Wybrane problemy z zakresu innowacyjności przemysłu zbożowo-młynarskiego

239

Aleksander Kasprzyk

Uniwersytet Rzeszowski

WYBRANE PROBLEMY Z ZAKRESU INNOWACYJNOŚCI

PRZEMYSŁU ZBOŻOWO-MŁYNARSKIEGO

1. Wprowadzenie

Zmiany zachodzące na rynku w okresie transformacji i po wejściu Polski do

Unii Europejskiej silnie oddziaływały na strukturę oraz poziom innowacyjności
w przemyśle zbożowo-młynarskim. Rozwój gospodarki rynkowej, rosnące potrze-
by w zakresie jakości oraz wymagań zdrowotnych zdeterminowały podaż podsta-
wowych produktów i rozwój nowych. Duża konkurencyjność branży, moderniza-
cja i automatyzacja zakładów oraz budowa nowoczesnych (bardzo wydajnych)
młynów pogłębiły charakter zachodzących zmian i umacnianie pozycji rynkowej
dużych podmiotów zajmujących się przemysłowym przetwórstwem zbóż.

Wzrost dostępności środków finansowych dla przedsiębiorstw z tej bran-

ży, zwłaszcza unijnych, pozwala na wprowadzenie rozwiązań innowacyjnych
w przetwórstwie, nowych technologii, informatyzacji i automatyzacji, a równo-
cześnie na podniesienie konkurencyjności krajowych podmiotów na rynku unij-
nym oraz utrzymanie przewagi cenowej.

Wejście Polski bezkolizyjnie w system prawny UE, wzrost przewidywalno-

ści rynku (znane w prespektywie kilku lat ceny interwencyjne, skup interwen-
cyjny, wolny handel wewnętrzny UE), rosnący eksport produktów wtórnego
przetwórstwa oraz znaczące zaawansowanie procesu wdrażania systemów bez-
pieczeństwa i jakości produkcji w przemyśle paszowym pozwala na dalszy roz-
wój branży

1

. Zmiany w przepisach prawnych w zakresie higieny środków spo-

żywczych (od 1.01.2006 r.) i wymóg obligatoryjnego ich wdrożenia w branży
spożywczej wymusza na wszystkich zakładach przetwórstwa zbożowo-
młynarskiego weryfikację działań w tym obszarze, które korzystnie wpłyną na
wzrost bezpieczeństwa zdrowotnego.

Rynek artykułów zbożowo-młynarskich podlega ciągłym, dynamicznym

zmianom determinowanym wieloma czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi,

1

R. Jurga, Struktura i stan przemysłu zbożowo-młynarskiego i paszowego, „Przegląd Zbożo-

wo-Młynarski” 2006, nr 8, s. 6.

ALEKSANDER KASPRZYK

240

które wymagają ciągłego weryfikowania, a inwestowanie w rozwój nowocze-
snych maszyn, urządzeń i technologii pozwala na wzrost konkurencyjności
podmiotów funkcjonujących w tej branży.

2. Innowacyjność w przemyśle zbożowo-młynarskim

Na przełomie XX i XXI wieku w Polsce obserwuje się silny wzrost innowa-

cyjności w branży zbożowo-młynarskiej. Znaczący postęp techniczno-
technologiczny i reorganizacja w strukturach organizacyjnych przedsiębiorstw
zdeterminowane zostały zmianami zachodzącymi na rynku.

Zmodernizowano zakłady przetwórcze (przez firmy zagraniczne: Bűhler,

GBS, Ocrim, i krajowe: Spomax S.A., TZUM). Maszyny młyńskie ukierunko-
wane na wielofunkcyjność oraz wysoką skuteczność i efektywność technolo-
giczną spowodowały „rewolucję” w technologii czyszczenia i przemiału ziarna
pszenicy (w mniejszym stopniu żyta)

2

.

Efektem wdrożeń nowych technik i technologii jest wzrost ogólnego wyciągu

mąki do około 77% (o średnioważonej popiołowości 0,61%). Natomiast wyciąg
mąk jasnych po wprowadzeniu zmian innowacyjnych w młynarstwie kształtuje się
w przedziale od 69 do 71% dla mąki typu 500, a dla 550 wynosi 72–75% – dla
porównania w latach 80. XX wieku średnio przyjmował wartość na poziomie 40%
(przy zawartości popiołu do 0,55%) dla mąk jasnych, a w latach 90. około 50%.

