MATEUSZ GNIAZDOWSKI*

Polityka Polski w Grupie Wyszehradzkiej

W polskiej polityce w Grupie Wyszehradzkiej od lat widoczne jest oscylo-

wanie miêdzy idealistycznym za³o¿eniem o posiadaniu naturalnych sojuszników
w regionie a realistyczn¹ konstatacj¹ trwa³oœci ró¿nic interesów, bêd¹c¹ czêsto
Ÿród³em pesymizmu. Ju¿ przed wejœciem do UE niektórzy obserwatorzy – tak¿e
w Polsce – wieœcili koniec wspó³pracy wyszehradzkiej. Jako cz³onek Unii Pol-
ska mia³aby zacz¹æ graæ w „innej lidze”, z du¿ymi pañstwami, nie zaprz¹taj¹c
sobie g³owy wzmacnianiem wspó³pracy œrodkowoeuropejskiej ani specy-
ficznymi interesami mniejszych partnerów w regionie. Podobne obawy pojawi³y
siê tak¿e po objêciu rz¹dów w Polsce przez koalicjê Platformy Obywatelskiej
i Polskiego Stronnictwa Ludowego w listopadzie 2007 r. Rz¹d Donalda Tuska
zadeklarowa³ wolê kontynuacji wspó³pracy w Europie Œrodkowej, ale demon-
strowa³ przede wszystkim „nowe otwarcie” na wspó³pracê z du¿ymi pañstwami
UE, zw³aszcza z Francj¹ i Niemcami.

Wzrost potencja³u koalicyjnego

Dla dyplomacji polskiej wyzwaniem sta³o siê budowanie pozycji Polski jako

istotnego partnera du¿ych pañstw UE, a zarazem ugruntowywanie miejsca kraju
w regionie z wykorzystaniem struktur wspó³pracy wyszehradzkiej. Wspó³praca
ta okaza³a siê przydatna w obliczu istotnych problemów, z jakimi przysz³o siê
zmierzyæ rz¹dowi premiera Donalda Tuska. Grupa Wyszehradzka sta³a siê
trzonem skutecznych koalicji m³odszych sta¿em pañstw cz³onkowskich Unii.
Pod tym wzglêdem rz¹dowi Tuska uda³o siê realizowaæ to, do czego nawo³ywali
politycy poprzedniego rz¹du (wspó³)tworzonego przez Prawo i Sprawiedliwoœæ,
a tak¿e prezydent Lech Kaczyñski, który zgin¹³ 10 kwietnia 2010 r. w kata-
strofie lotniczej pod Smoleñskiem

1

. Polska stara³a siê wówczas konstruowaæ

koalicje „s³abych” przeciw dyktatowi wielkich, ale partnerzy regionalni

Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2011

149

*

dr Mateusz Gniazdowski – kierownik Zespo³u Œrodkowoeuropejskiego w Oœrodku Studiów
Wschodnich.

1

W zwi¹zku z katastrof¹ w Smoleñsku we wszystkich pañstwach Grupy Wyszehradzkiej og³o-
szono ¿a³obê narodow¹, a na uroczystoœci pogrzebowe polskiej pary prezydenckiej w Krakowie
przybyli ich najwy¿si przedstawiciele.

