ROLA OBNOWY BIOLOGICZNEJ
W SPORCIE
SPIS TREÅšCI
WST
P
1. Czym jest odnowa biologiczna
2. Wypoczynek bierny
3. . Wypoczynek czynny
4.  Przetrenowanie i jego podział
5. Zmęczenie i jego klasyfikacja
5.1. Podział klasyfikacji zmęczenia
5.2. Przemęczenie
6. Zadania odnowy biologicznej
6.1. Zapobieganie chorobom sportowym w wyniku przeciążeń
6.1.1. Jednostki chorobowe najczęściej spotykane u sportowców
6.1.2. Hartowanie
6.2 zwiększenie procesów wypoczynkowych
7. Stosowanie odnowy biologicznej w okresach przygotowań.
7.1. Podokres przygotowania ogólnego.
7.2. Odnowa biologiczna w okresie przygotowania specjalnego
7.3. Odnowa biologiczna w głównym okresie treningowym
7.3.1. Grupa sportów szybkościowych
7.3.2. Grupa sportów wytrzymałościowych
7.3.3. Grupa sportów walki
7.3.4. Grupa sportów siłowych
7.3.5. Grupa sportów technicznych
7.3.6. Gry zespołowe
8. Zabiegi fizykoterapeutyczne stosowane w odnowie biologicznej.
8.1. Masaż
8.2. Masaż izometryczny
1
8.3. Masaż wirowy
8.4. Masaż podwodny
8.5. Masaż ciśnieniowy
8.6.Elektrostymulacja
8.7. Działanie bodz
ców zimnych
8.8.Bodz
ce ciepłe i gorące.
8.9. Natryski
8.10. Nagrzewanie ciepłem suchym - sollux
8.11. Naświetlanie promieniami ultrafioletowymi.
8.12. Naświetlanie światłem spolaryzowanym
8.13. Wodolecznictwo
8.13.1. KÄ…piele lokalne
8.13.2. Kąpiele ciepłe
8.13.3.  KÄ…piele solankowe
8.13.4. KÄ…piele gorÄ…ce
8.14. Sauna - (A
az
nia Fińska)
9. Żywienie w procesach odnowy biologicznej
9.1. Witaminy
9.2. Minerały
9.3. Białka
9.4. TÅ‚uszcze
10. Doping farmakologiczny stosowany w sporcie
10.1. Kofeina
10.2. Środki przeciwbólowe
10.3. Åšrodki anaboliczne
10.4. Hormony
10.5. Diuretyki
10.6 Wykaz niektórych leków dozwolonych i zakazanych według
komisji medycznej MKOL
11. Metody relaksacyjne stosowane w odnowie biologicznej
11.1. Ćwiczenia relaksacyjne
12. PODSUMOWANIE
2
Wstęp
W dzisiejszym świecie sportu trwa ciągły wyścig po osiągnięcie coraz to
lepszych wyników oraz rekordów i sukcesów.
Nie byłoby to możliwe bez zastosowania:
Øð Å›rodków odnowy biologicznej,
Øð bez znajomoÅ›ci zasad odpowiedniego żywienia,
Øð bez udziaÅ‚u psychologa sportu
Øð oraz bez udziaÅ‚u i opieki specjalistycznego i fachowego personelu
medycznego.
 Podstawą dobroczynnego wpływu ćwiczeń fizycznych na organizm jest
zjawisko superkompensacji. (22)
Zjawisko superkompensacji polega na tym, że podczas treningu
doprowadzamy do wyczerpania zasobów energetycznych. Organizm podczas
wypoczynku odbudowuje dotychczasowe zasoby energetyczne. Jeżeli wysiłek
był intensywny i zapasy zostały uszczuplone bardzo poważnie to organizm stara
się odbudować zasoby powyżej dotychczasowego poziomu i gromadzi je w
ilości większej niż dotychczas. Umożliwia to wykonanie kolejnego wysiłku na
wyższym poziomie.
 Wielokrotne prawidłowe powtarzanie cyklu :
praca zmęczenie odnowa biologiczna =
superkompensacja
- prowadzi do coraz większej wydolności i sprawności organizmu. (23)
Wykorzystanie środków, metod i form w odnowie biologicznej jest
stosowana w celu zapobiegania kontuzjom oraz przyspieszenia restytucji
3
organizmu, aby organizm sportowca mógł osiągnąć homeostazę, i mógł brać
udział w treningach.
Bez udziału odnowy biologicznej niemożliwe jest aby sportowiec bez
odpowiedniej regeneracji organizmu podejmował ciągłe treningi.
Aby osiągnąć sukcesy w danej dyscyplinie sportu konieczne i nieodzowne
jest ciągłe stosowanie odnowy biologicznej, aby uniknąć kontuzji, a w
przyszłości chorób przeciążeniowych.
Odpowiednie przygotowanie i zaplanowanie treningów, odpowiedni
dobór ćwiczeń, dobór obciążeń uwzględniający wydolność psychofizyczną,
optymalne ich rozłożenie uwzględniające wypoczynek, umożliwia psychiczną i
fizyczną regenerację sił.
Wszystkie elementy odnowy biologicznej dążą do wyrównania -
zmienionej w okresie ćwiczeń i wytężonej pracy - homeostazy, czyli
prawidłowego stanu równowagi organizmu.
Dobrze zaplanowany trening z uwzględnieniem odnowy biologicznej jest
podstawÄ… niejednego sukcesu sportowca.
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie zadań odnowy biologicznej jej
wpływu na zdrowie oraz metod leczenia najczęściej występujących kontuzji, a
także profilaktyki przeciążeniowej. W pracy zostały przedstawione metody
regeneracji organizmu oraz sposoby przyspieszajÄ…ce odnowÄ™
psychosomatyczną sportowca, mającą coraz większe znaczenie i rolę w sporcie.
4
1. CZYM JEST ODNOWA BIOLOGICZNA
Podstawą wyników w każdej dyscyplinie są trzy elementy:
Øð trening
Øð odżywianie
Øð odnowa organizmu (regeneracja)
Odnowa biologiczna zmierza do przywrócenia pełnej równowagi
fizycznej, psychicznej i zdolności do przystąpienia do następnego treningu.
Jest to proces niwelowania zmęczenia, które jest produktem pracy i reakcją
obronną organizmu. Wykonuje się ją w celu przywrócenia równowagi
psychosomatycznej.
 Odnowa biologiczna jest to działanie na organizm za pomocą różnych
środków i zabiegów w celu przywrócenia mu pełnej sprawności.
Ze względu na potrzeby treningowe odnowę biologiczną dzieli się na:
Øð odnowÄ™ podczas treningu
Øð odnowÄ™ potreningowÄ…
Øð odnowÄ™ przejÅ›ciowÄ… (posezonowÄ…) (3)
 Stosowanie odnowy biologicznej nie ogranicza siÄ™ do grupy ludzi
uprawiających sport wyczynowo, ale również dla wszystkich którzy prowadzą
aktywny tryb życia, a sport uprawiają tylko dla przyjemności w amatorskim
wymiarze. (3)
5
Ważną rzeczą jest indywidualne programowanie odnowy biologicznej dla
każdej osoby, aby właściwie dobrać rodzaj i sposób jej wykonania. Powinna być
synchronizowana z procesem treningowym oraz zapewnić optymalizacje
procesów wypoczynkowych oraz zminimalizowanie skutków kontuzji.
Na odnowę biologiczną składają się:
Øð Fizykoterapia
Øð Masaż
Øð Kinezyterapia
Øð wypoczynek po wysiÅ‚ku fizycznym
Po wysiłku fizycznym rozróżniamy wypoczynek czynny oraz bierny.
 Fizykoterapia - polega na stosowaniu w celach leczniczych naturalnych
czynników fizycznych lub sztucznych wytwarzanych przez przyrządy
medyczne
Wykorzystywane sÄ…:
Øð bodz
ce termiczne
Øð bodz
ce hydrostatyczne i chemiczne w postaci
Øð wody (balneoterapia),
Øð ciepÅ‚olecznictwo
Øð elektrolecznictwo  (3)
6
Masaż - jest elementem odnowy biologicznej, rozróżnić należy:
Øð masaż klasyczny stosowany jako masaż leczniczy
Øð masaż sportowy wykorzystywany w ramach przygotowania
organizmu do wysiłku oraz zaraz po nim.
 W masażu stosowane są techniki-rękoczyny (ruchy, chwyty )
wywierające wpływ na tkanki ustroju. Wpływają one na aparat ruchu (mięśnie,
torebki stawowe, okostną) a także na układ krwionośny oraz chłonny i na
zakończenia nerwowe znajdujące się w skórze. (6)
 Kinezyterapia - jest to leczenie ruchem określane potocznie gimnastyką
leczniczą lub ćwiczeniami usprawniającymi. (9)
Kinezyterapia jest jednÄ… z metod fizjoterapii, Celem kinezyterapii jest
uzyskanie utraconej funkcji ruchu. Umożliwia ona prawidłowy przebieg
procesów przebudowy tkanek po urazach i operacjach. Przeciwdziała zmianom
w układzie kostnym i mięśniowym w postaci ograniczeń ruchu (przykurczów).
Efektem stosowania kinezyterapii jest:
Øð ZwiÄ™kszenie siÅ‚y mięśniowej
Øð Poprawa zakresu ruchu
Øð Poprawa czucia gÅ‚Ä™bokiego
Øð Zmniejszenie dolegliwoÅ›ci bólowych
Øð Podwyższenie endorfin
7
W sporcie stosowana jest po kontuzjach w celu szybszego powrotu funkcji
ruchowych, a także szybszej regeneracji mięśni.
 Odnowa biologiczna jest oddziaływaniem psychologicznym,
pedagogicznym i biologicznym w celu przywrócenia homeostazy, pełnej
równowagi fizycznej i psychicznej organizmu. (2)
W odnowie stosowane sÄ… liczne metody psychorelaksacyjne.
W dzisiejszym sporcie wyczynowym bardzo ważną rolę odgrywa udział
psychologa, psychiatry oraz psychoterapeuty. Działania podejmowane są
w celu konstrukcyjnego radzenia sobie ze stresem, sukcesami, a przede
wszystkim porażką. Wybranie odpowiedniej metody psychorelaksacyjnej to
zadanie specjalisty, do którego należy profesjonalne przygotowanie zawodnika
w sferze psychicznej. Działania podejmowane w tym zakresie związane są
z konstruktywnym radzeniem sobie w sytuacjach stresowych, ale także ma na
celu poprawÄ™ motywacji zawodnika.
Zaburzenia psychiczne zawodnika sÄ… ogromnym problemem dlatego dbanie
o  formÄ™ psychicznÄ… zawodnika ma ogromne znaczenie w sporcie
wyczynowym.
8
2. WYPOCZYNEK BIERNY
 Wypoczynek bierny nie ma tak wielkiego znaczenia dla naszych
mięśni jak dla mózgu. Ten najdelikatniejszy z ludzkich organów w warunkach
przyspieszonego chaotycznego życia cierpi na ciągły deficyt wypoczynku.
