STANISŁAW ORZECHOWSKI – List do Franciszka Commendoniego o sobie samym
(Opracowanie: wykład, prof. Chemperek ; renesans, Ziomek)
Biografia Stanisława Orzechowskiego
Jeden z najwybitniejszych publicystów polskich XVIw.
Najlepszy polski cyceronista – ten kto włada łaciną klasyczną w prozie
Płodny pisarz polityczny, historyczny. Autor turcyk- mowy wzywające do stworzenia Ligii antytureckiej.
Urodził się na Rusi, prawdopodobnie w Przemyślu w 1513r. „ Z rodu Rusin z narodowości Polak”. Jego matka Jadwiga była córką księdza obrządku wschodniego. Dlatego też, prawosławna i (luterańska) idea odrzucenia celibatu była Orzechowskiemu bliska.
W 1526r. zapisał się na Akademię Krakowską. Następnie wyruszył na dalsze studia do Wiednia, Wittenbergi, Lipska, Padwy. W Niemczech śledził nauki Lutra i Melanchtona.
Po powrocie do domu w ok. 1541r. ojciec dbający o karierę syna, zażądał, aby syn przyjął święcenia kapłańskie. Orzechowski wzbraniał się przed tym. Chciał przyjąć święcenia w obrządku wschodnim, by nie zamykać sobie drogi do małżeństwa. Jednak w końcu ulega ojcu i przyjmuje święcenia rzymskokatolickie, po czym otrzymał plebanię w Żurawicy. Myśli o małżeństwie jednak nie poniechał. Rozpoczął konflikt z władzą duchowną, który stał się głośną aferą.
Bezżeństwo księży Orzechowski uważał za przepis niezgodny z rozsądkiem i naturą. Demonstracja indywidualizmu- małżeństwo jako porządek naturalny i tradycja.
Autobiografia konwertyty (łac. Convertere- zmieniać, conversio- zmiana) – konwertyta oznacza osobę zmieniającą wyznanie chrześcijańskie.
Orzechowski najpierw był chrześcijaninem –potem luteraninem –następnie ponownie chrześcijaninem.
Był człowiekiem temperamentnym.
W 1551 roku wziął ślub. Miał pięcioro dzieci. Ślubu udzielił mu ksiądz, który nie miał pojęcia o jego święceniach.
List do Franciszka Commendoniego
List został napisany 10 grudnia 1564r. w miejscowości Radymno
Franciszek Commendoni - kardynał, w latach 1663-65 1571-73 przebywał w Polsce jako nuncjusz apostolski.
Orzechowski pisze do niego list, po to aby uprawomocnił on jego małżeństwo. W celu przekonania nuncjusza, przedstawia mu całą swoją historię życia.
Etapy opowieści Orzechowskiego „ o sobie samym”
Przedstawienie historii pochodzenia rodziny: pochodzi z Rusi. Rusini przyjęli katolicyzm z Konstantynopola ( Grecji ). Przodkowie Orzechowskiego pochodzący z Polski przybyli na Ruś i tam się osiedlili ( głównie ze względu na żyzne gleby), poślubiając Rusinki. Nabyli wieś Orzechów i od tego czasu przyjęli nazwisko Orzechowscy. Ojciec Orzechowskiego nazywał się również Stanisław i był pisarzem ziemskim przemyskim. Poślubił on Jadwigę z Branieckich, córkę kapłana greckiego.
Data urodzenia : Orzechowski urodził się 11 listopada 1513r.(w dzień św. Marcina)
Okres młodości :
na początku uczył się w Przemyślu. Ponieważ miał duże postępy w nauce i odznaczał się bystrością i dobrą pamięcią, ojciec wysłał go w roku 1527 (miał wtedy 14 lat) do Wiednia. Miał tam nabrać ogłady i obyczajów w królewskim mieście Ferdynanda.
Podczas pobytu w Wiedniu, był uczniem profesora retoryki Aleksandra Brasikana. Uczył się tam przez dwa lata greki i łaciny
W roku 1529 (miał 16 lat)do Wiednia doszły informację, że Turkowie pod wodzą Solimana zmierzają do Austrii. Orzechowski nie chciał jednak opuszczać Wiednia. Dopiero gdy do Austrii wkroczył (poprzedzający Solimana) Ibrahim Pasza, wraz ze swymi opiekunami uciekł z Wiednia do Saksonii.
Na polecenie ojca został oddany pod opiekę Marcina Lutra i Filipa Melanchtona. W liście wypowiada się o tym wydarzeniu w ten sposób :
„ Lecz, jak mówi przysłowie, gdy w Wiedniu uniknąłem Turków, niby niebezpiecznej Scylli ; dostałem się, a raczej wpadłem w Wittenberdze w paszcze dzikiej i żarłocznej Charybdy : w ręce Lutra i Filipa, wrogów chrzecijanskiego imienia (…)”
Dalej Orzechowski mówi o tym, że Luter chciał go zepsuć, a ponieważ był młody, łatwo poddał się wpływom innych i mu uwierzył. Nazywa naukę Lutra herezjami. Przyjmując luteranizm Orzechowski odrzucił większość sakramentów świętych uznając jedynie chrzest i „ sakrament Ołtarza”, sprzeciwiał się celibatowi ( ten postulat luterański był mu z resztą bliski przez całe życie), uważał papieża za bezbożnego.
W liście tym Orzechowski wykazuje już swój negatywny stosunek do reformacji – czyli po przejściu na luteranizm znowu powrócił do chrześcijaństwa.
Etap włoski :
Po okresie młodzieńczym ojciec wysyła go do Padwy w roku 1532 (ma wtedy 19 lat)
Poznaje tam nauki filozofa Antoniego Paryseusza – komentatora Arystotelesa oraz retora Łazarza Bonamika
W 1540r. kiedy miał powracać już do kraju (również z polecenia ojca), udał się z Padwy do Rzymu, by go zwiedzić. Tam przypadkiem wziął udział w dyspucie filozoficznej kardynałów które przewodniczył kardynał Contari, miała ona miejsce u papieża Pawła III. Orzechowski wzbudził na niej sympatię kardynałów. Jeden z nich Hieronim Ghinucci zaprosił go na śniadanie do siebie. Ponieważ Orzechowski wzbudził w nim ogromną sympatię, napisał on do jego ojca z prośbą by mógł pozostać w Rzymie.
Pozostał na dworze kardynała przez 3 lata. Ghinucci zauważył, że Orzechowski jest pod wpływem nauk Lutra, jednak przez okres jaki u niego był, udało mu się z powrotem nawrócić go na chrześcijaństwo.
Orzechowski napisał : „ Kardynał zatarł we mnie wszelkie ślady luteranizmu; jedno tylko zdanie ze wszystkich tez Lutra pozostało w moim umyśle, mianowicie pogląd, że zarówno mężowie świeccy, jak i duchowni mają prawo godziwie zawierać związki małżeńskie dla uniknięcia rozpusty”
Przyjęcie kapłaństwa:
Po powrocie do kraju w roku 1543 (miał 30 lat), ojciec zaczął nalegać by Orzechowski wstąpił do duchowieństwa. Ponieważ Orzechowski miał 10 rodzeństwa (5 braci, 5 sióstr) majątek jego rodziny znacznie się pomniejszył. Ojciec aby przekonać go do wstąpienia do zakonu zaczął wypominać mu ile pieniędzy poświęcił na jego naukę.
Po długich namowach nie tylko ojca ale i matki, Orzechowski oświadcza, że uczyni co chcą, ale nie odbędzie się to z jego woli, lecz w wyniku przymuszenia
Bez zwłocznie został zaprowadzony do Lwowa, gdzie święceń udzielił mu arcybiskup Piotr Starzechowski, dobry znajomy jego ojca. (choć powinien wcześniej uzyskać zgodę od biskupa przemyskiego Jana Dziaduskiego, ponieważ jej nie uzyskał a nawet brał święcenia bez jego wiedzy, Dziaduski głosił, że jego święcenia są nie ważne)
Jednak podczas święceń diakonat, nie przyjął on Komunii Świętej, ponieważ dzień wcześniej za dużo wypił podczas wieczerzy. Wszyscy uznali to za zły znak. Został on subdiakonem w sposób nieprawidłowy, gdyż bez przyjęcia Eucharystii nie dostępuje się żadnego stopnia święceń. Mimo tego w tym samym roku, otrzymał diakonat i kapłaństwo.
Orzechowski - kapłan:
Orzechowski nie przejmował się tym, że jest kapłanem, bowiem jak sam publicznie mówił, został nim nie z własnej woli, godność ta została mu narzucona.
Stale pamiętał o swym greckim pochodzeniu i chciał jako kapłan się ożenić
Tylko raz w życiu odprawił mszę świętą.
Publicznie wychwalał zdanie Lutra przeciwko rzymskiemu celibatowi i głosił wyższość małżeństw kapłanów obrządku greckiego.
Wydał łacińską mowę przeciwko celibatowi rzymskiemu, zalecającą małżeństwa kapłanów. Mowa ta przesadnie wychwalała małżeństwa.
Orzechowski- zrzeczenie się kapłaństwa - ślub
Częściowo by wyrazić swój bunt wobec biskupa Dziaduskiego, w odwecie oświadcza, iż zrzeknie się kapłaństwa i weźmie ślub, jak też czyni po śmierci ojca i braci.
Orzechowski poślubił Magdalenę, pochodzącą ze szlacheckiego domu, córkę Jana z Chełmna, w 1551 roku gdy miał 32 lata.
Wzburzony jego zachowaniem biskup narzucił na niego ekskomunikę, zarządził przepadek jesgo majątku na rzecz skarbu i skazał go na wygnanie.
W tym momencie cała sprawa dobiegła do uszu szlachty. Wszystko zostało przedstawione na sejmie w Piotrkowie. Cała szlachta wzburzyła się przeciwko biskupom. Widziano, bowiem niebezpieczeństwo w zachowaniu biskupa, który oprócz ekskomuniki narzucił na Orzechowskiego kary, które przysługują do wymierzenia jedynie królowi tj: wygnanie i konfiskata mienia
Ponieważ szlachta była coraz bardziej wzburzona całą sprawą, arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Dzierzgowski zdjął z niego ekskomunikę, do czasu aż Stolica Apostolska rozstrzygnie jego sprawę. Uwolnienie to miało trwać przez rok. Z powodu braku odpowiedzi ze strony Stolicy Apostolskiej, ponownie przywrócono ekskomunikę na niego.
Po 7 latach do Warszawy przybył biskup Camernini, który poznawszy sprawę Orzechowksiego uwolnił go od całego procesu i ekskomuniki, oraz nakazał mu zatrzymać żonę, aż do chwili gdy Stolica Apostolska nie uprawomocni jego małżeństwa.
Cel listu Orzechowskiego
Orzechowski pisze do Commendoniego, po to właśnie by ten zadbał o to, by papież podpisał akt uprawomocnienia jego małżeństwa.
W celu przekonania nuncjusza, Orzechowski wymienia mu swoje liczne dzieła, w których sławił kościoł katolicki, biskupów itp. Mówi, też iż w dziełach tych poucza Polaków, że papież jest głową Kościoła i gdyby Polska nie opierała się na jego prymacie to przestała by istnieć.
Orzechowski wierzy więc w moc sprawczą jego poezji i dzieł. Uważa, że przez to, że jest „dobrym pisarzem katolickim” papież powinien wysłuchać jego prośby. Tym bardziej, że nie chciał być księdzem, a w chwili zawarcia małżeństwa całkowicie zrzekł się wszelkich praw przysługującym kapłanom.
Uznanie jego małżeństwa, ma też trochę głębszy sens. Nie chodzi tu tylko o niego, ale również o jego potomstwo. Bowiem, dopóki jego małżeństwo nie będzie uznane przez Stolicę Apostolską, to wg, prawa jego dzieci, których miał aż 5 nie mogły dziedziczyć niczego po nim. Dlatego była to tak ważna sprawa dla Orzechowskiego.