Wprowadzenie na rynek przez firmę FP Spomax S.A. mlewników cztero-

walcowych typu FMO-5A i ośmiowalcowych (piętrowych) typu FMO-6A po-
zwoliło na unowocześnienie młynów oraz ich skomputeryzowanie. Opracowanie
nowej generacji mlewników: czterowalcowego FMO-7A i ośmiowalcowego
(piętrowego), umożliwiło ich automatyzację i przystosowanie do zmiennych
warunków przemiału na różnych pasażach, dokładny, powtarzalny przemiał,
niezawodne i pewne działanie, ergonomię, wygodę, łatwość obsługi, obniżenie
kosztów eksploatacji i poprawę bezpieczeństwa oraz higieny

3

.

Działania zmierzające do poprawy efektywności w przemyśle młynarskim

zapoczątkowane w połowie lat 90. odbywały się poprzez skrócenie schematów
przemiałowych, co pozwala na ograniczenie kosztów inwestycyjnych i eksplo-
atacyjnych. W związku z tym obserwuje się tendencje do zwiększania obciąże-
nia mlewników walcowych, a w pasażach śrutowania stosuje się tzw. podwójne
rozdrabnianie na mlewnikach ośmiowalcowych i eliminuje proces sortowania
mlewa między kolejnymi etapami. Wzrost obciążenia mlewników I i II śrutu od

2

R. Jurga, Wdrażanie postępu techniczno-technologicznego – warunkiem sprostania konku-

rencji na krajowym i europejskim rynku, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 9, s. 16.

3

J. Horyza, Mlewniki nowej generacji, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 9, s. 42–43.

Wybrane problemy z zakresu innowacyjności przemysłu zbożowo-młynarskiego

241

200 do 600 kg/h/dm prowadzi do niewielkiego obniżenia wyciągu mąki, kaszek
oraz zwiększa w nich zawartość substancji mineralnych. Korzystne efekty uzy-
skuje się w przypadku, jeśli wyprzedzenie przy I śrutowaniu zostanie zmniej-
szone do 1:1,42, natomiast przy II śrutowaniu – pozostanie na tradycyjnym po-
ziomie 1:1,2,5, a skręt rowków na poziomie 10% ma dobry wpływ na zawartość
substancji mineralnych w mące

4

.

Po 2000 roku odnotowano także znaczący postęp w automatyzacji obiek-

tów, co wpłynęło na konieczność wyposażenia mlewnika w dodatkowe czujniki
do (ciągłego) monitorowania temperatury metodą bezkontaktową. Przetwornik
temperatury umożliwia otrzymywanie różnych sygnałów wyjściowych, np. sy-
gnałów analogowych 0/4...20mA; 0...5V lub cyfrowych poprzez interfejs RS232
lub RS484. Pozwala to na rozpoznanie ewentualnego stanu zagrożenia i właści-
wą reakcję (wyłączenie części linii technologicznej).

W młynach (podczas czyszczenia pszenicy miękkiej lub durum) znalazł zasto-

sowanie nowej generacji sortownik GROVOMAT do wydzielania frakcji lekkiej,
w której znajdują się m.in. ziarna wyschnięte, pomarszczone i porażone Fusarium.
Współpracując z maszyną czyszczącą typu Kombi, oddziela on frakcję mieszaną
i całkowicie wysortowuje ziarna pomarszczone, porażone DON (deoxynivalenol).
Poprawia to stopień czystości ziarna, zwiększając jego użyteczność i możliwość
wykorzystania do produkcji pieczywa pełnoziarnistego oraz zbożowych przekąsek
śniadaniowych w formie płatków lub w postaci dmuchanej

5

.

Nowa generacja urządzeń (techniki NIR-T) do oceny jakości ziarna zbóż

i przetworników zbożowych pozwoliła na obniżenie kosztów analiz i radykalne
skrócenie czasu analiz (w analizatorze transmisyjnym OMEGA czas ten wynosi 50
sekund, przy 16 podpomiarach powstaje 11840 punktów informacyjnych z widma).

Analizator Infratec

TM

1241 firmy FOSS jest równie uniwersalnym urządze-

niem stosowanym do kontroli jakości w przemyśle zbożowo-młynarskim. Nowy
automatyczny TWM, użyty z analizatorem Infratec

TM

1241, działa w oparciu

o metodę referencyjną, podwyższa dokładność i eliminuje możliwości powstawa-
nia błędów użytkownika, co pozwala 40-krotnie skrócić czas odczytu, a wyniki
(gęstość w stanie zsypnym, wilgotność, białko) podawane są po jednej minucie

6

.

W ostatnich latach obserwuje się tendencję do zastępowania worków papie-

rowych i z polipropylenu (np. o pojemności 25 kg) przez duże opakowania
FIBC (flexible intermediate bulk container) o pojemności od 1000 do 2000 kg,

4

R. Jurga, Wpływ obciążenia mlewnika walcowego I i II śrutu na efektywność rozdrabniania

ziarna pszenicy, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 6, s. 21–23.

