„PROZA WIESŁAWA MYŚLIWSKIEGO”

EWA PINDÓR

Przez wiele lat Wiesław Myśliwski w istotny sposób wpływał na formowanie się nowego myślenia o
twórcach zaliczanych do tzw. nurtu chłopskiego.

Julian Kawalec, Tadeusz Nowak, Wiesław Myśliwski, Marian Pilot, Edward Redliński:
→ łączy ich wyczulenie na kwestie swej macierzystej kultury, dzielą natomiast różnice światopoglądowe
oraz różnice w sposobie ujmowania tematu.
→ Każdy z tych twórców w inny sposób wyraża i inaczej akcentuje osobiste doświadczenia.
→ Każdy z nich reprezentuje nieco odmienną optykę w widzeniu tych samych problemów, a także realizuje
inne konwencje i stylistyczne modele kształtowania tekstu literackiego.

Proza Juliana Kawalca:
 dominuje socjologizujące ujęcie
został wyeksponowany problem ceny, którą przyszło zapłacić za społeczny awans, za poczucie
satysfakcji z osiągniętej kariery życiowej
bohater Kawalca jest bohaterem tragicznym

Twórczość Tadeusza Nowaka:
czerpie jakby z innych rejonów,jej literackim tworzywem staje się baśń, mitotwórstwo, poetyka snu
w kolejnych utworach bohater nabiera coraz większej świadomości własnego „ja” - i to właśnie stanowi
istotę jego pisarstwa.

Proza Edwarda Redlińskiego:
ujawnia proces współczesnych przemian społecznych i kulturalnych
akcentuje nieufność do postępu cywilizacyjnego

Marian Pilot:
autor Majdanu
igra różnymi konwencjami, stylami i językami,
pokazuje niebezpieczne rozchwianie osobowościowe swego bohatera

Cechy charakteryzujące poetykę prozy Wiesława Myśliwskiego:

–

tendencja do przesuwania akcji, wydarzeń, fabuły na plan dalszy, w wyniku czego powieść staje się
rodzajem wyznania, traktatu moralnego czy filozoficznego

–

pasja poznawcza kreowanych postaci, wewnętrzny imperatyw nakazujący im przekraczanie
wyznaczonych ról i funkcji

Zagadnienia wyeksponowane w pisarstwie Myśliwskiego:

–

potrzeby powrotu do myślenia o bycie

–

założenia, że wszystko zostało powiedziane w sposób zagadkowy

R1: STRATEGIE NARRACYJNE

1967 – debiut Wiesława Myśliwskiego powieścią Nagi sad
1970 – ukazała się druga jego powieść Pałac
1973 – Złodziej

]utwory

1978 – Klucznik

]dramatyczne

1984 – wydał swoją najważniejszą powieść Kamień na kamieniu (wcześniej ukazała się na łamach
„Twórczości”
1988 – sztuka Drzewo została wystawiona w Teatrze Polskim w Warszawie

Nagi sad(1967)
krytyka przyjęła z uznaniem
charakteryzuje ją nietypowe zespolenie i przenikanie się trzech żywiołów: wyobraźni, liryzmu i pasji

poznawczej.
Wyobraźnia – zdolność kreowania obrazów – narzuca w tej powieści sposób percepcji świata. Ona też
jest jednym z istotnych komponentów literackiej wizji rzeczywistości, a równocześnie uczestniczy w całym
złożonym procesie poznania.
utwór jest swego rodzaju zapisem pamięci, w którym – dzięki stwórczej mocy wyobraźni – to, co
nieobecne, staje się obecnym
ma charakter i formę monologu, „sprawozdania” z wewnętrznych przeżyć, myśli i doznań osoby
mówiącej.
w utworze „ja mówiącym” jest Syn, który z dystansu wielu lat wraca do okresu młodości i dorastania.
Syn snuje długą, liryczną opowieść o swoim Ojcu.
narrator wspomina świat społeczności wiejskiej z perspektywy innej kultury i odmiennej przestrzeni:
kultury miejskiej.
Cechą przyjętej strategii narracyjnej jest tonacja subiektywno-uczuciowa, która zostaje
podporządkowana ekspresywnej funkcji wypowiedzi.
Nagi sad oparty jest na subiektywnej perspektywie świata przedstawionego
„Świat opowiedziany wygląda inaczej niż opisany; jawi się nie tyle jako realność, ile jako świadomość, to
jest zespół reakcji emocjonalnych, marzeń, podświadomych odruchów, wspomnień i domysłów.

