04 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Mieczysław Janik

Posługiwanie się dokumentacją techniczną
321[04]O1.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Urszula Malinowska
mgr inż. Ewa Walasek

Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł

Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[04]O1.04,

„Posługiwanie si

dokumentacją techniczn

”, zawartego w programie nauczania dla zawodu

technik pszczelarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Materiały stosowane w technice rolniczej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych pojęciach

i problemach związanych z techniką i dokumentacją techniczną.

W poradniku znajdziesz:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych
celów kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

321[04].O1

Podstawy zawodu

321[04].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

321[04].O1.02

Charakteryzowanie produkcji roślinnej i zwierzęcej

321[04].O1.05

Stosowanie przepisów ruchu

drogowego

321[04].O1.03

Charakteryzowanie maszyn i urządzeń do produkcji

roślinnej, zwierzęcej i pasiecznej

321[04].O1.04

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

321[04].O1.06

Stosowanie technik kierowania

ciągnikiem rolniczym i wykonywanie

czynności kontrolno-obsługowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

stosować jednostki układu SI,

–

przeliczać jednostki,

–

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu statyki, dynamiki i kinematyki, takimi
jak: masa, siła, prędkość, energia,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

posiadać podstawowe wiadomości z geometrii,

–

użytkować komputer,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

sporządzić schematy i proste rysunki techniczne,

–

odczytać schematy i rysunki techniczne,

–

skorzystać z dokumentacji technicznej,

–

zidentyfikować symbole literowe znajdujące się na sprzęcie rolniczym i pasiecznym.

–

rozróżnić podstawowe materiały stosowane w technice,

–

określić właściwości stali, żeliwa, aluminium, miedzi, ołowiu, drewna, gumy, skóry,
i tworzyw sztucznych,

–

określić zastosowanie materiałów w konstrukcji narzędzi, maszyn oraz urządzeń
rolniczych i pasiecznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy i technika wykonywania rysunku technicznego

4.1.1. Materiał nauczania

Rodzaje rysunków technicznych

Umiejętność posługiwania się rysunkiem technicznym jest bardzo ważna dla przyszłych

techników. Będą oni bowiem mieli do czynienia z literaturą techniczną oraz wykonywaniem
i odczytywaniem różnego rodzaju dokumentacji technicznej. Znajomość zasad prawidłowego
wykonywania różnego rodzaju rysunków technicznych, a także umiejętność ich czytania
będzie bardzo pomocna w pracy zawodowej.

Rysunek techniczny jest graficznym sposobem przedstawiania maszyn i urządzeń lub

ich części składowych. Umożliwia on przekazanie w sposób zwięzły i prosty myśli naukowo-
technicznej, zastępuje słowny opis maszyn, części, przedmiotów, wyraża ich kształty,
wielkości, budowę i sposób wykonania; wyjaśnia także działanie mechanizmów i maszyn.

Rysunek jest najbardziej uniwersalnym środkiem wyrażania i przekazywania myśli, gdyż

nie wymaga znajomości języka, jakim posługują się osoby mające odebrać zawarte w rysunku
informacje.

Rysunki techniczne są zamieszczane w instrukcjach obsługi maszyn i ciągników

rolniczych, w katalogach części zamiennych i innych publikacjach. Prawidłowe odczytanie
treści tych rysunków umożliwia szybkie uzyskanie pełnych informacji o przedstawionym na
rysunku przedmiocie. w czasie pracy może być także często potrzebne wykonanie szkicu,
planu sytuacyjnego lub rysunku.

Z rysunkiem budowlanym technik może mieć do czynienia przy odczytywaniu projektów

architektoniczno-budowlanych i technologicznych, a także przy projektowaniu różnego
rodzaju rozwiązań funkcjonalnych w gospodarstwie.

Opanowanie techniki kreślenia rysunków technicznych wymaga zarówno wiedzy

teoretycznej, jak i umiejętności oraz wprawy w rysowaniu i szkicowaniu.

Zależnie od sposobu przedstawiania rozróżnia się następujące zasadnicze rodzaje

rysunków technicznych:
–

rysunek, tzn. przedstawienie przedmiotu przy zastosowaniu określonej podziałki za
pomocą przyborów kreślarskich,

–

szkic, to jest przedstawienie przedmiotu odręcznie, będące zazwyczaj podstawą do
wykonania rysunku,

–

schemat, który jest uproszczonym przedstawieniem zasady działania, budowy maszyny
lub mechanizmu,

–

plan, tzn. przedstawienie rozmieszczenia maszyn i urządzeń.
W zależności od sposobu rzutowania przedmiotu na arkusz rysunkowy rysunki mogą

być:
–

rzutowe, tzn. przedstawiające przedmiot w rzutach prostokątnych na płaszczyzny
wzajemnie prostopadłe,

–

aksonometryczne przedstawiające przedmiot w rzucie aksonometrycznym,

–

perspektywiczne, tj. przedstawiające przedmiot w rzucie perspektywicznym.
Rysunek musi być wykonany przejrzyście, w możliwie najprostszy sposób, na podstawie

obowiązujących norm, które określają sposób wykonania rysunku, symbole i oznaczenia,
pismo oraz uproszczenia rysunkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Materiały i przybory kreślarskie

W celu prawidłowego i czytelnego wykonania rysunku technicznego należy posługiwać

się specjalnymi materiałami i przyborami kreślarskimi.

Papiery rysunkowe. w zależności od przeznaczenia rysunki techniczne wykonuje się na

papierach różnego rodzaju. Najczęściej są tą:
–

papier zwykły, który używany jest do wykonywania szkiców,

–

papier rysunkowy (karton, brystol) używany do wykonywania rysunków szkolnych; na
papierze takim rysunki wykonuje się ołówkiem lub tuszem; ołówkiem po stronie
matowej, tuszem po stronie gładkiej,

–

kalka techniczna, która jest używana do wykonywania rysunków ołówkiem lub tuszem
i stosowana do kopiowania innych rysunków,

–

kalka płócienna, stanowiąca odmianę kalki technicznej, ale dużo trwalsza, służąca do
wykonywania rysunków często używanych,

–

papier i kalka milimetrowa, których używa się do wykonywania wykresów.

Ołówki kreślarskie

W rysunku technicznym używa się trzech rodzajów ołówków:

–

miękkich, oznaczonych B, 2B, 3B...,

–

rednich, oznaczonych HB, F,

–

twardych, oznaczonych H, 2H,...9H.
Cyfra przed literą oznacza większą miękkość lub twardość ołówka. Ołówki B i 2B

stosuje się do szkicowania, średnie HB i F do opisywania rysunków i pogrubiania linii.
Ołówków twardych używa się do wykonywania rysunków na kalce oraz kreślenia linii
osiowych, wymiarowych i wykresów.

Tusze kreślarskie

Do wykonywania rysunków technicznych nąjczęściej jest używany tusz czarny. Do

wykonywania rysunków poglądowych używa się także tuszy kolorowych. Tusz kreślarski
powinien łatwo wypływać z przyrządów kreślarskich i szybko zasychać na arkuszu.

Pióra redis

Są to pióra służące do opisywania rysunków tuszem. o grubości linii decyduje rozmiar

pióra określony szerokością płytki. W sprzedaży znajdują się pióra o szerokości płytki 1/2;
3/4; 1; 1,5;, ,5; 3; 4; 5 mm. Przy pisaniu końcówka pióra redis powinna przylegać do
płaszczyzny rysunku, co zapewnia jednakową grubość pisma. Tusz należy wprowadzać pod
nasadkę za pomocą tusznika lub patyczka (paska kartonu) umoczonego w tuszu. Nie można
zanurzać pióra w tuszu ani wprowadzać zbyt dużo tuszu do pióra, gdyż powoduje to
zalewanie rysunku.

Tuszniki

Są to zasobniki tuszu służące do napełniania tuszem piór redis, piór lejkowych,

grafionów. Tusz wypływa z tusznika po zdjęciu kapturka i naciśnięciu gumowego dna.
Pióra lejkowe. Pióra te zwane również lejkami, służą do opisywania rysunków, podobnie jak
pióra redis. Tusz wprowadza się do części stożkowej. W rurce pióra jest osadzony pręcik,
który zapewnia wolne spływanie tuszu oraz służy do czyszczenia rurki w razie zaschnięcia
tuszu. Odpowiednią grubość linii uzyskuje się przez stosowanie lejków o różnych średnicach
rurki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Piórka kreślarskie

Są to małe stalówki, którymi wykonuje się napisy na rysunkach (liczby wymiarowe,

strzałki, małe łuki).