Dzieje się tak dlatego, że rozchwianych procesów zachodzących w korze
mózgowej nie można zatrzymać nawet siłą woli. Odpoczynek bierny jest
niezbędny mózgowi po to, aby oderwać się od tego czym człowiek zajmował się
przez dłuższy okres czasu. (3)
 Do wypoczynku po wysiłku fizycznym zalicza się sen, który stanowi
ważną rolę w funkcjonowaniu ciała i umysłu i w dużej mierze decyduje o
regeneracji organizmu. (3)
Sen jest sprawa indywidualną. Długość snu wynosi przeciętnie 6-8 godzin na
dobę. Dla osób intensywnie trenujących zalecane są drzemki 20  30 minutowe
w ciÄ…gu dnia.
Zbyt intensywne treningi doprowadzają często do przetrenowania
powodując bezsenność. Aby temu zapobiec stosuje się różne metody
relaksacyjne po treningu w celu uspokojenia ustroju.
Sen jest ważny zarówno dla zdrowia jak i urody oraz prawidłowego
funkcjonowania organizmu. Podczas snu oddech staje się równomierny i
9
głębszy normuje się ciśnienie, uspakaja rytm serca. Podczas snu wydzielany jest
hormon wzrostu, który powoduje wzrost i rozwój organizmu, a także odnowę
tkanek. Sen potrzebny jest także oczom, gdyż następuje przemiana witaminy A
w niezbędny Retinol, który jest niezbędny w procesie widzenia. Niedostateczna
ilość snu powoduje obniżenie odporności organizmu i większą podatność na
infekcje. Jest przyczyną zawałów i depresji. Jedna nieprzespana noc obniża
sprawność psychofizyczną człowieka. Można okresowo niedosypiać np.
przygotowując się do egzaminu, ale taka sytuacja nie może trwać długo
ponieważ następuje tzw. zespół niedoboru snu. Człowiek staje się przygnębiony,
drażliwy, ma kłopoty z koncentracją, spada jego wydolność fizyczna i
intelektualna. Badania na ludziach wykazały że 200 godzin to najwięcej, ile
mógł wytrzymać ludzki organizm, ale już około 100 godzin niespania pojawiały
się zaburzenia w postaci halucynacji i zaburzeń psychicznych.
1
3. . WYPOCZYNEK CZYNNY
Wypoczynek czynny jest najbardziej zalecanÄ… forma wypoczynku.
Wprowadza się zajęcia ruchowe, najbardziej lubiane, przyjemne i
przeciwstawne do wykonywanej poprzednio pracy połączonej ze zmianą
środowiska. Częste wyjazdy na zgrupowania obozy regeneracyjne podejmowane
są w celu poprawy motywacji i przeciwdziałaniu monotonii treningowej
zwłaszcza w okresach przygotowawczych do turniejów, zawodów, rozgrywek.
 Zmiana środowiska powoduje , że powód stałego napięcia często
podświadomego znika albo staje się odległy, mniej realny. Nowe bodz
ce kierujÄ…
naszą uwagę w innym kierunku nawet jeśli przez pierwszych kilka dni czujemy
siÄ™ na wyjez
dzie nieswojo. (2)
Wypoczynek na wyjez
dzie zmniejsza napięcie spowodowane
intensywnym uprawianiem sportu wymagającym napięcia uwagi,
zaangażowania zmysłów wzroku słuchu dotyku i uaktywnieniem mięśni
dotychczas mniej aktywnych.
 Badania aktywności zmęczonego pracą mięśnia szkieletowego wykazały
że nawet krótkotrwała aktywność dodatkowych nie pracujących dotąd mięśni
może spowodować dodatni efekt tłumienia odczynu zmęczeniowego. (tak
zwany fenomen Seczenova ) (2)
Wpływ wypoczynku czynnego na układ krążenia i oddychania,
przyspiesza proces regeneracji sił pod wpływem dodatkowej działalności pracy
mięśni, które nie uczestniczyły w aktywnej pracy. Takie zjawisko dotyczy
każdej pracy, także umysłowej.
1
4.  PRZETRENOWANIE I JEGO PODZIAA

Przetrenowanie ( z ang. Overtraining ) - jest to zahamowanie postępów
w osiąganiu lepszych wyników sportowych lub obniżenie wyników
wskutek braku adaptacji organizmu do wysiłku.
Przyczyny przetrenowania mogą wynikać z niewłaściwego stosowania
obciążeń treningowych poprzez :
Øð -NiewÅ‚aÅ›ciwie dobrany trening i proces restytucji (regeneracji)
Øð -MonotoniÄ™ treningowÄ…
Øð -Brak wiary w trenera
Øð -Choroby bakteryjne (stany zapalne)
Øð -Niedobory w żywieniu( w jakoÅ›ci lub w iloÅ›ci)
Øð -Stosowanie Å›rodków dopingujÄ…cych lub też używek
Øð -Zaburzenia snu
Øð -Czynniki klimatyczne
Øð -Czynniki ekonomiczne i bytowe
Okres przetrenowania może być małoobjawowy i niedostrzeżony przez
trenerów i lekarzy. Pierwsze objawy pochodzą od nerwowego układu
wegetatywnego.
Wyróżnia się dwa typy przetrenowania:
1.- sympatykotoniczny
2.- parasympatykotoniczny
1.-Pierwszy to typ sympatykotoniczny   przeważa tu proces
katabolizmu w czasie spoczynku. Typowe objawy to: utrata wagi, stany lękowe
zaburzenie snu, szybsze męczenie się . (2)
Samopoczucie sportowca jest dobre, ale wydolność przez zaburzenie
procesów wypoczynkowych zmniejszona. Ten typ przetrenowania występuje w
1
treningu o dużej intensywności.  Występuje często u zawodników o krótkim
stażu treningowym w dyscyplinach siłowych, szybkościowo-siłowych i grach
zespołowych. . (2)
 Przetrenowanie sympatykotoniczne jest łatwe do zdiagnozowania jeżeli
wykluczy siÄ™ stany chorobowe o podobnym przebiegu, takie jak: nerwice
wegetatywne, nadczynność tarczycy. (2)
Leczenie wszystkich typów przetrenowania polega na wyeliminowaniu
czynników biologicznych, ekonomicznych, socjalnych, które wprowadzają
organizm w stan przetrenowania.
W typie sympatykotonicznym leczenie polega na:
Øð -zmniejszeniu obciążeÅ„ treningowych,
Øð -ograniczeniu treningu specjalistycznego.
Øð -zastosowaniu treningu wytrzymaÅ‚oÅ›ciowego o maÅ‚ej
intensywności
Øð -zmiana dyscyplin sportowych ( pÅ‚ywanie, gimnastyka
rekreacyjna )
Øð -aktywny wypoczynek
Øð -zmiana Å›rodowiska (wyjazdy w góry)
Øð -naÅ›wietlanie ultrafioletem
Øð -masaż uspakajajÄ…cy
Øð -kÄ…piele z solÄ… bromu.
Øð -psychoterapia (trening autogenny Shulza )
Øð -leki uspakajajÄ…ce
Øð -preparaty witaminowe A,B,C
Øð -peÅ‚nowartoÅ›ciowe wyżywienie (dieta zasadowa)
Øð  -sportowiec nie powinien spożywać wiÄ™cej niż 2g biaÅ‚ka na
kg masy ciała (2)
1
2.  Drugim typem przetrenowania to typ parasympatykotoniczny -
jest on trudny w diagnozie bo narasta powoli i niepostrzeżenie. Pierwszym
objawem może być zwolniona częstość tętna nawet poniżej 40 uderzeń na
minutÄ™. (2)
U sportowca występuje dobra tolerancja obciążeń treningowych o dużej
objętości, ale nie uzyskuje wskaz
ników jakościowych.
Przyczyną są nadmierne obciążenia treningowe o dużym nasileniu i
objętości, które nie są dostosowane do warunków organizmu. Zawodnik nie
potrafi przezwyciężyć  punktu martwego podczas intensywnego wysiłku
Ten typ przetrenowania polega na :
Øð -zmianie obciążeÅ„ treningowych wstrzymanie siÄ™ od startów w
zawodach
1. -zmniejszenie objętości treningu
Øð -zastosowanie treningu zimnego i interwaÅ‚owego (z bardzo
intensywnymi powtórzeniami)
Øð -wprowadzenie gier (ćwiczeÅ„ rozluz
niajÄ…cych)
Øð -zmiana Å›rodowiska ( najlepiej klimat morski)
Øð -zastosowanie Å›wiatÅ‚olecznictwa
Øð -zastosowanie skrajnych temperatur wody
Øð -sauna o wysokiej temperaturze z zastosowaniem polewania zimnÄ…
wodÄ… (stosowanie skrajnych temperatur )
Øð -zmiana diety na dietÄ™ kwasowÄ… bogatÄ… w witaminy i biaÅ‚ka
Øð -podawanie kawy 1 raz dziennie w dawce (0,2g kofeiny). (2)
Øð -wyżywienie peÅ‚nowartoÅ›ciowe z uwzglÄ™dnieniem wydatkowanej
energii.
Ogólne zasady: jak zapobiegać przetrenowaniu.
1
Øð -odpowiednie planowanie treningów
Øð -prowadzenie higienicznego trybu życia
Øð -zastosowanie treningu zróżnicowanego, unikanie monotonii
Øð -dostosowanie odpoczynku do intensywnego treningu
Øð -periodyzacja treningu
Øð -samoobserwacja treningu i rejestrowanie intensywnoÅ›ci treningów
Øð -dobra współpraca trenera psychologa i lekarza sportowego
Øð -umiejÄ™tność w rozwiÄ…zywaniu problemów rodzinnych, bytowych
1
5. ZM
CZENIE I JEGO KLASYFIKACJA
 Zmęczenie jest to fizjologiczny odruch ochrony organizmu występujący
w czasie wykonywania pracy fizycznej lub umysłowej. Zmęczenie daje znać
o potrzebie odpoczynku co chroni organizm przed nadmiernym zużyciem
energetycznym. Przyczyną zmęczenia poprzez pracę fizyczną jest zużywanie
glikogenu ( jest go około 400 g ), który jest magazynowany w wątrobie oraz
w mięśniach. (14)
Inną przyczyną zmęczenia fizycznego jest nagromadzenie metabolitów,
w płynach ustrojowych, powstających podczas` intensywnej pracy.
Na zmęczenie i jego stopień wpływa wiele czynników , które obrazuje
powyższy schemat przedstawiony na podstawie opracowania wykonanego
przez profesora Kozłowskiego.
Profesor Kozłowski przedstawia, że:  problem fizjologicznych
mechanizmów zmęczenia i jego roli biologicznej w zmieniających się
warunkach życia powinien być ujmowany w kontekście funkcji całego
organizmu (2)
Według profesora Kozłowskiego zmęczenie może dotyczyć jednego
odcinka układu ruchu   jest to zmęczenie lokalne obwodowe (5) - występuje
ono wówczas, gdy praca mięśni nie przekroczy 30 % całej masy ciała i to wtedy
pracuje jedna kończyna. W przypadku gdy zaangażowane zostaje
ponad 30 % mięśni układu ruchowego, to powstaje tak zwane zmęczenie
ogólne.
Zmęczenie lokalne lub ogólne mogą przybierać postać ostrą lub
przewlekłą.
