Spis treści:

1. Charakterystyka krajów rozwijających się .............................str.3
a. Makroekonomiczne cechy krajów rozwijających się:.............................str.4
b. Słabo rozwinięte rynki finansowe..............................................................str.4

2. Kursy walutowe podtrzymywane, kontrola dewizowa i waluty wymienialne............................................................................str.5
a. Ograniczenia dewizowe..............................................................................str.5
b. Restrykcyjna polityka walutowa w krajach rozwijających się..............str.5



















1. CHARAKTERYSTYKA KRAJÓW ROZWIJAJĄCYCH SIĘ

W minionych dwóch dziesięcioleciach wzrosło znaczenie makroekonomicznych problemów biedniejszych krajów świata dla utrzymania stabilności rozwoju gospodarki międzynarodowej .Wymiana handlowa miedzy tymi krajami a uprzemysłowionymi rozwinęła się znacznie m.in. wskutek pożyczek udzielanych przez bogatsze kraje państwom rozwijającym się. Rozległe więzi jakie powstały pomiędzy tymi dwiema grupami krajów, uczyniły je bardziej zależnymi od siebie pod względem rozwoju gospodarczego. Przełomem w układzie tych stosunków był rok 1982, kiedy to możliwości udzielania przez kraje rozwinięte pożyczek krajom rozwijającym się zostały znacznie ograniczone, co spowodowało kryzys zadłużeniowy w skali międzynarodowej.

Pod względem poziomu dochodu per capita gospodarkę światową można podzielić na kraje:

1. rozwijające się o niskim dochodzie (np. Chiny, Indie, część krajów Afryki)
2. rozwijające się o średnim dochodzie (np. mniejsze kraje Ameryki Łacińskiej i Karaibów oraz większość pozostałych krajów afrykańskich)
3. rozwijające się o dochodzie powyżej średniego (np. Honkong, Korea, Izrael, największe kraje Ameryki Łacińskiej, najuboższe niekomunistyczne kraje europejskie)
4. eksporterzy ropy naftowej o wysokim dochodzie (np. Libia i kraje Półwyspu Arabskiego)
5. Europy wschodniej
6. uprzemysłowione kraje o gospodarce rynkowej


Pierwsze cztery kategorie stanowią kraje zacofane w rozwoju w stosunku do gospodarek rynkowych. Średni roczny GNP per capita w gospodarkach uprzemysłowionych jest ponad 40 razy większy niż w najbiedniejszych krajach. Nawet kraje o dochodzie wyższym niż średni uzyskują tylko ok. 1/5 rocznego GNP grupy krajów uprzemysłowionych. Eksporterzy ropy naftowej znajdują się na niskim poziomie rozwoju przemysłowego, jednak z powodu bogatego wyposażenia w zasoby naturalne i małą liczbę ludności ich poziom dochodu na 1 mieszkańca jest najwyższy.

1 a ) Makroekonomiczne cechy krajów rozwijających się:

* Krajowe rynki finansowe nie są rozwinięte i są silnie kontrolowane przez państwo. Rządy mają tendencję do utrzymywanie stopy procentowej poniżej poziomu, wyrównującego popyt i podaż na pożyczki. Pożyczki zatem są z reguły racjonowane.
* Bezpośrednie zaangażowanie rządu w sprawy gospodarki rozciąga się poza rynki finansowe. Państwo jest właścicielem znacznej części przedsiębiorstw w gospodarce kraju i wydatki publiczne stanowią bardzo wysoki procent PKB.
* Znaczną część deficytu budżetowego rząd finansuje przez drukowanie pieniędzy, co daje wysoką średnią stopę inflacji , czasem indeksację płac, umowy pożyczkowe i inne ceny w stosunku do ogólnego poziomu cen.
* Kursy walutowe są ustalane przez Bank Centralny, a nie określane przez mechanizm rynku dewizowego. Udzielanie i uzyskiwanie pożyczek zagranicznych w trybie prywatnym jest silnie ograniczone, a rząd może zezwalać swym obywatelom na zakup obcych walut tylko na określone cele.
* Dużą część eksportu stanowią surowce naturalne i produkty rolnicze.


1 b ) Słabo rozwinięte rynki finansowe

W krajach rozwijających się brak dużych i szybko przystosowujących się rynków finansowych. Rynki papierów wartościowych, jeśli w ogóle istnieją są na elementarnym poziomie, a strumień pożyczek udzielanych przez bank przedsiębiorcom jest regulowany decyzjami rządowymi. Pożyczki często są udzielane przy sztucznie zaniżonej stopie procentowej ustalonej przez rząd. Rządy tych krajów chcą sprawować bezpośrednią kontrolę nad rynkami kredytowymi, ponieważ jest to sposób kierowania funduszów do faworyzowanych gałęzi przemysłów lub sektorów gospodarki przy zastosowaniu niższych stóp procentowych. Niska krajowa stopa procentowa pomaga rządowi w finansowaniu deficytu budżetowego. Ścisła kontrola rządu zapobiega posiadaniu aktywów zagranicznych, głównymi dostępnymi aktywami finansowymi są pieniądze i wkłady terminowe.



