Technik_administracji_343[01]_Z2.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jarosław Orczykowski

Sporządzanie sprawozdań finansowych, statystycznych
i budżetowych 343[01].Z2.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Zakres i zasady rachunkowości

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Procedura prawna sprawozdań finansowych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Sprawozdanie finansowe – bilans

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Sprawozdania finansowe – rachunek zysków i strat

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Sprawozdanie finansowe – rachunek przepływów pieniężnych oraz inne

sprawozdania dodatkowe (zestawienie zmian w kapitale własnym)

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Sporządzanie sprawozdań statystycznych

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Sporządzanie sprawozdań budżetowych

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o sporządzaniu sprawozdań

finansowych, statystycznych i budżetowych.

Poradnik ten zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do

wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy
wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również

−

wykaz materiałów potrzebnych do realizacji ćwiczenia,

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

−

ćwiczenia,

−

sprawdzian postępów.

4. Przykład

sprawdzianu

osiągnięć

sprawdzających

Twoje

opanowanie

wiedzy

i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie ćwiczenia jest dowodem osiągnięcia
umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

343[01].Z2

Ekonomiczne podstawy

funkcjonowania jednostek

organizacyjnych

343[01].Z2.01

Prowadzenie pełnej ewidencji zdarzeń

gospodarczych

w przedsiębiorstwie

343[01].Z2.02

Prowadzenie ewidencji księgowej

w jednostkach organizacyjnych sfery

budżetowej

343[01].Z2.03

Gromadzenie danych statystycznych

i ich wykorzystywanie

w procesach

decyzyjnych

343[01].Z2.04

Sporządzanie sprawozdań

finansowych,

statystycznych i budżetowych

343[01].Z2.05

Przeprowadzanie analizy ekonomiczno-

-finansowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Sporządzanie sprawozdań

finansowych, statystycznych i budżetowych”, powinieneś umieć:

−

posługiwać się pojęciami dotyczącymi kosztów przedsiębiorstwa,

−

posługiwać się pojęciami dotyczącymi przychodów przedsiębiorstwa,

−

posługiwać się pojęciami dotyczącymi ewidencjonowania majątku trwałego, obrotowego,

−

posługiwać się pojęciami dotyczącymi zobowiązań, należności,

−

posługiwać się pojęciami dotyczącymi kapitałów przedsiębiorstwa,

−

posługiwać się pojęciami dotyczącymi form ewidencji księgowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

określić zakres sprawozdania finansowego,

−

sporządzić sprawozdanie finansowe w podstawowym zakresie,

−

zastosować wariant porównawczy i kalkulacyjny sporządzania sprawozdania rachunku
zysków i strat,

−

zastosować metodę pośrednią i bezpośrednią sporządzania rachunku przypływów
pieniężnych,

−

sporządzić zestawienie zmian w kapitale własnym,

−

określić okoliczności i zasady sporządzania skonsolidowanego sprawozdania
finansowego,

−

określić źródła danych i ogłaszania sprawozdań finansowych,

−

wypełnić formularze sprawozdań statystycznych,

−

określić zakres sprawozdawczości poszczególnych jednostek sektora finansów
publicznych,

−

sporządzić podstawowe sprawozdanie budżetowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zakres i zasady rachunkowości

4.1.1. Materiał nauczania

Rachunkowość to system całościowego, zwartego, ciągłego i systematycznego

obserwowania, rejestrowania, przetwarzania, prezentowania i interpretowania operacji
i zdarzeń gospodarczych wyrażonych w mierniku pieniężnym (ewidencji operacji i zdarzeń
gospodarczych oraz sprawozdawczość finansowa).

Rachunkowość prowadzona w jednostkach gospodarczych spełnia następujące funkcje:

−

informacyjną – polegającą na tworzeniu określonych zbiorów informacji na potrzeby
zarządzania,

−

kontrolną – umożliwiającą sprawdzenie wiarygodności poprzez porównanie stanów
ewidencyjnych ze stanami faktycznymi,

−

sprawozdawczo-analityczną  –  polegającą  na  sporządzaniu  sprawozdań  finansowych
i innych  przekazywanych  różnym  odbiorcom  (akcjonariuszom,  wspólnikom,  rejestrom
przedsiębiorców, Urzędom i Izbom Skarbowym, Urzędom Statystycznym).
Rachunkowość  w  Polsce  została  unormowana  w  ustawie  z  dnia  29  września  1994  r.

o rachunkowości (DzU Nr 121, poz. 591 z późn. zm), która weszła w życie 1 stycznia 1995 r.
Zmiany  w  ustawie  o  rachunkowości  zostały  dokonane  ustawą  z  dnia  9  listopada  2000  r.
o zmianie ustawy o rachunkowości, która została opublikowana w DzU Nr 113, poz. 1186. Jej
przepisy  weszły  w  życie  w  całej  rozciągłości  z  dniem  1  stycznia  2002r.,  i  po  raz  pierwszy
miały  zastosowanie  do  sprawozdań  finansowych  sporządzanych  za  rok  obrotowy
rozpoczynający się w 2002 roku.