5

K. Zalewski, Usuwanie ziaren porażonych mykotoksynami ważnym elementem procesu

czyszczenia pszenicy, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 6, s. 32.

6

R Sjödin, Analizator Infratec

TM

1241 firmy FOSS idealnym partnerem w kontroli jakości

w przemyśle zbożowo-młynarskim, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 9, s. 32–33.

ALEKSANDER KASPRZYK

242

nazywane potocznie „big-bag”, które istotnie obniżają koszty przeładunku,
transportu, inwestycyjne oraz zagospodarowania odpadów i siły roboczej. Po-
nadto opakowania te charakteryzują się współczynnikiem bezpieczeństwa 5 : 1,
a nawet 8 : 1 przy systemie wielokrotnego użytkowania. Wprowadzenie tego
rodzaju innowacyjnego opakowania wpłynęło równolegle na rozwój stanowisk
do ich rozładunku (np. PF BIG BAG 1000, 2000) – urządzeń do podciśnienio-
wego transportu produktów sypkich PF VACUUM 250 (400) COMPACT oraz
urządzeń do ciśnieniowego transportu produktów sypkich PF PK 500/0,6

7

.

Kompleksowe rozwiązania w zakresie innowacyjności i bogatą ofertę ryn-

kową posiada światowy lider w rozwoju przetwórstwa zbóż firma Bűhler, której
nakłady na badania i rozwój wyniosły w 2005 r. 62,9 mln CHF (wzrost o 13,1%
w stosunku do roku ubiegłego)

8

.

W latach 2004–2005 wydatki na inwestycje w grupie MŚP były finansowa-

ne przede wszystkim z kapitałów własnych, w dalszej kolejności z wypracowa-
nego zysku przedsiębiorstwa, kredytu bankowego i leasingu. Środki unijne wy-
mieniane są na piątym miejscu przed pożyczkami od znajomych czy rodziny

9

.

Z badań przeprowadzonych, przez J. Bojanowicza wynika, iż przedsiębiorcy
uważają fundusze unijne za jedno z najlepszych źródeł finansowania inwestycji
(drugie po kredycie bankowym)

10

.

Od początku wprowadzenia funduszy strukturalnych do końca października

2005 r. w ramach ośmiu programów operacyjnych umowy podpisano na łączną
kwotę około 17 mld zł (około 4,25 mld euro).

Na kolejne lata 2007–2013 opracowano nowy program operacyjny „Inno-

wacyjna Gospodarka”, a wsparcie dla przedsiębiorstw będzie dostępne w dwóch
rodzajach funduszy, tj.: krajowym i regionalnym (nie jest on bezpośrednią kon-
tynuacją Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności
Przedsiębiorstw (SPO WKP), realizowanego w latach 2004–2006). Obejmuje on
wsparcie dla rozwoju przedsiębiorczości, innowacyjności oraz konkurencyjności
polskiej gospodarki. Wspierane będą działania z zakresu szeroko rozumianej
innowacyjności: produktowej, procesowej oraz organizacji w sektorach produk-
cyjnym i usługowym

11

.

Podjęte działania inwestycyjne w krajowym przemyśle zbożowym charakte-

ryzują dane GUS

12

zestawione w tabeli 1.

7

Materiały informacyjne Proorganika S.A. oraz www.proorganika.com.pl

8

R. Jurga, Firma Bűhler – światowym liderem w rozwoju przetwórstwa zbóż, „Przegląd Zbo-

żowo-Młynarski” 2006, nr 6, s. 28–29.

9

J. Bojanowicz, Unijne wsparcie, „Przegląd Techniczny” 2006, nr 17–18, s. 15.

10

Ibidem.

11

Ibidem, s. 16.

12

Dane GUS.

Wybrane problemy z zakresu innowacyjności przemysłu zbożowo-młynarskiego

243

Tabela 1. Inwestycje w przetwórstwie zbóż

Wyszczególnienie Stopa

inwestowania

a)

Inwestycje w mln zł

2003

2004

I–VI
2004

I–VI
2005

2003 2004 I–VI

2004

I–VI
2005

Przemiał zbóż

1,45 1,22 1,25 0,58 162,0 162,3 73,3 38,6

Przemiał pasz

1,11

1,21

1,18

0,93 181,3

208,4

99,1 82,6

a)

relacje nakładów inwestycyjnych do amortyzacji

Źródło: Opracowano na podstawie danych GUS.

Środki zainwestowane w przetwórstwo znacząco wspierają konkurencyj-

ność krajowych podmiotów działających na Wspólnym Rynku.