Rządy krajów rozwijających się mają niekiedy trudności z emisją obligacji, które finansowałyby ich deficyty. Te trudności powodują szeroki zapożyczanie się rządów za granicą. Chcąc przezwyciężyć te problemy kreują pieniądz poprzez dodrukowywanie go. W rezultacie prowadzi to do inflacji, która zmniejsza wartość nominalna zasobów pieniężnych.


2. KURSY WALUTOWE PODTRZYMYWANE, KONTROLA DEWIZOWA
I WALUTY WYMIENIALNE

2 a ) Ograniczenia dewizowe - oznaczają zniesienie swobody obrotu dewizami, nakaz odsprzedaży państwu zarobionych dewiz oraz konieczność uzyskiwania zezwoleń na regulowanie płatności zagranicznych.

Cele stosowania:
* aby uzyskać pełną kontrolę nad całością obrotów zagranicznych.
* daje to państwu możliwości regulowania struktury wydatków dewizowych za granicą.

Polityka kursu walutowego zmierza do ustalenia i zabezpieczenia optymalnego poziomu kursu z punktu widzenia bilansu płatniczego i gospodarki wewnętrznej.


2 b ) Restrykcyjna polityka walutowa w krajach rozwijających się

Większość krajów rozwijających się ustala kurs walutowy i ściśle kontroluje transakcje dotyczące walut zagranicznych. Kontrola waluty zagranicznej służy temu, by obywatele tych krajów nie mogli bez zgody rządu legalnie nabywać waluty zagranicznej, a ci którzy zarabiają waluty obce za granicą, mogą być zobowiązani do odsprzedawania ich rządowi za walutę krajową. Zagraniczni posiadacze waluty kraju słabo rozwiniętego zwykle nie są uprawnieni do jej wymiany na waluty zagraniczne w Banku Centralnym tego kraju lub w kontaktach z jego obywatelami. W ten sposób waluty krajów rozwijających się są często niewymienialne nawet w transakcjach rachunku obrotów bieżących.

Rządy krajów rozwijających się podtrzymują kursy walutowe i nadzorują transakcje zagraniczne, ponieważ dążą do używania kursów walutowych jako narzędzia polityki handlowej. Wiele krajów rozwijających się stosuje rożne kursy wymienne dla różnych rodzajów transakcji w rachunku obrotów bieżących. Na przykład, rząd może subsydiować import dóbr inwestycyjnych poprzez tanią sprzedaż dolarów przedsiębiorcom importującym maszyny, opodatkowując równocześnie dobra konsumpcji luksusowej poprzez sprzedaż dolarów po wyższej cenie, którzy importują np. limuzyny.
Nie można wymusić tego rodzaju systemu zróżnicowanych kursów walutowych, jeśli rząd nie zastrzeże sobie prawa zakupu i sprzedaży walut zagranicznych po ustalonym przez siebie kursie i nie zabroni sektorowi prywatnemu dokonywania transakcji po innym kursie. Kontrola dewizowa pomaga Bankowi Centralnemu uniknąć nagłego zmniejszenia rezerw w walutach obcych, których brak mógłby w rezultacie uniemożliwić podtrzymywanie kursów.