1. Zakres i nadrzędne zasady rachunkowości

Głównym zadaniem rachunkowości, w myśl ustawy jest takie stosowanie zasad

rachunkowości, aby w sposób prawidłowy, rzetelny i jasny przedstawić w księgach
rachunkowych i sporządzanych na ich podstawie sprawozdaniach finansowych sytuację:

−

majątkową,

−

finansową,

−

wynik finansowy.

Rachunkowość obejmuje:

−

przyjęte zasady (politykę) rachunkowości,

−

prowadzenie na podstawie dowodów księgowych ksiąg rachunkowych, ujmując zapisy
zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym,

−

okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów
i pasywów,

−

wycenę aktywów i pasywów oraz ustalenie wyniku finansowego,

−

sporządzanie sprawozdań finansowych,

−

gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji
przewidzianej ustawą,

−

poddanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych
ustawą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nadrzędne zasady rachunkowości
Zasada wyższości treści ekonomicznej nad formą prawną – (art. 4 ust. 2) – zdarzenia, w tym
operacje  gospodarcze,  ujmuje  się  w  księgach  rachunkowych  i  wykazuje  w  sprawozdaniu
finansowym zgodnie z ich treścią ekonomiczną.
W  razie  kolizji  między  wymogiem  prawidłowości  (zgodnie  z  przepisami  ustawy)
a wymogiem rzetelności, a więc przedstawienie stanu faktycznego zgodnie z rzeczywistością
ekonomiczną, ustawa o rachunkowości uznaje wyższość treści, to jest stanu faktycznego, nad
przepisami  prawa,  stanowiąc,  że  zdarzenia  i  operacje  gospodarcze  ujmuje  się  w  księgach
rachunkowych i wykazuje w sprawozdaniach finansowych zgodnie z ich treścią ekonomiczną.

Zasada ciągłości – (art. 5 ust. 1 oraz art. 8 ust. 2) – przyjęte zasady (politykę

rachunkowości) należy stosować w sposób ciągły, dokonując w kolejnych latach obrotowych
jednakowego grupowania operacji gospodarczych, wyceny aktywów i pasywów, w tym także
dokonywania  odpisów  amortyzacyjnych  lub  umorzeniowych,  ustalania  wyniku  finansowego
i sporządzania  sprawozdań  finansowych  tak,  aby  za  kolejne  lata  informacje  z  nich  były
porównywalne. Wykazane w księgach rachunkowych na dzień ich zamknięcia stany aktywów
i  pasywów  należy  ująć  w  tej  samej  wysokości,  w  otwartych  na  następny  rok  obrotowy
księgach rachunkowych.

Jednak w celu rzetelnego i jasnego przedstawiania sytuacji, jednostka może ze skutkiem od

pierwszego dnia roku obrotowego, bez względu na datę podjęcia decyzji, zmienić dotychczas
stosowane  rozwiązania  na  inne,  przewidziane  ustawą.  Zmiana  dotychczas  stosowanych
rozwiązań  wymaga  również  określenia  w  informacji  dodatkowej  wpływu  tych  zmian  na
sprawozdanie finansowe wymagane innymi przepisami prawa, jeżeli zostały one sporządzone
za  okres,  w  którym  powyższe  rozwiązania  uległy  zmianie.  W  przypadku  takim  należy
w sprawozdaniu  finansowym  (i  informacje  dodatkowe  i  objaśnienia)  jednostki  za  rok
obrotowy, w którym zmiany te nastąpiły, podać przyczyny tych zmian, określić liczbowo ich
wpływ  na  wynik  finansowy  oraz  zapewnić  porównywalność  danych  sprawozdania
finansowego dotyczących roku poprzedzającego rok obrotowy, w którym dokonano zmian.