Pinezki techniczne

Pinezki techniczne mają inny kształt grotu i główki niż pinezki powszechnie stosowane.

Grot jest bardziej smukły i ostry, a główka bardziej płaska. W niektórych pinezkach główka
ma otworki, przez które wprowadza się małe haczyki specjalnego przyrządu ułatwiającego
wyciąganie pinezek z rysownicy.

Taśmy klejące

W rysunku technicznym używa się taśm dwóch rodzajów, mianowicie taśmy papierowej

z jedną stroną pokrytą warstwą kleju oraz taśmy przezroczystej również z jedną stroną
pokrytą warstwą kleju. Taśmy papierowej używa się do oklejania brzegów arkuszy
rysunkowych z kalki w celu zabezpieczenia ich przed rozdarciem. Taśmy przezroczystej
używa się do sklejania uszkodzonych arkuszy, jak również do przyklejania arkuszy
rysunkowych do rysownicy zamiast pinezek.

Taśmy klejące są zwinięte w krążki stroną klejącą do wewnątrz, co ułatwia ich

stosowanie.

Przybornik kreślarski

Jest to zestaw niezbędnych przyborów do kreślenia. Przybory te są umieszczone

w specjalnym futerale w odpowiednich do ich kształtów wgłębieniach. Przyborniki są
produkowane w różnych typach, zależnie od liczby i rodzaju zestawionych przyborów

Na podstawowy zestaw przyborów w przyborniku kreślarskim składają się:

–

cyrkiel kreślarski, tzw. kolankowy,

–

cyrkiel podziałowy (duży i mały),

–

grafion (jeden lub dwa),

–

ołównik,

–

pióra grafionowe,

–

cyrkiel zerowy (zerownik),

–

przedłużacz,

–

zapasowe igły.

Rysownica

Rysownica, zwana często deską kreślarską, jest przyrządem kreślarskim, na którym

przypina się arkusz rysunkowy i sporządza rysunki. Ma kształt prostokąta. Wykonana jest
z miękkiego drewna, np. lipowego, topolowego lub klonowego. Lewa krawędź rysownicy
musi być prosta i gładka, służy bowiem do prowadzenia głowicy przykładnicy w czasie
kreślenia. Od spodu rysownica jest wyposażona w dwie skośne listwy, które ją usztywniają,
a jednocześnie ułatwiają kreślenie w pozycji siedzącej.

Rapidografy

Rapidograf jest to przybór do kreślenia linii prostych lub krzywych; składa się ze

zbiornika na tusz (podobnego do zbiornika na atrament w wiecznym piórze) i końcówki
zaopatrzonej w cienką rurkę z umieszczonym w niej drucikiem, regulującym wypływanie
tuszu. w zależności od wewnętrznej średnicy rurki uzyskuje się linie o odpowiedniej (zawsze
stałej) grubości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Letrasety

Obecnie coraz częściej w biurach projektów, pracowniach graficznych i kartograficznych

stosowane są gotowe zestawy liter, cyfr, całych słów, napisów, oznaczeń schematycznych,
które łatwo i szybko mogą być przeniesione na rysunek przy użyciu letrasetów (kalkomanii).

Dzisiaj nie tylko w dużych pracowniach konstrukcyjnych i kreślarskich coraz

powszechniej stosowane są komputery wspomagające pracę projektanta i kreślarza. Ułatwia
to znacznie pracę konstruktorom, trzeba jednak opanować program komputerowy, aby biegle
się nim posługiwać.

Pismo rysunkowe

Rysunki techniczne są opisywane pismem zgodnym z PN-80/N-01606. Norma ta określa

zależności pomiędzy wysokością a szerokością liter i cyfr, odstępy między literami i cyframi,
odstępy między wyrazami i liczbami oraz wierszami, grubość liter i cyfr oraz rodzaje pisma.

Wysokość pisma zależy od formatu opisywanego arkusza. Dla rysunków szkolnych

wykonywanych na formatach A3 i A4 zaleca się następujące wysokości pisma:
–

napisy główne h = 8 i 6 mm,

–

napisy pomocnicze h = 4 i 3 mm,

–

wymiarowanie i uwagi h = 3 mm.
Opanowanie prawidłowego pisania wymaga wielu ćwiczeń. Najlepiej wykonywać takie

wiczenia pisząc wielokrotnie poszczególne litery i cyfry, najpierw ołówkiem, potem tuszem

za pomocą pióra redis, pióra lejkowego lub rapidografu.

Odręczne wykonanie napisów wymaga wielkiej wprawy, dlatego dużym ułatwieniem

podczas nauki pisania jest wykonanie choćby uproszczonej siatki. Podczas pisania na kalce
podkłada się pod nią arkusz z naniesioną siatką. Arkusz taki można wykorzystać wielokrotnie

Wymiary arkuszy

Rysunki techniczne wykonuje się na znormalizowanych formatach arkuszy. Formatem

arkusza jest format oryginału lub kopii rysunku po obcięciu. Polska Norma ustala dwa rodzaje
formatów, tj. formaty zasadnicze i formaty pochodne. Formaty zasadnicze są oznaczone AO,
Al, A2, A3, A4. Format A4 jest formatem podstawowym i ma wymiary 210 x 297 mm.
Wymiary formatów zasadniczych są tworzone w ten sposób, że pole kolejnego większego
formatu jest dwa razy większe niż pole poprzednie formatu, a bok dłuższy formatu większego
jest dwa razy dłuższy niż krótszy bok formatu mniejszego.

Formaty arkuszy przygotowane do rysowania powinny mieć dodatkowe obrzeże, służące

do mocowania na rysownicy oraz do czynności pomocniczych, np. do ustalania grubości linii
rysunkowych. Po wykończeniu rysunku obrzeże obcina się Formaty pochodne są tworzone
przez zwielokrotnienie krótszych boków formatów zasadniczych. Oznaczenie formatu
pochodnego składa się z oznaczenia formatu zasadniczego i cyfry określającej krotność
krótszego boku formatu zasadniczego. Na przykład format pochodny o wymiarach
420 x 2080 mm oznacza się A3.

Rys. 1. Zasada powstawania formatów zasadniczych [3]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Wymiary formatów zasadniczych [opracowanie własne]

Format

Wymiary arkusza (mm)

841 x 1189

594 x 841

420 x 594

297 x 420

210 x 297

Tabela 2. Rodzaje linii rysunkowych [opracowanie własne]

Linia

Gruba

Cienka

ciągła

kreskowa

punktowa

falista

Tabela 3. Zastosowanie różnego rodzaju linii rysunkowych [opracowanie własne]

Rodzaj linii

Zastosowanie

Linia ciągła gruba

widoczne krawędzie i wyraźne zarysy przedmiotów w widokach i przekrojach, linie
obramowania arkusza, zewnętrzny zarys tabliczki rysunkowej, krótkie kreski
oznaczające końce płaszczyzny przekroju,

Linia ciągła cienka

linie wymiarowe pomocnicze linie wymiarowe, kreskowanie przekrojów,

Linia punktowa cienka

osie symetrii ślady płaszczyzn symetrii,

Linia kreskowa cienka

niewidoczne krawędzie i zarysy przedmiotów,

Linia falista cienka

linie urwania i przerwania przedmiotów linie ograniczające przekroje cząstkowe,

Rodzaje i grubości linii rysunkowych. Przy kreśleniu rysunków technicznych stosuje się

następujące rodzaje linii:
–

ciągłą nieprzerywaną, np.: linia falista,

–

przerywaną, czyli linię utworzoną z regularnie powtarzającego się takiego samego
elementu graficznego (kreski lub punktu), np. linia kreskowa,

–

przerywaną złożoną (przemienną), czyli linię utworzoną z regularnie powtarzających się
takich samych grup elementów graficznych (kresek i punktów), np.: linia punktowa.
Zastosowanie różnego rodzaju linii przy wykonywaniu rysunków technicznych

przedstawiono w tabeli powyżej. Grubość linii, jakie kreśli się na rysunkach technicznych,
zależy od formatu arkusza oraz od charakteru rysunku. Im większy format i mniej
szczegółów, tym grubsze linie rysunkowe i na odwrót.

