JAN NOWAK JEZIORAŃSKI

1). POSTAĆ AUTORA, ŻYCIE, DOKONANIA.

Nowak-Jeziorański Jan(1913-2005), właściwie Zdzisław Jeziorański, pseudonimy Janek,
Jan Zych, dziennikarz, pisarz i działacz polityczny.

W czasie kampanii wrześniowej 1939 dostał się do niewoli, z której zbiegł.

Od 1941 pracował dla Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej ZWZ, uczestniczył w
akcji N. W latach 1943–1945 był kurierem i emisariuszem Komendanta Głównego Armii
Krajowej do rządu polskiego w Londynie. Przed wybuchem Powstania Warszawskiego
przedostał się do Warszawy. Po wojnie osiedlił się w Londynie i związał z ugrupowaniem
Niepodległość i Demokracja. W latach 1948–195 pracował w Polskiej Sekcji Radia BBC w
Londynie. Od 1949 współpracował z radiem Wolna Europa. W latach 1952–1976 pełnił urząd
dyrektora Polskiej Sekcji Radia Wolna Europa. W 1976 przeniósł się do Waszyngtonu. Do 1996
działał w Kongresie Polonii Amerykańskiej. Był doradcą do spraw Europy Wschodniej w
amerykańskim Departamencie Stanu. Polskę odwiedził po wojnie po raz pierwszy w 1989. W
2002 powrócił do Polski i do śmierci mieszkał w Warszawie.

Twórczość: prace historyczne i publicystyczne m.in.: 63 Days. The Story of the Warsaw

Rising (pod pseudonimem J. Zych, Londyn 1945), Polska droga ku wolności 1952-1974
(Londyn 1974), wspomnienia Kurier z Warszawy (Londyn 1978, wyd. krajowe 1989), Wojna w
eterze. Wspomnienia 1948-1956 (tom 1, Londyn 1985), Polska z oddali. Wojna w eterze –
wspomnienia (tom 2, 1956–1976, Londyn 1988), Polska pozostała sobą (1980), W
poszukiwaniu nadziei (1993), Rozmowy o Polsce (1995), Polska wczoraj, dziś, jutro (1999),
Fakty, wydarzenia, opinie(2001), Polska z bliska (2003).

Odznaczony został m.in.: Orderem Virtuti Militari (1944), amerykańskim Medalem Wolności

(1996), Orderem Orła Białego, Krzyżem Walecznych. W 2000 otrzymał Nagrodę PEN Clubu im.
Ksawerego Pruszyńskiego, przyznawaną za reportaż literacki i eseistykę. W 2002 został

laureatem Diamentowego Mikrofonu, nagrody Polskiego Radia dla najwybitniejszych postaci
radiowych. Otrzymał również nagrodę "Człowiek Pojednania 2002", przyznaną przez Polską
Radę Chrześcijan i Żydów za wkład w dialog chrześcijańsko-żydowski w Polsce.
Zdobył również nagrody telewizyjne Wiktor i Superwiktor (2003).

Jan Nowak-Jeziorański był doktorem honoris causa kilku uniwersytetów, w tym Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Wrocławskiego, Warszawskiego oraz im. Mickiewicza w Poznaniu.

2). EPOKA, PAŃSTWO, POLITYKA, TECHNIKA.

XX wiek.
POLSKA w okresie międzywojennym, pod okupacją niemiecko-bolszewicką w czasie II wojny

światowej, okres PRL-u oraz początki III RP.

TECHNIKA – największy, jak dotychczas skok technologiczny ludzkości: od pierwszego lotu

samolotem braci Wright (1903), poprzez bombę atomową (1945) i wodorową (1952),
lądowanie człowieka na księżycu (1969) aż po sklonowanie pierwszej żywej istoty- owcy Dolly
(1997).

3). ŹRÓDŁA WIEDZY (METODOLOGIA).

 Wikipedia;
 Jan Nowak-Jeziorański „Polska z bliska”, Wydawnictwo Znak, Kraków 2003, s. 226.

4). KONSTRUKCJA DZIEŁA.

"Polska z bliska" to zbiór esejów - refleksji nad obrazem Polski, jaki objawił się legendarnemu

Kurierowi z Warszawy, gdy po prawie 60 latach osiadł na stałe w kraju. Książka jest swoistym
"programem dla Polski" doświadczonego i oddanego Polsce polityka.

