STALINIZM system rządów w ZSRR od połowy lat dwudziestych do połowy lat 50. XX w.

Główne cechy:

*absolutne kontrolowanie przez partię komunistyczną życia politycznego, społecznego i gospodarczego,

*powszechne stosowanie terroru,

*izolacja społeczeństwa od państw Zachodu,

*kult wodza - Stalina.

Terror, militaryzacja i inwigilacja

30 października 1944r. ogłoszono Dekret o ochronie państwa, który przewidywał surowe kary, w tym karę śmierci, za działania przeciwko władzy państwowej, np.: posiadanie odbiornika radiowego bez specjalnego pozwolenia, nieuiszczanie świadczeń rzeczowych oraz zatajenie przed władzami wszelkich informacji o działalności uznanej za przestępczą. Dekret oznaczał zaostrzenie agresji wobec politycznego i wojskowego podziemia antykomunistycznego. Wysłużono okres pełnienia służby wojskowej (z 18 m-cy do dwóch lat).

Dnia 25 lutego 1948 r. powołano Powszechną Organizację „Służba Polsce” (SP). Była to po części wojskowa organizacja przysposobienia zawodowego, wychowania fizycznego oraz przysposobienia obywatelskiego i wojskowego młodzieży. Członkami Powszechnej Organizacji byli junacy - mężczyźni i kobiety w wieku od 16 do 21 lat. W ramach trzymiesięcznych turnusów budowali huty, drogi, mosty i osiedla mieszkaniowe, ale też przygotowywali się do służby wojskowej. Po zakończeniu dnia pracy, w godzinach popołudniowych, uczyli się strzelania, musztry oraz brali udział w szkoleniu politycznym, w trakcie którego poddawano ich stalinowskiej indoktrynacji. SP rozwiązano w 1955 r.

W 1944r. utworzono Urząd Bezpieczeństwa (UB) - rodzaj policji politycznej. Była to samoistna siła, stojąca nie tylko ponad państwem, ale z czasem także ponad partią.

W 1952r. powołano X Departament, zajmujący się sprawami wewnątrzpartyjnymi. Na jego czele stanął pułkownik Anatol Fejgin. Głównym zadaniem X Departamentu było tropienie „dywersji i szpiegostwa” w strukturach centralnych władz partyjnych i państwowych. X Departament okrył się najgorszą sławą, uczes-tnicząc w przygotowaniu wielu prowokacji politycznych, stosowaniu brutalnych metod śledczych i tortur.

WALKA Z KOŚCIOŁEM Dnia 12 października 1945r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej zerwał konkordad ze stolicą papieską. W następnym roku wprowadzono świeckie prawo małżeńskie i zniesiono obowiązek nauki religii w szkołach. W 1948 komuniści rozpoczęli nagonkę na Kościół polski, urządzając pokazowe procesy księży. W marcu 1949r. rząd opublikował oświadczenie skierowane do administracji kościelnej, w którym zapewniał, że nie zamierza uszczuplać swobód religijnych w Polsce, ale też nie będzie tolerować nadużywania religii przez niektórych katechetów. Sytuację zaogniła papieska ekskomunika Piusa XII. Papież oświadczył, iż komunistom Kościół odmawia udzielania sakramentów. Dnia 1 września 1949r. powołano Komisję Księży przy Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD). Tak zwani księża-patrioci podporządkowani władzom mieli wywierać presję na biskupów. W styczniu 1950r. Kościołowi odebrano Zrzeszenia Caritas. Zlikwidowano część seminariów duchownych, zakazano wydawania wielu tytułów prasy katolickiej. Kościołowi odebrano szpitale, zakłady opiekuńcze i szkoły. W kwietniu 1950r. Kościół ostatecznie uznał władzę państwową i zawarł porozumienie z rządem, który nie trwał długo. W lutym 1953r. władze komunistyczne wydały Dekret narzucający księżom obowiązek ślubowania na wierność PRL.