Autor wykorzystuje szczególnie te sposoby konstrukcji świata przedstawionego, które pozwalają snuć
refleksje i rozważania, wsparte o wspomnienie, fantazjowanie, odrealnienie, poetycką przesadnię.

dominujący ty narracji: narracja mówiona (ściślej: narracja niby myślana, wspomnieniowa, częściowo
obserwacyjna, skierowana bardziej na postać Ojca niż na własną osobę „ja” mówiącego, czyli Syna.
można mówić o przeważającej orientacji allotropicznej narratora (dominuje obserwacja innych postaci i
rzeczy), choć występuje również orientacja autotropiczna (skoncentrowana na siebie). Narracja Nagiego
sadu łączy zatem cechy auto- i allonarracyjne.
bezpośredniość narracji to chwyt konstrukcyjny, sugerujący, iż intencją opowiadającego jest docieranie
do prawdy; narrator wielokrotnie używa sformułowania „jak było naprawdę”
psychologiczno-filozoficzny wymiar powieści
wypowiedź narratora uzyskuje wyraźnie liryczny, poetycki ton, sugerujący bezpośredniość i bliskość w
obcowaniu ze światem.
czucie, a nie wiedza, jest świadectwem prawdy o świecie
w Nagim sadzie plan realny miesza się z tym, co stanowi sferę zmyślenia, fantazji
narrator powieści ma poważne „wątpliwości” co do własnej egzystencji. Jest przekonany, czy raczej
przypuszcza, iż ostatecznie istnieje w zmyśleniu Ojca.
Głowna zasada konstruująca powieść: motywacja wspomnieniowa, co oznacza, że ostatecznie
struktura utworu oparta jest na prawach funkcjonowania pamięci.
powieść pierwszoosobowa, która nie posiada stabilnego dystansu narracyjnego

Twórczość Myśliwskiego stanowi próbę uobecniania przeszłości, ludzkich dramatów i przeżyć,
literacką wykładnię „wspólnego bycia”, czyli istnienia z drugim człowiekiem, w imię ludzkiego
posłannictwa.

Cecha prozy Myśliwskiego: OPOWIADANIE ŚWIATA, a nie odzwierciedlanie czy rekonstruowanie go.

Pałac
wypełnia tę powieść również filozofowanie, kontemplacja
utwór zwraca się w stronę ludzkiego wnętrza
opowieść o sobie i świecie utrzymana jest w formie monologu wypowiedzianego, kształtowanego na
wzór wypowiedzi ustnej, naśladującego nieład potocznego opowiadania. Wypowiedź narracyjna ma
charakter pozorowanego dialogu, zredukowanego do ciągu wypowiedzi jednej strony – początkowo pasterza
Jakuba, który z czasem wciela się we wszystkich możliwych jaśnie panów. Jako dziedzic prowadzi nie
kończące się dysputy z bywalcami pałacu, chociaż faktycznie repliki jego partnerów są zaledwie
zasugerowane.
powieść charakteryzuje łączenie i interferencja różnorodnych form literackiego przekazu: monolog
wewnętrzny, monolog liryczny czy monolog oratorski.
całą powieść wypełniają rozważania o: życiu i śmierci, o miłości i cierpieniu, o grzechu i świętości, o

samotności Boga i człowieka, o kobietach, o strojach, o istocie piekna.
w planie jakości wypowiedzi ton powagi i zadumy przeplata się z mową szyderczą czy ironiczną.
niejednolitość stylistyczna powieści (potoczna, dosadna, podniosła stylizacja biblijna)
każdy kolejny Jakub-dziedzic zgłębia tajniki ludzkiego trwania i przemijania, bólu i rozpaczy, głodu i
nienawiści, by z filozoficznej perspektywy formułować opinie, sentencje
dominujący typ narracji: narracja niby mówiona, auto- i allotropiczna, wielomotywacyjna, bezpośrednia
trudno mówić o jednej postaci – bohaterze powieści, gdyż mamy do czynienia z kolejnymi
przeobrażeniami Jakuba ← postać ta kolejno wciela się w rolę różnych dziedziców



Jakub jest symbolem ludzkiego losu

Pałac wypełniają składniki pozanarracyjne: refleksje, pytania, przewidywania czy też luźne konstatacje
narracja uformowana jest na wzór wypowiedzi ustnej, potocznego opowiadania; w powieści tej nie
istnieje jednej punkt orientacyjny, z którego prowadzona jest narracja, ale wielość punktów widzenia
(przeobrażenia bohatera)
Główna zasada konstruująca cały utwór: wielość punktów widzenia. Dystans narratora w stosunku do
innych postaci ustawicznie ulega zmianom. W każdym nowym wcieleniu narrator reprezentuje inny
światopogląd, odmienną hierarchię wartości, inny język.
W związku z ciągłym wymienianiem narratora-bohatera i jego rozmówców przekształceniom podlega
językowo-stylistyczna sfera utworu.
elementy stylistycznego nacechowania (zwroty do rozmówcy, swoisty ton wypowiedzi, wyrażający
emocjonalny stan mówiącego) każdorazowo wyznaczają i określają dystans narratora wobec aktualnego
rozmówcy.
Stosunek narratora do innych postaci kształtują dwa kompleksy uwarunkowań:

1. określone miejsce interlokutorów w hierarchii społecznej
2. sfera gustów, upodobań, sympatii i antypatii narratora

Powieści Myśliwskiego: Nagi sad i Pałac ← narracja w pierwszej osobie
Nagi sad i Pałac stanowią eksplikację wewnętrznego świata człowieka
Kreacyjny charakter powieści Wiesława Myśliwskiego