Jan Nowak Jeziorański dzieli się z nami swoimi pomysłami na walkę z bezrobociem i korupcją,

a także spostrzeżeniami nt. polskiej polityki zagranicznej i miejsca Polski w świecie. Lektura
"Polski z bliska" przenosi nas także do pierwszego dnia nadawania RWE, czy małej alpejskiej
chatki, gdzie powstawał "Kurier z Warszawy", przypomina zmarłych bliskich i przyjaciół autora,
a także porusza trudne zagadnienia z przeszłości naszego kraju. Charakterystyczne dla
Jeziorańskiego szerokie spojrzenie na sprawy kraju pozwala mu umiejscowić je w kontekście
światowej polityki a zarazem dostrzec zjawiska i procesy, które mieszkający stale w Polsce
czytelnik może przeoczyć. Autor pisał swoją książkę przed przyłączeniem państw bałtyckich do
NATO oraz akcesją Polski do Unii Europejskiej.

Układ książki:
Wstęp

Część I. O SOBIE. O POLSCE I POLAKACH

O sobie

O Polsce i Polakach

Część II. PROGRAM DLA POLSKI

Polska w kapsułce
Polska z bliska
Program dla Polski
Czarnowidztwo i rzeczywistość
Walka z korupcją
Dlaczego Unia
Ustawa o obywatelstwie i Karta Polaka

Część III. SĄSIEDZI
Instytut dyplomacji społecznej

Niemcy. Szanse i zagrożenia
Rosja. Szanse i zagrożenia

Polska i Ukraina. Postępy dyplomacji społecznej
Państwa Bałtyckie w NATO
Czechy. Zwycięstwo Bin Ladena?

Część IV. W POSZUKIWANIU BEZPIECZEŃSTWA
Kryteria bezpieczeństwa

Ameryka, Europa i Polska
Czy NATO jest zagrożone?
Cielęcy antyamerykanizm

Część V. KARTKI Z HISTORII
Rocznica głosu wolnej Polski

"Koliber"
Moja zniszczona teczka
Potrzeba zadośćuczynienia
Podziemie i rząd polski w Londynie w obliczu zagłady Żydów
Zrabowane zasługi; kto zdobył Enigmę
Wokół śmierci generała Sikorskiego - polemika z Jackiem Tebinką
Laur Czarnego Diamentu

Część VI. SYLWETKI
Greta

Agaton
Władysław Bartoszewski
Marian Hemar w mojej pamięci
Szkolna przyjaźń z Janem Kottem
Bolesław Wierzbiański
Eugeniusz Kwiatkowski - pierwszy inżynier II RP

5). TEZY STRATEGICZNE.

— „Powszechnie przyjętym kryterium bezpieczeństwa jest własny potencjał obronny połączony z

układami sojuszniczymi, zapewniającymi skuteczne odstraszanie potencjalnego napastnika.
Ryzyko agresji musi być w percepcji przeciwnika na tyle wysokie, aby stała się ona
nieopłacalna. O bezpieczeństwie państwa decyduje więc nie tyle rzeczywisty układ sił, ile
subiektywna ocena przez napastnika wojskowych, gospodarczych i politycznych kosztów i
szans interwencji zbrojnej.” Str. 127.

— „Drugim elementem bezpieczeństwa jest pokój wewnętrzny, zapewniający obronę

konstytucyjnego porządku prawnego przed próbami obalenia go siłą, a więc przed zamachem
stanu, wybuchem konfliktu społecznego albo atakami terrorystycznymi. Utrzymanie
wewnętrznej stabilności jest podstawowym zadaniem państwa. Zachowanie zaś ustroju
demokratycznego jest warunkiem przynależności do rodziny narodów złączonych solidną
obroną wspólnych wartości.” Str. 127.

— „Polska po raz pierwszy w swej tysiącletniej historii nie ma konfliktów terytorialnych z

żadnym ze swych sąsiadów i utrzymuje ze wszystkimi dobre stosunki.[…] Rzeczpospolita stoi
dziś wobec licznych zagrożeń wewnętrznych, choćby wobec bezrobocia. Nigdy natomiast nie
była lepiej zabezpieczona przed zagrożeniem z zewnątrz. Przystąpienie do NATO
wyprowadziło Polskę z geopolitycznego położenia kraju wtłoczonego między dwóch
zaborczych olbrzymów — Niemcy i Rosją.” Str. 130,131.

