19

Wstęp do I wydania

Komentarz zawiera wyjaśnienia do wszystkich ustaw regulują-
cych prawo do emerytury nabywane w systemie powszechnego
ubezpieczenia społecznego i ubezpieczenia społecznego rolników oraz
w systemie zaopatrzenia społecznego służb mundurowych. Pominięte
zostały natomiast przepisy komentowanych ustaw, które nie dotyczą
tego świadczenia, chyba że mają ogólne zastoso wanie, jak np. przepisy
dotyczące zasiłku pogrzebowego, dodatków do świadczeń lub postępo-
wania w sprawie przyznania świadczeń.

Autorki przyjęły metodę bezpośredniego ustosunkowania się do prze-
pisów – bez powtarzania ich treści, co wymaga od Czytelnika czytania
komentarza łącznie z treścią danego przepisu.

W Komentarzu omówiono przepisy regulujące prawo do emerytu ry
powszechnej zawarte w ustawie o emeryturach i rentach z  Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych (emerytura w podstawowym wieku
emerytalnym, emerytura w niższym wieku emerytalnym, emerytura
wcześniejsza, emerytura kolejowa i emerytura górnicza) oraz w ustawie
o emeryturach kapitałowych, które są drugą częścią emerytury zwanej
bazową, przysługującej z systemu ubezpieczenia społecznego, składają-
cej się z emerytury powszechnej i kapitałowej.

Komentarz uwzględnia również emerytury nauczycielskie przysłu-
gujące na podstawie ustawy Karta Nauczyciela, należące do systemu
ubezpieczenia społecznego, a także emerytury pomostowe i świadcze-
nia kompensacyjne dla nauczycieli zastępujące wygaszane emerytury
w niższym wieku emerytalnym i emerytury nauczycielskie, jakkolwiek
są to świadczenia o odrębnym charakterze niż emerytura.

Wstęp do I wydania

Oprócz emerytur z systemu powszechnego w Komentarzu zostały omó-
wione emerytury przysługujące na podstawie ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników, a także emerytury przysługujące z systemu
zaopatrzenia społecznego, tj. emerytury dla żołnierzy zawodowych
oraz funkcjonariuszy Policji i pozostałych służb podległych Ministrowi
Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Zasady nabycia prawa do wszystkich wymienionych rodzajów emerytu-
ry są powiązane z zasadami nabycia prawa do emerytury powszechnej
przez wzajemne uwzględnianie okresów ubezpieczenia i wysługi albo
poprzez dopuszczenie możliwości łączenia prawa do emerytury z po-
szczególnych systemów.

Autorki dokonały też wyboru orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego,
Sądu Najwyższego, sądów apelacyjnych oraz Naczelnego Sądu Admi-
nistracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych, których tezy
i zawarte w nich interpretacje uzupełniają wyjaśnienia przedstawione
w Komentarzu.

Komentarz przeznaczony jest dla szerokiego kręgu odbiorców – od osób
zainteresowanych własną sytuacją prawną po osoby, które zawodowo
zajmują się tą tematyką. W intencji Autorek Komentarz ma ułatwić Czy-
telnikowi zapoznanie się z całością problematyki prawa do emerytury
zawartej w różnych ustawach.

Komentarz uwzględnia ostatnie zmiany przepisów dotyczących prawa
do emerytury dokonane ustawą z 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych
ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecz-
nych (Dz.U. Nr 75, poz. 398), które weszły w życie z dniem 1  maja
2011 r.

21

Wprowadzenie

Przeprowadzona 12 lat temu reforma systemu emerytalnego dokonała
podziału ubezpieczonych na dwie grupy nabywające prawo do emery-
tury na różnych zasadach, zwanych umownie prawem do emerytury na
dotychczasowych zasadach i prawem do emerytury z filarów I i II.

Na dotychczasowych zasadach prawo do emerytury nabywają osoby
urodzone przed 1 stycznia 1949 r. Do roku 2018 będą one nabywały
prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym, a do roku
2014 mogą nabywać prawo do emerytury w niższym wieku emerytal-
nym i do wcześ niejszej emerytury oraz do emerytury kolejowej.

Prawo do emerytury na dotychczasowych zasadach mogły też nabywać
osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. Prawo to było jednak dla nich
ograniczone koniecznością spełnienia warunków nabycia prawa do
31 grudnia 2008 r. Jedyny wyjątek ustawodawca zrobił dla nauczycieli,
którzy do tej daty musieli spełnić warunek stażu, a warunek rozwiąza-
nia stosunku pracy może zostać spełniony także po tej dacie (ale przed
ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego). Nauczyciele mający
spełniony warunek stażu mogą zatem nadal przechodzić na emeryturę
nauczycielską (bez względu na wiek).