Kamień na kamieniu
widoczne są istotne zmiany w zakresie strategii narracyjnej
podobnie jak w poprzednich utworach- narrator uwidacznia się w strukturze tekstu: narracja utrzymana
jest w pierwszej osobie
narrator i zarazem bohater: Szymon Pietruszka – człowiek wspominający swoje, i nie tylko swoje, życie



stary, chory człowiek, opanowany chęcią zbudowania grobu dla całej
rodziny, sięga bądź do wspomnień z przeszłości, bądź relacjonuje aktualne
kłopoty z budowaniem grobowca

w stosunku do poprzednich powieści utwór ten charakteryzuje się wzbogaceniem i ukonkretnieniem
świata przedstawionego
autonarracyjność ustępuje miejsca orientacji allotropicznej; powieść zyskuje charakter allonarracyjny
w powieści tej łączą się różnorodne formy narracji: technika relacji ze sceniczną prezentacją; to wszystko
zaś przeplata się z refleksją, oceną lub filozoficznym uogólnieniem.
mamy do czynienia z narracją niby mówioną (z narracja pisaną, odtwarzającą bądź wypowiedź bohatera,
bądź – przez przytoczenie dialogów i monologów – myślenie innych postaci
najczęściej narracja prowadzona jest w sposób bezpośredni, natomiast zdaje się zmediatyzowana przy
prezentacji scen o dużym napięciu emocjonalnym
powieść ta realizuje bogaty repertuar technik i form narracyjnych: od wspomnień, przez relację, aż po
panoramiczną prezentację zdarzeń i sytuacji.
minione wydarzenia najczęściej niej są odtwarzane, lecz podlegają transformacji
wielowątkowość i panoramiczność powieści
bohater w swych pierwszych monologach sygnalizuje wątki, by je następnie rozwijać, pogłębiać, splatać
i dopełniać.

R2: STRUKTURA CZASOWA I UKŁADY FABULARNE

Powieść realistyczna – respektowała zasady linearności i przyczynowości zdarzeń

→ konstrukcja tego typu powieści, realizując technikę mimetyzmu, służyła odtwarzaniu świata
zewnętrznego
→ plan fabularny był ważnym elementem strukturalnym utworu literackiego
→ akcja stanowiła istotę świata powieściowego

Wiek XX – zmiany w sposobie traktowania akcji powieściowej, akcja ulega największym przeobrażeniom,
„akcja budzi podejrzenia”

Akcja w powieściach Myśliwskiego również „budzi podejrzenia”. Plan zdarzeń oraz akcji powieściowej nie
stanowi istoty świata przedstawionego. Zdarzeniowość, fabularność utworu literackiego jest
podporządkowana psychologicznej analizie postaci. Proza Myśliwskiego realizuje zasady i technikę
powieści psychologicznej.
Zasada konstruującą świat powieściowy jest prawo funkcjonowania pamięci. Zdarzeniowość, fabularność
powieści, przedstawiona rzeczywistość pozaliteracka – podporządkowane czasowej strukturze świata
powieściowego – są ujmowane z określonej perspektywy czasowej.

Nagi sad
technika retrospekcji jest realizowana w całym tekście
 w strukturze utworu psychologiczne analizy narratora-bohatera dominują nad planem zdarzeń i fabuły
 główną motywację uzasadniającą opowiadanie powieściowej historii (relacji Ojca i Syna) stanowi poczucie
wewnętrznego niepokoju i udręki
 dla bohatera powieści teraźniejszość jest okresem przygnębienia i niepokoju, czasem martwoty
uczuciowej; natomiast przywoływany czas przeszły, waloryzowany dodatnio wnosi atmosferę radości,
pogody, beztroski.
 aktualne przeżycia bohatera, jego obecna świadomość w istotny sposób kształtują ocenę tego, co minęło.
Ta perspektywa wyznacza dobór wspomnień oraz ocenę minionych zdarzeń.
 powieść ta ma specyficzną strukturę czasową, gdyż retrospekcje mają tu naddany porządek

Efektem uporządkowania naddanego jest następujący układ kompozycyjny powieści: rozpoczyna ją scena
spotkania Syna z Ojcem, zamyka zaś motyw poszukiwania Ojca przez Syna. To, co wypełnia utwór, stanowi
luźną serię wspomnień, obrazów, wizji z przeszłości. Relacja Ojca i Syna jest w powieści wielokrotnie i w
różny sposób rozwijana.

 narrator-bohater nie tylko nie oddziela i nie odgranicza czasu (minionego od teraźniejszego), ale wyraźnie
podkreśla, że samo jego istnienie jest formą zabłąkania się w nie swój czas.

 refleksja nad sobą przekształca się w refleksje nad czasem
 kategoria czasu służy wyeksponowaniu psychicznego stanu postaci. Stanowi metaforyczne określenie
egzystencjalnego statusu bohatera.
 pojawia się fizyczne odczucie ciężaru czasu
 główna zasada konstruująca całokształt zaprezentowanych w utworze zjawisk stanowi prawo
funkcjonowania dobrej pamięci