przewa¿nie nie byli zainteresowani udzia³em w sporach z wielkimi pañstwami
(szczególnie z Niemcami) pod jej przywództwem. Dopiero gdy Polska, zamiast
ostentacyjnie przeciwstawiaæ siê tandemowi Berlin–Pary¿, zadeklarowa³a wolê
wspó³dzia³ania i wspierania integracji europejskiej, budowanie koalicji pañstw
regionu, umiejêtnie wpisuj¹cych swój interes w interes ca³ej UE, sta³o siê pol-
skim atutem, a tak¿e coraz bardziej atrakcyjn¹ formu³¹ dla partnerów z Grupy
Wyszehradzkiej. Rewitalizacja wspó³pracy w Europie Œrodkowej w du¿ej mie-
rze wynika³a wiêc z poprawy polskich zdolnoœci koalicyjnych w Unii. Sprzyja³o
temu tak¿e polskie przewodnictwo w Grupie Wyszehradzkiej (lipiec 2008 r. –
czerwiec 2009 r.), podczas którego Polska zwraca³a uwagê na koniecznoœæ
usprawnienia mechanizmów wspó³pracy, precyzyjn¹ koordynacjê oraz „pog³ê-
bienie kooperacji w zakresie polityk sektorowych”. Chcia³a te¿ wiêkszej
spójnoœci dzia³añ pañstw wyszehradzkich w UE i wzmocnienia wspó³pracy
z otoczeniem pozaunijnym. Uda³o siê rozwin¹æ elastyczn¹ formu³ê „Grupa
Wyszehradzka plus” – z udzia³em innych pañstw, przede wszystkim z Bu³gari¹
i Rumuni¹. Bardzo wa¿na dla rz¹du Donalda Tuska by³a budowa szerokiej
koalicji w trakcie prac nad pakietem energetyczno-klimatycznym UE, który
zosta³ przyjêty w grudniu 2008 r. Wyzwaniem dla polskiego przewodnictwa
w Grupie Wyszehradzkiej by³o wsparcie prezydencji czeskiej w Radzie UE
(pierwsza po³owa 2009 r.), której program by³ w ogromnym stopniu zbie¿ny
z interesami Polski. Polska – przewodz¹c w Grupie Wyszehradzkiej pod has³em
„Solidarni w regionie – razem dla demokracji” – stara³a siê wspieraæ prezy-
dencjê, sprzeciwiaæ siê pomniejszaniu jej roli oraz has³om protekcjonistycznym,
a tak¿e blokowaæ tendencje do odchodzenia od zasad wspólnego rynku

2

.

Koniunktura dla Polski w Grupie Wyszehradzkiej

W drugiej po³owie roku 2009 i pierwszej po³owie roku 2010 przewodnictwo

w Grupie Wyszehradzkiej sprawowa³y Wêgry, po których roczne przewod-
nictwo przejê³a S³owacja. By³ to okres sporego zainteresowania partnerów roz-
wojem wspó³pracy wyszehradzkiej. Znalaz³a siê ona na eksponowanym miejscu
w dokumentach programowych rz¹dów Czech, S³owacji i Wêgier. Pewne zna-
czenie mia³ równie¿ fakt, ¿e we wszystkich pañstwach wyszehradzkich rz¹dzi³y
koalicje centroprawicowe (w wyniku czego np. wspó³praca tych ugrupowañ
w ramach Europejskiej Partii Ludowej wzmocni³a starania rz¹dów o silniejsz¹

150

Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2011

Mateusz Gniazdowski

2

Zob. np. Wspólne stanowisko pañstw Grupy Wyszehradzkiej, krajów ba³tyckich, Bu³garii
i Rumunii, 01.03.2009 – www.kprm.gov.pl.

reprezentacjê pañstw Europy Œrodkowej w Europejskiej S³u¿bie Dzia³añ Ze-
wnêtrznych).

Na pozycjê Polski w regionie w istotny sposób wp³ynê³y dobre wyniki

gospodarcze, szczególnie na tle wielu innych pañstw, zmagaj¹cych siê ze skut-
kami kryzysu finansowego. Polska gospodarka, najwiêksza w Europie
Œrodkowej, ze wzrostem PKB w 2010 r. w wysokoœci 3,8%, by³a atrakcyjnym
partnerem dla po³udniowych s¹siadów. Obroty handlowe ze S³owacj¹, Wêgrami
i Czechami z nawi¹zk¹ odrabi³y kryzysowy spadek w 2009 r. W roku 2010
osi¹gnê³y wartoœæ blisko 20 mld euro. Eksport do Polski pomaga³ po³udniowym
s¹siadom ³agodziæ skutki s³abn¹cej koniunktury w innych pañstwach Unii
i ograniczyæ rozmiary uzale¿nienia od dostaw do Niemiec (co jest wa¿nym
celem np. czeskiej strategii rozwoju eksportu). Z tego samego wzglêdu rozwój
handlu z partnerami wyszehradzkimi jest korzystny dla Polski. W 2010 r.
wartoœæ polskiego eksportu na S³owacjê wzros³a a¿ o 45%, osi¹gaj¹c wed³ug
GUS wartoœæ 3,25 mld euro. Dziêki temu kraj ten awansowa³ na dziesi¹te
miejsce wœród polskich rynków eksportowych, plasuj¹c siê tu¿ za Wêgrami, do
których Polska eksportowa³a towary o wartoœci 3,4 mld euro. Najwa¿niejsze
znaczenie gospodarcze dla Polski wœród pañstw Grupy Wyszehradzkiej maj¹
jednak Czechy, które w 2010 r. pod wzglêdem wysokoœci obrotów sta³y siê
czwartym polskim partnerem handlowym w UE (po Niemczech, W³oszech
i Francji). Do lutego 2011 r. obroty polsko-czeskie wzros³y rok do roku o 31,2%
i wynios³y 13,66 mld euro