Zasada kontynuacji – (art. 5 ust 2) – przy stosowaniu przyjętych zasad polityki

rachunkowości  przyjmuje  się  założenia,  że  jednostka  będzie  kontynuowała,  w  dającej  się
przewidzieć  przyszłości  w  nie  zmniejszonym  zakresie,  bez postawienia  jej w  stan  likwidacji
lub  upadłości,  chyba,  że  jest  to  niezgodne  ze  stanem  faktycznym  lub  prawnym.  Ustalając
działalność  jednostki do kontynuacji działalności, kierownik  jednostki uwzględnia wszystkie
informacje dostępne na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego, dotyczące dającej się
przewidzieć przyszłości, obejmującej okres nie krótszy niż jeden rok dnia bilansowe.

Zasada memoriału – (art. 6 ust. 1) – w księgach rachunkowych jednostki należy ująć

wszystkie osiągnięte, przypadające na jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związane
z tymi przychodami, dotyczące danego roku obrotowego niezależnie od terminu ich zapłaty.

Zasada współmierności (periodyzacji) – (art. 6 ust. 2) – w celu zapewnienia

współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów danego
okresu sprawozdawczego zaliczane będą koszty lub przychody dotyczące przyszłych okresów
oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione.

Zasada rzeczywistego kosztu historycznego – (art. 7 ust. 1 i 2) – poszczególne

składniki aktywów i pasywów wycenia się, stosując rzeczywiście poniesione na ich nabycie
(wytworzenie) koszty, z zachowaniem zasady ostrożności. W szczególności należy w tym
celu w wyniku finansowym, bez względu na jego wysokość, uwzględniać:

−

zmniejszenie wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów, w tym również
dokonywane w postaci odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych,

−

wyłącznie niewątpliwe pozostałe przychody operacyjne i zyski nadzwyczajne,

−

wszystkie poniesione pozostałe koszty operacyjne i straty nadzwyczajne,

−

rezerwy na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zdarzenia, o których mowa wyżej należy uwzględnić także wtedy, gdy zostaną one ujawnione
między dniem bilansowym a dniem, w którym rzeczywiście następuje zamknięcie ksiąg
rachunkowych.

Zasada zakazu kompensat (indywidualnej wyceny) – (art. 7 ust. 2) – wartość

poszczególnych  składników  i  pasywów,  przychodów  i  związanych  z  nimi  kosztów,  jak  też
zysków  i  strat  nadzwyczajnych  ustala  się  oddzielnie.  Nie  można  kompensować  ze  sobą
wartości  różnych  co  do  rodzaju  aktywów  i  pasywów,  przychodów  i  kosztów  związanych
z nimi oraz zysków i strat nadzwyczajnych.

Zasada istotności – (art. 8 ust. 1) – dokonując rozwiązań dopuszczonych ustawą

i dostosowując je do potrzeb jednostki, należy zapewnić wyodrębnienie w rachunkowości
wszystkich zdarzeń istotnych do oceny sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku
finansowego, przy zachowaniu zasady ostrożności.

2. Księgi rachunkowe

Jednostki gospodarcze zobowiązane są w myśl ustawy o rachunkowości prowadzić księgi

rachunkowe, które obejmują zbiory zapisów księgowych, obrotów (sum zapisów) i sald, na
które składają się:

−

dzienniki,

−

księga główna,

−

księgi pomocnicze,

−

zestawienia: obrotów i sald kont księgi głównej oraz sald ksiąg pomocniczych,

−

wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz).

Otwarcie ksiąg rachunkowych następuje na:

−

dzień rozpoczęcia działalności, którym jest dzień pierwszego zdarzenia wywołującego
skutki o charakterze majątkowym lub finansowym,

−

początek każdego następnego roku obrotowego,

−

dzień zmiany formy prawnej,

−

dzień wpisu do rejestru, połączenia jednostek lub podziału jednostki, powodujących
powstanie nowej jednostki (jednostek),

−

dzień rozpoczęcia likwidacji lub wszczęcia postępowania upadłościowego.

Otwarcie ksiąg rachunkowych następuje w ciągu 15 dni od dnia zaistnienia wyżej
wymienionych zdarzeń.
Zamknięcie ksiąg rachunkowych następuje:

−

na dzień kończący rok obrotowy lub inaczej, na ostatni dzień każdego roku obrotowego,

−

na dzień zakończenia działalności jednostki, w tym również sprzedaży i zakończenia
likwidacji lub postępowania upadłościowego,

−

na dzień poprzedzający zmianę formy prawnej jednostki gospodarczej, postawienie
w stan likwidacji lub upadłości,

−

w jednostce przejmowanej na dzień przejęcia jednostki przez inną jednostkę,

−

na dzień poprzedzający dzień podziału lub połączenia jednostek, jeżeli w wyniku
połączenia powstaje nowa jednostka,

−

na inny dzień bilansowy określony odrębnymi przepisami.

