Zagadnienia uzupełniające

II. Zagadnienia uzupełniające – obowiązują na wszystkich specjalnościach.

Pedagogika jako dyscyplina naukowa a nauki pogranicza. Podstawowe nauki pedagogiczne, subdyscypliny szczegółowe i ich główne obszary badawcze.

Pedagogika jako dyscyplina naukowa a nauki pogranicza. Podstawowe nauki pedagogiczne a jej subdyscypliny szczegółowe i ich główne obszary badawcze.

Pojęcie pedagogika

,,Pedagogika pochodzi od greckiego wyrazu ( paidagogos) znaczącego niewolnika w Grecji starożytnej, którego zadaniem było odprowadzanie chłopców wolnych obywateli greckich na miejsce ćwiczeń fizycznych.”¹

Według Wincentego Okonia

Pedagogika- jest nauką o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa a przede wszystkim młodego pokolenia w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy wartości postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój. Pedagogika należy do nauk społecznych. Ze względu na przedmiot którym się zajmuje jest ściśle powiązana z naukami współdziałającymi, zwłaszcza z filozofią, psychologią, socjologią wychowania, biologią, antropologią.”²

Pedagogika według Bogusława Śliwerskiego i Zbigniewa Kwiecińskiego.

Pedagogika zajmuje się prawidłowościami rozwoju człowieka, poszerzaniem jego możliwości życiowych na poszczególnych szczeblach edukacji.

Przedmiotem badań jest praktyka edukacji na którą składa się wiele zjawisk takich jak działanie instytucji edukacyjnych, stosunki międzyludzkich w nich panujące, zmiany zachodzące w ludziach poddanym działaniom edukacyjnym.

Związek pedagogiki z innymi naukami. Psychologia, podobnie jak socjologia, stanowi dyscyplinę pomocniczą pedagogiki, ponieważ dysponuje systemem pojęciowym i teoriami potrzebnymi do wyjaśnienia wielu faktów psychologicznych, które stanowią bezpośredni kontekst praktyki edukacyjnej. W każdym niemal kroku pedagog natyka się na pojęcia psychologiczne, co wynika z definicji wychowania, które jest oddziaływaniem na psychikę i zachowanie się człowieka.

Pedagogika ma za zadanie opisywać i wyjaśniać praktykę edukacyjną, a wymienione nauki opisują oraz wyjaśniają praktykę edukacyjną oraz wyjaśniają odpowiednio zjawiska psychiczne i społeczne.

Psychologia i socjologia dostarczają wiedzy potrzebnej do organizowania, planowania i analizowania praktyki edukacyjnej. Szczególnie przydatna okazuje się wiedza z zakresu psychologii rozwojowej, psychologii wychowawczej i społecznej.

Nauki współpracujące z pedagogiką

Nauki przyrodnicze– dyscypliny zajmujące się badaniem biologicznego aspektu rozwoju człowieka i badaniem biologicznych uwarunkowań procesów wychowania; do tej grupy nauk.
Nauki psychologiczne - psychologia ogólna i rozwojowa, zajmująca się badaniem funkcjonowania psychiki a zwłaszcza jej indywidualnego rozwoju.
Nauki wychowawcze bada psychiczne uwarunkowania i skutki oddziaływań wychowawczych.
Nauki socjologiczne- socjologia wychowania, pracy, zawodowa, kultury.
Nauki filozoficzne- etyka jako podstawowa nauka do podejmowania zagadnień z zakresu wychowania moralnego

Subdyscypliny pedagogiczne

Pedagogika ogólna – zajmuje się charakterystyką pedagogiki jako nauki, analizuje podstawowe pojęcia pedagogiczne, historyczne uwarunkowania rozwoju tej dyscypliny, bada czynniki wychowania zajmuje się również kształceniem ustawicznym.

Dydaktyka – teoria kształcenia, zajmuje się istotą i przebiegiem procesów nauczania, analizuje także cele, treści, formy organizacyjne, zasady i metody nauczania; dzieli się na dydaktykę ogólną i dydaktyki szczegółowe, inaczej szczegółowe teorie nauczania – odnoszą się one tak do przedmiotów ogólnokształcących jak i zawodowych na poszczególnych etapach kształcenia.

Teoria wychowania – wyjaśnia zadania, treści, formy organizacyjne, zasady
i metody wychowania moralnego. Wiele miejsca poświęca tą teorią wychowaniu w rodzinie w obszarze zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz pracy wychowawczej w dziecięcych i młodzieżowych organizacjach.

Historia wychowania– to nauka o metodach i formach, organizacji procesu wychowania, o ustrojach i systemach oświatowych w kontekście historycznym. Jest nauką o systemach oświatowych, o genezie i historii myśli pedagogicznej.

Pedagogika jest nauką złożoną z wielu subdyscyplin naukowych Stanisław Kawula sformułował siedem kryteriów klasyfikacji porządkujących szczegółowe dziedziny pedagogiki jako nauki:

Kryterium celów działalności edukacyjnej

Formowanie się zdolności życiowych człowieka ( dydaktyka , teoria wychowania)

Kryterium metodologiczne

Analizy uwarunkowań procesów i czynności socjalizacyjnych

( pedagogika ogólna, historia wychowania, pedagogika społeczna)

Kryterium rozwojowe

Uszeregowanie dyscyplin odpowiadających różnym okresom i etapom życia człowieka poddanego oddziaływaniom edukacyjnym ( pedagogika wieku przedszkolnego, pedagogika wieku wczesnoszkolnego, pedagogika dzieci i młodzieży, pedagogika dorosłych- andragogika, pedagogika ludzi w wieku produkcyjnym, gerontologia. Badanie warunków spełniających rozwój podmiotów z różnych poziomów praktyki edukacyjnej.

Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka

Pedagogika specjalna wraz z dyscyplinami szczegółowymi i oligofrenopedagogika, surdopedagogika, tyflopedagogika, pedagogika rewalidacyjna, pedagogika resocjalizacyjna. Bada efektywność różnych metod pracy z dziećmi z deficytami rozwojowymi, opisuje warunki integracji uczuć niepełnosprawnych ze sprawnymi, analizując korzystne i zagrażające efekty

Kryterium instytucjonalne

Praktyczna działalność w instytucjach ( pedagogika przedszkolna, pedagogika szkolna, pedagogika szkoły wyższej) Badanie organizacji szkolnictwa, monitorowanie wprowadzonych innowacji, krytyczna analiza programów szkolnych

Kryterium problemowe

Ze względu na typ problematyki edukacyjnej ( pedagogika porównawcza, pedeutologia)

Kryterium dziedzin działalności ludzkiej

Rodzaje działalności człowieka objęte polem badawczym ( pedagogika specjalna, pedagogika opiekuńcza, pedagogika wychowawcza, terapeutyczna)³

Podstawowe pojęcia pedagogiczne.

Natalia Zelwer

Pedagogika

Resocjalizacyjna i penitencjarna

G2 gr 2

Zagadnienie nr 2

Podstawowe pojęcia pedagogiczne.