Pałac
 Jakub-dziedzic przerażony jest myślą o przyszłości

Doznawanie czasu jest przeżywaniem własnej egzystencji. Odczuwając siebie w sposób chwilowy i
momentalny, bohater Myśliwskiego doznaje całego swego życia. Na plan pierwszy wysuwa się
wspominanie, refleksja, komentarz lub filozoficzne uogólnienie.

 powieść opiera się na pomyśle zmiany losu postaci, jej społecznego statusu. Możemy mówić o
alternatywnym schemacie fabuły
 strukturę świata przedstawionego wyznacza projekcja wyobraźni bohatera, pasterza Jakuba
 powieść ta ma metaforyczny wymiar

 powieść odsłania tajemnice życia wewnętrznego
 alegoria, metafora, symbol, pastisz i aluzja są językiem tego utworu

Kamień na kamieniu
 cechuje ją swoboda w operowaniu narracją i wszelkimi składnikami strukturalnymi dzieła
 dominuje narracja pierwszoosobowa, która ustawicznie rozszerzają wypowiedzi innych powieściowych
postaci, wzbogacają ją o nowe punkty widzenia. Osoby te należą do najbliższego kręgu bohatera (rodzice,
dziadek, bracia) bądź reprezentują środowisko sąsiedzkie (proboszcz, kościelny Franciszek,
przewodniczący)
 występujące postacie reprezentują różne stanowiska światopoglądowe i filozoficzne, odmienne sposoby
widzenia świata, inne stopnie rozeznania w otaczającej je rzeczywistości
 dialogi, jakie prowadzi bohater stanowią jakby samodzielne monologi rozmówców
 powieść nie ma wyrazistej fabuły, zawiera jednak wiele wątków, tematów, epizodów, przynoszących
panoramiczne ujęcie świata
 charakterystyczne są przeskoki od teraźniejszości do przeszłości, co sprawia, że granice między tymi
czasami ulegają zatarciu
 motyw centralny i zarazem główny temat powieści: motyw budowy grobu
 motyw budowy rodzinnego grobowca organizuje, istotną dla całej powieści, sferę napięć.

Początkowy fragment tekstu wprowadza czytelnika w istotę problemu. Szymon Pietruszka w sposób
nietypowy opowiada o budowie grobu, utożsamiając to zadanie z budowaniem domu, tyle że „na tamto
życie”. W następnych zdaniach modyfikuje on i jakby podważa swoją wiarę w życie pozagrobowe. Kamień
na kamieniu od pierwszej chwili niepokoi i absorbuje czytelnika dzięki nietypowemu kojarzeniu i zderzeniu
dwóch sfer: świata doczesnego i perspektywy życia przyszłego. Powieść zyskuje drugą, jakby metafizyczną
perspektywę.

 napięcie fabularne utrzymuje się do końca powieści, chociaż czytelnik od samego początku zna finał
całego przedsięwzięcia (budowa grobu nie została ukończona).

Czynniki tworzące dodatkowe napięcia:
 identyfikacja czytelnika z bohaterem
 doniosłość wydarzenia
 mała przewidywalność wyjaśnienia przyczyn nieukończenia budowy
 narracyjne opóźnienie oczekiwanych informacji

Chwyt pisarki → czytelnik oczekuje rychłego wyjaśnienia całej kwestii, a tymczasem uzyskuje jedynie
dodatkowe informacje, obrazujące rodzaj przeszkód uniemożliwiających bohaterowi wykonanie zadania.

Trudności, z którymi zetknął się bohater:

–

dylematy związane z ostateczna wersją projektu (wielkość, rozmiar kwater itp.)

–

rozterki wynikające z konieczności dokonania wyboru plastycznego modelu budowli

–

trudności ze zdobyciem materiału

Szymon Pietruszka nie wierzy w życie pozagrobowe, niemniej ów zaświat ciągle go irytuje, niepokoi i
zmusza do refleksji. Pytanie: co jest po drugiej stronie? - wciąż powraca w tej powieści.

Rozdział pierwszy: Cmentarz - zawiera następujące wątki:
 motyw budowy rodzinnego grobu
 obraz i sceny wojenne
 motyw kopania własnego grobu
 wspomnienia z pogrzebów
 scena poszukiwania, też w ziemi, wartościowych papierów dziadka Kaspra
 wątek szpitalny

Wszystkie zapamiętane sceny z przeszłości nakładają się na wydarzenia aktualne.
Przewodni temat budowania grobowca wprowadza do powieści ciąg rozważań i refleksji o charakterze
światopoglądowym i filozoficznym.

Wspominana przeszłość – dzięki zastosowaniu formy czasu przeszłego niedokonanego, a także wskutek
łączenia planu opisu z planem wypowiedzi postaci – jest uobecniania i aktualizowana podczas opowiadania.
Przywoływane opisy, sytuacje i sceny cechują się dynamicznością, sugestywnością czy wręcz
panoramicznością.

Słowa w pisarstwie Wiesława Myśliwskiego żyją swoim „autentycznym” życiem.