Zamknięcie ksiąg rachunkowych następuje nie później niż w ciągu 3 miesięcy od dnia wyżej
wymienionych zdarzeń.

3. Konta księgowe

Konta księgowe są podstawowymi urządzeniami do księgowania wszelkich operacji

i zdarzeń gospodarczych, zawsze w korespondencji z innymi podobnie działającymi kontami
(wyłączając konta pozabilansowe funkcjonujące jednostronnie).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Operacje gospodarcze stanowią księgowy wykaz działalności gospodarczej firmy

i wynikają z celowego działania kierownictwa i upoważnionych pracowników, powodując np.
zmiany w składnikach majątkowych i źródłach ich finansowania, kosztach, przychodach
i wyniku finansowym.

Zdarzenia gospodarcze są natomiast najczęściej skutkiem działania siły wyższej lub osób

trzecich, a skutki ich zaistnienia mają podobnie jak operacje gospodarcze – wyraz
gospodarczy, z tego też względu muszą być zaksięgowane w przedsiębiorstwie.

Konta księgowe w pierwszym z przekrojów dzielą się na:

−

konta syntetyczne służące do ewidencji operacji i zdarzeń gospodarczych, ujmowanych
w księdze głównej w sposób zbiorczy, ogólny i syntetyczny, a jednocześnie w księgach
pomocniczych na kontach analitycznych,

−

konta analityczne (szczegółowe) służące do szczegółowej ewidencji zdarzeń i operacji
gospodarczych, ujmowanych na wybranych kontach syntetycznych, a równocześnie
w księgach pomocniczych na kontach analitycznych
Suma zapisów księgowych na kontach analitycznych powinna się zgadzać z ogólną sumą

zapisu na koncie syntetycznym po tej samej stronie.

Konta księgowe w drugim z przekrojów dzielą się na cztery następujące rodzaje:
1) konta bilansowe służące do ewidencji aktywów, przeznaczone do ewidencji

księgowej składników majątkowych firmy:

−

majątku trwałego, środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych,
finansowego majątku trwałego, inwestycji i należności długoterminowych,

−

majątku obrotowego: zapasów materiałów, produktów i towarów, produkcji nie
zakończonej, należności krótkoterminowych i roszczeń, krótkoterminowych
papierów

wartościowych,

środków

pieniężnych

oraz

rozliczeń

międzyokresowych kosztów (czynnych),

2) konta bilansowe służące do ewidencji pasywów, przeznaczone do ewidencji

księgowej własnych i obcych źródeł finansowania składników majątkowych firmy:

−

własnych:

np. kapitału

zakładowego, kapitału zapasowego, kapitału

rezerwowego (funduszu założycielskiego oraz pozostałych kapitałów własnych),

3) konta wynikowe (niebilansowe), służące do ewidencji elementów składowych

wyniku finansowego ustalonego za dany rok obrotowy lub inny okres
sprawozdawczy, tj.:

−

kosztów działalności operacyjnej (podstawowej), pozostałych kosztów
operacyjnych, kosztów finansowych i strat nadzwyczajnych,

−

przychodów ze sprzedaży i zrównanych z nimi pozostałych przychodów
operacyjnych, przychodów finansowych i zysków nadzwyczajnych,

−

ewidencji ustalania i rozliczania wyniku finansowego jednostki w zakresie
ewidencji obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego,

4) konta pozabilansowe służą do ewidencji, niestanowiących przedmiotu ewidencji

bilansowej zdarzeń i operacji gospodarczych – jednostronnie – tzn. bez stosowania
zasad podwójnego księgowania, np. do ewidencji obcych składników majątkowych
w jednostce gospodarczej, środków trwałych w likwidacji oraz własnych składników
majątkowych nie objętych ewidencją bilansową, np. należności warunkowych.

Elementy sprawozdania finansowego

Sprawozdanie finansowe każdej jednostki gospodarczej przedstawia historyczne dane

o działalności gospodarczej przedsiębiorstwa sporządzone na określony dzień (lub za pewien
okres) wyrażone w formie pieniężnej, na określony moment sprawozdawczy.
Zgodnie z art. 5 ustawy o rachunkowości sprawozdanie finansowe sporządza się na dzień
zamknięcia ksiąg rachunkowych, o których mowa w art. 12 ust. 2 oraz na inny dzień

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

bilansowy (stosując odpowiednio zasady wyceny aktywów i pasywów oraz ustalenia wyniku
finansowego), które składa się z:
1)  bilansu,
2)  rachunku zysków i strat,
3)  informacji dodatkowej, obejmującej:

−

wprowadzenie do sprawozdania finansowego,

−

dodatkowe informacje i wyjaśnienia.