1
5.1. PODZIAA
KLASYFIKACJI ZM
CZENIA
Øð ZmÄ™czenie lokalne ostre  jest utratÄ… zdolnoÅ›ci do pracy odcinka
danego narządu ruchu, który był obciążony intensywnym wysiłkiem z
powodu czego zmniejsza się potencjał energetyczny i nagromadzone
zostajÄ… produkty przemiany materii w postaci kwasu mlekowego. Co
powoduje ból, sztywność, osłabienie ruchów. Taki stan może utrzymać
siÄ™ przez kilka dni. Niedostateczne ukrwienie tkanek , a tym samym
niedostateczne dotlenienie i dożywienie ich, co może doprowadzić do
stanu zapalnego, który wymaga leczenia.
Øð ZmÄ™czenie lokalne przewlekÅ‚e  wystÄ™puje w sportach cechujÄ…cych siÄ™
jednokierunkowym schematem ruchowym o ciągłym nie zmieniającym
się ruch, dotyczy to tenisistów, łuczników. Zmęczenie tego typu
zmniejsza wytrzymałość pracujących mięśni, ich koordynację co
doprowadza do nadmiernego obciążenia co w konsekwencji prowadzi do
powolnych zmian strukturalnych.
Øð  ZmÄ™czenie ogólne ostre  wystÄ™puje czÄ™sto bo bardzo intensywnym
wysiłku, najczęściej jednorazowym ( wyścigi kolarskie ). Objawia się
zaburzeniem precyzji ruchów , koordynacji ruchów, zaburzeniami
orientacji w przestrzeni, znacznym wzrostem oddechów i skurczów
serca. (5) Po wysiłkach wytrzymałościowych następuje wówczas
spadek glukozy we krwi oraz wzrost stężenia kwasu mlekowego. Stan
ten wymaga interwencji lekarskiej i utrzymuje siÄ™ on przez kilka dni.
1
5.2. PRZEM
CZENIE
 Stan przewlekłego zmęczenia o ostrym przebiegu powstającym
podczas intensywnego treningu przy stosowaniu niewłaściwych przerw
wypoczynkowych. (3)
Na początku mało odczuwalne i trudne do diagnozy. Występuje
obniżenie  formy sprawności sportowej.  Czynnikami, które powodują
występowanie przetrenowania to niedostateczne odżywianie, brak białka, a
szczególnie niedobór witamin. (3)
1
6. ZADANIA ODNOWY BIOLOGICZNEJ
6.1. Zapobieganie chorobom sportowym w wyniku przeciążeń
6.2. Zwiększenie procesów wypoczynkowych.
6.3. Współgranie z procesem treningowym.
6.1. Zapobieganie chorobom sportowym w wyniku przeciążeń
U sportowców dochodzi do obciążeń danych stawów w zależności od
dyscypliny jakie trenują. W przypadku ciężarowców - będą to stawy kolanowe,
u tenisistów - stawy łokciowe, u siatkarzy - staw kolanowe i barkowe. Choroby
niżej wymienione powstają w wyniku mikrourazów oraz wieloletniego
przeciążenia stawów.
 Mikrourazy - powstają w wyniku przeciążeń, przez zakwaszenie
tkanek, zaburzenie ukrwienia i odżywienia tkanek w wyniku zakażeń
bakteryjnych. (2)
Dochodzi do zmian w przyczepach mięsni, pochewkach i kaletkach
maziowych. W praktyce lekarskiej obserwuje się przypadki zwapnień
śródmiąższowych w wyniku stłuczenia mięśnia.  Zmiany strukturalne mięśnia
są przyczyną nierównej pracy, nierytmicznych i nieskoordynowanych napięć w
przyczepach. UlegajÄ… one pogrubieniu lub oderwaniu blaszki kostnej np.:
ostroga piętowa. (15)
W obrębie kaletek pochewek ścięgnistych ścięgien, pod wpływem
długotrwałego zmęczenia i obciążeń dochodzi do gorszego zaopatrywania w
krew.
Prowadzi to do stanów zapalnych z patologicznymi zgrubieniami,
trzeszczeniu przy badaniu palpacyjnym. Takie stany występują najczęściej w
obrębie ścięgna Achillesa.
Przez długotrwałe obciążenia dochodzi do zwyrodnień kaletek
maziowych wiązadeł, a z czasem do Arthrozy. W zależności od specyfiki danej
1
dyscypliny dochodzi do obciążeń danych stawów. Pod wpływem
jednostronnego obciążenia i powtarzających się mikrourazów dochodzi do
zniekształceń funkcjonalnych kończyn górnych i dolnych oraz kręgosłupa.
6.1.1. Jednostki chorobowe najczęściej spotykane u sportowców to:
Øð koÅ›lawość palucha - tworzenie siÄ™ naroÅ›li kostnych na podeszwie stóp
Øð nadmierne wyksztaÅ‚cenie krzywizn krÄ™gosÅ‚upa - ( hiperlordoza
lędz
wiowa często u gimnastyczek ).
Øð hiperkifoza piersiowa u kolarzy - w przypadku hiperlordozy lÄ™dzwiowej
dochodzi do przesunięcia kręgów L3, L4, L5 ,S1, oraz do zwężenia
łuków kręgowych i do zmniejszenia tarcz międzykręgowych.
Øð stawy barkowe - zmiany chorobowe okreÅ›lone jako PHS  Zespół
bolesnego barku często powiązane z nadciągnięciem mięśnia
podgrzebieniowego i nadgrzebieniowego oraz uszkodzeniem torebki
stawowej.
Øð przerwanie Å›ciÄ™gna mięśnia nadgrzebieniowego - kontuzja wystÄ™pujÄ…ca u
ciężarowców i sportowców, uprawiających sporty siłowe, powstaje
w wyniku zmian zwyrodnieniowych ścięgna. Następuje tarcie
o wyrostek barkowy.  Przy urazach ścięgno może oderwać się od
części guzka większego. Uszkodzenie powoduje bolesność oraz
ograniczenie ruchów odwodzenia ramienia. (15) Leczenie polega
na unieruchomieniu w rotacji zewnętrznej przez okres 6 tygodni.
Uszkodzenia te po określonym unieruchomieniu wymagają szybkiego
uruchomienia ze względu na powstające przykurcze i tutaj pomocna jest
kinezyterapia oraz stosowanie krioterapii przed ćwiczeniami
usprawniajÄ…cymi.
2
Aby przeciwdziałać przeciążeniom należy w proces treningowy uwzględnić
zabiegi odnowy biologicznej, jak również wzmacnianie organizmu poprzez
hartowanie z uwzględnieniem procesów treningowych i procesów restytucji.
6.1.2. Hartowanie
Jest to uodpornienie organizmu na:
Øð zmiany klimatyczne
Øð zmiany czasowe
Øð na warunki atmosferyczne
Ponieważ zawody sportowe odbywają się w różnych krajach o
odmiennym klimacie i innej strefie czasowej, wymaga to od zawodnika
szybkiej zdolności adaptacji do zaistniałych warunków atmosferycznych i
bytowych.
Częste wyjazdy na obozy treningowe w różne strefy ( góry, morze) mają
na celu zwiększenie tych aspektów.
2
6.2 ZWI
KSZENIE PROCESÓW WYPOCZYNKOWYCH
Polega na ułatwieniu biologicznych funkcji ustroju do wyrównania
zaburzeń powstałych w wyniku pracy. Natężenie treningów i ich zwiększona
częstotliwość spowodowało skrócenie okresu wypoczynku, a także stworzenie
warunków dla szybszej regeneracji ustroju. Te metody poza zwiększeniem
procesów wypoczynkowych mają duże znaczenie w profilaktyce przetrenowania
i stanów przeciążeniowych organizmu.
W sporcie wyczynowym nieodzownym elementem jest stosowanie
odnowy biologicznej na wszystkich szczeblach startu zawodowego oraz
stosowania jej we wszystkich okresach treningowych: - w treningu ogólnym, a
także w okresie przed startowym , gdzie zachodzi obniżenie zdolności
startowych zawodnika.
 W okresie przed startowym ulegajÄ… nasileniu procesy fizjologiczne,
takie jak : apatia startowa, czy  gorÄ…czka startowa . Procesy te wymagajÄ…
niwelowania przez stosowanie odnowy biologicznej. (2)
Wyróżnia się podstawowe formy prowadzenia zabiegów odnowy
biologicznej:
II. Wykorzystanie prostych metod niewymagajÄ…cych specjalnej aparatury i
obserwacji zawodnika
Øð odpowiednio zaplanowane treningi,
Øð należyty odpoczynek,
Øð prowadzenie higienicznego trybu życia,
Øð odpowiednie żywienie ( iloÅ›ciowe i
jakościowe wspomagane przez suplementy ),
Øð stosowanie prostych zabiegów
fizykalnych: -automasażu, masażu hydroterapii.
2
II. Po sezonie startowym i w okresie przejściowym organizowanie
wyjazdów treningowych w miejsca o korzystnych czynnikach klimatycznych i
uzdrowiskowych.
III. Korzystanie ze specjalnych ośrodków sportowych na zgrupowaniach
szkoleniowych, zawodach, ze specjalnym wykorzystaniem środków
fizjoterapii i farmakologii.
Coraz większa wiedza na temat fizjologii, procesów zmęczenia i
wypoczynku sprawiają, że metody oraz zakres postępowania restytucyjnego
stale wzrasta
2
7. STOSOWANIE ODNOWY BIOLOGICZNEJ W OKRESACH
PRZYGOTOWAC
.
7.1. Podokres przygotowania ogólnego.
 W tym okresie stosuje się treningi, gdzie główny nacisk kładzie się na
kształtowanie wytrzymałości siłowej .(2) Trening taki obciąża głównie układ
krążenia, układ oddechowy, nerwowy i ruchowy. Zabiegi odnawiające są
dostosowane do obciążeń. Stosuje się je miejscowo, albo na całe ciało, w
zależności od potrzeb. Zalecane są zabiegi hartujące ciało takie jak:
Øð chÅ‚odne natryski z energicznym nacieraniem caÅ‚ego ciaÅ‚a  stosowane
rano,
Øð natryski naprzemienne ciepÅ‚o-chÅ‚odne-ciepÅ‚e stosowane po treningach
siłowych
Øð natryski naprzemienne chÅ‚odno-ciepÅ‚e-chÅ‚odne stosowane po przegrzaniu
wysiłkowym
Øð kÄ…piele ciepÅ‚e ( mineralne ) wspomagane przez masaż rÄ™czny lub wodny,
stosowane kilka godzin po treningu,
Øð naÅ›wietlanie lampÄ… sollux lokalnie i ogólnie, lub lampÄ… kwarcowÄ… ,
Øð korzystanie z sauny 1 raz na siedem dni,
. Pamiętać należy jednak, aby zabiegi przegrzewania stosować kilka godzin po
wysiłku, po przerwie przeznaczonej na wypoczynek bierny
.
7.2. Odnowa biologiczna w okresie przygotowania specjalnego
 W treningu specjalistycznym stosuje się trening z przewagą elementów
takich jak: - szybkość, wytrzymałość oraz technika. (2) Na tym etapie mogą
pojawić się objawy zmęczenia nerwowo-mięśniowego. Stosuje się zabiegi
2
lokalne na zmęczone mięśnie i przeciążone stawy oraz kąpiele mineralne,
masaże, wirówki, naświetlania solluxem, ciepłe kompresy.