Podziałki

Podziałki stosuje się zawsze wtedy, gdy nie można przedstawić na arkuszu rysunkowym

przedmiotu w jego rzeczywistej wielkości z powodu zbyt dużych lub zbyt małych wymiarów.
Rysuje się wtedy przedmiot w zmniejszeniu lub w powiększeniu, czyli w tzw. skali lub
podziałce.

Podziałka jest to stosunek liczbowy wielkości liniowych przedstawionych na rysunku do

odpowiednich wielkości liniowych rzeczywistych.

Tabliczki rysunkowe

Tabliczka rysunkowa jest to element rysunku technicznego, który w formie opisu

słownego zawiera istotne informacje o narysowanym przedmiocie.

Tabliczki rysunkowe umieszcza się zawsze w prawym dolnym rogu arkusza, przy czym

boki tabliczki pokrywają się z liniami obramowania arkusza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Technika wykonywania rysunku technicznego

Przy pracy kreślarskiej należy dbać o czystość przyborów rysunkowych i rysunku, gdyż

jest to koniecznym warunkiem uzyskania estetycznego wyglądu rysunku. Należy też dbać
o odpowiednie oświetlenie rysownicy zarówno naturalne (dzienne), jak i sztuczne. Źródło
ś

wiatła powinno znajdować się z lewej strony rysującego. Najkorzystniejsze jest światło

rozproszone, tj. nie dające cienia.

Ważna jest także właściwa postawa przy rysowaniu stojąca lub siedząca. Należy unikać

nadmiernego pochylania się nad rysunkiem.

Arkusz brystolu przypina się wprost do rysownicy. Przy rysowaniu na kalce podkłada się

pod nią czysty brystol. Przypinany do rysownicy arkusz powinien być napięty. W czasie
rysowania na rysownicy powinny znajdować się tylko te przybory, które są używane w danej
chwili.

W razie konieczności usunięcia zbędnych linii wykonanych tuszem lub kleksów należy

zeskrobać je za pomocą żyletki i wytrzeć pozostałe ślady gumą twardą, a następnie miękką.
Można to wykonywać dopiero po dobrym wyschnięciu tuszu. Jeśli w miejscu wytartym
trzeba narysować nową linię w tuszu, miejsce to zamazuje się za pomocą miękkiego ołówka,
co zabezpiecza przed rozlaniem się tuszu. Po wyschnięciu tuszu ślady ołówka należy wytrzeć
miękką gumą.

Czynności przy wykonywaniu rysunku technicznego w ołówku są następujące:

1. przygotowanie odpowiedniego arkusza i umocowanie go na rysownicy,
2. wykreślenie ołówkiem średniej twardości linii ograniczającej znormalizowany format

arkusza,

3. wykreślenie ołówkiem średniej twardości obramowania rysunku i linii tabliczki

rysunkowej,

4. odpowiednie rozplanowanie rysunku na arkuszu,
5. wykreślenie ołówkiem twardym poszczególnych elementów rysunku:

−

linii osiowych oraz linii pomocniczych ograniczających zarysy części,

−

kreskowania przekrojów,

−

linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych,

6. wykreślenie ołówkiem średniej twardości liniami grubymi zarysów części,
7. opisanie ołówkiem średniej twardości:
8. wpisanie cyfr, liczb i znaków wymiarowych,
9. wpisanie dodatkowych uwag,
10. naniesienie strzałek na liniach wymiarowych,
11. wypełnienie tabliczki rysunkowej,
12. usunięcie za pomocą gumki niepotrzebnych linii i zabrudzeń, sprawdzenie rysunku,

obcięcie arkusza.
Przy wykonywaniu rysunku technicznego w tuszu sposób pracy zależy od tego, czy

rysunek ma być wykonany na brystolu, czy na kalce. Jeśli rysunek ma być wykonany na
brystolu, to „wyciąganie" w tuszu wykonuje się po narysowaniu rysunku liniami cienkimi
ołówkiem. Jeśli rysunek ma być wykonany na kalce, to wykreśla się go po nałożeniu kalki na
gotowy rysunek wykonany w ołówku w następującej kolejności:
1. wykreślenie obramowania rysunku i tabliczki rysunkowej,
2. wykreślenie liniami grubymi zarysów części,
3. wykreślenie liniami cienkimi:

−

linii osiowych,

−

linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych,

4. kreskowania powierzchni przekrojów,
5. opisanie rysunku,
6. naniesienie strzałek na liniach wymiarowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. wpisanie liczb, cyfr i znaków wymiarowych,
8. wpisanie dodatkowych oznaczeń i uwag,
9. wypełnienie tabliczki rysunkowej,
10. usunięcie niepotrzebnych linii, sprawdzenie rysunku, obcięcie arkusza.

Rzutowanie aksonometryczne

Prawidłowe wykonywanie rzutów prostokątnych można ułatwić przez wykonanie

rysunków poglądowych w rzutach aksonometrycznych. Niekiedy również wykonuje się
rysunki w rzutach aksonometrycznych lub perspektywicznych w celu uzupełnienia informacji
podanych w rzutach prostokątnych.

Rzutowanie aksonometryczne w odróżnieniu od rzutowania prostokątnego umożliwia

przedstawienie obrazu przedmiotu we wszystkich trzech wymiarach (długość, szerokość,
wysokość) jednym tylko rzutem, poglądowo, co pozwala mieć optyczne wrażenie, że
patrzymy na rzeczywisty przedmiot w przestrzeni.

Na rysunku aksonometrycznym przedstawić można jednakże dokładnie tylko przedmioty

o niezbyt skomplikowanej budowie.

Najprostszym sposobem wykonywania rysunków aksonometrycznych jest rzutowanie

ukośne równoległe.

Rysunki tego typu są wykorzystywane jako pomoc przy wykonywaniu rzutów

prostokątnych.

Ten sposób rysowania bardzo przydaje się przy wykonywaniu odręcznych szkiców

prostych przedmiotów i części.

Odmianą rysunku aksonometrycznego jest rysunek perspektywiczny, przedstawiający

również w jednym rzucie trójwymiarowym widok przedmiotu, ale o takim skrócie wymiarów
i takiej zmianie kształtów, jakie obserwuje się przy patrzeniu na przedmiot z oddalenia.

Do określenia kształtu przedmiotu wystarczą trzy rzuty: z przodu, z góry i od lewej

strony.

Rysujemy prostokąty o określonych wymiarach. Osie symetrii rzutów rysuje się linią

punktową cienką (faza I).

Następnie wyznaczamy zarys wszystkich krawędzi powstałych w wyniku wycięć

w prostopadłościanie (faza II).

Z kolei pogrubiamy krawędzie widoczne, zaznaczamy krawędzie niewidoczne oraz

usuwamy zbędne linie (faza III).

Szkicowanie

Umiejętność szkicowania jest potrzebna technikowi w praktyce produkcyjnej nie mniej

niż umiejętność rysowania przy użyciu przyborów kreślarskich. Często bowiem powstaje
potrzeba wykonania rysunku przedmiotu bez możliwości zastosowania przyborów
kreślarskich, np.: rysunku części maszyny pracującej na polu do wykonania w warsztacie.
Daną część szkicuje się wówczas odręcznie, a następnie na podstawie szkicu wykonuje się
rysunek.

Wymiary przenosi się wówczas ze szkicu na rysunek opierając się na zapisanych

wartościach liczbowych, a nie na długościach linii na szkicu. Dobrze wykonany szkic może
zastąpić rysunek wykonany za pomocą przyborów kreślarskich. Na podstawie szkicu można
wykonać daną część, oszczędzając czas potrzebny na wykreślenie rysunku za pomocą
przyborów kreślarskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przekroje

Rzuty przedmiotu narysowanego w postaci widoków często nie dają pełnego

wyobrażenia o jego kształcie, zwłaszcza, gdy ma on złożoną budowe wewnętrzną. W celu
przejrzystego przedstawienia wewnętrznego kształtu przedmiotu stosuje się przekroje.