W. Myśliwskie o powieści: Powieść jest dzisiaj bez zasad.

R3: KONSTRUKCJA POSTACI

Budowa postaci w prozie Wiesława Myśliwskiego:
 w jego powieściach człowiek przede wszystkim poszukuje własnej tożsamości
 próba dotarcia do własnego „ja” staje się głównym celem monologowej narracji
 centralna postać jest zarazem narratorem utworu, co pozwala na swobodne prowadzenie opowieści

Wszystkie utwory Wiesława Myśliwskiego są zapisem opowiadania własnej egzystencji, a także relacji o
życiu innych ludzi.

Prawdziwym bohaterem dwu pierwszych powieści Myśliwskiego staje się wewnętrzny świat człowieka.
Eksploracja wewnętrznego obrazu człowieka prowadzona jest z niezwykłą pasją i zaangażowaniem.

Każda powieść Myśliwskiego stawia jakby wciąż te same pytania: Skąd przychodzimy? Kim jest człowiek?
Co o sobie wiemy?

Zaduma nad własnym życiem, refleksje nas sobą i nad światem, wypełniające powieść Myśliwskiego,
utrwalają przekonanie, iż człowiek to istota niezwykle złożona i tajemnicza, a życie ludzkie jest tylko
ciągłym zmaganiem się ze sobą, z własnym losem.

Literatura zdaje się być językowym zapisem odpowiedzi na najistotniejsze pytania egzystencjalne.

Nagi sad
 główna postać: Syn ← z perspektywy starego człowieka prowadzi opowieść o sobie i swoim Ojcu
 w świadomości narratora-bohatera istnieje poczucie dwóch odmiennych światów, w których dane mu było
przebywać. Nawet po latach traktuje on przestrzeń miasta jako coś obcego
 symbioza człowieka ze światem natury
 światem wiejskim rządzą: prawo przywiązania i prawo odzwyczajenia. Narrator powieści przeprowadza
wnikliwą analizę owego przywiązania do miejsca urodzenia.
 z relacji Syna „wyłania się” postać Ojca

Wiesława Myśliwskiego i Juliana Kawalca łączy negatywna ocena moralna świata miejskiego. Nie wszyscy
bohaterowie Kawalca ponoszą klęskę.

Powieść Wiesława Myśliwskiego wnosi do prozy tzw. nurtu chłopskiego bogactwo psychicznych motywacji
porzucenia miasta. Utwór, charakteryzujący się dużym liryzmem, ujawnia złożone stany odczuć i wzruszeń
bohatera, częstokroć w poetyckiej wersji.

Charakteryzując własne związki z kultura ludową, Wiesław Myśliwski wyjaśnił, iż człowiek ze środowiska
wiejskiego, znajdujący się przez długi czas w skrajnej, upośledzonej sytuacji, właśnie w wyobraźni szukał
zadośćuczynienia za swój los. W wyobraźni miał wolność, sprawiedliwość, dostatek. Tworzył światy, w nich
żył na równi z prawdziwym życiem.

Postać Ojca uosabiają trzy podstawowe cechy: łagodność, cierpliwość, skłonność do milczenia
Milczenie funkcjonuje tu jako znak, symbol mądrości.

Cechy osobowościowe Syna, jego zachowanie i sposób myślenia rysują się w planie opozycyjnym wobec

Ojca.
Główną metodą organizującą postaci Syna i Ojca jest zasada dystynkcji, która bywa sygnalizowana za
pomocą znaczącego podziału na to, co należy do Ojca i to, co tworzy otoczenie Syna. Poza tym podziałem
znajduje się sfera wspólna- wieczorne czytanie.

Wspólne czytanie staje się formą partycypacji niepiśmiennego Ojca w kulturowym świecie Syna. Sam akt
czytania jest uroczysty, podniosły, niemalże sakralny.

Ojciec – symbolizujący w powieści stary świat kultury ludowej, oparty na wartościach wypracowanych
przez środowisko wsi – dominuje nad Synem. Świat wartości Ojca cechuje jednoznaczność, stabilność i
uporządkowanie. Syn reprezentuje kulturę nową, oficjalną. W istocie Syn w powieści Myśliwskiego istnieje
gdzieś pośrodku – świat Ojca jest dla niego zbyt daleki, zaś świat kultury oficjalnej ostatecznie wzbudza jego
nieufność i podejrzliwość. Kultura oficjalna przynosi rozczarowanie i zwątpienie.

Wyraźnym sygnałem potrzeby „bycia razem” są w powieści dwa powracające motywy:
 scena wzajemnego poszukiwania się w sadzie
 motyw trzymania się za ręce

Relacja między Ojcem i Synem może być rozpatrywana w odniesieniu do „układu”: Bóg – Człowiek.
Wskazane przez Syna cechy Ojca, takie jak: mądrość, cierpliwość, milczenie, uzyskują istotne dopełnienie w
postaci właściwości boskiej – stwórczej mocy. Podpatrywanie Ojca można odczytać jako próbę docierania
do istoty Boskiej Tajemnicy.

Pałac
 Jakub – to nie tylko imię biblijne, ale oznacza najgłupszego wśród głupich.
 powieść tę można odczytać jako syntezę, jako próbę literackiego scalenia spetryfikowanych sposobów
myślenia o polskiej wsi
 stanowi swoisty rejestr zmitologizowanych ujęć „pańskości” i „chłopskości”.