Zabiegi przegrzewajÄ…ce stosowane sÄ… 2-3 razy w tygodniu pod
warunkiem, że trening nie powoduje nadmiernego przegrzania organizmu.
7.3. ODNOWA BIOLOGICZNA W GA
ÓWNYM OKRESIE TRENINGOWYM
W tym okresie treningowym dochodzi do dużych obciążeń organizmu
sportowca, wynikających z częstych startów, zawodów. Główne obciążenie
dotyczy sfery psychicznej zawodnika co wymaga stosowania metod
relaksacyjnych i psychorelaksacyjnych. Zabiegi fizykalne są zróżnicowane ze
względu na odmienny kierunek obciążeń treningowych.
7.3.1. Grupa sportów szybkościowych - ( takich jak sprint, wyścigi
wioślarskie, kolarstwo )
 Występują tutaj obciążenia układu nerwowo-mięśniowego oraz
beztlenowych przemian metabolicznych. Stosuje siÄ™ zabiegi miejscowe takie
jak: masaże, kompresy, wirówki w celu przegrzania i rozluz
nienia odcinka ciała.
Zalecana jest sauna lub gorąca kąpiel jako zabieg ogólnie przegrzewający. (2)
7.3.2. Grupa sportów wytrzymałościowych  ( wieloboje, kolarstwo,
wioślarstwo ).
Zalecane zabiegi to łagodne kąpiele tonizujące, letnio-ciepłe, naświetlanie
solluxem, masaże.
7.3.3. Grupa sportów walki  ( judo, karate, boks, szermierka ).
Obciążenie wytrzymałościowo  siłowe, szybkość i koncentracja. Stosuje
się kąpiele solankowe, masaże podwodne. Jeżeli treningi są zbyt intensywne
mogą występować straty wodno  elektrolitowe, należy dbać o uzupełnienie
płynów.
7.3.4. Grupa sportów siłowych  ( trójbój, podnoszenie ciężarów, rzuty ).
2
Dochodzi do dużych obciążeń aparatu więzadłowego i nerwowo 
mięśniowego. Ze względu na obciążenie i duży wysiłek dochodzi do
nadmiernych napięć dużych grup mięśniowych. Stosuje się zabiegi lokalne takie
jak ciepłe kąpiele z nacieraniem ciała i masaże rozluz
niajÄ…ce.
Zabiegi przegrzewające typu sauna lub kąpiele całkowite stosowane są
rzadko i tylko ze wskazań lekarskich.
7.3.5. Grupa sportów technicznych  ( gimnastyka, łyżwiarstwo
figurowe, )
 W tego rodzaju sportów występują obciążenia ośrodkowego układu
nerwowego (2). Istotną rolę odgrywa precyzja ruchów, koordynacja ruchowa i
koncentracja. Zabiegi powinny być stosowane na napięcie spowodowane
zmęczeniem w ośrodkowym układzie nerwowym, a także obwodowym,
( poszczególne partie mięśniowe obciążone są wysiłkiem ). Stosowane są
natryski ciepło  letnie, kąpiele mineralne, a także masaże podwodne do
temperatury 34 o C. Poza okresem zawodów stosowane są zabiegi hartujące
7.3.6. Gry zespołowe  ( piłka nożna, siatkówka, koszykówka )
Duże obciążenie aparatu ruchu i ośrodkowego układu nerwowego, częste
przegrzanie organizmu. Po meczu , treningu powinno stosować się natrysk
chłodno  ciepło  chłodny. Jeden raz w tygodniu zabieg przegrzania  saunę,
albo gorącą kąpiel. Masaż stosowany codziennie wieczorem z kąpielami
mineralnymi. Z powodu dużych przeciążeń stawów, częstych urazów stosowane
są kompresy, kąpiele, naświetlania solluxem, wcieranie maści, masaż
przeprowadzony technikÄ… rozcierania.
2
8. ZABIEGI FIZYKOTERAPEUTYCZNE STOSOWANE
W ODNOWIE BIOLOGICZNEJ.
8.1.Masaż
Z metod fizykoterapeutycznych najbardziej rozpowszechniony
i stosowany zabieg. Do celów sportowych wykorzystuje się techniki masażu
klasycznego w zależności od potrzeby sportowca. Stosowane techniki
pobudzajÄ…ce (ugniatanie, wyciskanie, oklepywanie) wykonywane sÄ… przed
treningiem w celu rozgrzania układu mięśniowo-wiązadłowego oraz techniki
uspakajające (głaskanie, wstrząsanie ,delikatne rozcieranie) stosowane po
treningu.
 Masaż treningowy wykonywany w celu przygotowania zawodnika do
wysokiej formy dzielimy na:
Øð PodtrzymujÄ…cy - stosowany po sezonie startowym oraz kiedy sportowiec
w wyniku kontuzji nie może brać udziału w treningach. Stosuje się w celu
utrzymywania siły mięśniowej. (2)
Øð Kondycyjny - w okresie przedstartowym jak i przygotowawczym w celu
podwyższenia kondycji zawodnika. Stosowany jest 4-6 godzin po
treningu i wykonywany codziennie przez 20 zabiegów.
Øð Przygotowawczy - stosowany przed treningiem dla zwiÄ™kszenia
ruchomości i elastyczności stawów. Stosuje się do tego specjalnie
przygotowanych maści.
Masaż jest zabiegiem przyśpieszającym regenerację oraz leczenie kontuzji
 Masaż dociera do mięśni nadszarpniętych przez ćwiczenia. Symuluje
ukrwienie, wzmaga przepływ limfy, rozprasza zwłóknienie, które wiążą mięśnie
2
rozluz
nia skurcze i w sposób naturalny bez lekarstw przynosi ulgę przy
bólu (16).
W wyniku długotrwałych treningów dochodzi do gromadzenia produktów
przemiany materii w mięśniach, a także do naderwania włókien mięśniowych
powodując zwłóknienie, które pogarszają dotlenienie mięśni oraz absorpcję
składników odżywczych. Włókna mięśniowe okręcają się nawzajem co
prowadzi do skrócenia się mięśnia.
Mięsień taki jest bardziej narażony na urazy. Stosowanie stretchingu nie
jest tak efektywne jak masaż bo nie rozciąga ich na szerokość nie prowadzi do
rozdzielenia włókien i rozprostowania ich.
Masaż po treningu przynosi ukojenie i dobre samopoczucie w wyniku
wydzielania endorfin naturalnej substancji odpowiedzialnej za dobre
samopoczucie.
Receptory w skórze i w mięśniach są bardziej pobudzane co prowadzi do
lepszej komunikacji mózgu z mięśniami.
 W masażu klasycznym jak również sportowym czas trwania masowanej
części ciała nie powinien przekraczać 10-15 min ponieważ wtedy dochodzi do
maksymalnego efektu przekrwienia. (6) Dłużej trwający masaż prowadzi do
nadmiernego pobudzenia naczyń co prowadzi do obniżenia jego skuteczności.
 Masaż w zależności od potrzeb sportowca stosuje się jako :
Øð Masaż rozgrzewajÄ…cy- stosowany przed treningiem zawodami, a
także w warunkach niskiej temperatury w celu rozgrzania mięsni
poprawy elastyczności.
Øð Masaż przedstartowy - ma na celu obniżenie pobudzenia i
rozluz
nienia mięśni nadmiernie napiętych w wyniku stresu.
2
Øð Masaż regeneracyjny  Stosowany w celu przywrócenia siÅ‚
organizmu i zwiększenia zdolności wysiłkowych stosowany po 3-7
minut po treningu. (6)
8.2. Masaż izometryczny
Wykorzystywany w procesie treningowym w celu zwiększenia siły i masy
mięśniowej.
W praktyce stosowany w postępowaniu pourazowym w zanikach
prostych. Wykorzystuje się techniki masażu klasycznego z kontrolowanym
skurczem izometrycznym przez sporowca. Masaż wykonywany jest 6-10
seriach. W czasie przerwy stosuje siÄ™ techniki wstrzÄ…sania aby rozluz
nić
masowaną część ciała. Masaż izometryczny stosuje się codziennie aż do
uzyskania pożądanego efektu treningowego.
8.3. Masaż wirowy
Polega na działaniu czynnika termicznego i mechanicznego w wyniku
wprowadzania wody w ruch wirowy.  Czas zabiegu wynosi 10-20 min używa
się wody ciepłej rzadko gorącej. (12) Zabieg wykonywany jest w przypadku
przeciążeń zwłaszcza kończyn, przy skręceniach i zwichnięciach stawów a także
w rehabilitacji po długotrwałym unieruchomieniu. W przypadku odczynu
przegrzania i zapocenia się sportowca zabieg należy przerwać.
8.4. Masaż podwodny
Stosowany w temperaturze 33oC. Działanie bodz
ców termicznych i
mechanicznych wpływa na rozluz
nienie mięśni i przyspieszenie reakcji dając
uczucie świeżości i odprężenia. Zabieg trwa 10 minut. Może być wykonywany
po zakończeniu treningu i zawodów.
Do masażu podwodnego zalicza się masaż perełkowy z dodatkiem
powietrza.  Masaż zalecany jest 2-3 godzin po wysiłku w temperaturze do 35oC
dwa, trzy razy w tygodniu. (2)
2
8.5. Masaż ciśnieniowy
Masaż wykonuje się przy zastosowaniu podwyższonego i obniżonego
ciśnienia atmosferycznego działając na kończynę górną lub dolną zmianą
ciśnienia. Poprawia przepływ limfy i krążenia krwi, usuwa produkty przemiany
materii z mięśni powodując zwiększenie dopływu tlenu do mięśni. Temperatura
powietrza w komorze powinna być wyższa od temperatury ciała plus 40 o C, a
ciśnienie do 130 mm Hg. Ciśnienie dodatnie stosuje się do 30 sekund, a ujemne
do 50 sekund. Poprawa ukrwienia daje uczucie świeżych, lekkich nóg. Zabieg
może być stosowany przed treningiem w ramach rozgrzewki i zaraz po niej.
8.6.Elektrostymulacja
 Stosowana jest do kształtowania masy i siły mięśniowej. Stosuje się ją
wykorzystując prąd impulsowy, prostokątny o częstotliwości 60  80 Hz w
czasie impulsów trwających 10 ms. (8) Stymulacja stosowana jest w celu
poprawy trofiki mięśnia po opatrunku gipsowym po uszkodzeniu nerwu
obwodowego.
Podczas stosowania elektrostymulacji następuje wzrost glikogenu, wzrost
białka kurczliwego w mięśniach. Zabieg stosowany jest do wspomagania
treningu oraz dla zwiększenia regeneracji po wysiłku. Maksimum korzyści
osiąga się po dwóch tygodniach, po czym efektywność zabiegu maleje.
Elektrostymulacja zwiększa przyrost masy mięśniowej oraz zwiększa
siłę, ale bez wzmacniania przyczepów może prowadzić do kontuzji.
3
8.7. Działanie bodz
ców zimnych
Przez działanie bodz
ców zimnych dochodzi do zwężenia naczyń
skórnych, a póz
niej do ich rozszerzenia w miejscu działania bodz
ca.