Przekrój jest to przecięcie przedmiotu wyobrażalną płaszczyzną lub kilkoma

płaszczyznami. Część przedmiotu znajdującą się pomiędzy płaszczyzną tnącą a okiem
obserwatora odrzuca się w myśli (w wyobraźni).

Rys. 2. Przykład wykonywania przekroju części: a) powstawanie przekroju i jego rzutu, b) rysowanie przekroju [3]

Płaszczyznę przekroju oznacza się dwiema jednakowymi literami wielkimi,

umieszczonymi przy strzałkach. Litery te, rozdzielone poziomą kreską, umieszcza się również
nad przekrojem. W przypadku jednoznacznego położenia przekroju względem rzutu
głównego dopuszcza się nieoznaczanie strzałkami kierunku rzutowania oraz literami
płaszczyzny przekroju, a nawet jej położenia.

Wymiarowanie rysunków

Rysunek techniczny przedmiotu wykonany w rzutach określa jedynie kształt przedmiotu.

Aby rysunek mógł być podstawą do wykonania przedmiotu powinien być zwymiarowany.

Wymiar rysunkowy jest to wielkość liniowa lub kątowa wyrażona w określonych

jednostkach miary. Wyraża się ją na rysunkach graficznie za pomocą zespołu linii, znaków
i cyfr.

Linie wymiarowe rysuje się linią ciągłą cienką i ogranicza grotami zaczernionymi.

Stosuje się również ograniczanie linii wymiarowych kropkami lub kreskami.

Liniami wymiarowymi nie powinny być linie zarysu przedmiotu, pomocnicze linie

wymiarowe i osie symetrii oraz ich przedłużenia, wyjątkowym przypadkiem może być
wymiarowanie bez użycia linii wymiarowych.

Linie wymiarowe nie powinny przecinać się, z wyjątkiem linii wymiarowych średnic

okręgów współśrodkowych. Należy unikać przecinania linii wymiarowych liniami
pomocniczymi i liniami odniesienia.

Odstęp między równoległymi liniami wymiarowymi powinien być jednakowy i nie

mniejszy niż 7 mm, odstęp między linią wymiarową a linią zarysu nie powinien być mniejszy
niż 10 mm.

Pomocnicze linie wymiarowe powinny być rysowane linią ciągłą cienką. Powinny być

one przeciągnięte 2–3 mm poza odpowiadające im linie wymiarowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pomocnicze linie wymiarowe nie powinny wzajemnie się przecinać. Nie powinny być

prowadzone równolegle do linii kreskowania przekroju oraz w miarę możliwości nie powinny
przecinać linii wymiarowych.

Wymiary liniowe należy podawać w milimetrach bez oznaczania jednostki (mm).

W razie konieczności podawania wymiarów w innych jednostkach miary (cm, m, itp.),
jednostki miary należy podawać przy liczbie wymiarowej.

Wymiary kątowe należy podawać w stopniach, minutach i sekundach z oznaczeniem

jednostki miary, np. 25°30'33".

Uproszczenia rysunkowe części maszyn schematy, plany sytuacyjne

W celu zaoszczędzenia czasu przy wykonywaniu rysunków technicznych, jak również

uzyskania największej przejrzystości rysunków, niektóre części i zespoły, zwłaszcza
znormalizowane, są przedstawiane i wymiarowane w sposób uproszczony.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz podstawowe wymiary arkuszy rysunkowych?
2. Czemu służy pismo techniczne?
3. Jakie są podstawowe materiały i przybory kreślarski?
4. Jaki cel ma stosowanie przekrojów?
5. Jakie znasz zasady wykonywania rysunków technicznych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskazany przez nauczyciela przedmiot odwzorować w trzech rzutach i zwymiarować.

Układu osi nie zaznaczać. Linii odnoszących nie rysować.

Podczas wykonywania ćwiczenia zwrócić uwagę na:

1. taki dobór podziałki i rozmieszczenia rzutów, by wykorzystać w możliwie największym

stopniu powierzchnię użytkową arkusza,

2. dobór grubości linii, zwłaszcza wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych;
3. właściwe długości grotów i poprawność ich kształtu,
4. umieszczenie wymiarów na tych rzutach, na których wymiarowane wielkości występują

najwyraźniej,

5. unikanie wymiarowania niewidocznych powierzchni przedmiotu,
6. umieszczenie wymiarów wzajemnie ze sobą związanych – na jednym rzucie,
7. zakaz wykorzystywania linii rysunkowych przedmiotu, linii pomocniczych oraz ich

przedłużenia –jako linii wymiarowych,

8. prowadzenie linii wymiarowych równolegle do kierunku odpowiadających im

wymiarów,

9. poprawne rozmieszczenie linii wymiarowych w równoległych rzędach; zachowanie

jednakowych odległości (minimum 5 mm) i umieszczanie linii wymiarowych tym dalej
od rzutu przedmiotu im są dłuższe,

10. unikanie linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych przecinających linie

rysunkowe przedmiotu lub przecinających linie wymiarowe i pomocnicze linie
wymiarowe innych wymiarów,

11. zakończenie linii wymiarowej promienia łuku strzałką tylko po stronie łuku,
12. obowiązek przeciągania pomocniczych linii wymiarowych poza odpowiadające im linie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wymiarowe o ok. 2 mm,

13. przerywanie linii rysunkowych przedmiotu w przypadku braku miejsca na groty strzałek

lub liczby wymiarowe,

14. pomijanie po liczbach wymiarowych oznaczenia „mm", natomiast umieszczanie

wszelkich innych, dopuszczalnych w rysunku maszynowym, jednostek długości oraz
kątów,

15. zachowanie wysokości cyfr liczb wymiarowych w ustalonych granicach 2–4 mm,

niezależnie od wielkości rzutu i samego wymiaru,

16. przestrzeganie zasady pisania liczb wymiarowych w kierunku linii wymiarowych

i umieszczanie ich nad liniami wymiarowymi w pobliżu środka długości tych linii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować tok pracy,
2) zgromadzić sprzęt i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
4) przeprowadzić ćwiczenie poprzez rozpoznanie elementów,
5) wykonać szkic i schemat połączenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze,

−

zdjęcia,

−

model przedstawiający dany przedmiot,

−

poradnik dla ucznia,

−

przybory do rysowania,

−

rysunek techniczny maszynowy,

−

papier: blok techniczny, format A4.

Ćwiczenie 2

Na podstawie otrzymanego modelu lub wskazanego odwzorowania przedmiotu –

wykonać rysunek w trzech rzutach uwzględniających przedstawienie zarysów wewnętrznych
przedmiotu przy wykorzystaniu najbardziej celowych przekrojów. Układu osi i linii
odnoszących nie rysować. Rysunek zwymiarować. Podziałka: znormalizowana.

Podczas wykonywania ćwiczenia zwrócić uwagę na:

1. dobór podziałki rysunku,
2. możliwie największe wykorzystanie powierzchni arkusza,
3. wybór najbardziej uzasadnionych przebiegów płaszczyzn przekrojów,
4. wrysowanie wszystkich widocznych zarysów i krawędzi przedmiotu leżących poza

płaszczyzną przekroju,

5. rysowanie zarysów i krawędzi niewidocznych tylko w przypadku, gdy nie zmniejsza to

czytelności rysunku,

6. zaznaczenie położenia każdej płaszczyzny przekroju na odpowiednim rzucie i we

właściwy sposób,

7. poprawne rozmieszczenie linii wymiarowych i wpisanie wymiarów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze,

−

zdjęcia,

−

model przedstawiający dany przedmiot,

−

poradnik dla ucznia,

−

przybory do rysowania,

−

rysunek techniczny maszynowy,

−

papier: blok techniczny, format A4.

Ćwiczenie 3

Na podstawie otrzymanego modelu składającego się z 3–8 części lub tematu wskazanego

na arkuszu – sporządzić rysunek złożeniowy (zespołowy, częściowy) danego urządzenia
(przyrządu, uchwytu).

Na rysunku zamieścić tabliczkę rysunkową: złożeniową, z wykazem części

dostosowanym do ich liczby.