Wykorzystanie dostępnych funduszy unijnych na wprowadzenie nowych

technologii powinno wzrosnąć, ponieważ przy zmniejszającej się stopie inwe-
stowania z 1,45 do 1,2 w przemiale zbóż konsumpcyjnych może, w perspekty-
wie kolejnych lat, znacząco osłabnąć rozwój tego segmentu rynku.

Wprowadzenie nowych programów finansowych na rozwój inwestycji jest

szansą na dalsze umacnianie się dużych firm z branży i wyrównywanie szans dla
małych i średnich przedsiębiorstw.

3. Innowacyjność w zakresie rozwoju produktów na rynku

Rynek produktów pierwotnego i wtórnego przetwórstwa zbóż podlega cią-

głym dynamicznym zmianom, rozszerza się ich asortyment, następuje modyfi-
kacja istniejących produktów.

Podstawowym produktem pierwotnego przetwórstwa jest mąka gatunkowa,

tj. jasna, pochodząca z rozdrabniania bielma ziarna. Należy podkreślić, iż mąka
ta powinna być w nowoczesnym zakładzie młynarskim dodatkowym surowcem
wyjściowym do produkcji mieszanek mącznych (z dodatkami mikro- i makro-
komponentów)

13

.

W grupie mąk wzrasta zapotrzebowanie rynku na produkcję mąk całoziarni-

stych (razowych) oraz mąki typu graham, Steinmetz, sitkowej, pszennej nisko-
energetycznej, wysokobiałkowej, przeznaczonej na pieczywo cukiernicze, kra-
kersy, a także mąki poddanej obróbce termicznej. Proces nowej, tzw. termicznej
obróbki mąk na linii Bühler pozwala na zmiany fizyczne, reologiczne i bakterio-
logiczne oraz poprawę jej właściwości, a zabieg ten poszerza możliwości zasto-
sowania tych produktów w innych dziedzinach poza piekarnictwem.

13

R. Jurga, Produkcja mąk pszennych o specjalnym przeznaczeniu, „Przegląd Zbożowo-

Młynarski” 2006, nr 3, s. 15–18.

ALEKSANDER KASPRZYK

244

Wprowadzenie mąk specjalnych – niszowych oraz mąk z dodatkiem mikro-

(witaminy, sole mineralne) i makrokomponentów (suchy gluten, mąki sojowe,
słodowe itp.) znacząco wpłynęło na poszerzenie kolejnego asortymentu i wzrost
konkurencyjności podmiotów działających na rynku UE. Wysoki standard tych
produktów był możliwy do utrzymania przy zastosowaniu innowacyjnych, wy-
soko wydajnych mieszarek i precyzyjnych dozowników wagowych dodatków
(witamin i mikroelementów).

Nowym kierunkiem produkcji są mąki wysoko- i niskobiałkowe oraz

o podwyższonej wodochłonności, otrzymywane po wprowadzeniu metody po-
wietrznej separacji cząstek mąki i zastosowaniu instalacji złożonej z urządzeń
firmy Hosokawa Alpine

14

. Wdrożenie innych, nowych technologii firmy Bűhler

lub VOMM pozwoliło na uzyskanie kolejnego ważnego dla rynku produktu –
mąki instant

15

. Powstałe nowe produkty wymagają odpowiedniej promocji na

rynku krajowym, a przede wszystkim na rynku UE.

Dobrze rokuje przemiał kukurydzy na mąki i kaszki niskotłuszczowe o za-

wartości tłuszczu do 0,9% z uwagi na ich wykorzystanie jako substytutu słodu
do produkcji piwa. Ponadto niskotłuszczowe produkty z przemiału kukurydzy
będą w większym stopniu niż dotychczas wykorzystywane do produkcji wyro-
bów ekstrudowanych i makaronowych

16

.

Dynamicznie rozwija się kierunek produkcji wyrobów ekspandowanych

i ekstrudowanych typu breakfast cereals i snacks. Przy czym zaleca się urucha-
mianie tej produkcji jako dodatkowej i na bazie własnych surowców pochodzą-
cych z przetwórstwa podstawowego zbóż. Innym atrakcyjnym kierunkiem jest
produkcja makaronów, w tym błyskawicznych wzbogaconych oraz z różnymi
dodatkami. Kolejną rozwojową grupą są produkty galanterii śniadaniowej,
a podjęte skutecznie próby unowocześnienia technologii poprzez wprowadzenie
jednoślimakowego ekstrudera w system parowej wstępnej obróbki przy for-
mowniu ciasta wpłynęły na poprawę cech i właściwości sensorycznych (koloru,
smaku, tekstury czy zachowania konsystencji płatków w mleku). Wprowadzenie
przez firmę PAVAN nowoczesnej linii z modelem suszarni taśmowej pozwala
na uzyskanie preferowanego przez klientów połysku produktu, a przy zachowa-
niu niskiej wydajności procesu dużej efektywności z punktu widzenia ponoszo-
nych kosztów

17

.