3

. Czechy s¹ te¿ istotnym partnerem inwestycyjno-

-kapita³owym w strategicznych ga³êziach gospodarki. Polski koncern PKN
Orlen jest w³aœcicielem najwiêkszej czeskiej spó³ki naftowej Unipetrol i ma
wiêkszoœæ udzia³ów w czeskich rafineriach. Z kolei w polskiej energetyce siln¹
pozycjê ma czeski koncern ÈEZ (w³aœciciel elektrowni Skawina i Elcho), który
w 2010 r. przejawia³ zainteresowanie kolejnymi akwizycjami na polskim rynku.

W 2010 r. Polska d¹¿y³a do zbli¿enia swojego stanowiska z partnerami

z Grupy Wyszehradzkiej przede wszystkim w sprawach europejskich. Zasto-
sowa³a w tym celu m.in. nowe mechanizmy konsultacyjne. Zainicjowa³a (wraz
z Wêgrami) telekonferencje ministrów spraw zagranicznych pañstw wysze-
hradzkich oraz Bu³garii i Rumunii przed posiedzeniami Rady UE

4

. Sprawdzi³ siê

te¿ mechanizm roboczych spotkañ premierów pañstw przed posiedzeniami Rady

Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2011

151

Polityka Polski w Grupie Wyszehradzkiej

3

Informator ekonomiczny o krajach œwiata. Republika Czeska – www.msz.gov.pl.

4

Np. Telekonferencja ministra Rados³awa Sikorskiego z ministrami spraw zagranicznych pañstw
Grupy Wyszehradzkiej, Bu³garii i Rumunii, 22.01.2010 – www.msz.gov.pl.

Europejskiej. Pozwala³o to na bie¿¹co definiowaæ wspólne interesy i zg³aszaæ
wspólne stanowisko w UE, np. w kwestii planów harmonizacji podatków, zmian
w Pakcie stabilnoœci i wzrostu czy te¿ wspólnego postulatu dotycz¹cego potrze-
by uwzglêdnienia kosztów reform systemów emerytalnych w wyliczeniach
d³ugu publicznego.

Wspó³praca wyszehradzka nabra³a dynamiki szczególnie w dziedzinach,

które s¹ dla Polski istotne i bêd¹ priorytetami polskiej prezydencji w Radzie UE
w drugiej po³owie 2011 r. S¹ to: bezpieczeñstwo energetyczne, wschodnie
s¹siedztwo UE oraz ramy finansowe UE na lata 2014–2020, a tak¿e wa¿na dla
partnerów Polski z Grupy Wyszehradzkiej problematyka Ba³kanów Zachodnich,
która mia³a zaj¹æ wysokie miejsce w kalendarzu polskiej prezydencji w Radzie
Unii Europejskiej.

Bezpieczeñstwo energetyczne

Wydarzeniem, które zapocz¹tkowa³o prze³om we wspó³pracy wyszehradz-

kiej w sferze bezpieczeñstwa energetycznego, by³ rosyjsko-ukraiñski konflikt
gazowy na pocz¹tku 2009 r. Doprowadzi³ on do wstrzymania dostaw surowca
przez Ukrainê do Unii. Jego skutki dotkliwie odczu³a S³owacja, ale dziêki m.in.
solidarnym dzia³aniom Czech i Polski uda³o siê stosunkowo szybko zorga-
nizowaæ awaryjne dostawy. Polsce by³o ³atwiej przekonywaæ partnerów z Grupy
Wyszehradzkiej do swojej wizji zagro¿eñ i wyzwañ dla bezpieczeñstwa
energetycznego. Kryzys nadszarpn¹³ reputacjê dostawcy i os³abi³ efektywnoœæ
rosyjskiej strategii wygrywania regionalnych podzia³ów. Zmobilizowa³ S³owa-
cjê i Wêgry, które dotychczas deklarowa³y zaufanie do wschodniego kierunku
dostaw, do intensyfikacji zabiegów o poprawê powi¹zañ infrastrukturalnych
i uniezale¿nienie siê od rosyjskiego surowca.