W przypadku korzystania z modelu, podczas wykonywania ćwiczenia zwrócić uwagę na:

1) położenie urządzenia podczas pracy,
2) liczbę rzutów,
3) przedstawienie w widoku wszystkich tych części, których kształt nie budzi wątpliwości

(przedmioty obrotowe pełne i drążone, śruby, kliny, nakrętki, wpusty, itp.),

4) kreskowanie przekrojów tego samego przedmiotu w różnych rzutach – zgodnie co do

podziałki i kierunku,

5) właściwą numerację części,
6) rozmieszczenie i układ linii odniesienia numeracji części, możliwość zastosowania

wspólnych linii odnoszących dla grup części,

7) dobór grubości linii i wysokości cyfr występujących w numeracji,
8) poprawne wypełnienie wykazu części (nazwy części, ich wielkości oraz rodzaj materiału

– podawać zgodnie z aktualnie obowiązującymi PN),

9) umieszczenie ewentualnych wymiarów i wskazówek dodatkowych (uwag).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze,

−

zdjęcia,

−

model przedstawiający dany przedmiot,

−

poradnik dla ucznia,

−

przybory do rysowania,

−

rysunek techniczny maszynowy,

−

papier: blok techniczny, format A4,

−

oznaczanie części składowych na rysunkach złożeniowych.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić podstawowe wymiary arkuszy rysunkowych?

2) określić do czego służy pismo techniczne?

3) wymienić podstawowe materiały i przybory kreślarskie?

4) określić jaki cel ma stosowanie przekrojów?

5) określić zasady wykonywania rysunków technicznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2

Materiały stosowane w technice rolniczej

4.2.1. Materiał nauczania

Materiały metalowe i niemetalowe

Do najważniejszych materiałów konstrukcyjnych, z których wykonuje się części

i zespoły maszyn, zalicza się metale i ich stopy oraz tworzywa sztuczne. Duże zastosowanie
zarówno w przemyśle maszynowym, jak i w ogrodnictwie znajdują takie materiały, jak:
drewno, guma, skóra, szkło, tkaniny, materiały uszczelniające i materiały ochronne oraz folia.

Stopy żelaza

Największe zastosowanie w budowie maszyn znajdują metale i ich stopy.

Najważniejszym metalem jest żelazo, które w stopach z węglem i innymi pierwiastkami
tworzy stale, żeliwa i staliwa.

W przyrodzie jako metale czyste, tj. w stanie rodzimym, występują złoto i platyna.

Pozostałe metale występują jako związki chemiczne z innymi pierwiastkami niemetalicznymi,
najczęściej z tlenem, pod nazwą minerałów. Minerały takie lub mieszaniny minerałów
nazywamy rudami metali.

Do najczęściej w przyrodzie występujących rud żelaza należą:

−

magnetyt (żelaziak magnetyczny) zawierający 60–72% żelaza,

−

hematyt (żelaziak czerwony) zawierający 40–56% żelaza,

−

limonit (żelaziak brunatny) zawierający 20–45% żelaza,

−

syderyt (szpat żelazny) zawierający 25–39% żelaza.
Rudy są wyjściowymi surowcami w przemyśle hutniczym do otrzymywania stopów

elaza.

Rys. 3. Schemat procesów otrzymywania technicznych stopów żeliwa [2]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W technice najczęściej stosuje się stopy żelaza z węglem; oprócz węgla w stopach

znajdują się pewne ilości krzemu, magnezu, siarki i fosforu.

Surówki

Z rud żelaza wytapia się surówki. Proces ten odbywa się w piecach hutniczych, zwanych

wielkimi piecami.

Produktem redukcji rudy żelaznej jest surówka wielkopiecowa, o zawartości 2,5–4,5%

węgla. Surówka zawiera także niewielkie ilości krzemu, manganu, siarki i fosforu. Na
powierzchni surówki zbiera się żużel.

Surówka jest materiałem wyjściowym do wytwarzania żeliwa i różnych gatunków stali.

śeliwa

eliwo jest to stop żelaza z węglem zawierający 2–3, 6% węgla. Otrzymuje się je przez

powtórne przetopienie surówki wielkopiecowej i odpowiednich dodatków w piecach
szybowych, zwanych żeliwiakami. śeliwo jest stosowane na odlewy różnych części.
Odlewy z żeliwa odznaczają się odpornością na ścieranie, dużą wytrzymałością na ściskanie,
lecz stosunkowo małą wytrzymałością na zginanie, rozciąganie i skręcanie. Są bardziej
odporne na korozję niż odlewy stalowe i mają zdolność tłumienia drgań, co wykorzystuje się
w budowie kadłubów silników.

W zależności od rodzaju surówki, dodatków oraz sposobu stygnięcia otrzymuje się różne

gatunki żeliwa:
1. żeliwo szare, stosunkowo kruche; nadające się np. na bloki cylindrowe i głowice

silników, niektóre koła zębate, koła pasowe, piasty kół jezdnych, obudowy łożysk,
sprzęgieł, skrzyń przekładniowych,

2. żeliwo białe, bardzo twarde; stosowane na części maszyn narażone na intensywne

cieranie, np. stopki redlic siewników,

3. żeliwo ciągliwe, mniej kruche; nadające się do wyrobu cienkościennych części, jak np.:

palce i przyciski zespołów tnących, płozy kosiarek, zapadki, ogniwa łańcuchów, itp.,

4. żeliwo stopowe z dodatkiem niklu, chromu, krzemu, molibdenu itp.; stosowane, np.: na

pierścienie tłokowe; dodatki wymienionych pierwiastków zwiększają odporność żeliwa
stopowego na ścieranie, wysokie temperatury, korozję i działanie związków
chemicznych.
Różne gatunki żeliwa mają także różne oznaczenia ustalone przez Polskie Normy.

Stale

Stal jest stopem żelaza z węglem o zawartości 0,05–2% węgla. Zawiera także inne

pierwiastki. Stal otrzymuje się z surówki przez bezpośrednie działanie powietrzem na płynną
surówkę, czyli tzw. świeżenie. Wskutek tego część węgla i szkodliwe domieszki zostają
spalone (utlenione), a następnie usunięte z surówki. Uszlachetnianie surówki przeprowadza
się w piecach martenowskich lub w konwertorach tlenowych. Stale o wysokiej jakości
wytwarza się w piecach elektrycznych łukowych lub indukcyjnych, gdyż można w nich
osiągnąć najwyższy stopień oczyszczenia ze szkodliwych domieszek.

Stal po odlaniu daje się obrabiać plastycznie i cieplnie.
W zależności od rodzaju składników stale dzieli się na dwie zasadnicze grupy:

1. stale

węglowe

(niestopowe),

w których

głównym

składnikiem

decydującym

o właściwościach stali jest węgiel,

2. stale stopowe zawierają rożne składniki stopowe (mangan, krzem, nikiel, chrom,

wolfram, kobalt) w celu uzyskania określonych właściwości stali; w zależności od tego,
jakie główne składniki stopowe (jeden lub kilka) znajdują się w stali, otrzymuje się stal
manganową, krzemową, niklową, chromowo-niklową, chromowo-wolframową, itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W zależności od zastosowania stale dzieli się na:

1. stale konstrukcyjne,
2. stale narzędziowe,
3. stale specjalne.

Stale konstrukcyjne są stosowane do wyrobu części maszyn, urządzeń, konstrukcji

stalowych, mostów itp. Rozróżnia się stale konstrukcyjne węglowe zwykłej jakości ogólnego
przeznaczenia i stale konstrukcyjne węglowe wyższej jakości.

Stale konstrukcyjne węglowe zwykłej jakości ogólnego przeznaczenia są zwykle

dostarczane w postaci walcowanych na gorąco lub kutych kęsów, prętów, kształtowników,
bednarki, blach oraz taśmy ciętej z blach. Stosowane są na mniej ważne części maszynowe.

Stale konstrukcyjne wyższej jakości mają określone właściwości wytrzymałościowe

i skład chemiczny. Są one zwykle dostarczane w postaci wyrobów hutniczych walcowanych
i odkuwek swobodnie kutych. Stosowane są na części maszyn podlegające dużym
obciążeniom, poddawane obróbce cieplnej lub cieplno-chemicznej, np. koła zębate, wały
główne.