Mięśnie pod wpływem zimna reagują wzmożonym napięciem mięśniowym.
 Skurcz naczyń skóry i tkanki podskórnej przemieszcza krew do głębiej
położonych tkanek kończyn zwiększając przepływ krwi przez duże tętnice i
żyły. (8)
Naczynie krwionośne po pewnym czasie rozszerzają się.  Zwiększenie
przepływu krwi powoduje podwyższenie temperatury skóry ok. 8 o C . (8)
Bodz
ce zimne powodują podwyższenie ciśnienia skurczowego krwi i
zwiększa się zapotrzebowanie na tlen. Praca serca zwiększa się, ale częstość
skurczów maleje.
Zabiegi zimne powodują zmniejszenie wydalania potu, wzmożenie
czynności nerek, zwiększenia szybkości przewodzenia włókien nerwowych,
obniżenie napięcia mięśni.
 Stwierdzono, że u wszystkich osób poddanych terapii w temperaturze
około  minus 130 o C przez 120 sekund zaobserwowano wzrost stężenia w
surowicy noradrenaliny, adrenaliny beta, endorfiny, a u mężczyzn wzrost
testosteronu.
Nie stwierdzono natomiast wzrostu trójjodotyroniny, tyroksyny i stężenia
hormonu wzrostu.  (20)
W sporcie efekt niskich temperatur jest często stosowane, ale działanie
niskich temperatur na organizm sportowca przed zawodami może dać
pozytywny wynik w badaniu antydopingowym ze względu na zwiększenie
stężenia testosteronu. Zabiegi krioterapii zwiększają wydolność organizmu oraz
powodują zwiększenie efektu anabolicznego podobnego do przyjmowania
środków farmakologicznych. Przyśpieszają regenerację powysiłkowa sportowca
przeciwdziałają przeciążeniom
3
Zabiegi najczęściej stosuje się w leczeniu kontuzji narządu ruchu.
W sporcie krioterapię wykorzystuje się do leczenia kontuzji w wyniku działania
przeciwbólowego i przeciwzapalnego.
Wpływ na mięśnie szkieletowe:
Krioterapię stosuje się przy nadciągnięciach, wzmożonym napięciu oraz
występowaniu skurczów.
Wpływ na ścięgna i stawy - wskazania
Øð zapalenie Å›ciÄ™gien i przyczepów (Å›ciÄ™gna achillesa)
Øð epicondilitis Å‚okieć tenisisty
Øð PHS- Zespół bolesnego barku.
Øð uszkodzeÅ„ torebek stawowych.
Øð przeciążenia- Zespół mięśni lÄ™dz
wiowych (plecy ciężarowca)
Øð zespół rzepkowo-udowy (kolano biegacza).
Przykładanie lodu było stosowane w sporcie od dawna uszkodzenia
powysiłkowe uderzenia siniaki opuchlizna obrzęki stawów. Ta metoda
zapobiega infekcji i opuchnięciu i tym samym przynosi natychmiastową ulgę w
bólu. Ta metoda jest często stosowana ale w przypadku stosowania w sposób
nieprawidłowy może dojść do krótkotrwałego uszkodzenia nerwów i osłabienia
mięśni.
Porady z Centrum Sportowego z Uniwersyetu Duke:
Øð - nie stosuj przykÅ‚adania lodu na staÅ‚e lecz sporadycznie
Øð -przykÅ‚adaj lód na kilka minut, a nastÄ™pnie zdejmij kompres i pozwól, aby
skóra wróciła do normalnej temperatury, (trwa to zwykle około 30-60
min). Póz
niej można znowu położyć kompres.
Øð -przed zastosowaniem lód należy zawinąć w suchy rÄ™cznik
Øð -w miejscach gdzie podÅ›ciółka tÅ‚uszczowa jes cienka np. kostki lub
golenie) lód przykładać należy na krótko.
3
Øð -nie należy przymocowywać kompresu lodowego elastycznym bandażem
grozi to poważniejszym uszkodzeniem tkanki nerwowej. (16)
8.8.Bodz
ce ciepłe i gorące.
Ciepło suche i wilgotne stosowane jest w zabiegach odnawiających
miejscowo lub ogólnie przez stosowanie parafiny komór cieplnych lub ogrzanej
wody.
Przez stosowanie ciepła dochodzi do przekrwienia, rozszerzenia naczyń
krwionośnych wzmożenia przepływu limfy i krwi.
Przez zabiegi cielne skracany jest odruch mięśniowy występuje
wypłukiwanie produktów przemiany materii (nadmiernie nagromadzony kwas
mlekowy). Dzięki poprawie ukrwienia zwiększone zostaje dostarczanie tlenu i
substancji odżywczych. Pod wpływem ciepła ustępują bóle zmęczeniowe przez
działanie na centralny układ nerwowy.
Przegrzanie ogólne uzyskuje się przez stosowanie kąpieli wodnych lub
działania sauny rzadziej natomiast przy używaniu zawijania i kocowania.
 Po intensywnym treningu nie należy stosować ogólnego przegrzewania,
gdyż dochodzi do wyczerpania ustroju a nawet do utraty przytomności.
Szczególnie w kąpielach gorących gdyż reakcje organizmu są ograniczone (pot
wydzielany przez skórę nie wyparowuje w wodzie). (4) Prawidłowo powinno
rozpoczynać się zabieg przegrzania ogólnego od temperatury 36 stopni i
dopiero podwyższać temperaturę do zaplanowanej wartości maksymalnej. Po
zabiegu nagrzewania należy stopniowo ciało ochładzać pod natryskiem.
Zalecany jest odpoczynek bierny, czasami stosuje siÄ™  kocowanie,
zawijanie w celu intensywniejszego pocenia się i utraty masy ciała. Tego typu
zabiegi mogą być szkodliwe dla zdrowia. Po zabiegu przegrzania zaleca się
podanie napojów , zawierających mikroelementy i sole mineralne w celu
uzupełnienia utraconych substancji przez organizm.
Okłady gorące wykonuje się przy zastosowaniu żeli , termoforu. Zabieg
polega na zwilżeniu materiału w gorącej wodzie. Okład pokrywa się materiałem
3
z bawełny lub wełny. Okłady gorące uśmierzają ból, obniżają napięcie
mięśniowe. Stosowanie są przy występowaniu bólów zmęczeniowych oraz w
okresie póz
niejszym w leczeniu pourazowym mięśni i stawów.  Do okładów
gorących używa się parafiny, której grubość wynosi około 2 cm , a czas
zabiegów trwa 30-60 min. (2) Parafina ma działanie rozluz
niajÄ…ce oraz
działanie przeciw bólowe. W profilaktyce stosuje się 10 do 15 zabiegów w serii.
Jako zabieg miejscowy parafina stosowana jest w trakcie cyklu treningowego.
Okłady borowinowe. Wykorzystywanie w celach leczniczych okładów
borowinowych z ogrzanej borowiny do temperatury 40  45 o C. Sposób
wykonywania zabiegów jest podobna do okładów z parafiny. Zalecane są w
przypadku stanów przeciążeniowych, nerwobólach oraz w zespołach bólowych.
W praktyce dostępne są na rynku kostki borowinowe, które rozpuszcza się w
wodzie i z dodatkiem soli jodobronowej wykonuje się okłady.
8.9. Natryski
 Natryski zimne i chłodne wykonuje się w czasie 1 min a ciepłe 2-5 min.
Mogą tez być natryski o zmiennej temperaturze np. 30 sek natrysk gorący i 2-5
sek zimny zmieniane 5-6 razy podczas jednego zabiegu (2)
Ciepły natrysk działa uspakajająco. Gorący natrysk wzmaga przemianę materii i
obniża napięcie mięśniowe. Kąpiele gorące mogą zastąpić zabieg sauny.
Stosowane są po intensywnych treningach, gdzie występuje duże zakwaszenie
mięśni i eksploatacja narządu ruchu.
KÄ…piel rozpoczyna siÄ™ od temperatury 36 stopni i stopniowo temperaturÄ™
wody podnosi się do 40 st C, lub większej w zależności od tolerancji
organizmu. W temperaturze maksymalnej sportowiec przebywa około 3 minut
po czym stosuje się ochładzanie ciała pod natryskiem.
Kąpieli gorącej nie wolno stosować bezpośrednio po intensywnym
treningu jak większość zabiegów przegrzewania. Gorąca kąpiel może być
zastosowana po 2 godzinach po treningu.
3
Kąpiele ciepłe działają uspakajająco, rozluz
niająco na układ nerwowy.
Stosowane są w przypadku bólów zmęczeniowych, bezsenności, w stanach
pobudliwości. Po zabiegu zaleca się stosowanie  kocowania w celu
zwiększenia reakcji oraz masaż klasyczny wykonywany technikami
uspakajajÄ…cymi.
8.10. Nagrzewanie ciepłem suchym - sollux
Najczęściej do zabiegu miejscowego wykorzystywany jest termofor,
poduszka elektryczna, lampa sollux z filtrami. W zależności od wskazań stosuje
się filtr niebieski, który ma działanie znieczulające przy nerwobólach i bólach
mięśniowych ograniczając oddziaływanie cieplne promieni podczerwonych.
 Filtr czerwony powoduje przekrwienie tkanki, aż do wystąpienia
wyraz
nego pojawienia się rumieńca. (2) W sporcie stosowany jest w stanach
przeciążeniowych w bólach mięśni i profilaktyce urazowej. Zaleca się zabiegi
nagrzewania połączyć z masażem klasycznym.
8.11. Naświetlanie promieniami ultrafioletowymi.
Zalecane w okresie jesienno-zimowym , w okresach zmniejszonego
promieniowania słonecznego i w okresie przygotowawczym cyklu
treningowego naświetlanie uv sprzyja wytwarzaniu witaminy D3, przyswajaniu
wapnia i fosforu, zwiększa tolerancję na wysiłek poprzez zwiększenie
wytwarzania krwinek czerwonych. Zabiegi można wykonywać codziennie
zaczynając od 1 minuty naświetlania przedłużając każdy zabieg o 30 sekund.
Wykonuje się 10 zabiegów w serii z kilkudniową przerwą między jedną a
drugą serią. Ze względu na szkodliwe działanie na ustrój ludzki i
niebezpieczeństwo poparzenia zabiegi powinny odbywać się pod fachowym
nadzorem.
8.13. Naświetlanie światłem spolaryzowanym
Biostymulacyjne światło imitujące promieniowanie słoneczne bez udziału
czynnika UV. Światło spolaryzowane pozbawione jest szkodliwego
promieniowania ultrafioletowego. Na świecie ten rodzaj światła
3
wykorzystywany jest do leczenia trudno gojących się ran i owrzodzeń, w terapii
pourazowej jak i w chorobach reumatycznych. Pozytywne efekty osiÄ…ga siÄ™ w
bólach głowy, zębów przy infekcjach i alergiach.
Ten rodzaj światła pozwala także wydatnie przyspieszyć proces
regeneracji aparatu mięśniowego po dużych obciążeniach treningowych.
Zazwyczaj terapia światłem spolaryzowanym polega na zastosowaniu 2-3
krotnego miejscowego naświetlenia
3
8.13. Wodolecznictwo
Do najczęściej wykorzystywanych zabiegów z działu fizykoterapii zalicza
siÄ™ hydroterapiÄ™ ( wodolecznictwo ).