Z analizy amerykańskiego rynku żywnościowego wynika, że następuje tam

duże zainteresowanie ze strony konsumentów nowymi produktami, które mogą

14

Ibidem, s. 17.

15

R. Jurga, Wdrażanie postępu techniczno-technologicznego – warunkiem sprostania konku-

rencji na krajowym i europejskim rynku, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 9, s. 16.

16

Ibidem.

17

D. Kerber, Wszechstronność produkcji oraz wiodąca rola firmy PAVAN S.r.l. w technolo-

gii zbożowych produktów śniadaniowych, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 6, s. 11–12.

Wybrane problemy z zakresu innowacyjności przemysłu zbożowo-młynarskiego

245

przyczynić się do polepszenia ich stanu zdrowia

18

. Przeświadczenie o szczegól-

nej roli błonnika w utrzymaniu dobrego zdrowia pozwoliło na rozwój na skalę
przemysłową produkcji preparatów błonnikowych. Na rynku występuje kilku
producentów tego rodzaju produktów, przy czym różnią się one zawartością
błonnika, np. niemiecka firma standardowa wprowadza na rynek otręby pszenne
zawierające 50–55% błonnika, w USA 35–45%. Firma szwedzka wytwarza pre-
parat stanowiący koncentrat błonnikowy (zawierający 80 g błonnika/100 g)
o określonym składzie: 20% celulozy, 40% hemiceluloz, 15% ligniny, 5% pek-
tyn, 7,5% białka, i pozbawiony związków fitynowych

19

. Rozwój tego segmentu

to kolejna szansa dla krajowych producentów, przy czym wymagać to będzie
dalszej specjalizacji oraz wzrostu rozwiązań innowacyjnych.

Wejście Polski do UE stwarza korzystniejsze warunki do wzrostu produkcji

przetwórstwa wtórnego zbóż, zwłaszcza z krajowego surowca, rozszerzenia
asortymentu oraz konkurowania produktami ekologicznymi na wymagających
rynkach unijnych.

4. Systemy zapewnienia jakości i zarządzania jakością oraz bezpieczeństwo

w przemyśle zbożowo-młynarskim

W krajowym przemyśle zbożowo-młynarskim wdraża się różne systemy za-

pewnienia jakości i zarządzania jakością, które są niezbędnym elementem działa-
nia na rynku zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz wymaganiami klientów.

Przepisy unijne, a w szczególności prawo żywnościowe, ulega ciągłym zmia-

nom, m.in. wskutek rosnących wymagań konsumentów w zakresie bezpieczeństwa
żywieniowego żywności, co powoduje wprowadzanie bardziej restrykcyjnych
dyrektyw i rozporządzeń. Od 1 stycznia 2006 r. obowiązuje rozporządzenie WE nr
852/2004 (z dn. 29 kwietnia 2004 r.) w sprawie higieny środków spożywczych
i zastępuje ono dyrektywę Rady 93/43/EWG (z dn. 14 czerwca 1993 r.)

20

.

Rozporządzenie to ustanawia ogólne zasady dla przedsiębiorstw sektora spo-

żywczego (w tym przetwórstwa zbożowo-młynarskiego) w zakresie higieny środ-
ków spożywczych, w którym przyjęto, iż główna odpowiedzialność za bezpie-
czeństwo żywności spoczywa na przedsiębiorstwie. Zapewnienie bezpieczeństwa
żywności w ramach całego łańcucha produkcji obejmuje produkcję podstawową,
stosowanie procedur opartych na zasadach HACCP wraz z zastosowaniem Dobrej

18

R. Jurga, Dostosowanie jakości otrąb do bezpośredniego spożycia i wtórnego przetwór-

stwa, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 2, s. 15.

19

Ibidem.

20

J. Rothkaehl, Nowe wymagania prawne Unii Europejskiej w 2006 roku, „Przegląd Zbożo-

wo-Młynarski” 2006, nr 2, s. 21.

ALEKSANDER KASPRZYK

246

Praktyki Higienicznej, a także przyjęto za niezbędne ustalenie kryteriów mikrobio-
logicznych i wymogów kontroli opartej na naukowej ocenie ryzyka.