Wychowanie

Czesław Kupisiewicz „Wychowanie można rozumieć szeroko, obejmując nim wszelkie wpływy środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, a więc zarówno spontaniczne i okazjonalne, jak zamierzone i planowe oddziaływania innych ludzi lub grup ludzkich, a także oddziaływania przyrody w tym klimatu itp. Oprócz tego można je także traktować węziej jako działalność zinstytucjonalizowaną, której celem jest ukształtowanie kierunkowych cech osobowości, tzn. określonych wartości, przekonań, postaw i zasad postępowania.”^⁴

Stefan Kunowski ”Wychowanie zmierza do wszechstronnego rozwoju ludzi, w czym jest niczym niezastąpionym narzędziem i jedyną drogą. Wszystko, co człowiek wewnętrznie posiada, powstaje jako dzieło wychowania.”^⁵

Zbigniew Kwieciński „ Wychowanie w najszerszym znaczeniu to oprócz nauczania i uczenia się jako działań zmierzających do pozyskania wiedzy i umiejętności akcentujemy spontaniczne i celowe nabywanie trwałych orientacji wartościujących, względnie stabilnych kompetencji do działania, czyli postaw, kształtowanie spójnych i specyficznych dla danej osoby właściwości zachowania sie w zmiennych sytuacjach w różnych okresach życia, czyli charakteru i tożsamości.^⁶

Uczenie się

Józef Półturzycki „proces w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte.”^⁷

Czesław Kupisiewicz „Proces zamierzonego nabywania przez uczący się podmiot wiedzy (wiadomości, umiejętności i nawyków) oraz sprawności, dokonujący się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości”^⁸

Nauczanie

Józef Półturzycki- „Nauczanie to zespół czynności nauczyciela kierującego procesem uczenia się uczniów, czyli intelektualną czynnością ucznia, zapewniającą mu przyłojenie nowej wiedzy lub umiejętności.”^⁹

Czesław Kupisiewicz- „ O nauczaniu, podobnie jak o uczeniu się, mówimy zarówno wtedy, gdy występuje w postaci czynności okazjonalnych i przypadkowych, jak i wówczas, kiedy staje się systematycznym, długotrwałym, planowym i bezpośrednim kierowanym procesem uczenia się.” ^¹⁰

Samokształcenie

Józef Półturzycki – „proces uczenia się, prowadzony świadomie, z możliwością wykorzystania różnych form pomocy innych osób lub instytucji. Jest to proces samodzielnie prowadzonego uczenia się, którego cele, treść, formy, źródła i metody dobiera i ustala osoba ucząca się. Najbardziej widocznym celem samokształcenia jest zdobywanie wiedzy w zakresie wyraźnie określonym.”^¹¹

Czesław Kupisiewicz „ma wszelkie cechy procesu, aczkolwiek jego inspiratorem i zarazem wykonawcą jest zwykle jednostka zamierzająca pogłębić swoją wiedzę bądź to w drodze indywidualnych studiów, bądź przy współpracy z innymi osobami, którym przyświecają analogiczne cele”^¹²

Kształcenie

Józef Półturzycki-„ Kształcenie jest nadrzędnym procesem obejmującym nauczanie i uczenie się, a także rezultaty szkolnego wychowania”.^¹³

Czesław Kupisiewicz-„Obejmuje ono wszelkie świadome, planowe i systematyczne oddziaływania dydaktyczno-wychowawcze na uczniów, zapewniając im wykształcenie ogólne lub zawodowe.”^¹⁴

Zbigniew Kwieciński- „ Jeżeli stosujemy termin kształcenie w szerokim rozumieniu podkreślamy jedność i nierozerwalność, równoczesność i niezbędność intencjonalnego rozwijania wiedzy i rozumności, zdolności do przeżywania wyższych emocji moralnych i estetycznych oraz kontrolowania emocji negatywnych, samosterowności motywacji i umiejętności skutecznego działania w różnych strefach i momentach ( także krytycznych) życia osobistego, społecznego, zawodowego i obywatelskiego, na zadania nie tylko osobiste, ale też pozaosobiste, na stały rozwój w okresie najbliższym i zaplanowany na okresy odległe.” ^¹⁵

Osobowość

Barbara Szacka- „ każdy człowiek ma swój własny sposób reagowania ruchowego i emocjonalnego; także określoną wyobraźnię i pamięć. Ma też właściwe sobie postawy, motywacje, dążenia i zainteresowania. Właściwy danemu człowiekowi sposób postrzegania samego siebie i tego, co go otacza, jego pragnienia, a także konflikty, jakie go dręczą, jego życie osobiste i wewnętrzne oraz jego zachowania społeczne – wszystko to razem składa się na jego osobowość.”^¹⁶

Bibliografia:

1) Kunowski Stefan Podstawy współczesnej pedagogiki Wyd. Salezjańskie, Warszawa 2004 r.;

2) Kupisiewicz Czesław Podstawy dydaktyki Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2005 r.;

3) Kwieciński Zbigniew, Śliwerski Bogusław Pedagogika Wyd. PWN, Warszawa 2006;

4) Półturzycki Józef Dydaktyka dla nauczycieli Wyd. Naukowe NOVUM, Płock 2002 r.;

Podstawowe środowiska wychowawcze; struktura, funkcje, przemiany.
Proces badania naukowego – jego właściwości i główne składniki.
Metody, techniki i narzędzia badawcze stosowane w naukach pedagogicznych – pojęcie, rodzaje, istotne cechy.

Termin „ metoda kształcenia” wywodzi się z języka greckiego od słowa methodos i oznacza drogę dochodzenia do prawdy, sposób postępowania, sposób badania.^¹⁷

Wg Okonia:

„Metoda kształcenia to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela

z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia, inaczej mówiąc jest to wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów”.

rzez metodę kształcenia będziemy zatem rozumieć wypróbowany sposób współpracy nauczycieli z uczniami, stosowany świadomie i ukierunkowany na osiąganie celów kształcenia stawianych przed określonymi zajęciami dydaktyczno- wychowawczymi

i przedmiotami nauczania na różnych poziomach edukacji.

Metody kształcenia umożliwiają skuteczne opanowanie odpowiedniego zasobu wiedzy wraz

z umiejętnością praktycznego jej wykorzystania, jak również rozwijanie zdolności poznawczych, zainteresowań i postaw dzieci i młodzieży.

Metody dobierane są w zależności od:

- poziomu edukacji;

- możliwości intelektualnych uczniów (studentów);

- właściwości realizowanych treści (przedmiotów);

- celów i zadań dydaktycznych.^¹⁸

Przegląd najbardziej znanych typologii metod nauczania w polskiej literaturze dydaktycznej.

K. Sośnicki dzieli metody nauczania na:

- podające (podawanie uczniom nowego materiału przez nauczyciela),

- poszukujące (poszukiwanie wiedzy przez uczniów).

Autor ten za kryterium podziału metod przyjął dominację udziału nauczyciela lub uczniów w procesie nauczania – uczenia się.

B. Nawroczyński także wyróżnia metody podające, poszukujące i laboratoryjne, przyjmując za kryterium aktywność nauczyciela i uczniów oraz miejsce zajęć szkolnych.

Zbliżoną typologię metod nauczania podaje Z. Zborowski, przyjmując za kryterium podziału postawę uczniów w procesie nauczania. Proces poznawczy w uczeniu się może przebiegać w trojaki sposób:

a) uczeń słucha i przyswaja informacje podawane przez nauczyciela – metody podające (wykład, opowiadanie);

b) uczeń nabywa wiadomości w dialogu z nauczycielem – metody poszukujące (pogadanka heurystyczna, dyskusja);

c) uczeń samodzielnie, z pośrednią pomocą nauczyciela zdobywa wiadomości lub umiejętności - metody kierowania samodzielną pracą uczniów (praca z książką, praca laboratoryjna).

Najbardziej znany i rozpowszechniony jest podział wg Okonia na metody słowne, oglądowe i praktyczne. Kryterium podziału stał się dominujący rodzaj przekazu informacji przez nauczyciela i sposób ich nabywania przez uczniów.