WodÄ™ wykorzystuje siÄ™ w fizykoterapii we wszystkich stanach skupienia,
w postaci:
Øð -cieczy,
Øð -pary wodnej
Øð -oraz lodu.
8.13.1. KÄ…piele lokalne  czas trwania zabiegu do 20 minut zalecany jest przed
treningiem, zawodami jako  rozgrzewka . Po zabiegu należy chronić miejsce
poddane zabiegowi przed obniżeniem temperatury, aż do podjęcia treningu.
 Do zabiegów lokalnych stosowane są kąpiele ciepłe lub gorące. Często
do kÄ…pieli dodaje siÄ™ soli jodobromowej lub 1 % roztworu szlamu
ciechocińskiego. (8)
8.13.2. Kąpiele ciepłe ( w temperaturze od 35 do 37 o C )  wpływają na
rozluz
nienie mięśni, działając kojąco i uspakajająco na organizm. Zaleca się po
zabiegu przeprowadzenie kocowania lub masażu klasycznego. Zabieg wskazany
po ćwiczeniach siłowych w stanach nadmiernej pobudliwości, bezsenności i
bólach powysiłkowych.
8.13.3.  KÄ…piele solankowe  stosuje siÄ™ przez dodanie do kÄ…pieli soli
ciechocińskiej lub soli kuchennej nie oczyszczonej około 1 do 4 kg w zależności
od ilości wody. (2)
Działanie polega na wnikaniu soli do naskórka oraz udrożnieniu
gruczołów potowych, ma działanie rozkurczowe i przegrzewające na stawy i
mięśnie. Solanki po zabiegu nie powinno się spłukiwać. Po kąpieli zalecany jest
odpoczynek bierny.  Korzystanie z solanek powoduje często ogólne osłabienie,
3
dlatego zabieg stosuje siÄ™ 2 lub 3 razy w tygodniu, przez okres 4 tygodni, po
czym należy zrobić przerwę. (13)
Zabieg stosuje się w okresie przygotowawczym, kiedy występują
intensywne obciążenia. W okresie głównym zależy zachować szczególną
ostrożność ze względu na występowanie osłabienia mięśni.
8.13.4. KÄ…piele gorÄ…ce - ( w temperaturze od 38 do 40oC )  stosuje siÄ™ po
intensywnych treningach z dużą eksploatacją narządu ruchu i
zakwaszeniem.
Zabieg trwa od 3 do 5 minut. KÄ…piel rozpoczyna siÄ™ od temperatury 36oC
i stopniowo podwyższając temperaturę do 40oC. Po kąpieli następuje
ochładzanie pod natryskiem i zalecany jest odpoczynek bierny.
Zabieg ten może zastępować zabieg w saunie. Należy pamiętać, aby
bezpośrednio po treningu nie korzystać z zabiegów przegrzewających. Kąpiel
gorącą można zastosować dopiero po 2 godzinach po treningu.
3
8.14. Sauna - (A
az
nia Fińska)
Sauna w korzystny sposób wywiera wpływ na organizm człowieka.
Dotyczy to układu krwionośnego, obwodowego i ośrodkowego układu
nerwowego i gruczołów wydzielania wewnętrznego. Saunę stosuje się jako
zabieg ogólnie wzmacniający, hartujący i odprężający organizm.
W wyniku stosowania sauny dochodzi do zwiększenia liczby kapilarów w
mięśniach i poprawy gospodarki tlenowej.
W wyniku wysokiej temperatury dochodzi do przyspieszenia oddechów
od 24 do 36 na minutę. Zwiększa się wówczas pojemność życiowa płuc.
Uzyskuje się większą adaptacje organizmu do wysiłków wytrzymałościowych.
W sporcie saunę stosuje się 2 razy w tygodniu. Zabieg zalecany jest kilkanaście
godzin po treningu lub w dni beztreningowe. Nie należy korzystać z sauny w dni
poprzedzające zawody, ani w dniu poprzedzającym trening szybkościowy, gdyż
dochodzi do rozluz
nienia i występowania efektu osłabienia i zwolnienia
szybkości reakcji.  Systematyczne stosowanie sauny pobudza wydzielanie
wewnętrzne, szczególnie hormonów kory nadnerczy. Zwiększenie wydzielania
kortyzonu podwyższa wydolność wysiłkową . (8)
 Temperatura pomieszczenia powinna wynosić od 80 do 100 o C, a
poziom wilgotności 15 %.Każda faza trwa od 5-12 minut. A
Ä…czny czas zabiegu
wynosi od 10  25 minut. (8)
Zabieg składa się z fazy nagrzewania i fazy ochładzania organizmu.
Faza nagrzewania polega na przebywaniu w pomieszczeniu o wysokiej
temperaturze. W przypadku dobrej adaptacji do wysokiej temperatury można
przenieść się na wyżej ułożone ławy ( im wyższy stopień, tym temperatura jest
większa).
W fazie ochładzania dla zwiększenia efektu chłodzenia stosuje się
specjalny sposób oddychania ( zwiększa się fazę wydechu ), takie postępowanie
powoduje, że do płuc wnika większa objętość powietrza. Stosowane są tu różne
3
sposoby: polewania, zanurzenia w basenie z zimna woda, zimny natrysk
(temperatura nie powinna być niższa niż 18 o C ).
Faza ogrzewania wpływa na podwyższenie przemiany materii o
około 11 %. Wysoka temperatura przyśpiesza oddech do 24-36 oddechów na
minutę. Dzięki temu zwiększa się pojemność życiowa płuc i minutowa
pojemność oddechowa.
 Sauna jest jednym z najefektywniejszych zabiegów przyspieszających
restytucje potreningową organizmu. Odgrywa ważna role w profilaktyce
przeciążeniowej stawów i mięśni. (2)
4
9. ŻYWIENIE W PROCESACH ODNOWY BIOLOGICZNEJ
Żywienie stanowi nieodłączną część procesu regeneracji sił po wysiłkach
fizycznych i spełnia kluczową rolę w sukcesach w każdej dyscyplinie
sportowej.
Dieta powinna być dostosowana do aktywność sportowej i wymaga
częstych zmian w zależności od faz treningowych. W sportach siłowych
zwiększona jest podaż białka ( nawet do 3-4g na kg masy ciała ).
W przypadku zawodników sportów wytrzymałościowych występuje
przewaga węglowodanów. Węglowodany zwiększają zapasy glikogenu w
mięśniach co umożliwia wykonywanie długotrwałego wysiłku fizycznego.
 Przy wyczerpaniu zapasów glikogenu dochodzi do syntezy glukozy
z białek, a dopiero póz
niej z tłuszczów. Zapotrzebowanie na węglowodany
występuje u sportowców uprawiających dyscypliny wytrzymałościowe , gdzie
wydatek energetyczny jest długotrwały. (3)
Dieta sportowca powinna uwzględniać wszystkie niezbędne składniki
pożywienia w tym:
Øð elektrolity
Øð pierwiastki Å›ladowe
Øð witaminy
Øð mikroelementy.
Im bardziej urozmaicone i właściwe pożywienie, tym większe korzyści
osiągane są w utrzymaniu zdolności wysiłkowej sportowca.
Dieta sportowca powinna zawierać wszystkie niezbędne składniki pożywienia z
uwzględnieniem wieku, płci rodzaju treningu, okresów treningowych i
zawodów. Codzienny rozkład posiłków powinien odbywać się co 2,5  3
godziny co daje w efekcie 5  6 posiłków dziennie, zamiast tradycyjnych
4
tylko 3 obfitych. Takie rozmieszczenie powoduje utrzymywanie stałego
poziomu cukru we krwi i uzupełnienie glikogenu po wysiłku.
Glikogen magazynowany jest w wątrobie i w mięśniach jego odbudowa
powinna nastąpić w ciągu 2 godzin po wysiłku w przeciwnym razie organizm
będzie odbudowywał go przez następne 24 godziny.
9.1. Witaminy
Witaminy należą do związków organicznych niezbędnych do
prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Ustrój nie jest w stanie sam syntetyzować witamin.
W przypadku sportowców zalecana jest dodatkowa suplementacja wybranych
witamin, gdzie zapotrzebowanie wzrasta na skutek obciążeń treningowych.
Podczas intensywnej pracy stwierdzono wzrost zapotrzebowania
szczególnie na witaminy z grupy B oraz witamin antyoksydacyjnych C i E oraz
witaminy A. Witaminy z grupy B pełnia rolę w wydolności psychofizycznej.
W przypadku niedoboru witamin stwierdza się zmniejszenie siły i
masy mięśniowej oraz ogólne osłabienie.
Witaminy B1,B2, B3, B6 biorą udział w procesach energetycznych i w
metaboliz
mie energetycznym sportowca.
Wydolność sportowca obniża się jeżeli dochodzi do zmniejszenia zawartości
witamin w pożywieniu.
W każdym przypadku należy uwzględnić takie parametry jak:
f& natężenie wysiłku
f& wiek
f& płeć
4
9.2. Minerały
 Ca  wapń - jest to składnik w 99 % budulec kości i zębów. Pozostały 1 %
bierze udział w procesach metabolicznych i jest konieczny do prawidłowej
pracy mięśni. Bez wapnia skurcz mięśni jest niemożliwy. (20)
Wapno bierze również udział w przewodnictwie mięśniowo-nerwowym .
W ustroju zachodzi pewna zależność pomiędzy gospodarką wapniową,
a białkową. Stosowanie diety wysokobiałkowej może powodować zwiększenie
wydalania wapna z moczem. Podczas intensywnych ćwiczeń w przypadku braku
elektrolitów może dojść do uszkodzeń mięśni i redukcji wagi.
Obciążenia treningowe powodują że, zapotrzebowanie na wapń w
organizmie zwiększa się. Podawanie wapna w suplementach wpływa na
zwiększenie wytrzymałości i przedłużenie czasu pracy, a także skrócenie
czasu odnowy
Magnez
Bierze udział w ponad 300 reakcjach metabolicznych.
Do najważniejszych zadań należy :
Øð praca miÄ™sni
Øð przewodnictwo nerwowo mięśniowe
Øð udziaÅ‚ w procesie glikolizy
Øð synteza biaÅ‚ek ustrojowych.
Ma wpływ na pracę układu odpornościowego, hormonalnego, trawiennego,
a także na procesy termoregulacji Chroni organizm przed działaniem stresu.
Niedobór tego pierwiastka znacznie zmniejsza wydolność fizyczną
sportowca, prowadzi do bolesnych skurczów mięśni.
Deficyt magnezu jest powszechny w sportach wytrzymałościowych,
Niedobór magnezu może się nasilać w przypadku spożywania dużej ilości
wapnia i na odwrót dlatego tak ważne jest przyjmowanie właściwych proporcji
4
tych pierwiastków. Suplementację należy łączyć z witaminą C , gdyż
stabilizuje ona ich działanie na błony komórkowe. Zwiększenie spożywania
magnezu wymaga podawania witaminy B6.
Spożywanie dużej ilości tłuszczów, białek, wapna i picie alkoholu wpływa
na ograniczenie wchłaniania magnezu.