Rozporządzenie 852/2004 ma zastosowanie w przedsiębiorstwach sektora

spożywczego w odniesieniu do wszystkich etapów produkcji, przetwarzania
i dystrybucji żywności odbywających się pod jego kontrolą. Natomiast nie od-
nosi się do produkcji podstawowej na własny domowy użytek oraz bezpośred-
nich dostaw dokonywanych przez producenta małych ilości surowców do kon-
sumenta końcowego lub lokalnego zakładu detalicznego bezpośrednio zaopatru-
jącego konsumenta końcowego

21

.

HACCP nie wymaga zewnętrznej certyfikacji i należy go wdrożyć w firmie

samodzielnie. Zanim wdroży się ten system, należy wprowadzić GHP i GMP,
a kontrolę ich przeprowadza Państwowa Inspekcja Sanitarna

22

.

Od 1 stycznia 2006 r. zaczęły obowiązywać dwa rozporządzenia dotyczące

urzędowych kontroli żywności – 854/2004/WE i 882/2004/WE w sprawie kryte-
riów mikrobiologicznych środków spożywczych

23

.

W produkcji zbóż i ich przetworów przeznaczonych na cele konsumpcyjne

obecnie obowiązują, według rozporządzenia WE nr 4666/2001 zmienionego
rozporządzeniem WE nr 856/2005, określone wymagania w zakresie maksymal-
nego dopuszczalnego poziomu toksyn fuzaryjnych (tabela 2).

Tabela 2. Maksymalny dopuszczalny poziom toksyn

Maksymalny dopuszczalny poziom (µg/kg)

Toksyny fuzaryjne

DON

Zearalenon

T-2 i HT-2

Fumonizyna

B1+B2

Nieprzetworzone ziarno
zbóż innych niż owies,
pszenica durum i kukury-
dza

1250

–

Nieprzetworzone ziarno
owsa, pszenicy durum

1750

100

–

Nieprzetworzona kukury-
dza

*)

**)

Określone wartości

zostaną ustalone do

dnia 1 lipca 2007 r.

2000 – od

1.10.2007 r.

*)

Jeżeli do dnia 1 lipca 2007 r. nie zostanie określony dopuszczalny poziom właściwy dla kukury-

dzy, to zostanie przyjęty jako obowiązujący poziom 1750 µg/kg.

**)

Jeżeli do dnia 1 lipca 2007 r. nie zostanie określony dopuszczalny poziom właściwy dla kuku-

rydzy, to zostanie przyjęty jako obowiązujący poziom 200 µg/kg.

Źródło: J. Rothkaehl, Nowe wymagania prawne Unii Europejskiej w 2006 roku..., op. cit., s. 22.

21

http://europa.eu.int/eur-lex/LexUriServ/site/pl

22

R. Jurga, Stosowanie systemu HACCP od stycznia 2006 r. obowiązkowe, „Przegląd Zbo-

żowo-Młynarski” 2006, nr 3, s. 24.

23

Ibidem.

Wybrane problemy z zakresu innowacyjności przemysłu zbożowo-młynarskiego

247

Planowane zmiany w zakresie uszczegółowienia poszczególnych grup tok-

syn od lipca 2007 r. wymuszą dodatkowe działanie w zakresie ich kontroli
w obowiązującym (obligatoryjnie od 2006 r.) systemie HACCP i wpłyną na
wzrost bezpieczeństwa zdrowotnego żywności.

W świetle zapisów dyrektywy 2002/32/WE Parlamentu Europejskiego

i Rady w odniesieniu do mikotoksyn w materiałach paszowych, w tym ziarna
zbóż przeznaczonego na cele paszowe, określone są wymagania jedynie w za-
kresie aflatoksyny B1

24

.

W branży zbożowo-młynarskiej spodziewane są dwa kierunki rozwijania

systemów zapewnienia jakości, tj. integracja, względnie kooperacja przedsię-
biorstw w łańcuchu przetwórczym w ramach wspólnej struktury kontrolującej
lub ustalenie norm certyfikacji. Natomiast normy certyfikacji tworzy państwo,
biorąc pod uwagę aktualne interesy konsumentów.

W młynarstwie istnieje potrzeba wprowadzenia jednego standardowego sys-

temu zapewnienia jakości i identyfikowalności produktów. Branża młynarska w
Unii Europejskiej rozważa dwa systemy, tj. International Food Standard (IFS),
popierany przez niemieckie i francuskie firmy handlowe, ale nieakceptowany
przez podmioty brytyjskie, oraz jego brytyjski odpowiednik British Retail Con-
sortium (BRC)

25

.

W przemyśle paszowym stosowane są dwa systemy: QS (dotyczy całego

łańcucha produkcji żywności) i GMP+ (stosowany jedynie w sektorze pa-
szowym).