Ponadto jednostki gospodarcze, których sprawozdania finansowe, zgodnie z art. 64 ust. 1

ustawy  o  rachunkowości,  podlegają  badaniu  przez  biegłych  rewidentów  i  ogłoszeniu,  tj.
między  innymi  kontynuujące  działalność  wszystkie  spółki  akcyjne  oraz  pozostałe  jednostki
jak spółki z o.o. i przedsiębiorstwa państwowe, które w poprzedzającym roku obrotowym, za
który  sporządzono  sprawozdanie  finansowe,  spełniły  co  najmniej  dwa  z  następujących
warunków:

−

średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób,

−

suma aktywów na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej
co najmniej 2.500.000 EURO,

−

przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok
obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5.000.000 EURO,

mają obowiązek sporządzać:

−

zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym,

−

rachunek przepływów pieniężnych.

Spółki akcyjne (S.A.) i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (Sp. z o.o.) oraz
przedsiębiorstwa państwowe dołączają do sprawozdania finansowego:

−

sprawozdanie  z  działalności  jednostki  (art.  5  ust.  4  i  art.  49  ust.  1  ustawy
o rachunkowości),  które  w  przypadku  spółek  w  Kodeksie  spółek  handlowych  jest
określone, jako sprawozdanie zarządu z działalności spółki.
Podstawowe  sprawozdanie  finansowe  jest  sporządzane  z  reguły  na  ostatni  dzień  roku

obrotowego. Mogą być one również sporządzane w czasie trwania roku obrotowego, na
przykład na dzień:

−

łączenia lub podziału jednostki gospodarczej,

−

zmiany formy prawnej,

−

postawienia jednostki gospodarczej w stan likwidacji,

−

postawienia w stan upadłości,

−

oraz w innych szczególnych przypadkach dla wewnętrznych potrzeb jednostki
gospodarczej.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1.  Jakie są główne zadania rachunkowości?
2.  Jakie są nadrzędne zasady rachunkowości?
3.  Czego dotyczy zasada ciągłości?
4.  Czego dotyczy zasada memoriału?
5.  Czego dotyczy zasada współmierności?
6.  Kiedy następuje otwarcie ksiąg rachunkowych?
7.  Kiedy następuje zamknięcie ksiąg rachunkowych?
8.  Na jakie konta dzielą się konta księgowe w pierwszym z przekrojów?
9.  Na jakie konta dzielą się konta księgowe w drugim z przekrojów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ zasady: ciągłości, kontynuacji, memoriału, współmierności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z zakresem i zasadami rachunkowości (materiał nauczania pkt. 4.1.1),
2)  określić zasadę ciągłości,
3)  określić zasadę kontynuacji,
4)  określić zasadę memoriału,
5)  określić zasadę współmierności,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7)  dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ, kiedy następuje otwarcie ksiąg rachunkowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z zakresem i zasadami rachunkowości (materiał nauczania pkt.4.1.1),
2)  wymienić jakie zdarzenia powodują otwarcie ksiąg rachunkowych,
3)  zaprezentować pracę na forum grupy,
4)  dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić pojęcie rachunkowości?

2) scharakteryzować zakres i nadrzędne zasady rachunkowości?

3) określić zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych?

4) określić elementy sprawozdania finansowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Procedura prawna sprawozdań finansowych

4.2.1. Materiał nauczania

Sporządzanie sprawozdań finansowych

Zgodnie z art. 52 ust. 1 ustawy o rachunkowości za sporządzenie sprawozdania

finansowego  odpowiedzialny  jest  kierownik  jednostki.  Przez  kierownika  jednostki  rozumie
się  osobę  lub  organ  wieloosobowy,  jak  np.  zarząd  w  S.A.  czy  Sp.  z  o.o.,  który  zgodnie
z obowiązującymi  jednostkę  przepisami  prawa,  statutem,  umową  spółki  lub  na  mocy  prawa
o własności – uprawniony jest do zarządzania jednostką.

Kierownik jednostki zapewnia sporządzenie sprawozdania finansowego nie później niż

w ciągu trzech miesięcy od dnia bilansowego i przedkłada je właściwym organom, zgodnie
z obowiązującymi jednostkę przepisami prawa, postanowieniami statutu lub umowy spółki.