Podczas polskiego przewodnictwa w Grupie Wyszehradzkiej nawi¹zano

regularny dialog na temat kwestii energetycznych i powo³ano grupê wysokiego
szczebla do spraw bezpieczeñstwa energetycznego. Prze³omowe znaczenie dla
rozwoju wspó³pracy w dziedzinie infrastruktury energetycznej mia³ regionalny
szczyt w rozszerzonej formule Grupa Wyszehradzka plus, który odby³ siê
w marcu 2010 r. w Budapeszcie

5

. Realizacja jego postanowieñ przyczyni³a siê

do uzyskania wsparcia UE dla rozbudowy gazowych po³¹czeñ miêdzysyste-
mowych. Ruszy³y prace zwi¹zane z budow¹ interkonektorów w ramach kory-
tarza gazowego Pó³noc–Po³udnie, wa¿nego z punktu widzenia dywersyfikacji

152

Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2011

Mateusz Gniazdowski

5

Declaration of the Budapest V4+ Energy Security Summit – www.visegradgroup.eu.

szlaków i zwiêkszenia konkurencji na œrodkowoeuropejskim rynku gazu. Dziêki
po³¹czeniom z s¹siadami terminal LNG w Œwinoujœciu powstaje jako inwestycja
o znaczeniu regionalnym, a ³¹czniki miêdzysystemowe z Czechami (budowany)
i S³owacj¹ (planowany) mog¹ byæ wykorzystane tak¿e do eksportu gazu niekon-
wencjonalnego z Polski.

Wieloletnie ramy finansowe Unii Europejskiej

Polityka spójnoœci UE to dla Polski jeden z najwa¿niejszych tematów

wspó³pracy wyszehradzkiej i g³ówne wyzwanie w zwi¹zku z negocjacjami
dotycz¹cymi wieloletnich ram finansowych Unii. Pañstwa wyszehradzkie s¹ dla
Polski cennym partnerem jako beneficjenci netto dwóch najwiêkszych pozycji
bud¿etowych UE – wspólnej polityki rolnej i polityki spójnoœci. Dlatego Polska
stara³a siê wspó³dzia³aæ z nimi na rzecz wsparcia „du¿ego” bud¿etu UE, w³¹cza-
j¹c do wspó³pracy Bu³gariê, Rumuniê i inne kraje. Polska wraz z partnerami
z Grupy Wyszehradzkiej sprzeciwi³a siê pomys³om sektoryzacji polityki spój-
noœci. Zabiega³a przy tym o utrzymanie tej polityki jako instrumentu rozwoju
ca³ej Unii. Wskazywa³a, ¿e chodzi o politykê rozwojow¹, dziêki której realizo-
wane s¹ cele zawarte w strategii „Europa 2020”, a nie „pomoc dla biednych”.
W interesie ca³ej Grupy Wyszehradzkiej i we wspó³pracy z partnerami regional-
nymi promowa³a politykê spójnoœci jako sprawdzony sposób zarz¹dzania
rozwojem oraz Ÿród³o korzyœci tak¿e dla p³atników netto (choæby w zwi¹zku ze
zwiêkszonym eksportem do pañstw beneficjentów). Stara³a siê przy tym
wspó³pracê wyszehradzk¹ wykorzystywaæ w taki sposób, aby nie tworzyæ wra-
¿enia krucjaty „nowych” przeciwko „starym” cz³onkom UE, ale raczej wpisy-
waæ obiektywny interes pañstw regionu w szerzej rozumiane potrzeby
zwiêkszenia spójnoœci i konkurencyjnoœci Unii. Na pocz¹tku ogólnoeuropejskiej
debaty dotycz¹cej wieloletnich ram finansowych pañstwa wyszehradzkie sta³y
siê naturalnym sprzymierzeñcem Polski i pierwszym partnerem w dyskusji,
która mo¿e siê przyczyniæ do zminimalizowania ró¿nic stanowisk.