DZIAŁALNOŚĆ KOMINFORMU Pod koniec września 1947r. w Szklarskiej Porębie podczas narady zapadła decyzja o powołaniu Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych (Kominform). Jedną z decyzji była unifikacja ideowa i polityczna „państw bloku”. Przesądzono też kwestię jednoczenia partii robotniczych w poszczególnych krajach demokracji ludowej. Po aresztowaniu Gomułki I sekretarzem PPR został Bolesław Bierut. W grudniu 1948r., pod naciskiem Stalina, doszło do zjednoczenia PPS i PPR i przekształcenia ich w Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR).

Organizacje młodzieżowe Latem 1948r. we Wrocławiu nastąpiło zjednoczenie polskiego ruchu młodzieżowego. W dniach 18 i 19 lipca połączyły się cztery działające w szkołach wyższych organizacje młodzieżowe, tworząc Związek Akademicki Młodzieży Polskiej. Związek Młodzieży Polskiej (ZMP) deklarował, iż „dołoży wszelkich starań, aby pogłębić braterski sojusz narodu polskiego ze Związkiem Radzieckim i innymi narodami demokratycznymi”. Ponadto ZMP propagował współzawodnictwo pracy, likwidację analfabetyzmu i rozbudował ambicje młodzieży, ale też przyczyniał się do jej komunistycznej indoktrynacji.

Gospodarka centralnie sterowana - W lutym 1947r.polski sejm przyjął ustawę o planie trzyletnim, nazywanym w dokumentach Planem Odbudowy Gospodarczej. W wielu dziedzinach życia plan ten pozwolił osiągnąć, a nawet przekroczyć, poziom przedwojenny. Jednym z symboli planu trzyletniego stała się warszawska trasa W-Z. Dnia 1 stycznia 1949r. powołano Państwowe Gospodarstwa Rolne. PGR-y były wyrazem dążenia do dominacji w rolnictwie sektora państwowego nad prywatnym i zapowiedzią zastąpienia gospodarstw indywidualnych przez spółdzielnie produkcyjne.

Sześcioletni Plan Rozwoju Gospodarczego i Rozbudowy Podstaw Socjalizmu (1949r.) zakładał intensywne uprzemysłowienie, zwłaszcza w zakresie rozwoju przemysłu ciężkiego (huty). Największą inwestycją planu była Huta imienia Lenina w Krakowie.

Klęska planu sześcioletniego:

*nadmierne wydatki budżetu państwa na zbrojenia; nie udało się podnieść stopy życiowej ludności;

*zacofane technologie nowo powstających zakładów.

KONSTYTUCJA PRL (22 lipca 1952 r.) Była jednym z przejawów ograniczonej suwerenności państwa polskiego w epoce stalinizacji. Opracowano ją według ogólnego ustrojowego wzorca radzieckiego. Wiele praw nigdy nie weszło w życie. Konstytucja ta wprowadziła nową nazwę państwa: Polska Rzeczypospolita Ludowa. Trójpodział władzy zastąpiono jednolitą władzą państwową, którą reprezentowały: sejm, Rada Państwa, rady narodowe, administracja państwowa (rząd) oraz sądy i prokuratura. Obywatel Polski uzyskiwał czynne prawo wyborcze. Sejm wybierano na czteroletnią kadencję w wyborach: powszechnych, równych, tajnych i bezpośrednich. Sejm miał funkcje prawodawcze i kontrolne oraz powoływał rząd. Rada Państwa - zastępowała prezydenta, miała prawo wydawania dekretów z mocą ustaw między sesjami sejmu, nadzorowała rady narodowe,sądownictwo i prokuratury.

******************

Podziały w PZPR - kiedy w marcu 1956r. zmarł w Moskwie Bolesław Bierut, na VI Plenum KC PZPR na jego następcę wybrano Edwarda Ochaba. Podczas plenum partyjnego uwidocznił się wyraźny rozłam w łonie kierownictwa PZPR. Ukształtowały się też wówczas dwie przeciwstawne orientację, nazywane w następnych dziesięcioleciach puławską i natolińską.