Sprawozdanie jednostki podpisuje (z podaniem daty podpisu):

−

kierownik jednostki, a jeżeli jednostką zarządza organ wieloosobowy (zarząd) to wszyscy
jego członkowie,

−

osoba,  której  powierzono  prowadzenie  ksiąg  rachunkowych  –  nie  dotyczy  to
sprawozdania  z  działalności  jednostki,  które  zresztą  nie  jest  częścią  lecz  uzupełnieniem
sprawozdania finansowego.
Odmowa  podpisu  wymaga  pisemnego  uzasadnienia  dołączonego  do  sprawozdania

finansowego.  Obowiązki  dotyczące  terminu  i  podpisów  dotyczą  zarówno  rocznego
sprawozdania  finansowego,  jak  i  sprawozdań  na  inny  dzień  bilansowy,  jak  np.  na  dzień
poprzedzający  zmianę  formy  prawnej  –  przekształcenie  przedsiębiorstwa  państwowego
w spółkę  Skarbu  Państwa,  na  dzień  zakończenia  działalności,  w  tym  również  zakończenia
i likwidacji  lub  postępowania  upadłościowego  bądź  postawienie  w  stan  likwidacji  lub
upadłości (por. art. 12 ust. 2 ustawy o rachunkowości).

Badanie sprawozdań finansowych przez biegłych rewidentów

Obowiązek poddania badaniu i ogłoszeniu rocznych sprawozdań finansowych, na mocy

art. 64 ust. 1 i 2 ustawy o rachunkowości, dotyczy m.in. kontynuacji działalności:

I. spółek akcyjnych,
II. pozostałych jednostek, tj. przedsiębiorstw państwowych i spółek z ograniczoną

odpowiedzialnością, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzone
jest sprawozdanie finansowe spełniły co najmniej dwa z następujących warunków:

−

średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50
osób,

−

suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość
w walucie polskiej co najmniej 2.500.000 EURO,

−

przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za
rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5.000.000
EURO.

Celem badania sprawozdania finansowego jest zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy

o rachunkowości wyrażenie przez biegłego rewidenta pisemnej opinii wraz z raportem o tym,
czy sprawozdanie finansowe jest prawidłowe oraz rzetelne i jasno przedstawia:

−

sytuację majątkową i finansową,

−

wynik finansowy badanej jednostki.
Opinia o zbadanym sprawozdaniu finansowym może być wyrażona jako opinia:

−

bez zastrzeżeń (pozytywna),

−

z zastrzeżeniem (pozytywna),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

negatywna,

−

lub może też nastąpić odmowa wyrażenia opinii z uwagi na okoliczności
uniemożliwiające jej sformułowanie.
Szczegółowy opis stwierdzeń, które powinna zawierać opinia o zbadanym sprawozdaniu

finansowym, przedstawiona jest w art. 65 ust. 2 ustawy o rachunkowości.

Raport przedkładany wraz z opinią powinien zawierać zwięzłe informacje o badanej

jednostce  oraz  przedstawić  istotne  wyniki  szczegółowego  badania,  stanowiące  łącznie
uzasadnienie wyrażonej opinii względnie odmowę wyrażenia opinii.
To,  co  w  szczególności  powinien  zawierać  raport,  zawarte  jest  szczegółowo  w  art.  65  ust.
5 ustawy  o  rachunkowości.  Wyrażenie  odpowiedniej  opinii  przez  biegłego  rewidenta  ma
istotne  znaczenie  dla  zatwierdzenia  sprawozdania  finansowego,  jak  również  podziału
wyników finansowych netto, gdyż zgodnie z art. 53 ust. 3 ustawy o rachunkowości – „Podział
lub pokrycie wyniku finansowego netto jednostek zobowiązanych, zgodnie z art. 64 ust. 1, do
poddania  badaniu  sprawozdania  finansowego  może  nastąpić  po  zatwierdzeniu  sprawozdania
finansowego  przez  organ  zatwierdzający,  poprzedzonego  wyrażeniem  przez  biegłego
rewidenta  opinii  o  tym  sprawozdaniu  bez  zastrzeżeń  lub  z  zastrzeżeniami.  Podział  lub
pokrycie  wyniku  finansowego  netto,  dokonany  bez  spełnienia  tego  warunku,  jest  nieważny
z mocy prawa”.

Wyboru biegłych rewidentów przeprowadzających badanie sprawozdania finansowego

dokonuje organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe jednostki, chyba, że statut, umowa
lub inne wiążące jednostkę przepisy stanowią inaczej. W myśl aktualnie obowiązujących
uregulowań w JSSP powstałych w wyniku komercjalizacji (przekształcenia) przedsiębiorstwa
państwowego, wyboru biegłych rewidentów dokonują Rady Nadzorcze tych spółek.