Myśliwski obnaża i potwierdza przewrotność natury ludzkiej. Człowiek nigdy nie jest zbyt długo
zadowolony z sytuacji, w której się znalazł.

Samopoznanie, chęć dotarcia do najgłębszych prawd o sobie samym staje się głównym przesłaniem powieści
Myśliwskiego.

Przekraczanie granic jest pokonywaniem zastanej rzeczywistości. Ów stan przejścia, czyli transgresji
występuje w każdej powieści Myśliwskiego.

Kamień na kamieniu
 Szymon Pietruszka został usytuowany w konkretnych realiach czasowo-przestrzennych, a więc na
bogatym tle historycznych wydarzeń i przemian życia polskiej wsi.
 sfera czasowa w powieści obejmuje trzy pokolenia:

1. pokolenie Szymona i jego braci
2. pokolenie jego rodziców
3. pokolenie dziadków

Szymon Pietruszka:
 ur. we wsi koło Boleszyc w 1917 r. w Wielki Piątek.
 w czasie II WŚ przyjmuje pseudonim „Orzeł”, walczył w oddziałach partyzanckich
 uczestnictwo w walkach partyzanckich pozostawiło wyraźne piętno na psychice Szymona. Wielokrotne
przeżywanie własnej śmierci (był siedmiokrotnie ranny), życie w obliczu ustawicznego zagrożenia,
utrwalone w pamięci sceny egzekucji, obrazy grzebania poległych współtowarzyszy sprawiły, iż Pietruszka
obsesyjnie powraca do tematu śmierci.
 już w dzieciństwie Szymon wyróżniał się wśród kolegów tym, że nie bał się śmierci.
 ukończył w szkole zaledwie siódmą klasę
 w życiu trudnił się różnymi zawodami i zajęciami
 praca na roli i prowadzenie gospodarstwa nigdy „nie ciągnęły” Szymona

 był w swoim życiu fryzjerem, milicjantem, urzędnikiem gminnym, chciał zostać również konduktorem.
 cechowały go duże zdolności adaptacyjne
 w młodości największym jego problemem było kupno biletu na zabawę.
 postać młodego Pietruszki reprezentuje typ bohatera awanturniczego, któremu nieobce są hulanki, pijatyki,
awantury

 w końcu zostaje gospodarze, lecz nie z wyboru, ale z konieczności, gdy jego bracia wyjechali z rodzinnej
wsi w „wielki świat”. Zajmuje się uprawą ziemi i prowadzeniem gospodarstwa aż do chwili wypadku
samochodowego. Po wypadku dwa lata przebywa w szpitalu, który opuszcza już jako człowiek kaleki.
 wypadek można odczytać jako akt desperacji Szymona, który nie potrafi pogodzić się z tym, iż obecnie
wiejska droga jest traktem dla aut, a nie furmanek. Wtargnięcie bohatera wprost pod koła pędzących
samochodów ma być gestem odwagi i protestu.

Scena wypadku ma symbolizować zderzenie czasów, a nie kojarzyć się z faktycznym wypadkiem
drogowym.

 Szymon Pietruszka stanowi typ bohatera wewnętrznie skłóconego i rozdartego. Poszukuje on prawdy o
sobie i świecie przede wszystkim w rozmowach z samym sobą.

R4: W KRĘGU UKRYTYCH ZNACZEŃ

Bohaterowie powieści podejmując rozmowy na tematy filozoficzne, światopoglądowe, dostarczają
informacji stematyzowanych, które w istotny sposób odsłaniają ich psychiczny i mentalnościowy wizerunek.
Wiesław Myśliwski wykorzystuje także takie sposoby mówienia o świecie, które możemy nazwać
m ó w i e n i e m p o ś r e d n i m , odwołującym się do rozumu, intuicji i wyobraźni.



Nagi sad



 nawiązanie do biblijnego wzorca
 Syn z powieści sam kreuje się na Syna Bożego
 finałowa scena powieści, zawierająca motyw poszukiwania Ojca, może odnosić się do odwiecznego
pragnienia poszukiwania Boga-Ojca (przywodzi na myśl określoną sytuację z życia Chrystusa)
 powieściowy Syn odnalazł swego Ojca, spotkał się z nim, ale dopiero wtedy, kiedy doznał poczucia
pełnego osamotnienia

Świat powieściowy Wiesława Myśliwskiego ma wyraźnie wieloznaczny charakter. Pisarz na kartach swych
utworów zestawia dalekie zakresy treści, których rozszyfrowanie stanowi dość trudne zadanie dla
interpretatora.