Jeśli nawet względy polityki handlowej i makroekonomicznej nie skłaniałyby krajów rozwijających się do podtrzymania kursów walutowych, restrykcje finansowe w warunkach zmiennych kursów walutowych mogłyby sprawiać, że prywatny obrót walutami obcymi byłby procesem bardzo pracochłonnym i kosztownym. Ponieważ waluty tych krajów są z reguły niewymienialne, nie są one przedmiotem handlu na znaczną skalę w instytucjach finansowych świata rozwiniętego. Ponadto, instytucje finansowe krajów rozwijających się napotykają uciążliwe restrykcje przeciwdziałające prowadzeniu wolnego handlu. Podmioty, które normalnie stanowiłyby centrum rynku walut krajów rozwijających się - instytucje finansowe krajowe i zagraniczne - nie mają możliwości uczestniczenia w nim, pozostawiając Bank Centralny danego kraju jako głównego uczestnika w obrotach jego walutą. Koszty transakcji dla gospodarki zmniejszają się , jeśli Bank Centralny ustala kurs walutowy i na tej podstawie "tworzy rynek" dla jednostek uprawnionych do handlu walutami obcymi.
Taka ścisła kontrola rynku dewizowego prowadzi do powstania nielegalnego czarnego rynku walut obcych w większości krajów rozwijających się. Na rynku tym przemycane do kraju waluty obce z reguły mają wyższą cenę w walucie krajowej niż oferowana przez Bank Centralny. Turysta może korzystać z kursu ustalanego na czarnym rynku, sprzedając dolary jakiemuś handlarzowi. Dolary te będą prawdopodobnie zużyte przez mieszkańca tego kraju na zakup produktów lub aktywów zagranicznych bez zgody rządu.
Ponieważ wysoka inflacja powoduje, że utrzymywanie na dłużej absolutnie sztywnych kursów walutowych jest niemożliwe, wiele krajów stosuje system kursów walutowych zwanym parytetem pełzającym. Przy tym systemie Bank Centralny zawsze ustala cenę obcej waluty w pieniądzu krajowym, ale pozwala aby cena ta "pełzała" w górę w miarę upływu czasu, także waluta krajowa nieustannie podlega dewaluacji w stosunku do walut zagranicznych. Takie minidewaluacje dokonują się często, czasem nawet codziennie.

Aż do wczesnych lat siedemdziesiątych kraje rozwijające się podtrzymywały kurs swej waluty w stosunku do jednej głównej waluty kraju uprzemysłowionego - z reguły dolara, czasami funta sterlinga lub franka francuskiego. Od tego czasu, w odpowiedzi na wprowadzenia zmiennego kursu walutowego dolara w stosunkach pomiędzy krajami uprzemysłowionymi, niektóre kraje rozwijające się podtrzymują kursy swych walut w stosunku do koszyka walut krajów uprzemysłowionych. Doświadczenia wykazują, że system kursów zmiennych powoduje, iż podtrzymywanie kursu w stosunku do jednej waluty zagranicznej jest bardziej ryzykowne. Podtrzymywanie przez jakiś kraj kursu swej waluty w stosunku do dolara, mogłoby go zmusić do rewaluacji waluty w stosunku do walut niedolarowych, gdyby dolar uległ nagłej aprecjacji na rynku dewizowym. Natomiast podtrzymywanie kursu w stosunku do koszyka walut może zmniejszyć wpływ wielkich wahań wartości poszczególnych walut tworzących koszyk na handel zagraniczny danego kraju.

Większość zadłużenia finansowego krajów rozwijających się stanowią bezpośrednie pożyczki dla rządów lub przedsiębiorstw państwowych, albo pożyczki dla sektora prywatnego publicznie gwarantowane - to znaczy pożyczki, w stosunku do których rząd danego kraju zgadza się wziąć na siebie odpowiedzialność w przypadku nie spłacenia ich przez pożyczkobiorców prywatnych. W warunkach kontroli walutowej i nierozwiniętych krajowych rynków finansowych władze w sposób mniej lub bardziej automatyczny zostają wciągnięte w każde porozumienie pożyczkowe pomiędzy obywatelami kraju a obcokrajowcami. Spoczywająca w ostateczności na rządzie odpowiedzialność za spłatę krajowych długów zagranicznych implikuje, że problemy płatności zewnętrznych odzwierciedlają zazwyczaj trudności budżetu państwa i dotyczą w większości długów zewnętrznych krajów rozwijających się.


W wielu krajach świata, poza USA, są przepisy, które pozwalają bankom wpisać niespłacone długi Trzeciego Świata w rubryce "straty". Nazywa się to "robieniem zapasów". Aby "zrobić zapasy", banki część dochodu przeznaczają na pokrycie strat, zmniejszając podstawę opodatkowania. Płacą więc mniejsze podatki, choć pieniądze "odłożone na pokrycie strat" to tylko wpis w rachunkach, a stan posiadania banku jest faktycznie taki sam. A jeszcze pozostaje dług, który kraj zadłużony ciągle spłaca. Strata staje się dzięki podatnikom bardziej znośna, natomiast ciężar spłat dla kraju zadłużonego jest ogromny.



























Bibliografia:

* "Mały słownik stosunków międzynarodowych" pod redakcją Grażyny Michałowskiej; Warszawa : PWN, 1996
* "Międzynarodowe stosunki gospodarcze" Paul R. Krugman, Maurice Obstfeld ; tł.(z ang.). - Warszawa : PWN, 1997
* "Międzynarodowe stosunki gospodarcze : teoria i polityka" / Paul R. Krugman, Maurice Obstfeld ; opracowanie wersji polskiej Stanisław Ładyka ; tł.(z ang.). - Warszawa : PWN, 2001




2




Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl