Hernani, czyli honor kastylijski[1] – dramat Wiktora Hugo napisany w sierpniu i wrześniu 1829. Stanowi on przełomowy moment w historii literatury francuskiej, praktyczną realizację zasad dramatu romantycznego wyłożoną teoretycznie przez Wiktora Hugo w przedmowie do dramatu Cromwell. Premiera dramatu odbyła się 25 lutego 1830[2] i wywołała tak żywe emocje między starszym i młodszym pokoleniem krytyków literackich oraz autorów, jak również tak wyraźny oddźwięk społeczny, że przeszła do historii jako "bitwa o Hernaniego"

Po zatrzymaniu przez dyrekcję Teatru Francuskiego dramatu Marion Delorme jako zbyt ryzykownego politycznie, Wiktor Hugo rozpoczął prace nad nowym dziełem, które ukazałoby w praktyce założenia teatru romantycznego opracowane przezeń wcześniej. Jego akcję zdecydował się, ze względu na młodzieńczą fascynację, umieścić w Hiszpanii i oprzeć na pochodzącym z tamtejszej literatury motywie tres para una (trzech mężczyzn kocha jedną kobietę; tak brzmiał zresztą wstępny podtytuł dramatu).

Akcja dramatu rozgrywa się w 1519 w Hiszpanii. O rękę pięknej doni Sol ubiegają się stary szlachcic Ruy Gomez, zbójca Hernani (w istocie przebrany szlachcic) oraz don Carlos, w rzeczywistości król Karol I. Ruy Gomez uratował ongiś Hernaniego przed gniewem króla Hiszpanii Karola I, co według zasad honorowych daje mu prawo dysponowania życiem młodzieńca. Obaj biorą udział w konspiracji, której celem jest niedopuszczenie do wyboru władcy hiszpańskiego na tron cesarski. Spisek ponosi jednak klęskę, Ruy Gomez żąda od Hernaniego popełnienia honorowego samobójstwa. Dzieje się to w momencie, gdy cesarz wybacza domniemanemu zbójcy jego winy, pozwala używać tytułu szlacheckiego i poślubić ukochaną. Hernani wypija truciznę, to samo czyni jego narzeczona. Widząc to starzec również zabija się.

Hernani jest dramatem romantycznym, łączącym wątki historyczne z historią miłosną. Nie wiadomo, skąd Hugo czerpał wiedzę o szesnastowiecznej Hiszpanii, w jego przedstawieniu tła akcji dramatu widoczne jest, że przesłanie ideowe okazało się ważniejsze od wiernego odwzorowania realiów. Stosunki społeczne, ukazane w scenie wyboru cesarza czy w sposobie odnoszenia się do siebie bohaterów przypominają raczej relacje panujące we Francji niż w Hiszpanii w XVI stuleciu, autor popełnia również błąd podając Akwizgran jako miejsce elekcji, która w rzeczywistości odbyła się we Frankfurcie.

Ważnym aspektem Hernaniego jest rysunek psychologiczny postaci, który przybiera dokładniejszą niż w innych wczesnych dziełach Hugo zwłaszcza w odniesieniu do postaci Karola V. Jego przeżycia wewnętrzne związane z objęciem tronu cesarskiego zostają oddane w szczegółach, autor podkreśla głębię przemiany duchowej bohatera. W mniejszym stopniu Hugo oddaje emocje Hernaniego i Ruya Gomeza, którzy są bohaterami jednoznacznie zaklasyfikowanymi moralnie jako ucieleśnienie szlachetności i odwagi oraz przewrotności. Silniejszej niż w Marion Delorme psychologizacji został poddany wątek miłosny, z którego Hugo starał się usunąć motywy melodramatyczne i konwencjonalne dialogi, by uzyskać maksimum prawdy i wyrazu.

Rewolucją na francuskiej scenie był natomiast język Hernaniego - Hugo nie tylko dowolnie modyfikował tradycyjny aleksandryn, ale starał się łączyć w wypowiedziach postaci prostotę stylu z gwałtownością emocji, całkowicie zrywając z konwencją klasyczną. Zredukował również liczbę monologów na rzecz dialogów i scen zbiorowych, wprowadził ogromną ilość metafor i porównań jako środka związanego z wyrażaniem uczuć przez bohaterów, a nie jako zwykły popis erudycji i inwencji dramatopisarza.