Do grupy metod słownych zalicza się : pogadankę, opis, opowiadanie, wykład, dyskusję, pracę z książką.

Metody oglądowe to różne odmiany pokazu, obserwacji i demonstracji.

Metody praktyczne obejmują zazwyczaj metodę laboratoryjną i zajęć praktycznych.

Podział wg W. Okonia jest najbardziej zaawansowany teoretycznie, a jednocześnie dostosowany do praktyki szkolnej. Stosownie do wyróżnionych w tej teorii czterech strategii nauczania i uczenia się wyodrębniono cztery grupy metod:

- metody asymilacji wiedzy (podające),

- metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (problemowe),

- metody waloryzujące (eksponujące),

- metody praktyczne.

Do metod asymilacji (podających) zaliczono: pogadankę, dyskusję, wykład, opis, opowiadanie, pracę z książką. Wśród metod samodzielnego dochodzenia do wiedzy (problemowych) znajdują się: klasyczna metoda problemowa i jej odmiany, jak metoda przypadków, metoda sytuacyjna, burza mózgów, gry dydaktyczne. Metody waloryzujące (eksponujące) dzielą się na metody impresyjne i ekspresyjne. Do metod praktycznych zaliczono metody ćwiczebne, metody realizacji zadań wytwórczych.

Cz. Kupisiewicz zasady nauczania określa jako :

„normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze oraz wdrażać do samokształcenia”.

K. Kruszewski określa zasady dydaktyczne jako:

„ogólne normy postępowania nauczyciela w czasie przygotowania i prowadzenia lekcji umożliwiające uwzględnienie jednocześnie informacji z wielu źródeł i utrzymanie kierunku czynności uczenia się uczniów”.

Zasady kształcenia będziemy określać jako ogólne normy postępowania dydaktycznego nauczyciela i działalności uczniów wynikające z podstawowych prawidłowości procesu dydaktycznego, których przestrzeganie zapewni lepszą realizację zakładanych celów kształcenia ogólnego.^¹⁹

Zasada poglądowości

Zasada poglądowości należy do najwcześniej sformułowanych zasad dydaktycznych.

W. Okoń definiuje zasadę poglądowości jako :

„ zespół norm, które wywodzą się z prawidłowości procesu kształcenia, dotyczących poznania rzeczywistości na podstawie obserwacji, myślenia i praktyki – na drodze od konkretu do abstrakcji i od abstrakcji do konkretu”.

Stosowanie zasady poglądowy może mieć charakter ilustratywny lub operatywny. Pierwszy polega na pokazywaniu przez nauczyciela lub uczniów określonych przedmiotów, rzeczy lub ich modeli, np. termometru, kawałka rudy żelaznej, mapy geograficznej itp. Angażuje on aktywność uczniów tylko częściowo. Drugi sprowadza się do kojarzenia poznania z działaniem, co wymusza czynny kontakt ucznia z przedmiotem poznania. Przykładem może być prowadzenie przez uczniów obserwacji jakiegoś zjawiska lub zachowania się jakiegoś zwierzęcia, obserwacja przebiegu reakcji chemicznej itp.

Zasada systemowości

Stanowi swoiste rozwinięcie dobrze znanej wcześniej zasady systematyczności.

Systematyczność powinna cechować każde planowe działanie, może ona być odnoszona do treści programowych, jak i do nauczycieli oraz uczniów.

W zakresie treści programowych dotyczy ona przede wszystkim ich układu oraz sposobu przekazywania.

Zasada ta pozostaje w bliskim związku z tzw. zasadą korelacji, nakazującą odpowiedni układ treści w programach poszczególnych przedmiotów, jak i układ przedmiotów w planach studiów.

Podejście systemowe nakazuje przedstawienie związków i zależności występujących między faktami, rzeczami, procesami i zjawiskami. Związki te mogą być dwojakiego rodzaju:

stosunki czasowe, przestrzenne i ilościowe.

Tak więc elementy danego systemu (układu) można rozpatrywać w tym samym lub różnym czasie, w różnym usytuowaniu przestrzennym (odległości) i z uwzględnieniem różnych ich kształtów, a także pod względem ilości, wielkości i wagi;

stosunki przyczynowo- skutkowe .

Nie można przekazywać tylko wiedzy faktograficznej, tzn. zaznajamiać uczniów z faktami

i zjawiskami bez wskazywania, jakie były przyczyny ich zaistnienia oraz uwarunkowania. Charakteryzuje zmiany zachodzące w jednym elemencie systemu, należy jednocześnie wskazać, jak one wpływają na inne jego elementy lub na całość analizowanego układu.

Zasada łączenia teorii z praktyką

Istotą tej zasady jest harmonijne wiązanie ze sobą wiedzy teoretycznej z praktyką życia codziennego. Przez teorię W. Okoń rozumie zespół twierdzeń wyjaśniających daną dziedzinę rzeczywistości oraz mechanizmy jej przekształcania, a przez praktykę materialną działalność ludzi, przekształcającą rzeczywistość stosownie do ich potrzeb.

Umiejętne stosowanie tej zasady prowadzi, zarówno do tak zwanej operatywności wiedzy, czyli do praktycznego jej wykorzystywania, jak i jej – weryfikacji- tak pod kątem przydatności w życiu, jak i prawdziwości.

Zasada łączenia teorii z praktyką posiada istotne walory wychowawcze, a mianowicie wpływa motywująco na proces uczenia się, stosunek do pracy oraz wpływa na rozwój wielu innych cech osobowości, pożądanych z punktu widzenia przyszłej działalności zawodowej, np. odpowiedzialność, dokładność itp.

Zasada indywidualizacji i zespołowości

Zasada ta łączy w sobie dwie na pozór przeciwstawne tendencje w kształceniu. Niektórzy dydaktycy nie wymieniają tej zasady w ogóle, inni zaś nazywają ją zasadą indywidualizacji

i uspołecznienia, a jeszcze inni koncentrują uwagę głównie na indywidualizacji kształcenia.

B. Nawroczyński wyróżnia nauczanie masowe i indywidualizujące, co z pewnością uznać należy za zasadę dydaktyczną, chociaż on sam nie używa nazwy zasada w odniesieniu do tych określeń. Z nauczaniem masowym mamy do czynienia wówczas, gdy skierowane jest na uwzględnianie potrzeb i możliwości poszczególnych uczniów – określane jest jako indywidualizujące.

Zasada ta nakazuje:

- dostrzeganie w zespołach i grupach uczniowskich jednostek najbardziej utalentowanych w określonych rodzajach działalności;

- różnicowanie zadań dydaktycznych w celu lepszego wykorzystania młodzieży szczególnie uzdolnionej;

- stosowanie indywidualnego podejścia w stosunku do młodzieży mającej trudności z opanowaniem wiedzy lub umiejętności;

- jak najdokładniejsze poznanie właściwości osobowych dzieci i młodzieży, co umożliwia dostosowanie metod kształcenia do ich możliwości percepcyjnych, ale także obiektywną i sprawiedliwą ocenę ich wysiłku w opanowaniu wiedzy i umiejętności.

Stosowanie tej zasady w praktyce ma również istotne znaczenie wychowawcze, przyczynia się do kształtowania wrażliwości na potrzeby innych członków zespołu oraz właściwych postaw interpersonalnych.

Zasada przystępności

Zasada przystępności należy do tych najbardziej znanych zasad dydaktycznych, której korzenie sięgają XVII wieku.

