń indywidualnych.

• W przedszkolu zajęcia te stosowane w celu przygotowania dzieci do nauki czytania i pisania, są prowadzone zespołowo. Zwykle bywa to zorganizowane, że nauczycielka odbywającą poranny dyżur prowadzi zajęcia z jedną grupą dzieci, a nauczycielka mająca dyżur popołudniowy prowadzi ćwiczenia z drugą grupą. W ten sposób każde dziecko zostaje objęte ćwiczeniami, a grupy ćwiczeniowe nie są zbyt liczne. Podczas gdy jedna grupa ćwiczy, druga może mieć w tej sali ciche zajęcia np. wykonywanie prac plastycznych.

• Zajęcia indywidualne prowadzi się gdy :

- dziecko ma poważne zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych i nie potrafi z tego powodu pracować w zespole,

- nie nadąża za grupą, wymaga wolniejszego tempa pracy, częstszych ćwiczeń i dłuższego czasu do opanowania materiału,

- dziecko zamieszkuje daleko od ośrodków terapeutycznych lub jest niepełnosprawne fizycznie, co uniemożliwia stały kontakt z placówką wychowawczą.

• Czas trwania zajęć:

- musi być dostosowany do możliwości i potrzeb dzieci, z którymi pracujemy. Z dziećmi młodszymi i głębiej zaburzonymi zajęcia powinny być prowadzone kilka razy w tygodniu lub codziennie. Czas trwania zajęć regulujemy, zależnie od możliwości dzieci (15-40 min).

- Z dziećmi z poważnymi zaburzeniami rozwoju można stosować system ok. 3 dziesięciominutowych ćwiczeń. Cała struktura zajęć jest realizowana na raty w ciągu jednego dnia.

- W przedszkolu i szkole zajęcia odbywają się zazwyczaj raz w tygodniu. Zajęcia z dziećmi w wieku przedszkolnym (30 min)w kl.0 (ok. 45 min).

Do prowadzenia zajęć MDS potrzebne jest odpowiednie pomieszczenie oraz zestaw pomocy do ćwiczeń. W sali, w której prowadzone są zajęcia stoliki muszą być ustawione tak, aby dzieci siedziały obok siebie lub za sobą (nie naprzeciwko siebie). W sali powinno być dużo przestrzeni do prowadzenia ćwiczeń ruchowych i innych kończących zajęcia. Każdemu dziecku biorącemu udział w zajęciach potrzebny jest zestaw pomocy.

Zalety Metody Dobrego Startu.

• Optymalizuje rozwój - jest więc korzystna dla wszystkich dzieci.

• Oddziałuje profilaktyczno-terapeutycznie - pozwala zapobiegać występowaniu trudności w uczeniu się.

• Oddziałuje edukacyjnie - pozwala na wielozmysłowe uczenie się liter i cyfr, co jest korzystne dla wszystkich dzieci, a zwłaszcza dla tych, które z trudem zapamiętują litery lub je mylą.

• Oddziałuje diagnostycznie - na podstawie obserwacji zachowania dziecka, analizy trudności na jakie napotyka.

• Podczas wykonywania ćwiczeń oraz analizy błędów, terapeuta może wnioskować
  o przyczynach tych trudności, czyli rodzaju i głębokości zaburzeń. Dzięki temu może właściwie ukierunkować swoje oddziaływanie.

Kilka praktycznych uwag z analizy metody.

1. Bardzo ważne, aby nie dopuścić do błędnego powtarzania ćwiczenia, warunkiem skuteczności jest dokładność.

2. W czasie wykonywania ćwiczeń trzeba poprawiać układ ręki dziecka, kontrolować tempo i rytm ćwiczeń oraz kierunek ruchu w przestrzeni.

3. Prawidłowość wzoru narysowanego przez dziecko ocenia się wg: kształtu, liczby elementów, właściwych proporcji elementów, lokalizacji wzoru w przestrzeni, odległości między elementami, ciągłości linii i grubości.