— „Zagrożenie może wypłynąć z fałszywego poczucia bezpieczeństwa prowadzącego do

osłabienia obronności kraju w przekonaniu, że obecny układ nie ulegnie w przyszłości
zmianie. Po przyjęciu Polski do Przymierza Atlantyckiego wysoko postawiona osobistość z kół
sztabowych wyraziła pogląd, że Polska jako członek NATO będzie mogła liczyć na
natychmiastowe wsparcie sojuszników. Nie ma, więc obawy, by polskie terytorium albo jego
część znalazło się pod okupacją, bo NATO zapewnia obronę granicy. Łatwo odnaleźć w tych
słowach powrót do doktryny Rydza — Śmigłego: nie od damy ani piędzi ziemi, bo nie pozwolą

na to nasi sojusznicy. Założenie takie prowadzi w prostej linii do powtórzenia się tragedii
1939 roku.” Str. 131

— „Plany obrony muszą zawsze uwzględniać najgorszy scenariusz, a więc dopuszczać

okoliczności, które mogą ograniczyć albo uniemożliwić uruchomienie Przymierza
Atlantyckiego.” Str. 131.

— „Uzyskanie skutecznej pomocy wymaga od ofiary agresji działań opóźniających i

kontynuowania walki po zajęciu terytorium. Jeśli te działania zawiodą, sojusznicy mogą uznać
— podobnie jak się to stało w 1939 roku, że sprzymierzeniec już nie istnieje, a pomoc jest
bezprzedmiotowa.” Str. 132.

— „W erze broni nuklearnej pokój i bezpieczeństwo opierają się na równowadze lęku przed

użyciem masowych środków zniszczenia, czyli na pewności wzajemnego zniszczenia.[…] Ten,
kto pierwszy znajdzie się w posiadaniu środków zdolnych do zniszczenia w przestrzeni
pocisków balistycznych, będzie mógł dyktować warunki pokoju.” Str. 132.133.

— „Jeżeli obronna strategia dla Polski nie ma się opierać wyłącznie na sojuszach wojskowych,

winna brać pod uwagę osiągnięcia słabszych krajów stawiających skuteczny, a nawet
zwycięski opór wielokrotnie silniejszemu przeciwnikowi.[…] Pokazują one, że zajęcie
terytorium nie jest równoznaczne z możliwościami utrzymania kontroli nad nim w ciągu
dłuższego czasu.” Str. 134,135.

— „Obrona terytorialna jest formą powszechnego udziału ludności cywilnej w obronie własnego

rejonu. Pozwała na pełne wykorzystanie ducha walki, lokalnego patriotyzmu i gotowości do
samoobrony potencjału ludzkiego.” Str. 135.

— „Bezpieczeństwo państwa nie będzie odpowiadało podstawowym kryteriom, jeżeli myśl

strategiczna nie wyciągnie wniosków z doświadczeń zarówno dalekiej, jak i bliskiej przyszłości
oraz przemian technicznych i realistycznej wizji przyszłego konfliktu zbrojnego.” Str. 136.

— „Stany Zjednoczone mogą się dziś obyć bez Europy w działaniach prowadzonych poza

obszarem NATO, ale potrzebują NATO jako wiązadła politycznego, które zapewnia spokój i

bazę działania na kontynencie europejskim. A mocarstwa europejskie nie mają ochoty
pozbywać się amerykańskiego parasola obronnego i brać na swoje barki całego ciężaru
obrony, który dziś w znacznej części spada na Amerykanów.” Str. 139.

— „W interesie swojego bezpieczeństwa Polska musi dbać nie tylko o swoją pozycję w NATO, ale

także o równoległe umacnianie bilateralnych stosunków ze Stanami Zjednoczonymi.” Str.
140.

— „Polska polityka zagraniczna, kierując się niczym innym, jak tylko własną racją stanu,

powinna być proamerykańska, ale równocześnie niezależna.” Str. 149.

6). ROLA I WPŁYW DZIEŁA NA NAUKĘ I SZTUKĘ STRATEGII.

Tezy zawarte w książce nie wpłynęły w istotny sposób na ewolucję polskiej strategii obronnej.

W znacznej części są one zbieżne z polityką bezpieczeństwa realizowaną przez rząd polski w
latach 90-tych ubiegłego wieku i obecnych.

7). ODNIESIENIE TEZ DZIEŁA DO POLSKI (PRZESZŁOŚĆ, WSPÓŁCZESNOŚĆ).

Tezy zawarte w książce w sposób klarowny wskazują niektóre z przyczyny dawnych

problemów Polski oraz na ich bazie formułują pewne zalecenia, które pozwoliłyby uniknąć Polsce
podobnej sytuacji w obecnych uwarunkowaniach geopolitycznych.