Fosfor (P)
Jest składnikiem kości i zębów. Odgrywa ważną rolę w przekazywaniu
energii dla pracujących mięśni. Bierze udział w wielu procesach
metabolicznych. Podawany sportowcom jako dodatkowa suplementacja w
postaci preparatów elektrolitowo-witaminowego.
Sód (Na)
Niedobory sodu mogą wystąpić u sportowców podczas intensywnych
treningów w wysokiej temperaturze. Należy uzupełniać utracony sód w
napojach elektrolitowo-witaminowych przed i podczas treningów. W sporcie
dodatkowa suplementacja sodu nie jest konieczna natomiast jego mspożywanie
jest nawet ograniczane. Dawka dzienna sodu to 500-700 mg.
Potas (K)
Potas bierze udział w mechaniz
mie skurczu mięsnia i w przewodnictwie
skurczów nerwowych. Jest konieczny do prawidłowego funkcjonowania układu
nerwowego i mięsniowego. Odgrywa ważną rolę w magazynowaniu glikogenu
w mięśniach. Zalecana jest dodatkowa suplementacja zwłaszcza przy
długotrwałych wysiłkach. Dodatkową suplementację należy podejmować po
lekarskiej konsultacji.
Żelazo (Fe)
Pełni ważną rolę w utrzymaniu poziomu hemoglobiny. Umożliwia
transport tlenu do mięśni i mózgu. Reguluje ciepłotę ciała, chroni przed
infekcjami i bierze udział w produkcji energii. Intensywne treningi powodują
wydzielanie żelaza z potem . W wyniku wyczerpujących treningów długość
4
życia krwinki czerwonej może być krótsza nawet o 40 %. Niedobór żelaza
zmniejsza wydolność organizmu, powoduje zmęczenie oraz anemię. Ze względu
na zwiększone zapotrzebowanie u sportowców zaleca się dodatkową
suplementacjÄ… pod kontrolÄ… lekarza.
9.3. Białka
 Wielkość spożycia białka we wszystkich dyscyplinach sportowych jest
właściwie określona.
Zdolności wysiłkowe limituje nie tylko poziom glikogenu i sprawność
jego syntezy, ale jeszcze wiele czynników metabolicznych.
Dzięki odpowiedniej diecie zawierającej białka pokarmowe można
znacznie poprawić efekty treningowe w wielu dyscyplinach sportowych.
Przeprowadzone badania wykazały, że wzbogacanie posiłków
odżywkami weglowodanowo-białkowymi jest bardziej efektywne niż
podawanie samych węglowodanów. Aby zapewnić odpowiednie spożycie białka
często podaje się odżywki wysokobiałkowe o optymalnym składzie
aminokwasowym.
Duże spożycie białka nawet 2 - 3 g /kg masy ciała jest często zalecane
przy uprawianiu dyscyplin siłowych oraz wytrzymałościowych. Odnosi się to
szczególnie do początkowej fazy treningu, kiedy w krótkim czasie dochodzi do
istotnego powiększania masy mięśniowej.
Długotrwały wysiłek fizyczny zwiększa zużycia białek tkankowych i
regulacyjnych ( enzymy, hormony ), co prowadzi do strat związków azotowych
wydalanych z moczem i potem.
Przy znacznym obciążeniu wysiłkiem fizycznym niedostateczna podaż
białka może prowadzić do ujemnego bilansu azotowego, przyspieszającego
między innymi objawy zmęczenia.
4
Szybką resyntezę białka ułatwiają specjalne preparaty odżywcze,
zawierające składniki białkowe w formie łatwo przyswajalnych
hydrolizatów.
W odżywkach dla sportowców z
ródłem białka są zwykle produkty
mleczne i sojowe, białko jaja oraz białka kolagenowe. (20)
9.4. TÅ‚uszcze
Odgrywają ważną rolę w diecie sportowców uprawiających dyscypliny
siłowe oraz wytrzymałościowe.
Zaleca się spożywanie tłuszczów pochodzących z ryb i tłuszczów
roślinnych.
W tłuszczach rozpuszczane są witaminy ( A, D, E, K ) , które wpływają
na przewodzenie nerwowe, na układ krążenia i serce.
TÅ‚uszcz jest z
ródłem energii, triacyloglicerole średniołańcuchowe
( MCT ) , które w wyniku enzymatycznej interestryfikacji są wchłaniane,
zużywane w celach energetycznych.
Zmniejszają one zapotrzebowanie na NNKT i przeciwdziałają syntezie
cholesterolu.
4
10. DOPING FARMAKOLOGICZNY STOSOWANY W SPORCIE
 Doping farmakologiczny w sporcie wyczynowym stanowi obecnie jedno
z najbardziej negatywnych i żenujących świat kultury fizycznej zjawisk.
Ważnym ogniwem w zapobieganiu szerzenia się dopingu wśród
sportowców jest na odpowiednio wysokim poziomie prowadzony proces
 odnowy biologicznej , zapewniajÄ…cy organizmowi zawodnika nie tylko
optymalną regenerację sił i zasobów energetycznych, lecz również wyzwalający
motywacjÄ™ do uprawiania sportu. (12)
 Åšrodki dopingujÄ…ce dzieli siÄ™ na :
vð -leki i substancje chemiczne, gdzie efekt wystÄ™puje w
krótkim czasie po spożyciu
vð -zwiÄ…zki chemiczne, których dziaÅ‚anie wystÄ™puje po
dłuższym czasie ( nawet po kilku miesiącach ) (2)
 Definicję środków dopingujących ustaliła komisja Instytutu Leków i
Centralnej Przychodni Sportowo-Lekarskiej w Warszawie uznając, że  jest nim
każdy środek farmaceutyczny:
Øð zmieniajÄ…cy czynnoÅ›ci oÅ›rodkowego ukÅ‚adu nerwowego
( zarówno pobudzający jak i hamujący )
Øð wpÅ‚ywajÄ…cy na czynność ukÅ‚adu krążenia
Øð zmieniajÄ…cy skÅ‚ad krwi ( zwiÄ™kszajÄ…cy jej objÄ™tość i zmieniajÄ…cy
skład elektrolitowy )
Øð wpÅ‚ywajÄ…cy (Å›rodki hormonalne ) na ukÅ‚ad dokrewny z
wyjątkiem antykoncepcyjnych środków doustnych
Øð wszystkie Å›rodki wzmagajÄ…ce wydolność fizycznÄ… lub usuwajÄ…ce
uczucie znużenia i zmęczenia. (MKOL 1993 r.) (2)
4
Środki które działają pobudzająco na ośrodkowy i obwodowy układ
nerwowy, a ich działanie jest krótkotrwałe, są to substancje pochodne
amfetaminy i kokainy.
Część z leków zostały dopuszczone do sprzedaży w aptekach, a niektóre z
nich dostępne są na czarnym rynku. Do środków pobudzających zostały
zaliczone takie substancje jak: efedryna, pseudoefedryna, fenylopropanolamina,
amfetamina, kokaina, heptaminol, fentermina, strychnina,
Związki te często są składnikami leków ( na przykład efedryna
w stosowana w leczeniu grypy i przeziębień ).
10.1. Kofeina
 Jest to substancja najczęściej stosowana jako stymulator. Komisja
MKOL dopuszcza stężenie kofeiny 12 mg/ml.
Środki pobudzające mogą wywierać niekorzystny wpływ w postaci:
Øð -wzrostu ciÅ›nienia krwi
Øð -bezsennoÅ›ci
Øð -agresywnoÅ›ci
Øð -braku kontroli zachowaÅ„
Øð -zaburzeÅ„ termoregulacji
Øð -zaburzeÅ„ psychicznych (2)
10.2. Środki przeciwbólowe
Narkotyczne środki przeciwbólowe stosowane są w celu zmniejszenia
odczuwania bólu, skrócenia rekonwalescencji po kontuzjach. Substancje te są
pochodnymi morfiny. Zamiast przeciwbólowych środków narkotycznych
dozwolone sÄ… leki takie jak: polopiryna, ibuprofen, paracetamol, naproksen.
 Oprócz działania przeciwbólowego substancje narkotyczne mogą
powodować:
Øð -obniżenie ciÅ›nienia krwi ,
4
Øð -wymioty,
Øð -osÅ‚abienie czynnoÅ›ci oddechowych
Øð -oraz mogÄ… zaburzać koncentracjÄ™ i koordynacjÄ™ ruchowÄ…. (7)
10.3. Åšrodki anaboliczne
ZwiÄ…zki syntetyczne steroidy anaboliczno-androgenne sÄ… pochodnymi
męskiego hormonu testosteronu.  Androgeny pogrubiają tembr głosu,
zwiększają porost włosów na ciele, hamują rozwój kobiecych cech, wpływają na
rozwój męskich narządów płciowych. (14) Anaboliki mają wpływ na syntezę
białek przyrost masy mięśniowej i rozwój męskiej budowy ciała. Do środków
anabolicznych należą leki , które są stosowane w leczeniu dychawicy
oskrzelowej, na przykład: klenbuterol, salbutamol.
Wymienione leki mogą być przyjmowane przez sportowców chorych na
astmę tylko w formie inhalacji. Długotrwałe nadużywanie sterydów
anabolicznych może niekorzystnie wpływać na organizm. Do objawów należą:
Øð zmiany skórne
Øð czÄ™stsze kontuzje
Øð przerost gruczoÅ‚u krokowego
Øð zmiany miażdżycowe w naczyniach mózgu i serca, co może
prowadzić do zatoru mózgowego i zawału serca
Øð zaburzenia osobowoÅ›ci, ( skÅ‚onność do depresji, próby
samobójcze).
U kobiet:
Øð zaniki gruczołów sutkowych
Øð brak owulacji
Øð bezpÅ‚odność
Øð obniżenie gÅ‚osu ( maskulinizacja )
Øð owÅ‚osienie mÄ™skie
4
Øð przerost Å‚echtaczki
U mężczyzn:
Øð ginekomastia ( przerost gruczołów sutkowych )
Øð zaburzenia w wytwarzaniu plemników
Øð bezpÅ‚odność
10.4. Hormony
Hormon wzrostu GH jest to hormon wytwarzany przez przysadkę mózgową,
który wpływa na prawidłowy rozwój organizmu. Zwiększa syntezę białka i
przyswajania aminokwasów, zmniejsza tkankę tłuszczową.
W przypadku podawania hormonu wzrostu w okresie dojrzewania, może on
powodować gigantyzm ( nadmierny wzrost ).
 U dorosłych osób może powodować:
Øð przerost niektórych części ciaÅ‚a ( na przykÅ‚ad stóp, rÄ…k ) 
Akromegalia  (14)
Øð zmian chorobowych mięśni
Øð cukrzycy
Øð przerostu narzÄ…dów wewnÄ™trznych wÄ…troby, nerek,
Øð chorób serca.
10.5. Diuretyki
Są to środki moczopędne zwiększające wydalanie sodu i wody. Stosowane są
w chorobach gdzie następuje zatrzymanie płynów.