4. Zajęcia Metodą Dobrego Startu prowadzi się zespołowo, rzadziej indywidualnie.

5. Zajęcia prowadzone w szkole mogą obejmować całą klasę i stosuje się je jako formę przygotowania do nauki czytania i pisania, wówczas elementy Metody Dobrego Startu można realizować np. w czasie zajęć śródlekcyjnych.

6. Zajęcia terapeutyczne z dziećmi w wieku szkolnym, mającymi trudności w czytaniu i pisaniu mogą trwać pełną godzinę lekcyjną i powinny być organizowane raz w tygodniu. Grupa terapeutyczna nie powinna przekraczać 7-8 dzieci. W większej grupie nie ma możliwości korygowania błędów u każdego dziecka, a warunkiem skuteczności jest, jak już wcześniej powiedziano, niedopuszczanie do powtarzania błędów. 

7. Szybkość przechodzenia do następnego wzoru zależy od możliwości i postępów zespołu. Jeżeli wszyscy wykonali wzór poprawnie na następnych zajęciach można przejść do kolejnego wzoru, bez powtarzania ćwiczeń w grupie terapeutycznej. Jeżeli natomiast przez większość uczniów został odtworzony błędnie, konieczne jest powtarzanie go przez np. 2 tygodnie. Można wówczas stosować różne sposoby odtwarzania wzoru, np. w pierwszym tygodniu stosować techniki niegraficzne (w powietrzu, na stole, na tackach), w następnym – graficzne (węglem, kredą, pędzlem, ołówkiem).

8. Zbyt trudne wzory dla całego zespołu można opuszczać. 

Podręczniki z serii „Metody Dobrego startu”.

Spis książek, bieżące śledzenie wydawnictwa HARMONIA.

• „Od piosenki do literki”

W książce zamieszczono 48 scenariuszy zajęć i tyle samo towarzyszących im piosenek. Każdy scenariusz dotyczy jednej litery pisanej – małej lub wielkiej. We wszystkich, zgodnie ze schematem zajęć prowadzonych Metodą Dobrego Startu, uwzględniono zajęcia wprowadzające, właściwe i końcowe.

• „Od słowa do zdania, od zdania do tekstu”

Jest to program Metody Dobrego Startu dostosowany do potrzeb dzieci z wadą słuchu i z opóźnionym rozwojem mowy. Może być także wykorzystywany podczas zajęć z małymi dziećmi rozwijającymi się prawidłowo. Publikacja składa się z podręcznika, teczki oraz płyty CD.

W podręczniku znajduje się rozdział poświęcony dzieciom z wadą słuchu i ich specjalnym potrzebom edukacyjnym, charakterystyka Metody Dobrego Startu i jej zastosowania w pracy z tymi dziećmi, a także dokładny opis programu „Od słowa do zdania, od zdania do tekstu” i zajęć, na których jest on stosowany. Oprócz tego w książce zamieszczono trzy przykładowe scenariusze zajęć oraz propozycje zabaw i ćwiczeń.

W teczce znajdują się książeczki tematyczne, ilustracje, wzory wspomagające prawidłową wymowę wierszyków, zdań i wyrazów, wyrazy do wycinania oraz kartonowe kukiełki. Książeczki tematyczne (o zwierzętach hodowlanych, owocach, warzywach, ubraniach oraz Bożym Narodzeniu) zawierają ćwiczenia wykorzystujące Metodę Dobrego Startu. Są one opracowane w taki sposób, aby dzieci z radością je wykonywały. Oprócz zadań,
w których opracowują i utrwalają materiał językowy, w książeczkach znajdują się również polecenia łatwiejsze i przyjemniejsze, np. kolorowanie ilustracji, poznawanie świata poprzez własne doświadczenia.

Na płycie znajdują się odgłosy zwierząt potrzebne do wykonania niektórych ćwiczeń z książeczek tematycznych oraz czytane przez lektora opowieści dziadka Leona – jednego z bohaterów książeczek, a także wierszyki i rymowanki.

„Istotnym walorem książki jest fakt, że zawarty tam program Od słowa do zdania, od zdania do tekstu został już empirycznie sprawdzony i potwierdzona jego przydatność przez realizującego go nauczyciela (...). Autorki prezentują wiele dobrych, a nawet świetnych ćwiczeń zarówno mono -, jaki i polisensorycznych, pomocnych do kształcenia dłuższych wypowiedzi dzieci. Cieszy podkreślana elastyczność programu, możliwość modyfikacji, uzupełnień w trakcie pracy, co może wyzwalać inwencję osoby prowadzącej ćwiczenia i aktywizację samych dzieci”.

• „Od wierszyka do literki”

Ten program powstał z myślą o dzieciach, które przystępują do nauki czytania i pisania. W skład publikacji wchodzą dwa zeszyty ćwiczeń zawierające materiał potrzebny do wprowadzenia 24 liter małych i wielkich. Litery uporządkowano zgodnie z kolejnością przyjętą w podręczniku dla klasy 0. Wielka podróż sześciolatka autorstwa Małgorzaty Barańskiej i Ewy Jakackiej.

Wierszyki napisane zostały w taki sposób, aby kilkakrotnie występowała w nich głoska odpowiadająca poznawanej literze. Stanowią one punkt wyjścia do ćwiczeń językowych dotyczących przede wszystkim analizy i syntezy słuchowej (wyrazowej, sylabowej i głoskowej), ale także analizy wzrokowej (wyróżnianie określonej litery w tekście). Pamięciowe opanowanie tekstu ułatwi dzieciom wykonanie kolejnych ćwiczeń językowych, ruchowo-słuchowych, ruchowo-słuchowo -wzrokowych.

• „Od piosenki do rysowania”

W książce zamieszczono 64 scenariusze zajęć i tyle samo towarzyszących im piosenek. Do każdego wzoru graficznego opracowano po dwa, trzy scenariusze. We wszystkich, zgodnie ze schematem zajęć prowadzonych Metodą Dobrego Startu, uwzględniono zajęcia wprowadzające, właściwe i końcowe.

Przy każdej piosence podano jej zapis nutowy i tekst, który podzielono ukośnymi kreskami, aby podpowiedzieć, w jaki sposób należy kreślić wzór podczas śpiewania.

Zajęcia można prowadzić według wybranego konspektu zamieszczonego w tym podręczniku. Ze względu na duże różnice pomiędzy dziećmi realizowane scenariusze należy jednak dostosować do możliwości rozwojowych oraz potrzeb edukacyjnych uczestników zajęć. Każdy scenariusz powinien być modyfikowany stosownie do nastroju dzieci, tempa ich pracy, możliwości skupienia uwagi, dziecięcych propozycji i własnych pomysłów prowadzącego, które rodzą się spontanicznie.

• „Od wierszyka do literki, dwuznaki i zmiękczenia”

To kontynuacja „Od wierszyka do literki”. Zawiera materiał potrzebny do wprowadzenia 20 liter, dwuznaków i zmiękczeń – małych i wielkich literek.

Wierszyki napisane zostały w taki sposób, aby kilkakrotnie występowała w nich głoska odpowiadająca poznawanej literze, dwuznakowi czy zmiękczeniu. Stanowią one punkt wyjścia do ćwiczeń językowych dotyczących przede wszystkim analizy i syntezy słuchowej (wyrazowej, sylabowej i głoskowej), ale także analizy wzrokowej (wyróżnianie określonej litery w tekście). Pamięciowe opanowanie tekstu ułatwi dzieciom wykonanie kolejnych ćwiczeń językowych, ruchowo-słuchowych, ruchowo- słuchowo-wzrokowych.