Jej istota sprowadza się do konieczności dostosowania treści i metod kształcenia do poziomu umysłowego uczniów. Skuteczność stosowania tej zasady uzależniona jest od dobrej znajomości podopiecznych, a przede wszystkim ich możliwości intelektualnych, wpływających bezpośrednio na rozumienie i przyswajanie treści, a następnie przekształcanie ich w umiejętności i nawyki.

W przypadku dużego zróżnicowania grupy pod względem ich możliwości poznawczych, wskazane jest dostosowanie się do średnich możliwości poszczególnych jej członków, z jednoczesną koniecznością zastosowania indywidualnego podejścia w stosunku do najzdolniejszych, jak i najsłabszych.

W. Okoń zwraca ponadto uwagę na regułę zalecającą przechodzenie od rzeczy ogólnych do bardziej szczegółowych. Ten sposób podejścia w procesie dydaktycznym nie jest stosowany zbyt często, ale dzięki współczesnej psychologii zaczyna być bardziej doceniany.

T. Nowacki uważa, że zasada przystępności ściśle łączy się z innymi zasadami, a szczególnie z zasadą świadomej aktywności uczniów, poglądowości, wiązania teorii z praktyką oraz systematyczności.

Zasada samodzielności

Treść tej zasady wynika z naturalnego dążenia człowieka do uniezależniania się od innych osób.

Zasada samodzielności jako jedna z norm postępowania dydaktycznego nakazuje przede wszystkim rozwijanie u uczniów samodzielności myślenia i samodzielności działania. Samodzielne myślenie może być rozwijane w procesie dydaktycznym głównie poprzez stawianie uczniów w sytuacjach wymagających formułowania i rozwiązywania problemów.

Samodzielność myślenia i samodzielność działania w procesie dydaktycznym wzajemnie się przeplatają, a ich rozwój uwarunkowany jest przede wszystkim takimi czynnikami jak: zaangażowanie i umiejętności pedagogiczne nauczycieli, motywacja do uczenia się, zainteresowania oraz poziom zdolności umysłowych uczniów.

Samodzielność myślenia ułatwia proces zdobywania wiedzy, sprzyja rozwojowi postaw społecznych, politycznych i innych oraz rozwojowi własnych poglądów i opinii.

Zasada operatywności wiedzy

Jej istota sprowadza się do zalecania, aby nauczyciel dbał nie tylko o poziom przyswojenia przez uczniów wiadomości i ewentualne ich reprodukowanie (np. w czasie sprawdzianów i egzaminów), ale również o nabycie przez nich umiejętności posługiwania się tymi wiadomościami w czasie nauki szkolnej, ale także w różnych sytuacjach życia codziennego i w pracy zawodowej. Pozostaje ona w ścisłym związku ze sformułowaną przez W. Okonia teorią doboru treści kształcenia nazywaną teorią materializmu funkcjonalnego.

Zasada ta powinna być wykorzystana przede wszystkim do nabywania określonych umiejętności i nawyków, kształtowania pożądanych społecznie postaw i zachowań.

Operatywność wiedzy można uzyskać głównie dzięki kształceniu problemowemu, gdyż rozwiązywanie problemów wymusza sięganie do posiadanej wiedzy i używanie jej w różnych konfiguracjach.

Zasada świadomej aktywności

Zasada ta polega na wyzwalaniu u uczących się świadomej aktywności w tym procesie, czyli czynnego, ale zarazem świadomego uczestnictwa. Chodzi więc nie tylko o uczestnictwo w procesie kształcenia, ale głównie o to, aby było to uczestnictwo zaangażowane.

Stosowanie zasady świadomej aktywności w procesie nauczania- uczenia się powinno sprowadzać się do przestrzegania następujących reguł dydaktycznych:

- uświadamiać uczniom cele kształcenia oraz potrzebę posiadania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin nauki, przekazywaną w ramach poszczególnych przedmiotów nauczania i pewnych partii materiału programowego oraz w konkretnych zajęciach dydaktycznych;

- systematycznie rozwijać zainteresowania uczniów przekazywaną w czasie zajęć dydaktycznych problematyką oraz ich umiejętnością i sprawności z zakresu tej problematyki;

- przekonywać o potrzebie samodzielnego utrwalania przekazywanej w czasie zajęć dydaktycznych wiedzy, umiejętności i nawyków,

- stwarzać z zajęciach dydaktycznych warunki sprzyjające wyzwalaniu aktywności uczących się.

Doświadczenia wskazują, że tylko te wiadomości i umiejętności zostają trwale opanowane i przyswojone, które są zdobyte w wyniku dużej aktywności własnej.

Skutecznemu przyswajaniu wiedzy, niezbędna jest aktywność wielostronna. Obejmuje ona oprócz aktywności intelektualnej, także aktywność emocjonalną, oraz aktywność wyrażającą się w działaniu praktycznym.

Im silniejsze są przeżycia, tym większy ich wpływ na zapamiętanie towarzyszącym im okolicznościom czy informacjom.

Zasada trwałości wiedzy, umiejętności i nawyków

Zasada trwałości wiedzy, umiejętności i nawyków wskazuje na konieczność takiego organizowania procesu kształcenia, który umożliwia uczniom jak najdłuższe zapamiętywanie poznanych wiadomości i opanowanych umiejętności, aby w odpowiednich sytuacjach mogli je skutecznie wykorzystać. Urzeczywistnienie tego postulatu uwarunkowane jest wieloma czynnikami, takimi jak : dobór odpowiednich form, metod i środków dydaktycznych, właściwe planowanie zajęć, ale także przestrzeganie wszystkich innych zasad dydaktycznych.

Zasada ta realizowana jest najczęściej poprzez powtarzanie, na którym z kolei opiera się zasada ćwiczenia. Utrwalanie nowych treści powinno wiązać się z jednoczesną ich systematyzacją, z poszukiwaniem związków między poszczególnymi partiami wiadomości oraz z wcześniej poznanymi zagadnieniami.

Zasada wdrażania do kształcenia ustawicznego

Ustawiczność kształcenia staje się obecnie faktem, od którego nie będzie już odwrotu. Jest i będzie nadal realizowane drogą instytucjonalną (w formie kursów, studiów podyplomowych, konferencji itp.) oraz poprzez samokształcenie. Zadaniem edukacji szkolnej jest kształtowanie w absolwentów przekonania o konieczności ciągłego dokształcania się oraz posiadania umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy. Trzeba ciągle aktualizować zdobytą wiedzę i umiejętności, nadążać za rozwojem nauki i techniki, systematycznie podnosić kwalifikacje.

J. Półturzycki podkreśla znaczenie tej zasady w oświacie dorosłych oraz twierdzi, że przejawiają się w niej wartości i intencje wszystkich innych zasad dydaktycznych, gdyż określają one kształt i kierunek współczesnego procesu kształcenia.

Zasada efektywności

Zasadę tę wymienia tylko W. Okoń. Działalność dydaktyczna, jak każda inna świadomie zorganizowana i celowa działalność, powinna być postrzegana w kategoriach efektywności. Zasadę tę można realizować nie tylko pod kątem skuteczności, ale również ekonomiczności.

Zasada efektywności nakazuje nauczycielom, aby pamiętali cały czas o celach zajęć i usilnie dążyli do ich zrealizowania.

Reforma edukacyjna wymusza zmianę metod pracy nauczyciela z podających, gdzie nauczyciel eksponuje sam siebie, na aktywizujące - skierowane na aktywność uczniów.

Każda metoda może być realizowana jako aktywizująca lub nie. Wszystko zależy od zachowania nauczyciela, który może określone reakcje ucznia wyzwolić lub zablokować.