 Åšrodki te sÄ… stosowane w sporcie w celu:
Øð szybszego obniżenia wagi ( dotyczy to sportów, gdzie
obowiÄ…zujÄ… kategorie wagowe )
Øð stosowany w celu szybszego usuwania Å›rodków
dopingujÄ…cych
5
Øð stosowany w kulturystyce, w celu uzyskania  rzez
by
mięśni - (2)
Przyjmowanie środków moczopędnych ( na przykład: furosemid ) może
doprowadzać do zaburzenia równowagi elektrolitowej w organiz
mie
poprzez obniżenie: magnezu, potasu, sodu i objętości krwi,
co może powodować objawy takie jak:
Øð kurcze mięśniowe
Øð zaburzenia rytmu serca
Øð bóle gÅ‚owy
Øð omdlenia
Øð spadek ciÅ›nienia krwi ( do nagÅ‚ego zgonu wÅ‚Ä…cznie )
5
WYKAZ
NIEKTÓRYCH LEKÓW DOZWOLONYCH I ZAKAZANYCH WEDA
UG
KOMISJI MEDYCZNEJ MKOL w ostatnich latach (Internet)
CHOROBA
PRZYKA
ADOWE LEKI DOZWOLONE LEKI ZAKAZANE
DOLEGLIWOÅšCI
f& TERBUTALINA
DYCHAWICA
f& IZOPRENALINA-Asmopent
f& SALBUTAMOL,
OSKRZELPWA
f& sEFEDRYNE  Proastmin
( ASTMA )
f& GLIKO-KORTYKOSTEROIDY,
f& FENOTEROL-Berotec
-powyższe leki tylko INHALACJE.
f& ZADITEN
f& INTAL
f& EUPHYLLINA
f& POZITAN
f& KSYLOMETAZOLINA
KATAR SIENNY
f& EFEDRYNA
f& Krople do nosa z
f& PSEUDOEFEDRYNA
glikokortykosteroidami
f& Kromoglikan dwusodowy
f& Leki przeciwhistaminowe
f& ASPIRYNA
BÓLE
f& DEKSTROPROPOKSYFEN
f& IBUPROFEN
f& KOFEINA  (dop, stęzenie w
f& MAJAMIL
moczu 12 mg/ml )
f& PARACETAMOL
f& DIFENOKSYLAT  Reasec
BIEGUNKA
f& OPIUM
f& GASTROLIT  zawiera elektrolityS
f& MORFINA
f& LOPERAMID  Immodium
f& TINCTURA
f& DOMPERIDON
WYMIOTY
f& AVIOMARIN
f& METOKLOPRAMID
f& TOCLASE
f& FENYLOPROPANOLAMINA
f& OXELADIN
KASZEL,
f& EFEDRYNA  Tussipect
f& Leki przeciwhistaminowe
PRZEZI
BIENIE
f& Leki zawierajÄ…ce
f& Inhalacje ziołowe
sympatykomimetyki
f& ANTYBIOTYKI
5
11. METODY RELAKSACYJNE STOSOWANE W ODNOWIE
BIOLOGICZNEJ
Przez obciążenia treningowe, zawody, częste wyjazdy dochodzi do
nadmiernego napięcia mięśniowego i również do obciążenia sfery psychicznej
sportowca.
Nadmierne i stale utrzymujące się napięcie zwiększa wydatki
energetyczne w czasie czynności ruchowych opóz
nia procesy regeneracji
obniżając  formę zawodnika . W okresie startów metody psychologiczne
odgrywają kluczową rolę. Zalicza się do nich trening autogenny, ćwiczenia
relaksacyjne, ćwiczenia medytacyjne.
 Celem tych metod jest:
Øð zwiÄ™kszenie koncentracji uwagi,
Øð zwiÄ™kszenie motywacji,
Øð obniżenie napiÄ™cia nerwowego.
Øð poprawa postawy psychicznej poprzez metody
psychoregulacyjne
Øð zapobieganie zmÄ™czeniu oraz przyspieszeniu restytucji
powysiłkowej
Øð poprawa techniki ruchu poprzez wyobrażenie poprawnego
wykonania danego ruchu
Øð przygotowania taktyczne przez ćwiczenia różnych wariantów
i zmieniajÄ…cych siÄ™ sytuacji ( w czasie gry lub walki) (4)
5
11.1. Ćwiczenia relaksacyjne
Metody najczęściej wykorzystywane to trening autogenny Schultza i
ćwiczenia według Jacobsona. Trening psychorelaksacyjny przebiega bez
wykonywania jakiegokolwiek ruchu. Metoda ta poprawia koordynacjÄ™
nerwowo-mięśniową , skraca czas reakcji na bodz
ce, obniża ciśnienie,
zmniejsza częstość skurczów serca.
Trening autogenny Schultza dąży do rozluz
nienia całego ciała, od
poszczególnych grup mięśniowych do uzyskania całkowitego rozluz
nienia ciała.
Poprzez regulowanie oddechem , a także wywołanie pobudzenia
wyobraz
ni powoduje odprężenie psychiczne.
 W metodzie Schultza wyróżnia się podstawowe grupy ćwiczeń:
Øð -czucie ciężaru koÅ„czyn i caÅ‚ego ciaÅ‚a, prowadzÄ…ce do
zwiotczenia mięśni i bezwładu
Øð -czucie ciepÅ‚a, które powoduje rozszerzenie naczyÅ„
krwionośnych i zwiotczenia mięśni
Øð -regulacja czynnoÅ›ci serca i regulacja tÄ™tna
Øð -umiejÄ™tność opanowania oddechu
Øð -zmniejszenie napiÄ™cia w narzÄ…dach wewnÄ™trznych. (2)
 Nauka relaksu powinna obejmować 7 seansów po 1 godzinie
poopanowaniu metody stosuje siÄ™ trening autogenny 5 razy w tygodniu, w
sytuacjach dużego napięcia mięśniowego (2).
Metoda Jacobsona polega na zdobywaniu umiejętności regulacji napięcia
w ekonomiczny sposób zużywania energii w czasie wysiłku fizycznego.
5
Ćwiczenia wykonuje się w pozycji leżącej przechodząc do pozycji
siedzącej. Metoda polega na wielokrotnym powtarzaniu ruchów z wyczuciem
zmieniającego się napięcia mięśniowego.
Jest to długi proces uczenia się i poznawania własnego ciała.
W programie uwzględnia się ćwiczenia od jednej okolicy ciała i po
opanowaniu przechodzi się do następnej grupy mięśniowej.
5
12. PODSUMOWANIE
ODNOWA BIOLOGICZNA - określenie jej jest szeroko rozumiane w
problematyce sportowej i rekreacji.
Pod pojęciem odnowy biologicznej, znajduje się nie tylko rozumiany i
planowany odpoczynek, ale również profilaktyka przeciążeń sportowych oraz
zapobieganie chorobom cywilizacyjnym.
Zebrane wiadomości uświadomiły mi, jak ważny jest odpoczynek, sen,
regeneracja oraz jak proste zabiegi wykonane samemu mogą pomóc, aby
zregenerować siły i wspomagać fizyczny rozwój organizmu.
Każdy rodzaj zabiegu powinien być dostosowany do potrzeb danego
sportowca uwzględniając jego cykl treningowy oraz potrzeby wynikające z
przeciążeń danych grup mięśniowych.
Restytucja stanów powysiłkowych, to nie tylko zabiegi wpływające na
somatykę organizmu, ale również oddziaływanie na psychikę, stan
świadomości, umiejętność relaksacji, ale także stanów pobudzenia
organizmu.
Umiejętność obniżenia napięcia nerwowego , umiejętność koncentracji i
uwagi oraz kształtowanie motywacji i woli walki ma ogromne znaczenie w
rywalizacji sportowej i jest istotÄ… wszelkich metod psychoregulacyjnych.
Przy tak ogromnej presji wywołanej przez trening chęć zwycięstwa ważną
rzeczÄ… staje siÄ™ dbanie o tak zwanÄ…  formÄ™ psychicznÄ… zawodnika.
Bardzo liczną i zróżnicowaną grupę środków odnowy zawiera system
środków medyczno-biologicznych. W systemie tym pierwszorzędne miejsce
zajmują środki fizykoterapeutyczne. Właściwe ich wykorzystanie pozwala nie
tylko optymalizować dynamikę procesów restytucyjnych, lecz także zapobiegać
nasilającemu się występowaniu chorób przeciążeniowych w sporcie oraz
usprawniać zawodników po przebytych sportowych obrażeniach ciała.
5
 Całość przygotowania sportowego, czyli realizacji obciążeń
treningowych, proces odnowy biologicznej i utrzymania pełnego stanu
zdrowia zawodnika ukierunkowana jest na osiągnięcie optymalnej kondycji
i formy sportowej.
Znajomość zakresu formy sportowej i kondycji przez wszystkich
uczestników przygotowania zawodnika do startu, w tym także przez instruktora
odnowy biologicznej jest niezbędnym warunkiem skutecznego działania. (2)
Pozwala to na zrozumienie podejmowanych czynności na etapach
budowania formy sportowej i czyni ten proces bardziej efektywnym.
Z punktu widzenia fizjologii wysiłku fizycznego ingerencja w proces
wypoczynku oraz homeostazy może być szkodliwa, może negatywnie wpływać
na zdolność wytworzenia superkompensacji i opóz
niać wystąpienie formy
sportowej.
Poprzez prowadzenie powysiłkowej restytucji i uzupełnienie zasobów
energetycznych i przez racjonalnie, prowadzonÄ… dietÄ™, optymalizacjÄ™
wypoczynku oraz działań wpływających na psychikę sportowca, te wszystkie
aspekty wpływają na regeneracje organizmu.
5
Bibliografia
1. Bogusławski S.,Mała encyklopedia medycyny, Państwowe Wydawnictwo
Naukowe, Warszawa, 1989.
2. Gieremek K., Dec L., Zmęczenie i regeneracja sił, Katowice 2007.
3. Gołąbek T., Jasiak H., Jucewicz A., ABC  sport dla wszystkich, PZWL,
Warszawa, 1999r.
4. Jethon Z., Fizjologiczne podstawy odnowy biologicznej, Sport
wyczynowy, 1978.
5. Kozłowski S., Fizjologia wysiłku fizycznego, PZWL, Warszawa, 1976.
6. Magiera L., Klasyczny masaż leczniczy, Kraków, 1997.
7. Meszarosa J., Gajewska S., Podstawy farmakologii, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa, 1993.
8. Mika T., Fizykoterapia, Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 1999.
9. Milanowska K., Kinezyterapia, Wydawnictwo Lekarskie, PZWL,
Warszawa.
10. Podlewski J.K., Chwalibogowska Podlewska A., Leki współczesnej
terapii, PZWL, Warszawa, 1987.
11. Rodzinna encyklopedia zdrowia, Warszawa 2001.
12. Straburzyński G., Fizjoterapia, PZWL, Warszawa, 1988.
13. Traczyk W., Fizjologia człowieka w zarysie, PZWL, Warszawa, 1989.
14. Żuk T., Dziak A., Gusta A., Podstawy ortopedii i traumatologii,
Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1977.
15. Czasopisma, Muscle Fitness, grudzień 1995.
16. Czasopisma, Muscle Fitness, sierpień 1995.
17. Internet: www.polska-sztanga.h2.pl/modules.php
18. Internet: www.kolarstwo, Szczyrk.
19. Internet: www.kolarstwo,-szosowe.gda.pl.
20. Internet: www.podtezniami.pl.
5