Programowanie języka jest techniką wprowadzania struktur językowych w odpowiedniej kolejności. Ma to ścisły związek z rozwojowym aspektem terapii, w oparciu o paradygmat słownikowy, gramatyczny i składniowy.
Programowanie systemu komunikacyjnego wg S. Grabiasa:
Ustalenie minimalnego i podstawowego zasobu leksykalnego.
Zminimalizowanie gramatyki:
opis składni czasowników;
wykrycie relacji składniowych;
przyporządkowanie zawartych w minimum leksykalnym wyrazów imiennych odpowiadających czasownikom;
ujęcie fleksji imiennej w powiązaniu ze składnią.
Powiązanie ustalonego zasobu reguł gramatycznych z regułami komunikacyjnymi.
I ETAP
Od samogłosek oraz wyrażeń dźwiękonaśladowczych do prymarnych sylab:
samogłoski
wyrażenia dźwiękonaśladowcze
II ETAP
Od sylaby otwartej do pierwszego słowa:
sylaby otwarte
wyrazy nazywające prymarne
wyrazy emocjonalne (wykrzyknienia i wykrzykniki)
zaimek wskazujący [tu]
Zasób leksykalny i reguły gramatyczne - RZECZOWNIK
Wprowadzamy rzeczowniki prototypowe z poziomu podstawowego, zebrane wokół pól semantycznych:
Zabawki (lala, miś, auto, klocki + preferowane przez dziecko)
Osoby (mama, tata, rodzeństwo, wujek , ciocia, babcia, dziadek, pani, pani).
Jedzenie (to co dziecko je: zupa, bułka, jajko, chleb, jabłko, banan, ser)
Zwierzęta ( podstawowe)
Pojazdy
Ubrania (w zależności od pory roku jaka jest)
Części ciała (zaczynamy od głowy, a potem reszta ciała)
Dom (łazienka, kuchnia, pokój) + świat wokół domu (drzewo, słońce, ławka, deszcz, dym)
Kolejność wprowadzania reguł odmiany rzeczownika jest następująca:
Mianownik/Dopełniacz (Co jest? Czego nie ma? Kogo nie ma?)
Biernik
Miejscownik
Narzędnik
Celownik
Koniugacja - CZASOWNIK
Wychodzimy od czasowników prymarnych, w 3 os. lp. cz. teraźniejszy:
je, pije, śpi, bawi się, idzie, siedzi, leży, stoi;
ma, lubi, mówi, słucha, jedzie, myje się, daje, boli, gotuje, ubiera się.
Używamy w opozycjach:
idzie, siedzi, leży, np. : idzie- stoi,siedzi -stoi, siedzi -leży
Czasownik stanowi centrum zdania. Schematy zdarzeń można opisywać przy pomocy najbardziej prototypowych czasowników. Zaczynamy od:
Schematu bycia: Kto?, co?, jaki? jest, nie ma, był
Schematu: wydarzenia: Co się dzieje? pada (śnieg, deszcz), spadło, wylało się
Schematu działania: Co robi? śpi, je, pije, stoi, leży, śpiewa, rysuje/maluje, czyta, pisze, myśli, myje, płacze, siedzi, kupuje, mówi, patrzy/ogląda, rzuca, bawi się
Schematu doznania: Co czuje? co widzi? boli, lubi, nie chce, kocha, słucha/słyszy
Schematu posiadania: Co ma? ma, nie ma
Schematu przemieszczania: Gdzie się porusza? idzie, jedzie, pływa, lata, biegnie, skacze
Schematu przekazywania: Co daje? daje
Wprowadzamy po kolei czasowniki:
cz. teraźniejszy, 3 os. l.p. ; (II i III ETAP)
cz. przeszły, 3 os. l.p., r. m/ r. ż (IV ETAP)
tryb rozkazujący, 2 os. l.p. , l.mn. ? Masz!, Bierz!, Weź!, Macie! Bierzcie!, Weźcie! (IV ETAP)
cz. teraźniejszy, os. 1.i 2 (IV ETAP)
cz. przyszły (prosty i złożony), zaczynamy od 3 os. cz. złożonego ? np.: Będzie jadł
potem 1 i 2 os. jw.
cz. przeszły, 1 i 2 os.
tryby i strony, s. bierna (b. trudna) i t. przypuszczający (b. trudny)
Unikamy imiesłowów, nie wprowadzamy.