Wspó³pracy wyszehradzkiej na rzecz utrzymania rangi polityki spójnoœci

towarzyszy³y jednak pewne rozbie¿noœci dotycz¹ce wielkoœci bud¿etu UE
(wstrzemiêŸliwe stanowisko Czech, które dogmatycznie przychyli³y siê do okre-
œlenia jego pu³apu na poziomie 1% PKB) czy te¿ struktury przychodów do
bud¿etu (Polska, sceptyczna wobec zwiêkszania jego finansowania na podstawie
wskaŸnika dochodu narodowego brutto, chcia³aby rozwijaæ autonomiczne
Ÿród³a finansowania, czego nie popiera³y Czechy i S³owacja). Kontrowersje
wzbudzi³o zw³aszcza poparcie przez Czechy stanowiska Wielkiej Brytanii
w sprawie zamro¿enia bud¿etu jednorocznego. Zosta³o ono potraktowane jako

Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2011

153

Polityka Polski w Grupie Wyszehradzkiej

zwiastun opuszczenia przez Czechy grupy przyjació³ polityki spójnoœci. W toku
konsultacji uda³o siê uzyskaæ od czeskich partnerów zapewnienie o gotowoœci
dalszej wspó³pracy na rzecz ambitnej polityki spójnoœci. Wydarzenie to œwiad-
czy³o jednak o potrzebie wzmocnienia przez Polskê – najwiêkszego beneficjenta
œrodków unijnych – regionalnego dialogu o przysz³ych unijnych ramach
finansowych. Zadaniem polskiej dyplomacji i sprawdzianem jej skutecznoœci
pozostanie takie oddzia³ywanie na partnerów wyszehradzkich – w tym
zw³aszcza na Czechy – aby podtrzyma³y poparcie dla nale¿ytego finansowania
dzia³añ kohezyjnych w przysz³ych bud¿etach unijnych.

Pewne rozbie¿noœci, czêsto natury ideologicznej, uwidoczni³y siê tak¿e

w ogólnym podejœciu do finansowania wspólnej polityki rolnej, ale przewa¿a³a
pragmatyczna wspó³praca. Mimo ró¿nic w strukturze rolnictwa pañstw wy-
szehradzkich uda³o im siê stworzyæ szersz¹ koalicjê na rzecz poprawy zasad
ustalania wysokoœci dop³at bezpoœrednich dla rolników z nowych pañstw
cz³onkowskich Unii. Polski minister rolnictwa ju¿ w 2009 r. rozpocz¹³ zabiegi
o zmianê kryteriów alokacji œrodków w ramach I filaru wspólnej polityki rolnej
i odejœcie od kryteriów powi¹zanych z „historycznym” poziomem produkcji.
Polska w 2009 r. uzyska³a poparcie pañstw wyszehradzkich oraz Rumunii
i Bu³garii, które zosta³o doprecyzowane w deklaracji przyjêtej w Bratys³awie
w listopadzie 2010 r. Osi¹gniêcie porozumienia w sprawie p³atnoœci
bezpoœrednich opartych na obiektywnych kryteriach zosta³o nastêpnie wpisane
do celów prezydencji wêgierskiej i polskiej w Radzie UE w 2011 r.

Wspó³praca na rzecz wschodniego s¹siedztwa Unii Europejskiej

Tradycyjnym priorytetem polskiej polityki zagranicznej jest wspomaganie

pañstw Europy Wschodniej, zw³aszcza Ukrainy, w procesie ich zbli¿ania do
struktur œwiata zachodniego. Polska nie zdecydowa³a siê zg³osiæ inicjatywy
powo³ania Partnerstwa Wschodniego wraz z partnerami z Grupy Wyszehradz-
kiej (b¹dŸ jako pomys³u wyszehradzko-szwedzkiego), ale przeszli oni nad tym
do porz¹dku dziennego i czynnie wspierali rozwój Partnerstwa, wpisuj¹c je do
priorytetów swojej polityki zagranicznej. W lutym 2010 r. odby³o siê w Buda-
peszcie posiedzenie ministrów spraw zagranicznych pañstw wyszehradzkich
oraz przedstawicieli Szwecji, Hiszpanii, Belgii oraz Litwy, £otwy, Estonii i Ko-
misji Europejskiej z przedstawicielami szeœciu pañstw wschodnioeuropejskich
objêtych Partnerstwem. Grupa popar³a wówczas pomys³ zorganizowania
spotkania ministrów spraw zagranicznych Partnerstwa w Warszawie w maju

154

Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2011

Mateusz Gniazdowski

2010 r. Zapowiedziano te¿ wspólne wsparcie dla Partnerstwa podczas prezy-
dencji wêgierskiej i polskiej w Radzie UE

6

.