Stale konstrukcyjne stopowe można podzielić na: stale do nawęglania, stale do

azotowania i stale do ulepszania cieplnego.

Stale narzędziowe są stosowane do wyrobu różnego rodzaju narzędzi warsztatowych,

jak np. pilniki, piłki do metali, wiertła, noże tokarskie, frezy. Wymaga się, aby były twarde,
odporne na ścieranie, a także odporne na uderzenia.

Stale specjalne to stale o różnej zawartości węgla i składników stopowych, poddawane

różnego rodzaju zabiegom obróbki cieplnej. Dzięki temu uzyskuje się stale o odpowiednich
właściwościach. Do najważniejszych stali specjalnych zalicza się: stale odporne na korozję
(nierdzewne i kwasoodporne), stale żaroodporne, stale do pracy przy podwyższonych
temperaturach oraz stale przeznaczone do wyrobu sprzętu szczególnie obciążonego.

Oznaczenia gatunków stali są ustalane przez Polskie Normy. w tablicach Polskich Norm

podane są oznaczenia składu chemicznego i innych cech poszczególnych gatunków stali.

Staliwa

Stal odlana w formie o właściwym kształcie nazywa się staliwem. Pod względem składu

chemicznego staliwo nie różni się od stali. Po skrzepnięciu odlew może być poddawany
obróbce skrawaniem

Metale nieżelazne i ich stopy

Najbardziej rozpowszechnionymi metalami nieżelaznym są miedź, ołów, cynk, cyna,

aluminium i nikiel. Są to jednak metale drogie i dlatego rzadko stosowane. Ostatnio coraz
częściej zastępuje się je tworzywami sztucznymi. Metale nieżelazne w czystej postaci są
przerabiane plastycznie na wyroby walcowane, np. blacha cynkowa, rury miedziane, pręty
aluminiowe. z metali nieżelaznych wytwarza się stopy odlewnicze lub stopy do przeróbki
plastycznej. Najbardziej znanymi stopami metali nieżelaznych są stopy miedzi, stopy
aluminiowe i stopy łożyskowe.

Miedź jest to metal o jasnoczerwonej barwie. W razie długotrwałego nawilgocenia

pokrywa się zielonym nalotem. Miedź jest plastyczna, jest dobrym przewodnikiem prądu
elektrycznego i ciepła. Używana jest często do wyrobu przewodów elektrycznych, uzwojeń
silników elektrycznych, prądnic itp. z miedzi wykonuje się również elementy aparatury
mleczarskiej, urządzeń ogrzewczych, chłodniczych itp.

Miedź znajduje duże zastosowanie w stopach z innymi metalami nieżelaznymi, tworząc

stopy o dobrych właściwościach odlewniczych, odporne na korozję, a więc trwałe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ołów jest to metal o barwie szarej, miękki, ciągliwy, odporny na działanie kwasów

i zasad. Stosuje się go do wyrobu płyt akumulatorowych oraz na uszczelnienia rur
wodociągowych i kanalizacyjnych.

Cynk jest to biały, kruchy metal, w postaci czystej rzadko stosowany. Głównie stosuje się

jako pokrycie antykorozyjne blach stalowych.

Cyna jest to metal bardzo miękki. Cyna jest stosowana jako składnik stopów przy

odlewaniu brązów, spiżów, stopów łożyskowych i stopów do lutowania. Służy do powlekania
cienką warstwą ochronną stali i miedzi. Cynowanie, czyli tzw. bielenie, wykonuje się na
gorąco przez zanurzenie części w kąpieli ze stopionej cyny. Najczęściej cynowane są
naczynia blaszane i puszki konserwowe. Cyna jest także używana do wyrobu rur specjalnych
do przepływu wina, piwa i wód mineralnych.

Aluminium jest to metal lekki, o barwie srebrzystobiałej, odporny na działanie

czynników atmosferycznych, kwasów organicznych, alkoholi i tłuszczów. Jest dobrym
przewodnikiem ciepła i elektryczności, znajduje zastosowanie do wyrobu przewodów
elektrycznych, zbiorników, armatury, naczyń kuchennych i mleczarskich. Ma również
szerokie zastosowanie w postaci stopów z innymi metalami.

Nikiel jest to metal o dużej odporności na korozję. Stosowany jest do galwanicznego

pokrywania, czyli niklowania innych metali w celach technicznych i estetycznych. Znajduje
zastosowanie w przemyśle chemicznym i spożywczym. Nikiel jest także często składnikiem
stali stopowych, brązów i mosiądzów.

Stopy miedzi

Najbardziej znanymi stopami miedzi są mosiądz i brąz.
Mosiądz jest to stop miedzi z cynkiem. Stosowany jest do wyrobu matury wodociągowej,

przewodów paliwowych, kurków i kranów do opryskiwaczy, itp.

Brązy są to stopy miedzi z cyną (brązy cynowe), z ołowiem (brązy ołowiowe) lub

z aluminium (brązy aluminiowe). Brązy są twarde i odporne na ścieranie. Brąz aluminiowy
jest ponadto odporny na działanie związków chemicznych. Brązy są stosowane na panewki
łożysk ślizgowych, tulejki armatury opryskiwaczy, zawory pomp, zraszacze.

Stopy aluminiowe

Wieloskładnikowe stopy aluminiowe zawierają takie dodatkowe składniki, jak: cynk,

miedź,

magnez,

krzem,

mangan

i inne.

Składniki

polepszają

właściwości

wytrzymałościowe stopów, ułatwiają obróbkę skrawaniem, zwiększają odporność na korozję
oraz polepszają lejność.

Stopy aluminiowe znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle maszynowym, służąc do

wyrobu tłoków i innych elementów silników spalinowych, przenośnych rurociągów
deszczowni, armatury chemicznej, części pomp itp.

Stopy łożyskowe

Stosowane są one do wylewania panewek łożysk ślizgowych. Zapewniają mały

współczynnik tarcia między wałem i panewką, są odporne na ścieranie i działanie kwasów
znajdujących się w smarach. Mają przy tym zdolność dostosowywania się do powierzchni
czopa, z którym współpracują, nie powodując wycierania się wału. Panewki są wielokrotnie
tańsze od wału, a wymiana zużytych panewek jest zabiegiem o wiele mniej kosztownym niż
wymiana wału.

Inne materiały stosowane w technice rolniczej

Wśród materiałów niemetalowych stosowanych w przemyśle maszynowym największe

zastosowanie znajdują: drewno, tworzywa sztuczne guma, skóra, tkaniny, szkło, materiały
uszczelniające i materiały ochronne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Drewno

Jest to materiał lekki, łatwy do obróbki oraz stosunkowo trwały. Z twardego drewna

dębowego wykonywane są ramy niektórych maszyn, piasty i szprychy kół wozów konnych.
Z drewna jesionowego, które jest bardzo sprężyste i wytrzymałe, wykonywane są zawieszenia
podsiewaczy młocarni, ramy sit oraz targańce maszyn żniwnych. Drewno brzozowe miękkie,
lecz mało łamliwe, jest używane na dyszle, podłużnice drabin itp. Drewno drzew iglastych ma
zastosowanie w obudowach i pomostach maszyn, listwy motowideł, skrzynie, itd. Trzonki,
styliska, rękojeści, itp. Wykonuje się z drewna bukowego, akacjowego, grabowego
i jesionowego. Drewno przed obróbką powinno być dokładnie wysuszone.

Drewniane części maszyn powinny być pokryte pokostem, lakierem, farbą olejną lub

nasycone karboliną i przechowywane pod dachem, w suchym i przewiewnym miejscu.
Długotrwałe zawilgocenie powoduje paczenie się i butwienie drewna.

W celu zabezpieczenia drewna przed niszczącym działaniem grzybów pasożytniczych

stosuje się powierzchniowe lub głębokie impregnowanie środkami grzybobójczymi.

Obecnie coraz częściej stosuje się również materiały produkowane z odpadów

drzewnych, np. płyty wiórowo-paździerzowe.

Tworzywa sztuczne są to organiczne związki wielkocząsteczkowe pochodzenia

naturalnego (celuloza, kauczuk, białko) lub otrzymywane w wyniku syntezy z produktów
chemicznej przeróbki węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego. Jako dodatki do tych związków
stosuje się barwniki, katalizatory, napełniacze, zmiękczacze itd.