Nabycie prawa do emerytury na dotychczasowych zasadach oznacza
wyliczenie emerytury według formuły uwzględniającej tzw. kwotę
indywidualną (zależną od posiadanych okresów składkowych i nieskład-
kowych oraz indywidualnych zarobków ubezpieczonego), a także tzw.
kwotę stałą powiększającą kwotę indywidualną w tym większym stop-
niu, im jest ona niższa (z tego względu zwaną kwotą socjalną).

22

Wprowadzenie

Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które nie spełniły warunków na-
bycia prawa do emerytury w dotychczasowym systemie przed 1 stycznia
2009 r., nabywają od 1 stycznia 2009 r. prawo do emerytury określanej
jako emerytura z filarów I i II.

Emerytura w nowym systemie jest zależna bezpośrednio od przekaza-
nych do systemu składek.

W odniesieniu do ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r.
składka emerytalna (19,52% podstawy) jest kierowana do trzech
funduszy, tj. na konto indywidualne w FUS (12,22% podstawy), na sub-
konto konta indywidualnego w FUS (obecnie 5% podstawy) i na konto
w otwartym funduszu emerytalnym (obecnie 2,3% podstawy).

Emerytura z I filaru pochodzi ze składki kierowanej na konto indywi-
dualne w FUS i jest wyliczana przez podzielenie sumy zgromadzonych
na koncie składek przez liczbę określającą przeciętną długość życia dla
osoby w wieku przejścia na emeryturę. Formuła ta wskazuje, że im póź-
niej nastąpi przejście na emeryturę, tym będzie ona wyższa.

Emerytura kapitałowa (II filar) wyliczana jest z części składki, która jest
kierowana na subkonto, i z części składki kierowanej do otwartego fun-
duszu emerytalnego.

Emerytura kapitałowa występuje w postaci okresowej emerytury ka-
pitałowej (przysługującej tylko do osiągnięcia 65 lat) i dożywotniej
emerytury kapitałowej.

Kwota okresowej emerytury kapitałowej z części składki kierowanej
na subkonto zostanie wyliczona analogicznie jak kwota emerytury
z  I  filaru. Inaczej w odniesieniu do części składki emerytalnej kiero-
wanej do otwartego funduszu emerytalnego. Jest ona zamieniana na
tzw. jednostki rozrachunkowe, których suma (po zgłoszeniu wniosku
o emeryturę) zostanie skapitalizowana i będzie stanowić podstawę do
wyliczenia drugiej części okresowej emerytury kapitałowej. Dożywot-
nie emerytury kapitałowe zaczną być wyliczane od 2014 r.

Reforma nie pozostała bez wpływu na prawo do emerytury w systemie
ubezpieczenia rolników, a także w systemie zaopatrzenia społecznego
służb mundurowych.

Wprowadzenie

Prawo do emerytury rolniczej jest różnicowane w zależności od daty
urodzenia rolnika, co przekłada się na różnice w liczeniu stażu ubez-
pieczeniowego oraz inne zasady zbiegu prawa do emerytury rolniczej
z  prawem do emerytury nabytym na podstawie ustawy emerytalnej.

Szczególne trudności interpretacyjne mogą sprawiać przepisy obu
ustaw regulujących prawo do emerytury z systemu zaopatrzenia spo-
łecznego służb mundurowych. Ustawodawca różnicuje bowiem zasady
uwzględniania w wysłudze okresów składkowych i nieskładkowych od
daty wstąpienia do służby (przed lub po 1 stycznia 1999 r.), a nie od
daty urodzenia, którym to kryterium posługuje się ustawa emerytalna.

Przedstawiona w Komentarzu interpretacja przepisów została doko-
nana z uwzględnieniem teoretycznych założeń i konstrukcji prawnych
ubezpieczenia społecznego oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego i nie
zawsze jest zgodna ze stosowaną praktyką, także tą na korzyść ubez-
pieczonych. Krytykując dotychczasową praktykę, Autorki wskazują na
przyczynę tego stanu rzeczy, do których należy zaliczyć przede wszyst-
kim wady legislacji, takie jak: sprzeczność wewnętrzna przepisów,
niejasność sformułowań, luki prawne, niezgodność z ogólnymi zasada-
mi ubezpieczeń społecznych.

Autorki wyrażają nadzieję, że Komentarz ułatwi zrozumienie w gruncie
rzeczy dość skomplikowanych przepisów emerytalnych działających
jeszcze przez pewien czas dwutorowo oraz że wskazana interpretacja
będzie pomocna w stosowaniu tych przepisów nowego systemu emery-
talnego, co do których nie ma jeszcze ukształtowanego orzecznictwa.