W tej nowej sytuacji stroną aktywną jest uczeń, nauczyciel natomiast jest
organizatorem całego procesu dydaktycznego. Jest to zadanie trudne - nauczyciel odpowiada za organizowanie sytuacji dydaktycznej. Aby osiągnąć zamierzony cel musi skonstruować zadania, stworzyć warunki do ich wykonania, wspierać i inspirować uczniów.

Metody aktywizujące w procesie nauczania -uczenia się mają za zadanie stawianie ucznia w takiej sytuacji, aby odczuwał potrzebę podejmowania działań jakich od niego oczekujemy, nabywanie przez uczniów umiejętności współdziałania w grupie. Zadaniem nauczyciela jest uświadomienie uczniom celu ich działań oraz umotywowanie potrzeby jego osiągnięcia. Źródłem aktywności ucznia są jego potrzeby. Przez aktywność własną uczeń zaspokaja potrzeby i realizuje cele. Aktywność odtwórcza uczniów przeplata się z ich aktywnością twórczą. Uczniowie powinni nabywać wiedzę i umiejętności w sposób trwały, skuteczny i przyjemny. Należy zatem wprowadzać atrakcyjne środki dydaktyczne działające na wzrok, stwarzać uczniom możliwości rozmowy i dyskusji, umożliwiać uczniom uczenie się poprzez działanie. W czasie wykonywania czynności uczniowie angażują umysł, wolę, emocje, zmysły, badają, doświadczają i działają. Taki model pracy umożliwia kształtowanie oprócz umiejętności przedmiotowych również kompetencji kluczowych, które są tak istotne w dalszym życiu i funkcjonowaniu we współczesnym świecie (planowanie, organizowanie i ocenianie własnego uczenia się, twórcze rozwiązywanie problemów, skuteczne komunikowanie się, współpraca w grupie, wykorzystanie informacji z różnych źródeł, efektywne posługiwanie się technologią informacyjną).

Do pozytywnych aspektów stosowania metod aktywizujących zaliczamy:

Możliwość dotarcia do uczniów o różnych zdolnościach percepcyjnych: wzrokowców, słuchowców, czuciowców.
Odpowiednie dobranie metod wyzwala duże pokłady aktywności uczniów (pracują wszyscy - każdy uczeń ma do spełnienia swoje zadanie).
Uczniowie uczą się współpracy i komunikacji, rozwiązując dany problem rozmawiają ze sobą, wymieniają myśli i doświadczenia, wspólnie wyciągają wnioski.
Metody aktywizujące mobilizują uczniów do rozwiązywania problemów - towarzyszy temu dyskusja, negocjacje i zespołowe podejmowanie decyzji.
Problem, który staje przed uczniami inspiruje ich do twórczego myślenia - nawet tzw. słabi, zwykle nieaktywni uczniowie zgłaszają pomysły i propozycje rozwiązań.

Ważnym aspektem uczenia się we współpracy jest refleksja na temat różnych poglądów oraz tolerancja wobec innych postaw i poglądów, uczniowie uczą się, że nie można nikogo dyskredytować z powodu odmiennego zdania.

W osiągnięciu zamierzonych celów bardzo ważny jest staranny dobór metod. Zależy on od materiału, który realizujemy, od możliwości intelektualnych uczniów, od ich zainteresowania oraz od liczebności klasy.^²⁰

Badania jakościowe a ilościowe w naukach pedagogicznych.
Współczesne teorie wychowania.
Proces wychowania; jego struktura, formy i metody

J ózef Górniewicz przytacza definicje Jana Tarnowskiego, iż wychowanie to:”całokształt sposobów i procesów pomagającym osobie ludzkiej urzeczywistniać i rozwijać, w interakcjach społecznych swoje człowieczeństwo.”^²¹

Piotr Petrykowski definiuje proces wychowania w następujący sposób:” Wychowanie to określony, ukierunkowany, zamierzony proces wzajemnych oddziaływań w formie interakcji społecznych uwarunkowanych szeregiem czynników odbywający się według określonych zasad, mechanizmów i reguł prowadzących do kształtowania się i rozwoju osobowości.”Proces

ten to ciąg zintegrowanych i zorganizowanych działań prowadzących do osiągnięcia

coraz to wyższych jakościowo zmian.Inaczej mówiąc jest to uporządkowany, zintegrowany ciąg interakcji społecznych przebiegających w określonych warunkach, prowadzący do realizacji przyjętych celów wychowawczych. Jego cechami jest długotrwałość, dynamiczność oraz ciągłość.

Kazimierz Sośnicki określa proces wychowania jako” pewien ciąg zmian prowadzących

do nowego stanu fizycznego i psychicznego człowieka.” W sytuacji, gdy proces ten osiąga nowy stan, który jest wyższy pod względem wartości mówimy o rozwoju. Autor uważa,

że wychowanie obejmuje zarówno zmiany zachodzące w czasie jego trwania, jaki i warunki powodujące te zmiany. Ryszard Wroczyński proces wychowania definiuje jako system złożonych, tym zarówno planowanych, jaki i przypadkowych działań zmierzających

do określonych rezultatów wychowawczych. Ostatecznie proces wychowawczy został zdefiniowany jako układ zorganizowanych sytuacji wychowawczych, mających na celu dostarczyć wychowankowi doświadczeń koniecznych do uzyskania zamierzonej, względnie trwałej zmiany w jego osobowości.^²²

Struktura procesu wychowania dzieli na 2 części:

1. podejście subiektywistyczne - zakłada że proces wychowania to nieustanne przemiany psychiczne także fizyczne, zachodzące w osobowości i świadomości danego wychowanka.

2. podejście obiektywistyczne - zakłada że wychowanie jest procesem ciągłego oddziaływania wychowawców na wychowanków a działania te są ukierunkowane i planowane na oczekiwane zmiany.

Proces ten prowadzi na ogół do postępów. Jeśli występują jakieś trudności to następuje wówczas zatrzymanie procesu w jakimś momencie. Do podstawowych struktury procesu wychowania należą: Ideał wychowania, wyprowadzone z niego cele, następnie formy, środki i metody wychowania^²³.

Cel wychowania to przede wszystkim przygotowanie do życia w społeczeństwie,

do uczestnictwa kulturalnego i rozwoju osobowości. Wychowanie ma na celu rozwijać osobowość adekwatnie do danego etapu rozwoju dziecka.

Struktura ideału wychowania wyodrębnia następujące cele:

nadrzędne, kierunkowe, etapowe i operacyjne.

Cele operacyjne są bezpośrednim elementem realizacji praktycznej działalności wychowawczej, prowadząc do osiągania celów etapowych.Celem wychowania będzie postulat dotyczący oddziaływań wychowawczych, efektu określonego działania człowieka na człowieka.

Karzimierz Sośnicki wyróżnia dwa zasadnicze rodzaje celów wychowawczych:ostateczne i etapowe. Oznacza to w praktyce, że istniejącym ideałem wychowania konstruuje się określony projekt wychowawczy, obejmujący wyprowadzone z ideału cele nadrzędne i cele szczegółowe ukierunkowujące konkretne zabiegi i działania.Drugi nurt odnośni się co celów rozwojowych, czyli standardów rozwojowych na określony, etapie rozwoju dziecka.