W zależności od rodzaju zmian właściwości fizycznych tworzyw sztucznych

w podwyższonych temperaturach dzieli się je na:

−

tworzywa termoplastyczne (termoplasty),

−

tworzywa termoutwardzalne (duroplasty)..
Tworzywa termoplastyczne pod wpływem podwyższonej temperatury stają się

plastyczne, a w temperaturze otoczenia twardnieją. Proces ten jest odwracalny. Do
najważniejszych tworzyw termoplastycznych należą: polistyren, poliamid, polichlorek winylu
(PCW), polietylen, polimetakrylan metylu, polioctan winylu.

Dzięki właściwości, polegającej na plastyczności odwracalnej, tworzywa te można łatwo

przerabiać za pomocą prasowania wtryskowego, wytłaczania, natryskiwania powłok lub
formowania wtórnego, tzn. wyginania, rozdmuchiwania, itp. Można je również zgrzewać,
spawać i kleić.

Tworzywa termoutwardzalne, w przeciwieństwie do tworzyw termoplastycznych, pod

działaniem podwyższonej temperatury przechodzą nieodwracalnie ze stanu plastycznego
w stan utwardzony. Tworzywa te są nierozpuszczalne i nietopliwe, mają bardzo dobre
właściwości elektroizolacyjne, są sztywne i nie zmieniają wymiarów. Wadą tworzyw
termoutwardzalnych jest ich kruchość. Do najważniejszych duroplastów należą: aminoplasty,
fenoplasty, żywice poliestrowe nienasycone, żywice epoksydowe.

Duroplasty stosuje się przeważnie w postaci laminatów, tworzyw piankowych, tworzyw

wzmacnianych (np. włóknem szklanym), klejów, lakierów, żywic technicznych, a także
w postaci mieszanek do tłoczenia, tj. żywic z napełniaczem.

Tworzywa sztuczne mają wiele zalet w porównaniu z materiałami tradycyjnymi, często

deficytowymi. Do zalet tych należą: taniość, odporność na korozję, odporność na działanie
czynników chemicznych, mała przewodność cieplna, dobre właściwości elektroizolacyjne,
łatwość formowania w stanie plastycznym, spawalność, dość dobre właściwości
mechaniczne. Zalety te umożliwiają coraz częstsze stosowanie tworzyw sztucznych
w budowie maszyn i urządzeń.

Tworzywa sztuczne zastępują często deficytowe materiały tradycyjne, jak drewno,

metale, skórę, włókna i inne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyroby z tworzyw sztucznych są lekkie, wytrzymałe, odporne na działanie większości

rodków chemicznych. Źle znoszą wysokie temperatury lub gwałtowne ich zmiany.

Z tworzyw sztucznych wykonuje się różne części maszyn, jak np. zbiorniki i elementy

aparatury do ochrony roślin, wałki wysiewające do zespołów wysiewających, łożyska, tulejki,
koła zębate, rury, izolacje i części instalacji elektrycznej, tablice rozdzielcze, okładziny
sprzęgłowe i hamulcowe, uchwyty i wiele innych. Folie stosowane są na opakowania oraz do
przykrywania roślin warzywnych i kwiatów w celu zabezpieczenia ich przed przymrozkami,
przykrywania zbiorników do zakiszania pasz, stert siana itp.

Powłoki z tworzyw sztucznych. Powłoki z tworzyw sztucznych (powłoki proszkowe,

powłoki z PCW) stosuje się zarówno jako powłoki ochronno-dekoracyjne w celu
zabezpieczenia przed korozją atmosferyczną i chemiczną, działaniem wody, a także w celu
uzyskania odpowiednich własności technicznych tłumienie drgań, mała przewodność cieplna,
mały współczynnik tarcia, odporność na ścieranie).

Nałożenie powłoki z tworzyw sztucznych na wyroby metalowe pozwala zsumować

zalety metalu i tworzywa sztucznego. Powłoki takie stosuje się także w celu uzyskania
estetycznego wyglądu (mogą być barwione).

Powłoki

proszkowe

z tworzyw

sztucznych

przy

powlekaniu

fluidyzacyjnym,

natryskiwaniu płomieniowym lub elektrostatycznym uzyskuje się przez stopienie się cząstek
tworzywa wskutek zetknięcia z uprzednio podgrzaną powierzchnią przedmiotu lub
w płomieniu pistoletu. Proces łączenia się cząstek kończy się z chwilą obniżenia się
temperatury przedmiotu poniżej temperatury topnienia tworzywa.

Guma

Wytwarza się ją z kauczuku przez wulkanizowanie z siarką z dodatkiem sadzy lub kredy.

Stosowana jest na szeroką skalę do wyrobu opon i dętek, węży, pasów gumowych
i gumowanych, uszczelnień, izolacji przewodów elektrycznych, ubrań wodoszczelnych, itp.,
a także elementów

Gumę należy chronić przed działaniem benzyny, nafty oraz olejów i smarów, które

działają na nią niszcząco.

Skóra

Skórę stosuje się do wyrobu pasów napędowych, uprzęży, uszczelnień, itp. Ma ona

znaczną wytrzymałość na rozciąganie. Jest odporna na działanie bakterii gnilnych, jest
miękka i elastyczna. Obecnie skóra coraz częściej jest zastępowana tworzywami sztucznymi
i gumą.

Tkaniny

Tkaniny stosowane są do wyrobu pasów technicznych, taśm przenośników do wiązadeł

i kombajnów, worków, płacht do wyściełania wozów, zbierania owoców, itp. Na płachty
stosuje się grube tkaniny konopne, a na płótna do wiązałek tkaniny bawełniane. Coraz
częściej na przenośniki do wiązałek i kombajnów stosuje się tkaniny gumowane, które są
mniej wrażliwe na zmiany wilgotności. Z tkanin brezentowych wykonuje się budki lub osłony
ochronne na ciągniki i maszyny rolnicze.

Przed złożeniem do magazynu zawilgocone płótna, pasy itp. należy starannie oczyścić

i osuszyć. Powinno się też unikać pracy maszyn wyposażonych w płótna podczas deszczu lub
rosy, ponieważ zawilgocone kurczą się i naprężają, a po wyschnięciu luzują, co utrudnia
pracę maszyn.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szkło

Wyrabia się je z białego piasku kwarcowego, sody, wapnia i innych domieszek. Jest to

materiał odporny na działanie czynników chemicznych i atmosferycznych, charakteryzujący
się małą przewodnością cieplną i elektryczną, nieprzepuszczalny dla wody i gazów. Do wad
szkła należy zaliczyć kruchość i wrażliwość na zmiany temperatury.

Wyroby ze szkła można podzielić na: szkło płaskie, opakowania szklane, szkło

gospodarcze i oświetleniowe, szkło optyczne, szkło bezpieczne, itp.

Szkło płaskie okienne znajduje duże zastosowanie w budownictwie szklarniowym.

Powinno ono być bezbarwne i przezroczyste, aby dobrze przepuszczało promienie świetlne.
Grubość szkła stosowanego w szklarniach i inspektach powinna wynosić około 4 mm.
Zastosowanie cieńszego szkła może być przyczyną strat ciepła w szklarni.

Materiały uszczelniające

Produkowane są w postaci włókien, przędzy, tkanin, sznurów, taśm, płyt itp. Służą do

wyrobu uszczelnień części silników, kotłów, przewodów, łożysk, armatury, itp. Dobór
odpowiedniego materiału uszczelniającego zależy od warunków pracy i przeznaczenia części
uszczelnianych.

Materiały malarskie są to substancje, które tworzą powłoki o odpowiednich

właściwościach ochronnych i dekoracyjnych. Zalicza się do nich farby, emalie, lakiery oraz
wyroby

pomocnicze,

takie

jak

kity

szpachlowe

(wypełniacze),

rozpuszczalniki

i rozcieńczalniki.

Farby i emalie tworzą po zaschnięciu barwne powłoki kryjące, natomiast lakiery tworzą

powłoki przezroczyste lub zabarwione nie kryjące.

Kity szpachlowe są mieszaninami wypełniaczy mineralnych ze spoiwem i niekiedy

pigmentami służą do wyrównywania i wypełniania nierówności powierzchni przeznaczonej
do malowania.