Wyszehradzkie okno na Ba³kany Zachodnie

Polska wspiera europejskie i transatlantyckie aspiracje pañstw Ba³kanów

Zachodnich, natomiast dla pozosta³ych pañstw Grupy Wyszehradzkiej jest to
priorytet. Wzrost zaanga¿owania Grupy Wyszehradzkiej na Ba³kanach nie sta-
nowi jednak konkurencji dla wymiaru wschodniego polskiej polityki, lecz
pozytywnie wp³ywa na wspó³pracê pañstw Grupy, przys³uguj¹c siê realizacji
polskich interesów. Wzmocnienie ba³kañskiego wektora wspó³pracy wysze-
hradzkiej w 2010 r. by³o naturalne w zwi¹zku z przewodnictwem Wêgier
i S³owacji w Grupie. Region ten bêdzie dla Polski wa¿ny tak¿e w zwi¹zku
z przejêciem prezydencji w Radzie UE od Wêgier i ze spodziewanym zakoñ-
czeniem negocjacji akcesyjnych przez Chorwacjê.

Œrodkowoeuropejska solidarnoœæ, tak¿e na forum UE, wymaga co najmniej

¿yczliwoœci wobec zaanga¿owania Grupy Wyszehradzkiej we wsparcie d¹¿eñ
integracyjnych Ba³kanów Zachodnich. Choæ Ba³kany nie by³y priorytetem
polskiego przewodnictwa w Grupie, Polska podejmowa³a tak¿e dzia³ania na rzecz
pañstw tego regionu (np. w kwestii liberalizacji ruchu wizowego). Wraz
z partnerami z Grupy zadeklarowa³a, ¿e bêdzie wspieraæ europejskie aspiracje
pañstw Ba³kanów Zachodnich podczas swojej prezydencji w Unii

7

. Trudno by³o

jednak Polsce koordynowaæ konkretne dzia³ania pomocowe (co zapowiedzieli
ministrowie Grupy Wyszehradzkiej w paŸdzierniku 2009 r. w Budapeszcie), skoro
w bud¿ecie na 2010 r. polska pomoc rozwojowa dla pañstw ba³kañskich zosta³a
ograniczona do symbolicznej kwoty 200 tys. z³. Polska poza kontyngentem
wojskowym i policyjnym w Kosowie nie dysponuje na Ba³kanach Zachodnich
istotnym w³asnym instrumentarium, dlatego wspó³praca wyszehradzka na rzecz
Ba³kanów pozwala jej poœrednio zaznaczyæ swoj¹ aktywnoœæ w tym regionie.

Aktywnoœæ Grupy Wyszehradzkiej na Ba³kanach jest wa¿na tak¿e w kon-

tekœcie powstaj¹cej strategii UE dla regionu Dunaju, zainicjowanej przez
Austriê i Rumuniê z udzia³em krajów uczestnicz¹cych we wspó³pracy du-
najskiej. Strategia ma obj¹æ te¿ pañstwa Ba³kanów Zachodnich, Mo³dawiê

Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2011

155

Polityka Polski w Grupie Wyszehradzkiej

6

Joint

Statement

of

the

Foreign

Ministers

of

the

Visegrad

Group,

2.03.2010 –

www.visegradgroup.eu.

7

Zob. The Visegrad Group Stands Ready to Promote the Integration of the Western Balkans,
06.10.2009 – www.visegradgorup.eu.

i obwody zachodniej Ukrainy. Polsce nie uda³o siê przekonaæ partnerów do
nadania tej koncepcji charakteru œrodkowoeuropejskiego i rozszerzyæ powsta-
j¹cego makroregionu UE o Polskê.