Prymarne pytania:
Kto co? Co robi? Gdzie?
Pozostałe pytania:
Kogo czego?
Kogo? Co? Jaki? Jaka? Jakie? Jak? Ile?
Dlaczego?
Z kim z czym?
Co robi? Co będzie robił? Co zrobi?
Komu czemu?
III ETAP
Od pierwszych słów do wypowiedzi wieloczłonowych:
wzrasta ilość czasowników
inne części mowy, głównie przymiotniki
wyrażenia dźwiękonaśladowcze zastępowane słownictwem używanym przez dorosłych
zdania; fleksja nominalna (D., B., l.p.)
fleksja werbalna (3.os. l.p. cz. teraźniejszy)
PRZYMIOTNIK
Wprowadzamy w parach opozycyjnych, według następującego wzoru:
dobry - niedobry
nowy - stary
grzeczny - niegrzeczny
chory - zdrowy
gorący - zimny
mały - duży
brudny - czysty
mokry - suchy
ładny - brzydki
gruby - chudy
IV ETAP
Od wypowiedzi wieloczłonowych do minimalnego zasobu leksykalnego:
liczebniki
przyimki
spójniki
zaimki
przysłówki
zdania; fleksja nominalna (Msc., N., C., l.poj. i l.mn.)
fleksja werbalna (cz. przeszły 3 os., l.poj.; formy os 1. i 2. w cz. teraźniejszym; tryb rozkazujący 2. os. l.poj.; l.mn.)
PRZYSŁÓWKI I ZAIMKI PRZYSŁOWNE
super, brawo
tak - nie
tam - tu
już - jeszcze
dobrze - źle
szybko - powoli
zimno - ciepło
ładnie - brzydko
cicho - głośno
wysoko - nisko
dużo - mało
teraz - potem
Przysłówek jako określenie przymiotnika, rzeczownika, czy innego przysłówka pojawi się w języku dopiero po zakończeniu procesu programowania minimum leksykalnego i gramatycznego.
ZAIMEK
Najpierw wprowadzamy prymarne zaimki, których użycie programowane jest w początkach uczenia się kodu językowego: mój, on, ona, ja , ty. Dopiero potem po ich opanowaniu możliwe są pierwsze próby odmiany zaimków osobowych w zabawach (moje, twoje). Im wyższy będzie poziom języka, tym łatwiej będzie dziecku poznawać i stosować kolejne zaimki.
PRZYIMEK
Wprowadzamy: do, w, na, z , pod, dla.
LICZEBNIK
Wprowadzamy liczebniki główne, od 1 do 10 (ile?), potem porządkowe (która?, które?). Ważne jest pokazanie dziecku schematu przeliczania zbiorów w ciągu zautomatyzowanym, najpierw paradygmat od jeden do pięć, a potem od jeden do dziesięć.
SPÓJNIK
Najpierw wprowadzamy spójniki współrzędności (parataktyczne): i, a. A potem podrzędności (hipotaktyczne): bo.
BUDOWANIE TEKSTÓW NA ODPOWIEDNICH ETAPACH PROGRAMOWANIA JĘZYKA
Przykłady tekstów:
E
ALEK MÓWI E.
ALEK PŁACZE.
ALEK JEST SMUTNY, BO ALKA BOLI RĘKA.
MAMA JE LODY.
PANI JE LODY.
PANI JE DOBRE LODY.
PANI ELA JE DOBRE LODY.
PANI KUPIŁA LODY. TO LODY OWOCOWE. LODY SĄ DOBRE.