Po wejściu w życie dyrektywy 94/9/UE dużo uwagi poświęca się elimino-

waniu zagrożeń związanych z eksplozjami wywołanymi zagrzewaniem się urzą-
dzeń. Od 1 stycznia 2006 r. użytkownicy instalacji stwarzających zagrożenie
wybuchem zobowiązani są do posiadania dokumentu poświadczającego spełnie-
nie wymogów bezpieczeństwa w tym zakresie (zgodnie z obowiązującą dyrek-
tywą 1999/92/UE)

26

.

Kolejną opracowaną normą zatwierdzoną 15.09.2005 r. jako PN-EN ISO

22000:2005 (U) jest system zarządzania bezpieczeństwem żywności. Wyznacza
ona wymagania dla każdej organizacji łańcucha żywnościowego, tzn. jest skie-
rowana do wszystkich producentów współtworzących poszczególne ogniwa
łańcucha żywnościowego: producentów pasz, producentów na etapie produkcji

24

J. Rothkaehl, Nowe wymagania prawne Unii Europejskiej w 2006 roku..., op. cit., s. 22.

25

F. Albermeier, G. Jahn, A. Spiller, Kosten-Nutzen-Einschätung der Qualitätszerifierung

nach dem IFS-Standard am Fallbeispiel des Műhlensektores, „Getreidetechnologie” 2006, 60,
2, s. 87.

26

A. Tyburcy, ATEX – zbiór przepisów dotyczących zgodności z dyrektywami 94/9/UE

i 1999/92/UE, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 6, s. 20.

ALEKSANDER KASPRZYK

248

podstawowej, dostawców surowców, podmiotów magazynujących i dystrybu-
ujących żywność, producentów opakowań, środków czyszczących, składników
i dodatków do żywności itp. Łączy ona w sobie elementy kluczowe dla zapew-
nienia bezpieczeństwa żywności (oparte na programach wstępnych) w całym
łańcuchu żywnościowym. Programy wstępne mogą odnosić się do obowiązują-
cych dobrych praktyk, np. GMP, GHP, GAP, GVP, GTP, GDP, zasad HACCP,
systemu zarządzania ISO 9001:2000

27

.

Wszystkie czynniki wspomagające innowacyjność mają odzwierciedlenie

w wymaganiach normy ISO 9001, a najpełniej odzwierciedlone są czynniki
wspomagające (np. systemy i narzędzia, konkurencyjność, zasoby ludzkie,
przywództwo, zorientowanie na rynek), w mniejszym stopniu czynniki główne
(innowacje produktowe, proces innowacyjny, pozyskiwanie technologii, rozwój
produktu). Dlatego też przy przyjęciu i ocenie innowacyjności systemu zarzą-
dzania jakością należy zwrócić uwagę przede wszystkim na czynniki główne,
które nie są objęte w sposób szczegółowy wymaganiami normy, a mają podsta-
wowe znaczenie dla wspomagania innowacyjności przedsiębiorstwa

28

.

Należy zaznaczyć, że w młynarstwie stosunkowo długo funkcjonuje system

zarządzania jakością według norm ISO 9000. Nie został on jednak przyjęty jako
jedna podstawowa norma, ponieważ nie zawiera specyficznych wymagań dla
produktu.

Nowoczesne podejście do zarządzania procesami gospodarowania coraz

częściej opiera się na stosowaniu sformalizowanych systemów zarządzania,
w odniesieniu do których wymagania zostały sprecyzowane w międzynarodo-
wych i krajowych normach. Integracja przyjętych systemów zarządzania może
dotyczyć zarządzania jakością (PN-EN ISO 9001:2000), zarządzania środowi-
skowego (PN-EN ISO 1400:2005) oraz zarządzania bezpieczeństwem i higie-
ną pracy (PN-N 1800:2004), które są skutecznym ukierunkowaniem każdego
aspektu organizacji na potrzeby i oczekiwania wszystkich zainteresowanych
stron przy wykorzystaniu dostępnych zasobów finansowych, organizacyjnych
i technicznych.

5. Podsumowanie

Po wejścia Polski do Unii Europejskiej i skutecznym przejęciu unijnego sys-

temu regulacji prawnych i eksportowych wzrosły znacząco szanse na poprawę

27

J. Kochańska, Zarządzanie bezpieczeństwem żywności w normalizacji, „Przegląd Zbożo-

wo-Młynarski” 2006, nr 3, s. 22.

28

J. Bagiński, C. Fijałkowski, Systemy zarządzania jakością a innowacyjność przedsię-

biorstw produkcyjnych, „Przegląd Techniczny” 2006, nr 20, s. 12.