Piotr Petrykowski określa ideał wychowawczy jako opis pożądanej, postulowanej osobowości dojrzałej jednostki ludzkiej. Jest to pewien model, wizerunek człowieka, charakteryzującego

się określonymi cechami wartościowymi z punktu widzenia danej kultury, potrzeb życia społecznego czy też dominującej ideologii. ^²⁴

Józef Górniewicz pisze, iż „ideał wychowania rozumie się go jako pełny opis zintegrowanych cech człowieka, wartościowych z punktu widzenia bądź to interesów społeczeństwa,bądź też pewnych jego odłamów czy grup.”

Formy wychowania :

1. ze względu na przedmiot aktywności, czyli dziedziny życia społecznego

wyróżniamy formy:

przez działalność poznawczą – polega na zdobywaniu, pogłębieniu, utrwalaniu,

opracowywaniu i upowszechnianiu wiedzy. W trakcie gromadzenia wiedzy jednostka zdobywa takie cechy:jak wytrwałość, konsekwencja, cierpliwość, zdolność do planowania

i organizowania działań poznawczych.

przez pracę np. podczas lekcji praca – technika, jednostka uczy się dyscypliny oraz szacunku do pracy.
Przez działalność wytwórczą – rozwija potrzeby, umiejętności i zdolności do ekspresji

i komunikatywności , aspiracje do zachowania indywidualności i oryginalności.

przez zabawę – kształtowane jest poczucie wspólnej wartości i umiejętność dzielenia
się własnością z innymi (pożyczenie zabawek), kształtuje się też współpraca, zrozumienie życzliwość i organizacja czasu wolnego.
przez sztukę – dokonuje się po zajęciach lekcyjnych w szkole lub w ośrodkach kulturalnych

i społecznych. Dziecko może aktywizować różne dyspozycje osobowościowe i zdolności manualne.

przez naukę – związana jest z kształceniem szkolnym i kształtuje cechy osobowości

takie jak cierpliwość, planowanie kolejnych działań.

przez działalność usługową i społeczną- uczy się staranności wykonywanych działań, przyjmuje pozytywny stosunek do przedmiotu usługi.

2. ze względu na relacje, jakie zachodzą między wychowankiem a innymi osobami

indywidualną – współdziałanie – polega na przydzielaniu jednostce zdania do samodzielnej

realizacji.

zbiorową – rywalizacja- jednostka nabywa umiejętności utożsamiania własnych celów

i dążeń z celami dążeniami zespołu oraz współpracy z innymi.

zespołową – zwalczanie -polega na tym, że jednostka czynnie uczestniczy w realizacji

zadania grupowego.^²⁵

J ózef Górniewicz określa metodę wychowawczą jako pewną drogą w postępowaniu wychowawcy z wychowankiem (wychowankami).^²⁶

Według Piotra Petrykowskiego za metodę wychowania możemy uważać każdy odrębny sposób zachowania wychowawcy w stosunku do wychowanka, mający na celu wywieranie zamierzonego wpływu na działalność wychowanka.^²⁷

Józef Górniewicz wyróżnia następujące metody wychowania:

1) metody wpływu osobistego:

perswazja – tłumaczenie zasad postępowania moralnego

podawanie przykładu osobistego –kształtowanie zachowań wychowanka poprzez podawanie przykładu osobistego, sugerowanie.

2) metody wpływu sytuacyjnego:

nagradzania oraz karania –stymulowanie zachowań wychowanka poprzez system

nagród i kar, modelowania, stawianie zadań dla wychowanka.

3) metody oddziaływania grupowego:

kiedy wychowawca pośrednio oddziaływuje na wychowanka w odniesieniu do grupy, porównywania.^²⁸

4) metody indywidualne, czyli relacje interpersonalne; wychowawwca wychowanek.

Środki wychowania – są to środki, które służą do realizacji danej metody, np. W perswazji słowo, w karaniu i nagradzaniu odpowiednio kara i nagroda itp.^²⁹

Metody poznawania wychowanka i środowiska wychowawczego.

Zagadnienie nr 8 Metody poznania wychowanka i środowiska wychowawczego.

Metoda Według T. Pilcha – metoda jest zespołem czynności i zabiegów zmierzających do poznania określonego przedmiotu .

Wyróżniamy następujące metody umożliwiające nam poznanie człowieka wg. Krzysztofa Kruszewskiego:

Obserwacja.
Badanie ankietowe.
Wywiad.
Socjometria.

Obserwacja.

Obserwacja to podstawowa metoda gromadzenia informacji, polegająca na systematycznym rejestrowaniu zachowań osoby obserwowanej oraz na interpretacji uzyskanych danych. ³⁰

Wyróżniamy kilka jej rodzajów:

Obserwacja luźna- to swobodne zbieranie danych w trakcie wszelkiego rodzaju kontaktów między nauczycielem a uczniem. Nie jest nakierowana na określony cel, ale raczej na ustawiczne rejestrowanie bodźców, których dostarczycielami są wychowankowie. Tak obserwuje się niejako przy okazji, podczas pracy dydaktyczno-wychowawczej z uczniami.

Skuteczność obserwacji luźnej zależy od wiedzy o obserwowanych zjawiskach i od umiejętności wyodrębniania sygnałów znaczących z powodzi innych sygnałów. Nauczyciel prowadzący luźną obserwacje widzi np. w ciągu 2 sekund, że Janek podniósł rękę, Józek pogroził Jackowi, Marek zaś odebrał zeszyt od Wojtka. Po 2 sekundach nauczyciel musi ocenić, które akty są ,,nieważne”, a które warto zatrzymać w pamięci³¹.

Obserwacja luźna zostawia w pamięci wiele faktów drobnych, liczne fakty ważniejsze oraz ogólne wrażenia dotyczące osób lub zjawisk.

Pogłębiona obserwacja celowa różni się od obserwacji luźnej tym, że określa się jej wyraźny cel. Mając np. niejasne wrażenie, że koleżanki i koledzy śmieją się z uczennicy X, obserwujemy jej wszystkie kontakty społeczne, sposób zachowania po ustaniu tych kontaktów, jej reakcje itp.³² Podczas takiej obserwacji zwracamy uwagę na zjawiska w jakiekolwiek sposób związane z interesującą nas sprawą.

Pogłębiona obserwacja ceowa może być stosowana także wobec grupy uczniów. Daje zwykle informacje dokładne i wartościowe, ale blisko związane z zakreślonym polem tematycznym.

Obserwacja celowa czasem stosuje się ją w odniesieniu do pewnych stale występujących sytuacji, które są z jakiś względów dla nas interesujące. Postępowanie takie nazywamy obserwacją znaczących zdarzeń.
Obserwacja skategoryzowana polega, na tym, że interesujące obserwatora wydarzenia są uprzednio ujęte w kategorie, a zadaniem obserwatora jest tylko stwierdzenie, często za pomocą mechanicznego postawienia znaku V, czy zjawisko chodzące w zakres danej kategorii dało się zauważyć.³³

Badanie ankietowe.

Nauczyciel może w prowadzonej przez siebie klasie uzyskać wiele wiadomości posługując się prostymi, zaplanowanymi przez siebie ankietami. Polega to na tym, ze uczniowie otrzymują zestaw pytań i mają na nie odpowiedzieć.

Ankieta pozwala na uzyskanie informacji z zakresu:

-pewnych faktów realnych; np. można pytać, ile uczeń ma w domu książek;

-oceny zjawisk przeszłych lub obecnych; służą temu pytania o opinie;

-dezyderatów dotyczących przyszłości; ujawniają je pytania dotyczące dążeń, pragnień itp.;

-deklaracji przyszłego zachowania się³⁴

Pytania zamieszczone w kwestionariuszu ankiety mogą przybierać różną postać:

-pytań otwartych

-pytań z ograniczoną możliwością wypowiedzi

-pytań zawierających liczne odpowiedzi, czasem z możliwością dopisania ,,inne’’

-pytań, na które odpowiedzi są budowane na zasadzie zróżnicowania znaczeniowego.

