•
„Wstęp do bajek”:
utwór rozpoczyna wyliczenie ludzi, którzy, wbrew swej naturze i
pozycji, nie ulegali pokusom, np. młody, „który życie
wstrzemięźliwue pędził czy „minister rzetelny”, który „o
sobie nie myślał”. Utwór kończy żartobliwa pointa
utwierdzająca czytelnika w przekonaniu, że sytuacje takie nie są
możliwe w realnym życiu.
Arcydzieło lapidarności i jasności.
Powtarzanie czasownika „Był...” wiąże zdania w konstrukcję
wyliczania, wytwarza melodyjność i nastrój baśniowy.
•
„Drzewo”: najkrótsza bajka epigramatyczna.
„Wielbił drzewo grzejąc się człowiek przy kominie./ Rzekło
drzewo: „Cóż po tym! - grzeje, ale ginie”.
• „Szczur
i kot”: zarozumiały szczur siedząc podczas nabożeństwa
na ołtarzu szczyci się ze swej pozycji. Wkrótce jednak okazuje
się, że opary kadzideł nie uchroniły go przed niebezpieczeństwem
- schwytał go kot.
Utwór cechuje szczególnie kunsztowna
składnia operująca szykiem przestawnym (inwersją).
•
Filozof: Pewny siebie filozof póki dopisywało mu zdrowie - głosił
ateizm, kiedy jednak przyszła choroba, szybko zwrócił się nie
tylko ku Bogu, ale i ku magii (upiorom).
• Groch przy drodze:
Przypowieść o gospodarzu, który, utrudzony nieskuteczną walką ze
złodziejami, postanowił posiać groch z dala od drogi, za zbożem.
Szybko jednak okazało się, że stracił podwójnie: groch i tak
ukradziono a przy tym stratowano żyto. Całość kończy nauka: „I
ostrożność zbyteczna częstokroć zaszkodzi”.
• „Jagnię
i wilcy”: czterowersowa scenka, w której wilki, na pytanie
jagnięcia jakim prawem chcą je zjeść, szczerze odpowiadają:
„Smacznyś, słaby i w lesie”.
• „Dewotka”: opowieść
o wątpliwej pobożności pani, która wbrew słowom modlitwy: „...i
odpuść nam winy” dotkliwie każe służącą za drobne
przewinienie.
• „Kruk i lis” (z Ezopa):
popularna opowieść o kruku trzymającym ser w pysku i przebiegłym
lisie, który sprytnie namawiając ptaka do śpiewu prowokuje go do
otwarcia dzioba a tym samym upuszczenia sera.
• „Przyjaciele”:
historia zajączka, który dzięki zaletom charakteru zjednał sobie
miłość zwierząt. Jednak, gdy myśliwi urządzili polowanie, wśród
„przyjaciół” nie znalazł się nikt, kto zechciałby mu pomóc.
Utwór ilustruje popularne przysłowie, że prawdziwych
przyjaciół poznajemy w biedzie, które w czasach Krasickiego było
również interpretowane politycznie.
• „Ptaszki w
klatce”: najpopularniejsza bajka „polityczna” o dwu
czyżykach, z których jeden rozpacza nad swą niewolą, drugi zaś,
który wolności nigdy nie zaznał, dziwi się smutkowi
towarzysza.
Jest w niej ostrzeżenie i apel do ambicji młodego
pokolenia, któremu „wygody” nie powinny zastąpić wolności.
•
„Kulawy i ślepy”: tytułowi bohaterowie podróżują.
Wszystko było dobrze dopóki ślepy niósł kulawego, kiedy jednak
role odwrócili (ślepy postanowił zawierzyć kijowi) - „zginęli
pospołu”.
Oryginalność bajek Krasickiego
Tematyka
utworów Krasickiego jest bardzo różnorodna. Bajki Krasickiego to
arcydzieła obserwatorstwa moralnego i upoetycznionej psychologii i
charakterologii; prezentują również pewną koncepcję życia i
pogląd na świat. Ogólny sens bajek ma charakter tradycyjnie
chrześcijański, uwydatnia nieskuteczność wiedzy i filozofii wobec
trudności praktycznych i przeciwności losu. Utwory te nie dają
wzorów cnót ani ideałów ofiarności czy wyrzeczeń, ukazują
świat taki jaki być nie powinien, ale często jest (egoizm,
nieżyczliwość, snobizm, głupota, niewdzięczność, pycha). Jest
to świat bez złudzeń, nie znający miłosierdzia, w którym trudno
liczyć na kogokolwiek i cokolwiek poza własną energią, rozwagą i
pomysłowością. Gdyby nie humor i dowcip ton większości utworów
przedstawiałby smętny dramat natury ludzkiej
Poeta chętnie
korzystał z tematów powtarzających się w fabulistyce światowej
(w bajkopisarstwie chodzi nie tyle o nowość tematów, ile o nowość
pomysłów kompozycyjnych, tonu, refleksji, ekspresji), niekiedy w
jednej bajce łączył motywy z paru dawniejszych
utworów.
Oryginalność Krasickiego polega na sposobie
wykorzystania motywów: — unikał rozwlekłości, — wyostrzał i
wysubtelniał puentę, — wprowadzał indywidualną barwę
uczuciową, — precyzował rytm, — dynamizował akcję, —
mistrzowsko operował paralelizmem i kontrastem.