CZERWIEC 1956 - strajk ten wybuchł w poznańskich Zakładach imienia Józefa Stalina. Robotnicy zażądali podwyżki płac i obniżana cen na artykuły spożywcze. Bezpośrednim sygnałem do akcji protestacyjnej były pogłoski o aresztowaniu delegacji poznańskich robotników, która poprzedniego dnia udała się do władz partyjnych w Warszawie z listą postulatów. Strajkujący wyszli na ulice Poznania, gdzie przyłączyły się do nich tłumy robotników z innych zakładów. Na ulice miasta spłynęła krew rannych i zabitych robotników. Jednak i armia poniosła straty, błędem okazało się użycie czołgów w wąskich ulicach.

Rządy Gomułki - Polskę ogarnęła fala wystąpień i wieców. Gomółkę przedstawiono na tych masówkach jako narodowego przywódcę, zdolnego zrealizować społeczne postulaty, uniezależnić państwo od ZSRR i doprowadzić do socjalizmu. Pierwsze miesiące Gomółki upływały w atmosferze euforii. W październiku 1956r. przywrócono nauczanie religii w szkołach. Mimo załagodzenia reżimu politycznego narastały problemy gospodarcze. W 1961r zakończoną realizacje planu pięcioletniego, która miała doprowadzić do wzrostu dochodu narodowego. W 1961r wprowadzono też nowy system oświaty i wychowania.

Marzec 1968 (nagonka na żydów) - Gomułka rozpoczął antysemicką nagonkę na żydów- z Polski wyjechało wówczas ponad 20 tyś. Żydów. W PZPR rozpoczęły się czystki, a jej członków pochodzenia żydowskiego próbowano obciążyć odpowiedzialnością za wszystkie niepowodzenia władz. Tego typu działania były jawną próbą odwrócenia uwagi publicznej od problemów gospodarczych i politycznych.

grudzień 1970 (podwyżka cen żywności, walki na Wybrzeżu) - Gomułce udało się zahamować wystąpienia ogólnie społeczne,nie powstrzymał kryzysu systemu. 12 grudnia nastąpiła podwyżka cen detalicznych artykułów spożywczych. Było to ostateczną przyczyną strajku w Stoczni Gdańskiej. Wśród żądań robotników były postulaty zmiany we władzach centralnych państwa,nastąpiły aresztowania, jednak fali protestów nie dało się już powstrzymać. Dnia 15 grudnia powstał Gdański Międzyzakładowy Komitet Strajków. Protesty rozszerzyły się na inne miasta, między innymi Szczecin, Gdynia, Tczew, Elbląg, Pruszcz Gdański. Władze zapewniły, że robotnicy nie poniosą konsekwencji dyscyplinarnych, ludzie masowo wracali do pracy. W Gdyni bez ostrzeżenia wojsko otwarło ogień. Tłum również stał się agresywny, zaatakował Komitet Wojewódzki PZPR. Z czołgów wywlekano żołnierzy, ostatecznie siedzibę partii podpalono. Po kil-ku dniach strajk został stłumiony.

Rządy Gierka - w programie nowej ekipy ważnym punktem była poprawa warunków pracy. W 1974 nowy kodeks pracy wprowadził wiele zmian w zakresie bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony socjalnej. Założenia były oparte na pożyczkach w bankach zachodnich. Gierek nawiązał także kontakty polityczne i gospodarcze z USA. Do połowy lat 70. kraj się rozwijał dynamicznie. Rozpoczęto budowy Huty Katowice i Portu Północnego, ludzie zapomnieli o kłopotach z zaopatrzeniem w żywność i artykuły pierwszej pomocy. Gigantyczne inwestycje wpędzały kraj w niewypłacalność. Utopijne było że zakup licencji z zachodu ułatwi spłatę kredytów, również budownictwo wielkopłytowe. W 1974 zadłużenie wynosiło 8,4miliardów dolarów, ZSRR udzieliło Polsce pożyczki na 100milionów dolarów. Zwiększanie etatów pracy w zakładach i fabrykach. Podwyższenie cen mięsa i cukru.