Pałac



 owczarz z powieści przywodzi na myśl postać Chrystusa – Dobrego Pasterza
 powieściowy owczarz Jakub może uosabiać postać samego Chrystusa Pasterza
 kreacja głównego bohatera powieści nawiązuje do wyobrażenia postaci biblijnego Jakuba. Jakub ze
Starego Testamentu jest człowiekiem wyjątkowym, gdyż jako jedyny ze śmiertelnych oglądał Boga i to
kilkakrotnie.
 etymologia imienia Izrael - „Bóg walczy”. Scena walki Jakuba z aniołem jest przez Ojców Kościoła
interpretowana jako typ walki duchowej, zwieńczonej zwycięstwem. Biblijny Jakub ocalał mimo że oglądał
Boga „twarzą w twarz”, co w ujęciu starożytnych nie pozwalało człowiekowi pozostać przy życiu.
 finałowa scena powieści ma charakter wyraźnie wizyjny. Ogień trawiący pałac, stodoły, chlewy nie jest
tylko zwykłym, realny ogniem. Pożarowi towarzyszy szczególna jasność.
 finałowa scena eksponuje moment wdarcia się w poznanie absolutne, w poznanie Boga. Może oznaczać
rodzaj iluminacji, olśnienia. Zobaczenie Boga nie oznacza tu jednak ocalenia. Zakończenie powieści
nawiązuje bowiem do apokaliptycznej wizji św. Jana. W monologu Jakuba pojawiają się takie motywy, jak:
trąby, spadanie gorejących gwiazd, sugestia kosmogonicznej zagłady, wizji innej, lepszej przyszłości.

Nawiązanie Pałacu do Objawienia św. Jana ujawnia się także przez analogię struktury kompozycyjnej.
Apokaliptyczna wizja św. Jana zamyka całość objawienia Bożego; podobnie – finałowa scena powieści,
wyraźnie wieloznaczna, w istotny sposób dopełnia motyw wędrówki Jakuba.

Pisarstwo Wiesława Myśliwskiego w wielu planach konstrukcji świata przedstawionego ujawnia swe
nawiązanie do Biblii. Wpływy te widoczne są w sposobie kreowania postaci literackiej, w sferze budowania
powieściowych zdarzeń, a także w filozoficznych odniesieniach utworów.
Pisarz wykorzystuje tradycje kultury ludowej z jej wielowiekowym przywiązaniem do języka Biblii. Chłop,
który od dzieciństwa wzrastał w religijnie zorientowanej rzeczywistości, reprezentuje typ myślenia i
mówienia dość ściśle związany z Biblią. Społeczność wiejska, opierając się na biblijnych prawdach, niejako
wypracowała cały swój system myślenia i styl życia.

Kultura chłopska wyrastająca z ubóstwa i nędzy, skupiająca w sobie wielką, pokorną mądrość, popartą
wielowiekowym doświadczeniem, z w y o b r a ź n i ludzkiej uczyniła istotny, wzbogacający ją czynnik.
Oznacza to, że chłop stworzył własna wizję Boga i opracował własne rozumienie ksiąg Pisma Św.



Kamień na kamieniu



 zderzeniu uległy dwa obrazy wsi:

1. stanowiący rodzaj syntetyzującego ujęcia tradycyjnej kultury ludowej
2. będący obrazem wsi współczesnej, naznaczonej cywilizacyjnymi skażeniami

 obraz archaicznej wsi został zestawiony z wizją wsi współczesnej

Wieś współczesna jest ustawicznie konfrontowana i zestawiana z tradycyjną, umierającą wsią polską.
W powieści wycinanie akacji porównywane jest z największymi nieszczęściami nawiedzającymi wiejską
społeczność, takimi jak powódź czy pożar.
W powieści Myśliwskiego odnaleźć można echa starych wierzeń ludowych, wg których drzewa mogą
straszyć, gdyż zamieszkiwane są przez dusze zmarłych.

 bohater powieści Myśliwskiego nosi imię biblijne. Biblia wskazuje siedem postaci o tym właśnie imieniu.
Najważniejszą z nich był Szymon-Piotr. Szymon to pierwotne imię Piotra Apostoła.
Szymon Pietruszka w jakimś sensie przypomina biblijnego Szymona-Piotra
 powieść ta sugeruje również inne odniesienia: Życie chłopskie jest pełne cierpień, odwiecznym zaś
symbolem cierpienia jest Chrystus. Między losem chłopskim a losem Chrystusa zachodzą zatem pewne
analogie.

 powieść ta jest opowieścią o odchodzącej w zapomnienie, tradycyjnej kulturze chłopskiej
 jedna z podstawowych metafor tej powieści: porównanie życia ludzkiego do drzewa

Metafora od czasów starożytnych rozważana była w trojakiej formie swego istnienia”

1. jako element mowy
2. jako element stylu
3. jako specyficzny rodzaj myślenia o rzeczywistości

Metafora w pisarstwie W. Myśliwskiego występuje głównie w owej trzeciej formie – jako specyficzny rodzaj
myślenia o rzeczywistości. (spełnia przede wszystkim funkcję poznawcza). Dopiero dzięki tym relacjom
metaforycznym uwidacznia się miejsce i znaczenie człowieka w świecie.

Szczególne nasycenie świata przedstawionego dawnymi wierzeniami, elementami spokrewnionymi z baśnią
i magią, charakteryzuje twórczość Tadeusza Nowaka.