Bezpieczeñstwo i obronnoœæ

W pracach nad now¹ Koncepcj¹ strategiczn¹ NATO, przyjêt¹ w listopadzie

2010 r., pañstwa Grupy Wyszehradzkiej by³y naturalnymi partnerami. Zale¿a³o
im na zagwarantowaniu, ¿e Sojusz pozostanie przede wszystkim organizacj¹
obronn¹, stale weryfikuj¹c¹ plany reagowania na zagro¿enia. W NATO pañstwa
wyszehradzkie tradycyjnie œciœle ze sob¹ wspó³pracuj¹ i nawet w okresie wi-
docznych ró¿nic w podejœciu do Rosji wspiera³y ambicje cz³onkowskie Ukrainy
i Gruzji oraz by³y orêdownikami utrzymywania œcis³ych wiêzi transatlantyckich.
Wojna rosyjsko-gruziñska w 2008 r. znów uwidoczni³a pewne ró¿nice stanowisk
(szczególnie prezydentów) wobec Rosji, niemniej dzia³ania podjête przez rz¹dy
tych pañstw by³y w tej kwestii na tyle zbie¿ne, ¿e trudno uznaæ, i¿ by³ to stress
test, którego Grupa Wyszehradzka nie zda³a.

Ani percepcja wojny w Gruzji, ani potrzeby ekspedycyjne NATO, ani

ambicje rozwijania wojskowych zdolnoœci UE nie wygenerowa³y jednak impul-
su, który sk³oni³by Grupê Wyszehradzk¹ do nawi¹zania wspó³pracy, tworz¹cej
istotn¹ wartoœæ dodan¹ w postaci wzrostu potencja³u obronnego pañstw regionu.
Partnerzy Polski z Grupy Wyszehradzkiej znacznie zredukowali w ostatnich
latach swoje zdolnoœci obronne, a problemy ich si³ zbrojnych pog³êbi³ dodat-
kowo kryzys finansowy. W tym czasie coraz czêœciej zaczê³y siê pojawiaæ
oczekiwania, ¿e Polska, pod¹¿aj¹c za przyk³adem nordyckim, zacznie rozwijaæ
z partnerami regionaln¹ wspó³pracê wojskow¹. W Polsce uznano jednak, ¿e na
tym etapie rozwój wspó³pracy regionalnej nie sk³oni partnerów do wyraŸnego
podniesienia ich zdolnoœci obronnych. W zwi¹zku z ich powœci¹gliwym stano-
wiskiem, niewykraczaj¹cym poza ogólne deklaracje, powa¿ne zaanga¿owanie
Polski w takie dzia³ania musia³oby siê wi¹zaæ z przejêciem przez ni¹ wiêkszej
odpowiedzialnoœci za zdolnoœci obronne regionu.

Rozwój wspó³pracy wojskowej z pañstwami wyszehradzkimi ma istotne

znaczenie w zwi¹zku z zapowiedzianym priorytetem prezydencji polskiej
w Radzie UE, dotycz¹cym pog³êbienia wspó³pracy UE w dziedzinie obronnoœci
oraz zapewnienia partnerstwa i komplementarnoœci z NATO. Jest to wa¿ne
choæby ze wzglêdu na zamierzane ju¿ od 2007 r. powo³anie wyszehradzkiej
grupy bojowej UE, która mo¿e siê okazaæ atutem w pilota¿owej implementacji
nowych rozwi¹zañ w zakresie wspólnej polityki bezpieczeñstwa i obrony,

156

Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2011

Mateusz Gniazdowski

rozwijanych we wspó³pracy z Niemcami i Francj¹. Byæ mo¿e impulsem do
wiêkszego zaanga¿owania partnerów wyszehradzkich mog³yby siê staæ przy-
gotowania do æwiczeñ poligonowych Si³ odpowiedzi Sojuszu (NATO Response
Force) w Europie Œrodkowej, przewidzianych na 2013 rok.

Ocena i perspektywy

Wspó³praca wyszehradzka – mimo swoich ograniczeñ – okaza³a siê najbar-

dziej efektywn¹ regionaln¹ platform¹ artykulacji polskich interesów, szczególnie
w Unii Europejskiej. Wraz ze zdobywaniem doœwiadczenia z funkcjonowania
w Unii nie tylko nie straci³y na znaczeniu koalicje Grupa Wyszehradzka plus,
ale i nast¹pi³a wrêcz poprawa ich efektywnoœci. Dowodzi to, ¿e nowe pañstwa
UE ³¹cz¹ równie¿ „wspólne, wymierne, twarde interesy w Unii Europejskiej”

8

.