Czerwiec 1976 - określenie nadane fali strajków i protestów, które miały miejsce w PRL pod koniec czerwca 1976 r., po ogłoszeniu przez rząd Piotra Jaroszewicza wprowadzenia drastycznych podwyżek cen urzędowych na niektóre artykuły konsumpcyjne.

Następstwa:

*liczne aresztowania, zwolnienia z pracy, "wilcze bilety" (nieoficjalny zakaz podejmowania pracy) robotników podejrzewanych o aktywny udział w strajkach,

*wprowadzenie kartek na cukier, mięso, mleko.

Powstanie KOR ROPCiO - Po 1976 pod kierunkiem intelektualistów społeczeństwo polskie zaczęło organizować się ruchy prowadzące do głębszych zmian w kraju. Od 1956 Komitet Obrony Robotników (KOR) powołany z inicjatywy Kuronia i Andrzejewskiego, początkowo spontanicznie i tajnie pomagał ofiarom represji po wypadkach radomskich. Od 1976 KOR zaczął działać jawnie i zorganizowanie. W rok później powstało ugrupowanie Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO).Organizowanie się społeczeństwa wywołało kontrakcję Służby Bezpieczeństwa.

Porozumienia sierpniowe - cztery porozumienia zawarte przez rząd PRL z komitetami strajkowy-mi powstałymi w sierpniu 1980 r.

Były to (kolejno):

*porozumienie w Szczecinie - 30 sierpnia 1980 r.,

*porozumienie w Gdańsku - 31 sierpnia 1980 r.,

*porozumienie w Jastrzębiu-Zdroju - 3 września 1980 r.,

*porozumienie w Hucie Katowice (Dąbrowa Górnicza) - 11 września 1980 r. *W pierwszym punkcie porozumień gdańskich stwierdzano, że działalność związków zawodowych nie spełniła nadziei i oczekiwań pracowników, dlatego uznaje się za celowe powołanie nowych, samorządnych związków zawodowych, które byłyby autentycznym reprezentantem klasy pracującej. Na podstawie tego punktu dopuszczono do zarejestrowania NSZZ Solidarność.

W dalszej części rząd zobowiązał się m.in. do wniesienia do Sejmu ustawy o ograniczeniu cenzury. Władze zobowiązały się do ponownego zatrudnienia osób zwolnionych z pracy po wydarzeniach 1970 i 1976 r. W kwestii gospodarczej władze zobowiązały się do opublikowania podstawowych założeń reformy i umożliwienia nad nią publicznej dyskusji. Reforma miała opierać się na zwiększonej samodzielności przedsiębiorstw i udziale samorządu robotniczego w zarządzaniu.

Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność" - ogólnopolski związek zawodowy powstały w 1980 dla obrony praw pracowniczych, do 1989 również jeden z głównych ośrodków masowego ruchu oporu przeciw komunistycznym rządom Polski Ludowej. Początkowo duże wpływy polityczne organizacji w III Rzeczypospolitej (np. Akcja Wyborcza Soli-darność w latach 1997-2001) uległy następnie znacznemu osłabieniu. "Solidarność" powstała na bazie licznych komitetów strajkowych (w tym Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Gdańsku), które z czasem przekształciły się w komisje założycielskie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność". NSZZ "Solidarność" został zarejestrowany 10 listopada 1980 przez Sąd Okręgowy w Warszawie.

Stan wojenny (13 grudnia 1981r.) wprowadzony na terenie całej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na mocy uchwały Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 r., podjętej niejedno głośnie na polecenie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (pozakonstytucyjnego tymczasowego organu władzy, faktycznie nadrzędnego wobec konstytucyjnych władz państwowych), poparty przez Sejm uchwałą z dnia 25 stycznia 1982 r.. Został zawieszony 31 grudnia 1982 r.^, a zniesiono go 22 lipca 1983 r.