Wybrane problemy z zakresu innowacyjności przemysłu zbożowo-młynarskiego

249

konkurencyjności polskiego sektora zbożowego. Otwarcie dostępu do subsy-
diów eksportowych finansowanych z budżetu UE oraz preferencje celne przy-
znane krajom UE na zasadzie wzajemności (równe prawa konkurencji) korzyst-
nie wpływają na przepływ produktów zbożowych na rynki unijne.

Podjęte działania innowacyjne w przemyśle zbożowo-młynarskim pozwala-

ją dużym i średnim przedsiębiorstwom skutecznie konkurować (kosztowo) na
rynkach unijnych. Dostęp do środków wspólnotowych stał się ważnym narzę-
dziem wspierającym proces modernizacji, automatyzacji i informatyzacji przed-
siębiorstw przetwórstwa zbożowego.

Wprowadzenie nowych technologii do branży jest czynnikiem stymulują-

cym rozwój tradycyjnej oferty rynkowej i dostosowanie jej do rosnących wyma-
gań klientów oraz stwarza perspektywy na opracowanie nowych konkurencyj-
nych produktów.

Literatura

Albermeier F., Jahn G., Spiller A., Kosten-Nutzen-Einschätung der Qualitätszerifierung nach dem

IFS-Standard am Fallbeispiel des Műhlensektores, „Getreidetechnologie” 2006, 60, 2.

Bagiński J., Fijałkowski C., Systemy zarządzania jakością a innowacyjność przedsiębiorstw pro-

dukcyjnych, „Przegląd Techniczny” 2006, nr 20.

Bojanowicz J., Unijne wsparcie, „Przegląd Techniczny” 2006, nr 17–18.
Horyza J., Mlewniki nowej generacji, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 9.
Jurga R., Dostosowanie jakości otrąb do bezpośredniego spożycia i wtórnego przetwórstwa,

„Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 2.

Jurga R., Firma Bűhler – światowym liderem w rozwoju przetwórstwa zbóż, „Przegląd Zbożowo-

Młynarski” 2006, nr 6.

Jurga R., Produkcja mąk pszennych o specjalnym przeznaczeniu, „Przegląd Zbożowo-Młynarski”

2006, nr 3.

Jurga R., Stosowanie systemu HACCP od 1 stycznia 2006 r. obowiązkowe. Stosowanie systemu

HACCP od stycznia 2006 r. obowiązkowe, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 3.

Jurga R., Struktura i stan przemysłu zbożowo-młynarskiego i paszowego, „Przegląd Zbożowo-

Młynarski” 2006, nr 8.

Jurga R., Wdrażanie postępu techniczno-technologicznego – warunkiem sprostania konkurencji na

krajowym i europejskim rynku, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 9.

Jurga R., Wpływ obciążenia mlewnika walcowego I i II śrutu na efektywność rozdrabniania ziarna

pszenicy, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 6.

Kerber D., Wszechstronność produkcji oraz wiodąca rola firmy PAVAN S.r.l. w technologii zbo-

żowych produktów śniadaniowych, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 6.

Kochańska J., Zarządzanie bezpieczeństwem żywności w normalizacji, „Przegląd Zbożowo-

Młynarski” 2006, nr 3.

Rothkaehl J., Nowe wymagania prawne Unii Europejskiej w 2006 roku, „Przegląd Zbożowo-

Młynarski” 2006, nr 2.

ALEKSANDER KASPRZYK

250

Sjödin R., Analizator Infratec

TM

1241 firmy FOSS idealnym partnerem w kontroli jakości w prze-

myśle zbożowo-młynarskim, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 9.

Tyburcy A., ATEX – zbiór przepisów dotyczących zgodności z dyrektywami 94/9/UE i 1999/92/UE,

„Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 6.

Zalewski K., Usuwanie ziaren porażonych mykotoksynami ważnym elementem procesu czyszcze-

nia pszenicy, „Przegląd Zbożowo-Młynarski” 2006, nr 6.

GUS
http://europa.eu.int/eur-lex/LexUriServ/site/pl
Materiały informacyjne Proorganika S.A. oraz www.proorganika.com.pl

Notka o autorze

dr inż. Aleksander Kasprzyk
Adiunkt w Katedrze Marketingu na Wydziale Ekonomii Uniwersytetu Rzeszow-
skiego. Zainteresowania naukowe: marketing jako element działań rynkowych
podmiotów, jakość – czynnik determinujący zachowania konsumentów i konku-
rencyjność rynkową podmiotów branży spożywczej, logistyka w przedsiębior-
stwach produkcyjnych.