Choæ Polska pokaza³a, ¿e potrafi wspó³pracowaæ w innych konstelacjach (np. ze
Szwecj¹), minister spraw zagranicznych Rados³aw Sikorski przyzna³, ¿e „Grupa
Wyszehradzka plus inne pañstwa to struktura, która najbardziej siê sprawdza”

9

.

W interesie Polski le¿y, aby – szczególnie w zwi¹zku ze zbli¿aj¹c¹ siê

prezydencj¹ w Radzie UE – zabiegaæ o synergiczn¹ wspó³pracê na rzecz
Partnerstwa Wschodniego. Warto zadbaæ o zacieœnienie wspó³pracy na tym polu
w Grupie Wyszehradzkiej. Du¿¹ rolê mo¿e tu odegraæ Republika Czeska, która
bêdzie przewodniczyæ Grupie podczas polskiej prezydencji w Radzie UE
w 2011 r. Czechy s¹ szczególnie zainteresowane udzia³em w rozwoju tej inicja-
tywy i s¹ widoczne w pañstwach wschodniego s¹siedztwa (np. w Mo³dawii),
podobnie zreszt¹ jak pozosta³e kraje wyszehradzkie, które skutecznie wynajduj¹
„nisze” dla swojej polityki i osi¹gaj¹ we wschodnim s¹siedztwie rezultaty
doceniane zarówno przez te pañstwa, jak i partnerów unijnych. Polska, która
zaczê³a postrzegaæ Rosjê jako „europeizuj¹cego siê partnera strategicznego”

10

,

mog³aby te¿ wiêcej uwagi poœwiêciæ przybli¿aniu swojej polityki regionalnym
partnerom i po³o¿yæ nacisk na budowanie regionalnego konsensusu w podejœciu
do Rosji. Spójny pogl¹d pañstw wyszehradzkich tak¿e w tej kwestii sprzyja³aby
wypracowywaniu stanowiska Unii.

Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2011

157

Polityka Polski w Grupie Wyszehradzkiej

8

Informacja ministra spraw zagranicznych o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2009 r.
– http://orka2.sejm.gov.pl.

9

Biuletyn z posiedzenia Komisji Spraw Zagranicznych (nr 161), nr 3632/VI kad., 7.04.2010 r.
– http://orka.sejm.gov.pl.

10

Notatka ze wspólnego posiedzenia Komisji Spraw Zagranicznych oraz Komisji Spraw Unii
Europejskiej (nr 121/110), 14.07.2010 – www.senat.gov.pl.

Elastyczna wspó³praca wyszehradzka nie tylko nie przeszkadza Polsce

uczestniczyæ w sojuszach „o zmiennej geometrii” w UE, ale i wzmacnia polski
g³os w kontaktach z du¿ymi partnerami w Unii. Trudno jednak siê spodziewaæ,
¿e Polska bêdzie szczególnie podkreœlaæ œrodkowoeuropejskie aspekty wspó³-
pracy podczas w³asnej prezydencji w Radzie UE. Solidarnoœæ regionalna prze-
jawia siê w przygotowaniach do unijnej prezydencji i w jej wspieraniu,
natomiast ju¿ podczas przewodniczenia Radzie UE wspó³dzia³aniu regional-
nemu nie s³u¿y zarówno status „bezstronnego rozjemcy“, jak i wzglêdy orga-
nizacyjne. Przygotowuj¹c siê do prezydencji polska dyplomacja interesy
regionu wplata w korzyœci ogólnoeuropejskie, zabiegaj¹c zarazem o to, aby
prezydencja mia³a jak najlepsze kontakty z du¿ymi pañstwami Unii. Wiary-
godnoœæ i skutecznoœæ Grupy Wyszehradzkiej w UE bêdzie zale¿eæ od tego, na
ile ugrupowanie to bêdzie promotorem rozwi¹zañ, które bêd¹ przekonuj¹ce
dziêki uwzglêdnianiu interesu UE jako ca³oœci. Pod tym wzglêdem rok 2011
– okres prezydencji wêgierskiej i polskiej – bêdzie wiêc dla Polski bardziej
„unijnym” rokiem w œrodkowoeuropejskiej polityce ni¿ œrodkowoeuropejskim
rokiem w Unii Europejskiej.

158

Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2011

Mateusz Gniazdowski