Farby można podzielić na dwie zasadnicze grupy:

−

podkładowe, do nakładania pierwszej warstwy malarskiej na malowanym przedmiocie,

−

nawierzchniowe, do nakładania warstw pośrednich i zewnętrznych.
Do malowania maszyn stosowane są głównie materiały malarskie syntetyczne,

chlorokauczukowe i poliwinilowe.

Dobór materiałów malarskich do poszczególnych maszyn rolniczych zależy od

warunków eksploatacji oraz od stopnia narażenia tych maszyn na działanie czynników fizyko-
chemicznych i atmosferycznych powodujących korozję. Maszyny narażone na korozję
atmosferyczną w niewielkim stopniu maluje się emaliami styrenowymi lub poliwinylowymi
ogólnego zastosowania. Maszyny narażone w dużym stopniu na korozję atmosferyczną
maluje się emaliami syntetycznymi piecowymi.

Maszyny narażone w dużym stopniu na działanie wysokich temperatur maluje się

emaliami sylikonowymi, natomiast maszyny narażone w dużym stopniu na korozję
chemiczną maluje się emaliami chlorokauczukowymi, epoksydowymi lub poliwinylowymi.

Głównym składnikiem powłokotwórczym jest naturalny wosk pszczeli. Powłoka

nałożona pędzlem zanurzeniowo lub natryskowo nie musi być usuwana przed rozpoczęciem
eksploatacji zabezpieczonej uprzednio maszyny lub urządzenia.

Folia znajduje w ogrodnictwie zastosowanie jako materiał do pokrycia wysokich

pomieszczeń ogrzewanych zastępujących szklarnie do wykładania stołów szklarniowych, do
krótkotrwałego przykrywania warzyw uprawianych w gruncie oraz do ściółkowania. U nas
stosowane są folie wykonane z polietylenu (PE) wysokociśnieniowego. Folii te dobrze
przepuszczają promienie świetlne. Są odporne na wysokie i niskie temperatury. Wadą foli
polietylenowej jest jej mała odporność na działanie promieni słonecznych. Pod ich wpływem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

następuje fotodestrukcja, czyli starzenie się folii. Z tego względu folia ta jest stosowana
wybitnie sezonowo.

Na świecie rozpowszechnione są folie ze zmiękczonego polichlorku winylu (PCW),

nazywanego niekiedy igielitem. Zaletami tych folii są: większa odporność na działanie
promieni ultrafioletowych, lepsza przepuszczalność światła i lepsze zatrzymywanie promieni
podczerwonych, co powoduje, że temperatura nocą pod okryciami z tych folii nie obniża się
zbytnio.

Do płaskiego przykrywania wschodów stosowana jest folia perforowana.
Folia znajduje również zastosowanie jako izolacja wodoszczelna fundamentów oraz

paroszczelna w stropach, stropodachach i ścianach.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz stopy żelaza z węglem?
2. Czym charakteryzuje się proces wielkopiecowy?
3. Jakie znasz rodzaje i właściwości metali nieżelaznych?
4. Co to są niemetale i jakie mają zastosowanie?
5. Jakie znasz rudy żelaza?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozróżnij przedstawione metale kolorowe i określ ich właściwości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować tok pracy,
2) zgromadzić sprzęt i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
4) przeprowadzić ćwiczenie poprzez rozpoznanie próbek,
5) wykonać opis próbek z opisem właściwości.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze,

−

zdjęcia,

−

opis właściwości,

−

próbki metali,

−

poradnik dla ucznia,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Porównaj przedstawione gatunki drewna, rozróżnij je, określ właściwości i zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować tok pracy,
2) zgromadzić sprzęt i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze,

−

zdjęcia,

−

poradnik dla ucznia,

−

rodki ochrony,

−

próbki drewna.

1.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić i omówić stopy żelaza z węglem?

2) omówić proces wielkopiecowy?

3) określić rodzaje i właściwości metali nieżelaznych?

4) omówić niemetale i ich zastosowanie?

5) wymienić rudy żelaza?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 22 zadania. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Do rudy żelaza nie należy

a) hematyt.
b) magnetyt.
c) antracyty.
d) syderyt.

2. W wielkim piecu otrzymuje się

a) staliwo.
b) żeliwo.
c) stal.
d) surówkę wielkopiecową.

3. Stal zawiera węgiel w ilości

a) powyżej 2%.
b) powyżej 5%.
c) do 2 %.
d) nie zawiera.

4. śeliwo to stop żelaza z węglem o zawartości węgla

a) powyżej 3,6%.
b) 1–2%.
c) 2–3,6%.
d) do 1%.

5. Do obróbki plastycznej nie należy

a) walcowanie.
b) spawanie.
c) kucie.
d) tłoczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Metal o barwie złocisto czerwonej

a) nikiel.
b) miedź.
c) wolfram.
d) cynk.

7. Głównym składnikiem mosiądzów i brązów jest

a) nikiel.
b) cyna.
c) miedź.
d) aluminium.

8. Metal ulegający korozji to

a) ołów.
b) cynk.
c) żelazo.
d) cyna.

9. Głównym składnikiem tworzyw sztucznych jest pierwiastek

a) N.
b) C.
c) O.
d) H.

10. Główną wadą tworzyw sztucznych jest

a) długi czas rozkładu.
b) mała przewodność cieplna.
c) dobra plastyczność.
d) właściwości mechaniczne.

11. Celem stosowania obróbki plastycznej jest

a) zmiana struktury.
b) zmiana kształtu.
c) zmiana składu.
d) zmiana właściwości.

12. Rysunek techniczny służy do

a) wyrażania myśli.
b) przedstawiania przedmiotów.
c) opisywania kształtów.
d) wyrażania myśli.

13. Ołówek najtwardszy jest oznaczony symbolem

a) 4H.
b) H.
c) HB.
d) B.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Pismo techniczne służy do opisywania rysunków, wykonywane jest

a) odręcznie.
b) szablonem.
c) kredką.
d) dużymi literami.

15. Do formatu A4 należy wymiar

a) 420 x 594.
b) 297 x 420.
c) 148 x 210.
d) 210 x 297.

16. Kontury przedmiotu wykonuje się linią

a) punktową.
b) kreskową.
c) grubą.
d) cienką.

17. Do wykonywania rysunków technicznych nie używa się

a) papieru kancelaryjnego.
b) kalki technicznej.
c) papieru milimetrowego.
d) bloku technicznego.

18. Przy wykonywaniu rysunku technicznego nie może być stosowana zasada

a) dokładności.
b) dowolności.
c) przejrzystości.
d) estetyki.

19. Przekrój na rysunku oznacza się przez

a) linię przerywaną.
b) nie oznacza się.
c) zaciemnianie.
d) kreskowanie.

20. Przekrój wykonuje się poprzez

a) rzut.
b) przecięcie płaszczyzną.
c) przecięcie prostą.
d) widok.

21. Rysunek złożeniowy przedstawia

a) szczegóły.
b) dokładne wymiary.
c) współpracujące części.
d) szkic.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22. Na rysunkach w uproszczeniu wykonywane są przedmioty

a) małe.
b) znormalizowane.
c) duże.
d) schematyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Buliński J., Miszczak M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996
2. Dąbrowski A.: Podstawy techniki w przemyśle spożywczym. WSiP, Warszawa 1999
3. Dobrzański T. Rysunek techniczny maszynowy. Warszawa 1996
4. Kozłowska D. Podstawy mechanizacji. Warszawa 1998
5. Kozłowska D. Mechanizacja rolnictwa cz. 1, cz. 2. Warszawa 1996
6. Majewski Z., Kuczewski J.: Podstawy eksploatacji maszyn rolniczych. WSiP, Warszawa

1995

7. Skrobacki A.: Pojazdy rolnicze. Warszawa 1996
8. Waszkiewicz Cz., Kuczewski J.: Maszyny rolnicze. Cz. 1. Maszyny i urządzenia do

produkcji roślinnej. WSiP, Warszawa 1998

Czasopisma:

−

Agrotechnika,

−

Farmer,

−

Plon,

−

Pasieka,

−

Pszczelarstwo,

−

Pszczelarz Polski,

−

Top Agrar Polska.