-pytań, które mają przewidziane zestawy odpowiedzi

Wywiad.

Wyróżniamy trzy rodzaje wywiadu:

-wywiad swobodny, występuje wówczas, kiedy wychowawca nie ma ścisłego planu przeprowadzenia rozmowy, spontanicznie zadaje pytania dotyczące różnych spraw i pozwala swojemu rozmówcy swobodnie się wypowiadać;

-wywiad kierowany, który ma miejsce wtedy, gdy wychowawca ma przygotowany plan wywiadu, tzn. wie, czego mają dotyczyć informacje, posiada zestaw odpowiednich pytań i kieruje rozmówcą w taki sposób, aby jego wypowiedzi dotyczyły ściśle zaplanowanych zagadnień;

-wywiad mieszany, w którym pytania spontaniczne przeplatają się z pytaniami kwestionariuszowymi.

Wywiad i rozmowa są przydatne, zwłaszcza, jeśli chodzi o uzyskanie danych o przyczynach jakiegoś zjawiska, motywach postępowania wychowanka czy też czynnikach, które doprowadziły do wykolejenia się jednostki. ³⁵

Socjometria.

Socjometria to metoda polegająca na zadawaniu pytań badanemu i wyciąganiu wniosków z odpowiedzi na te pytania. Badanie socjometryczne polega na pytaniu każdego członka zespołu o to, kogo obdarza szczególnymi uczuciami sympatii, szacunku, zaufania czy wrogości. W praktyce wygląda to w ten sposób, że nauczyciel poleca uczniom sporządzić małe kartki i podpisać je, następnie zaś mówi,, Wyobraź sobie, że możesz zabrać na zabawę lub wycieczkę 3 osoby z klasy. Wybrałbyś…’’ i prosi o wypisanie nazwisk wybranych kolegów.³⁶

Praktyczne walory metody socjogramu w pracy wychowawczej to m.in.:

-wyraźne uwidocznienie stosunków i kontaktów między wszystkimi członkami grupy ,

-ujawnienie różnych podgrup, np. paczek, klik

-odkrycie rzeczywistego, a nie tylko formalnego, przywódcy grupy

-ujawnienie jednostek odrzuconych przez grupę, pozostających na uboczu, a także tzw. ,,kozłów ofiarnych’’.

Spośród różnych rodzajów technik socjometrycznych najczęściej wymienia się technikę socjometryczną J.L. Moreno oraz plebiscyt życzliwości i niechęci. Pierwsza z nich jest klasyczną wersją tego typu technik, natomiast druga wymaga od każdej dziewczynki i chłopca ustosunkowania się do poszczególnych uczniów z klasy czy grupy stosując następującą skale: bardzo lubię(++), lubię(+), nie mam zdania(0), raczej nie lubię(--) odpowiedni znak wpisuje się przy nazwisku osób. Technika ta przewiduje zgłaszanie nazwisk kolegów i koleżanek z klasy lub grupy, których uważa się za swoich przyjaciół, dobrych organizatorów lub osoby o innych szczególnych przymiotach.³⁷

Inna metodą zbliżoną do socjograficznej, przydatną szczególnie do diagnozowania ról społecznych jest metoda ,,zgadnij, kto…’’. Polega ona na tym, że wychowawca pyta swoich podopiecznych np. o wykonawstwo zadań związanych z pełnieniem różnych funkcji lub z działaniami grupowymi, np.; Kto najlepiej umie naprawić wszystko, co się zepsuje?, Kto ma najlepsze pomysły?, Kto czyta najwięcej książek?, Kto najlepiej uczy się zawodu? Itp. Zadaniem wychowanków jest udzielanie odpowiedzi na tego rodzaju pytania. Odpowiedzi te ujawniają rozkład opinii grupy na dany temat.³⁸

Opracowała Milena Patalan gr. II

Bibliografia:

1.Górski Stanisław., Metodyka resocjalizacji, Warszawa 1985

2.Janowski A., Poznawanie uczniów, Warszawa, 1975.

3.Kruszewski K., Sztuka nauczania czynności nauczyciela, Warszawa 1992

4.Łobocki M., ABC wychowania, Warszawa 1992

Teorie kształcenia – jej obszary zainteresowań badawczych; główne pojęcia: uczenie się – nauczanie; cechy istotne, rodzaje, efekty.

Struktura społeczna – elementy, rodzaje i znaczenie w życiu społecznym jednostek.

J. H. Turner określa jako „strukturę, która obejmuje wszystkie inne struktury (grupy, organizacje, instytucje, kategorie i stratyfikację) i która organizuje daną populację oraz zapewnia polityczne zasady funkcjonowania tych struktur w określonej przestrzeni geograficznej oraz w stosunku do innych społeczeństw”³⁹.

Struktura społeczna –to system międzyludzkich zależności, dystansów i hierarchii, zarówno w organizacyjnej jak i nieorganizacyjnej formie. Strukturę społeczną tworzą różne formy życia społecznego połączone wzajemnymi zależnościami. Obejmuje ona wszystkie rodzaje zbiorowości, grup społecznych oraz ich instytucje.

Koncepcje struktury społecznej:

Teoria funkcjonalno - strukturalna

Jej zwolennicy (między innymi Auguste Comte i Herbert Spencer) uważali, że społeczeństwo jest całością składającą się z wzajemnie zależnych elementów, dzięki czemu możliwe jest funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie wchodzące w jej skład części są równie ważne i tworzą niepodzielną całość.

W ujęciu Alfreda Radcliffe-Browne'a struktura społeczna jest siecią złożonych stosunków międzyludzkich. W jego ujęciu struktura społeczna jest układem pozycji, natomiast organizacja jest układem ról społecznych.

Koncepcja konfliktowa

Jej pomysłodawcą teoretycznym był Thomas Hobbes, do jej zwolenników należeli Karol Marks i jego następcy. Według nich społeczeństwo składa się z wzajemnie zwalczających się grup dążących do dominacji. Konflikt klasowy jest przy tym czynnikiem zmian społecznych. Państwo powstaje w drodze regulacji społecznych. Wtedy gdy społeczeństwo jest tak zróżnicowane, że prawa naturalne nie są w stanie rozwiązać tych różnic. Władza publiczna, która powstaje ma za zadanie chronić grupę posiadającą własność.

W ujęciu marksistowskim struktura społeczna ogranicza się do struktury klasowej, przy czym sama struktura społeczna wynika z relacji między pracą a kapitałem.

Koncepcja interakcyjna

Jej zwolennikiem był m.in. Herbert Blumer. Koncepcja ta odrzuca samo pojęcie struktury społecznej jako pewnego układu elementów tworzących całość. Istotą życia społecznego są przede wszystkim interakcje(inaczej ciągła wymiana informacji), jakie zachodzą między ludźmi podejmującymi wspólne działanie. Ludzie wchodząc w interakcje wytwarzają relacje, które nazywamy strukturą. Tak więc strukturę społeczną należałoby rozumieć jako pewien proces oraz układ porozumień i uzgodnień pomiędzy jednostkami. Następuje zróżnicowanie społeczne. Społeczeństwo opiera się na rodzinie i religii. Pojawia się sprawniejsza organizacja, która gwarantuje nowe możliwości.