Ustawiczne zderzanie metaforyki religijnej z wiejskim konkretem jest stałym zabiegiem pisarskim
Myśliwskiego, sprawiającym, że w świecie przedstawionym jego powieści zaciera się granica między
sensem dosłownym a metaforycznym.

Dwie tendencje u W. Myśliwskiego:
 skłonność do metaforyzacji wyrażanych treści
 powrót do konkretu

R5: „SAM JEST SOBIE MĄDROŚCIĄ”

Twórczość W. Myśliwskiego jest rodzajem intelektualnych zmagań ze złożonością świata i tajemnicą
ludzkiej egzystencji.

Proza Wiesława Myśliwskiego, w swym filozoficznym wymiarze, fascynuje wielością punktów widzenia, co
nadaje jej specyficzną głębię i migotliwość. Występujące w jego powieściach filozoficzne, etyczne i
estetyczne egzystują na swych biegunowych pozycjach w taki sposób, iż często dają poczucie sprzeczności,
żartu czy paradoksu.

Wiesław Myśliwski nie napisał żadnego traktatu, a więc typowej rozprawy filozoficznej, ujmującej w sposób
systemowy wiedzę o świecie. Wielość podejmowanych przez niego zagadnień filozoficznych sprawia, że
otrzymujemy jakby całościową wizję ludzkiego losu.

Bohaterowie powieści i dramatów Myśliwskiego wierzą, że człowiek jest skazany na swój człowieczy los i
że każdy ma najlepszy byt.



Pałac



 powieść opowiada o wyprawie po inny los, stanowi rodzaj fantazji, prezentującej realizację marzenia bycia
kimś biegunowo innym.
 przeobrażenie z owczarza w pana oparte jest na kuszącej myśli, być choć raz odmienić siebie, swój los.
Człowiek nigdy nie potrafi być zadowolony z tego, co ma i kim jest. Potrzebuje ustawicznych zmian
aktualnej sytuacji, ponieważ poznawcze nienasycenie stanowi istotę natury ludzkiej, a świat marzeń i tęsknot
podlega ciągłym modulacjom.

Wiesław Myśliwski bardzo często formułuje rozważania swoich bohaterów w trybie przypuszczającym, co
niewątpliwie czyni ich wywód mniej pewnym, a cały utwór mniej jednoznacznym.

Bohaterowie prozy Myśliwskiego ujawniają tęsknotę za drugim człowiekiem, za istnieniem w czyimś życiu.
Bycie razem jest bowiem istotą ludzkiej egzystencji – istnienie jednostki realizuje się we współodczuwaniu,
współcierpieniu.

Poczucie osamotnienia, opuszczenia, bezsilności, świadomości skazania na samego siebie szczególnie
wyraźnie towarzyszą bohaterom jego prozy.

Bohaterowie ci ogarnięci są potrzebą mówienia i pytania o boga, wielokrotnie zarzucają Bogu obojętność,
zgodę na zło, brak zaangażowania w dalsze losy świata.

Postacie literackie Myśliwskiego zrodzone są z buntu, występują przeciwko bogu, cierpieniu, przemijaniu.
Nie lękają się oni śmierci. Zasadniczym problemem, z którego wynika ich niepokój, jest to, by śmierć nie
przyszła niepostrzeżenie. Śmierć powinna być przeżywana świadomie, aby człowiek ostatecznie sprawdził
się i do końca wypełnił swoje posłannictwo. W twórczości autora śmierć traktowana jest jako moment
nobilitujący całe ludzkie życie, zwieńczający je.

R6: „OD SŁOWA ZACZYNA SIĘ ŻYCIE”

Słowo w twórczości W. Myśliwskiego ma jakby potrójne ukierunkowanie:

1. umożliwia więź człowieka z drugim człowiekiem
2. jednoczy istotę ludzką z całym światem natury
3. łączy człowieka z Bogiem

Tylko przez słowo istota ludzka może odczuwać świat, może się z nim jednoczyć.
Porozumienie jest możliwe wówczas, gdy człowiek nastawi się na słuchanie i rozumienie świata natury.

W powieściach Myśliwskiego na plan pierwszy wysuwa się sam język, bohater żyje w akcie mowy. W
słowie uobecnia się jego osobowość, status społeczny, marzenia, ambicje, a także sposób myślenia i
interpretowania świata.
Głównym żywiołem tej prozy jest stylizacja na język mówiony, na mowę żywą.

Wiesław Myśliwski zderza w powieści różne style, tonacje i odmienne metody opisu. Stylizacja biblijna
łączy się ze stylizacją ludową oraz ze stylizacją na język potoczny.

Stylizacja biblijna i stylizacja na folklor posiadają pewne cech wspólne:

–

refreniczność

–

rytmizacja tekstu

–

powtarzalność składniowej budowy zdania

–

inwersyjność składnikami

Język postaci powieści Wiesława Myśliwskiego charakteryzuje słownictwo potoczne, nazywające
najbardziej podstawowe, powszechne rzeczy i zjawiska, opierające się na swoistej frazeologii dążącej do
skrótowości oraz do ekspresywności wypowiedzi.