Koncepcja strukturalistyczna

Claude Lévi-Strauss zakłada, że opisywane przez badaczy społeczeństw struktury to tylko modele (których tak naprawdę nie ma) przydatne w analizie mechanizmów zachodzących w społeczeństwach, natomiast mechanizmy te kształtowane są poprzez struktury głębokie istniejące w ludzkich mózgach.

Koncepcja strukturacji

Wprowadzona przez Anthony'ego Giddensa zakłada, że rzeczywistość społeczna ma dualną naturę. Z jednej strony struktura jest układem reguł działania, ale także umożliwia zaistnienie działań społecznych, jest elementem dynamizującym działanie społeczne.

Ujęcie holistyczne

Struktura jest mechanizmem homestatycznym, utrzymującym się w równowadze dzięki temu, iż jednostki przypisywane są do ról pełnionych w społeczeństwie, przy czym o jej kształcie czy zmianie decydują zinstytucjonalizowane normy społeczne. W opozycyjnym ujęciu mikrospołecznym, podłożem kształtowania się struktury społecznej są mechanizmy psychologiczne indywidualnych jednostek, które kształtują ją dzięki własnej aktywności.

Czynniki kształtujące strukturę społeczną:

poziom rozwoju ekonomicznego,
społeczny podział pracy,
zasoby siły roboczej,
stosunki własnościowe,
proporcje między sektorami gospodarki.

Strukturę bada sie m.in. ze względu na takie kryteria, jak:

• ze względu na cechy demograficzne (płeć, wiek)

• cechy ekonomiczne (dochód, rodzaj działalności zarobkowej)

• polityczne (stan uprzywilejowania poszczególnych osób czy grup ze względu na ich

dostęp do władzy, przynależność partyjna itp.)

• ze względu na typ osadnictwa (miasto, wieś)

• przynależność etniczna, rasowa, religijna

• wykształcenie czy wyższy lub niższy prestiż społeczny

• do struktury społ. niektórzy zaliczają także pewne zjawiska ze świadomości

społecznej, jak układ wartości, systemy normatywne czy tez role i pozycje

społeczne.

Elementy struktury społecznej:

struktura klasowa (status materialny, posiadanie lub nieposiadanie pewnych dóbr, np. klasa wyższa, średnia, niższa).

Klasy społeczne są to wielkie zbiorowości różniące się między sobą pozycją ekonomiczną w społeczeństwie.

Karol Marks:

- wszelkie zbiorowości wyróżnione na podstawie miejsca, jakie zajmują w strukturze

- stosunków ekonomicznych, przede wszystkim stosunków własności środków

- produkcji i roli, jaką grają w procesie wytwarzania dóbr materialnych niezbędnych dla istnienia społeczeństwa⁴⁰.

MaxWeber

Klasa społeczna – zespół ludzi o podobnych szansach życiowych (podobne

możliwości dostępu do dóbr); podstawą wyróżnienia klas jest posiadanie własności lub jej brak⁴¹.

Struktura warstwowa (rodzaj wykonywanego zajęcia, pozycja w społeczeństwie, poczucie przynależności do danej warstwy, np. do inteligencji).

Warstwa społeczna – zbiorowość, która wyróżnia się na podstawie jakiegoś kryterium (lub kilku kryteriów) będącego podstawą ocen społecznych i tworzenia dystansu pomiędzy ludźmi a więc podziałów utrwalonych w społecznej świadomości.

Struktura zawodowa (znaczenie zawodów, zawody popularne, szanowane, zmiany na rynku pracy).

Struktura zawodowa - podział społeczeństwa ze względu na wykonywany zawód. We współczesnych społeczeństwach jest odbiciem znaczenia, jakie mają w nich różne zawody. O hierarchii prestiżu zawodu decydują: wynagrodzenie, społeczna przydatność, wykształcenie.

Struktura demograficzna (podział wg płci, wieku, miejsca zamieszkania, liczby ludności, przyrostu naturalnego).

Struktura demograficzna - podział społeczeństwa według kryteriów demograficznych.

Typy struktury społecznej:

• podział dychotomiczny – podziała na dwie przeciwstawne grupy (konflikt)

• podział funkcjonalny – poprzez pełnienie przez grupy określonych funkcji w

społeczeństwie (kooperacja)

• podział gradacyjny – wyróżnia sie ze względu na nasilenie stopnia występowania jakiejś cechy (podział ten opiera sie na hierarchii).

Rodzaje struktury społecznej:

struktura socjometryczna - typowy układ wzajemnych sympatii, antypatii lub obojętności, jakie występują pomiędzy członkami grupy. Powstaje w wyniku oddziaływania ludzi na siebie. Pozwala na opis grupy z punktu widzenia jej dynamiki. W takiej grupie łatwo o tworzenie się klik wewnątrz niej. W socjometrii struktura ta przedstawiana jest za pomocą socjogramów i tabel socjometrycznych.

Wyróżniamy dwa rodzaje struktur socjometrycznych:

- struktury niescentralizowane (np. cykl, łańcuch )

- struktury scentralizowane (np. gwiazda: jedna osoba zajmująca pozycję centralną, pozostałe – peryferyjną).

Struktura socjometryczna jest afektywna, oparta na uczuciach i emocjach w grupie. Ma szczególne znaczenie dla małej grupy społecznej.

Czynniki wpływające na kształtowanie się grupy socjometrycznej:

- potrzeba emocjonalna

- potrzeba bliskości

- podobieństwo postaw

- relacje wymiany : potrzeba nagradzania i satysfakcji.

Struktura przywództwa.

W grupie struktura przywództwa może nie być jasno skrystalizowana (np. koleżeńskie gr.). Przywódca może być narzucony lub wyłoniony samoistnie. Decyduje o tym:

cechy wrodzone
sytuacja (pokój czy wojna);
charakteru zadania;
cechy grupy (charakter gr. pozycje w grupie).

Style przywództwa:

Autorytarny – 1 przywódca podejmuje decyzje, przydziela zadania, kary i nagrody – najwyższa produktywność, zaangażowanie bierne, spójność – nie najlepsza – każdy myśli osobie, przywódca często nie akceptowany, satysfakcja członków najwyższa.
Demokratyczny – decyzje podejmuje grupa, przywódca naprowadza i stymuluje grupę, częściowo angażuje się w zadania, częściej stosuje nagrody; jakość – najlepsza; zaangażowanie najlepsze, spójność najlepsza.
Liberalny spójność – najgorsza – tworzą się struktury nieformalne.

Rodzaje przywódców:

Kierownik Autorytarny – zorientowany na wykonanie zadania, lepiej działa w sytuacjach zagrożenia
Kierownik Demokratyczny – zorientowany na stosunki międzyludzkie, lepiej działa w sytuacjach pokoju.

Struktura komunikacji.

Każdy człowiek należy do wielkich struktur społecznych, które na co dzień kształtują nasze zachowania, wybory, czy nawet myśli. Cały czas poruszamy się w strukturach społecznych, takich jak: rodzina, szkoła, zakład pracy, społeczność lokalna. My, jako jednostki jesteśmy wynikiem tych strukturalnych przynależności. Sama rzeczywistość społeczna jest zorganizowana w postaci grup, wspólnot, systemów społecznych, organizacji, które w jakimś stopniu sami możemy wybierać, jednak to one stanowią o tym, kim jesteśmy i co robimy w danym momencie życia.

Metody i zasady kształcenia we współczesnej szkole. Rola metod aktywizujących w procesie kształcenia.Termin „ metoda kształcenia” wywodzi się z języka greckiego od słowa methodos i oznacza drogę dochodzenia do prawdy, sposób postępowania, sposób badania.^⁴²