Ocena sprawozdań finansowych przez Radę Nadzorczą lub Komisję Rewizyjną

Obowiązek oceny sprawozdań finansowych i sprawozdań zarządu z działalności spółki

przez Rady Nadzorcze spółek akcyjnych i spółek z ograniczoną działalnością wynika z art.
382 § 3 w przypadku S.A. i art. 219 § 3 w przypadku Sp. z o.o. Kodeksu spółek handlowych,
które artykuły te stanowią, iż:
„Do szczegółowych obowiązków Rady Nadzorczej należy ocena sprawozdań, o których
mowa w art. 395 § 2 pkt 1 (dla S.A.) i w art. 231 § 2 pkt 1 (dla Sp. z o.o.), tj.:

−

sprawozdania zarządu z działalności spółki za ubiegły rok obrotowy,

−

sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy, w zakresie ich zgodności z księgami
i dokumentami oraz ze stanem faktycznym,

−

oraz wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty,

−

składania walnemu zgromadzeniu/zgromadzeniu wspólników corocznego pisemnego
sprawozdania z wyników tej oceny.”

W jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa, powstałych w wyniku komercjalizacji

przedsiębiorstw państwowych, w których funkcje właścicielskie wykonuje Minister Skarbu
Państwa – Rada Nadzorcza powinna przedstawić jako efekty wyżej przedstawionej oceny
następujące dokumenty:

−

Uchwałę  Rady  Nadzorczej  w  sprawie  oceny  sprawozdania  zarządu  z  działalności  spółki
za ubiegły rok obrotowy zawierającą stwierdzenia w zakresie jego zgodności z księgami
i  dokumentami  oraz  ze  stanem  faktycznym  wraz  z  wnioskami  w  sprawie  udzielenia
członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków,

−

Uchwałę Rady Nadzorczej w sprawie oceny sprawozdania finansowego za ubiegły rok
obrotowy, zawierającą stwierdzenie w zakresie jego zgodności z księgami
i dokumentami, oraz ze stanem faktycznym wraz z wnioskiem do walnego zgromadzenia
akcjonariuszy /zgromadzenie wspólników/,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Uchwałę Rady Nadzorczej opiniującej wnioski zarządu dotyczące podziału zysku albo
pokrycia strat,

−

pisemne sprawozdanie Rady Nadzorczej z wyników wyżej przedstawionej oceny
sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego.
Ponadto Rada Nadzorcza jednoosobowej spółki Skarbu Państwa po zakończeniu roku

obrotowego wraz z ww. dokumentami powinna przedłożyć do MSP – pisemne sprawozdanie
z działalności Rady Nadzorczej w roku obrotowym (sprawozdanie z własnej działalności jako
organ spółki).

W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością na podstawie art. 213 § 1 i § 2 Kodeksu

spółek handlowych może być ustanowiona komisja rewizyjna.
Obowiązek oceny sprawozdania finansowego przez komisję rewizyjną Sp. z o.o. wynika z art.
221 § 1 Kodeksu spółek handlowych, który brzmi:
„Do  obowiązków  komisji  rewizyjnej  należy  ocena  sprawozdań,  o  których  mowa  w  art.  231
§ 2  pkt  1  (tj.  sprawozdania  zarządu  z  działalności spółki  oraz sprawozdania  finansowego  za
ubiegły rok obrotowy) i wniosków zarządu dotyczącego podziału zysków lub pokrycia straty,
a także składania zgromadzeniu wspólników corocznego pisemnego sprawozdania z wyników
tej  oceny,  w  trybie  i  zakresie  określonym  dla  wykonania  tych  czynności  przez  radę
nadzorczą”.

Zatwierdzanie sprawozdań finansowych

Roczne sprawozdanie finansowe jednostki podlega, nie później niż w ciągu 6 miesięcy od

dnia bilansowego, zatwierdzeniu przez organ zatwierdzający.
Organ zatwierdzający – w myśl art. 3 ust. 1 pkt 10 ustawy o rachunkowości to organ, który
zgodnie z obowiązującymi jednostkę przepisami prawa, statutem, umową lub na mocy prawa
własności jest uprawniony do zatwierdzenia sprawozdania finansowego jednostki.

Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, organami zatwierdzającymi

sprawozdania finansowe są:

−

w spółkach akcyjnych – zwyczajne zgromadzenie akcjonariuszy,

−

w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością – zwyczajne zgromadzenie wspólników,

−

w przedsiębiorstwach państwowych – rada pracownicza przedsiębiorstwa, a w przypadku
jej braku organ założycielski,

−

w przedsiębiorstwach państwowych objętych postępowaniem naprawczym – organ
założycielski,

−

przedsiębiorstwach

państwowych

skomercjalizowanych

(przekształconych)

w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa – sprawozdanie finansowe sporządzane na dzień
poprzedzający  zmianę  formy  prawnej  (dzień  poprzedzający  rozpoczęcie  działalności
JSSP)  zatwierdzenie  zgodnie  z  art.  8  ustawy  o  komercjalizacji  i  prywatyzacji
przedsiębiorstw  państwowych  –  walne  zgromadzenie  akcjonariuszy/zgromadzenie
wspólników, którą to funkcję wykonuje Minister Skarbu Państwa.
Należy  zwrócić  uwagę,  iż  zatwierdzenie sprawozdania  finansowego  i podział  zysku  lub

pokrycie  straty  w  jednostkach  zobowiązanych  do  corocznego  badania  sprawozdań
finansowych  może  nastąpić  po  wydaniu  przez  biegłego  rewidenta  opinii  pozytywnej  bez
zastrzeżeń  lub  z  zastrzeżeniami  –  wynika  to  z  art.  53  ust.  3  ustawy  o  rachunkowości  –
„Podział  lub  pokrycie  wyniku  finansowego  netto  może  nastąpić  po  zatwierdzeniu
sprawozdania  finansowego  przez  organ  zatwierdzający,  poprzedzonego  wyrażeniem  przez
biegłego  rewidenta  opinii  o  tym  sprawozdaniu  bez  zastrzeżeń  lub  z  zastrzeżeniami.  Podział
lub pokrycie wyniku finansowego netto, dokonany bez spełnienia tego warunku jest nieważne
z mocy prawa.”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ogłoszenie sprawozdań finansowych

Jednostki gospodarcze, których roczne sprawozdanie finansowe (jednostkowe i łączne)

podlegają obowiązkowi badania przez biegłych rewidentów, przedkładają to sprawozdanie
w Monitorze Polskim B – w ciągu 15 dni od dnia ich zatwierdzenia:

−

wprowadzenie do sprawozdania finansowego (jest to zarazem część informacji
dodatkowej),

−

bilans,

−

rachunek zysków i strat,

−

rachunek przepływów pieniężnych,

−

zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym,

−

opinię biegłego rewidenta (bez raportu),

−

odpis uchwały lub postanowienie organu zatwierdzającego o zatwierdzeniu sprawozdania
i podziale zysków lub pokryciu strat.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1. Kto podpisuje sprawozdanie finansowe?
2. Jakie przedsiębiorstwa mają obowiązek badania sprawozdania finansowego jednostki

przez biegłego rewidenta?

3.  Jaki organ dokonuje wyboru biegłego rewidenta do badania sprawozdań finansowych?
4.  Kto zatwierdza sprawozdanie finansowe jednostki?
5.  Jakie roczne sprawozdania finansowe ogłaszane są w Monitorze Polskim?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ rodzaje przedsiębiorstw mających obowiązek poddawania badaniu i ogłoszeniu

sprawozdań finansowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z procedurą prawną sprawozdań finansowych (materiał nauczania

pkt.4.2.1),

2) stosować się do poleceń zawartych w procedurze,
3) wymienić przedsiębiorstwa mające obowiązek poddania badaniu i ogłoszeniu

sprawozdań finansowych,

4) zaprezentować pracę na forum grupy,
5) dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

ustawa o rachunkowości

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Określ, jakie sprawozdania finansowe (jednostkowe i łączne) podlegają obowiązkowemu

badaniu biegłego rewidenta i ogłaszane są w Monitorze Polskim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z procedurą prawną sprawozdań finansowych (materiał nauczania

pkt.4.2.1),

2) stosować się do poleceń zawartych w procedurze,
3) wymienić sprawozdania finansowe podlegające badaniu biegłego rewidenta i ogłaszane

w Monitorze Polskim,

4) zaprezentować pracę na forum grupy,

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Tak

Nie

Czy potrafisz:
1) określić, kto podpisuje sprawozdanie roczne jednostki?

2) jakie przedsiębiorstwa mają obowiązek badania sprawozdań finansowych

przez biegłego rewidenta?

3) jaki organ przedsiębiorstwa ocenia sprawozdania finansowe?

4) kto zatwierdza sprawozdanie finansowe jednostki?

5) wymienić sprawozdania finansowe, które publikowane są w Monitorze

Polskim?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Sprawozdanie finansowe – bilans

4.3.1. Materiał nauczania

Bilans

Bilans to syntetyczne zestawienie majątku firmy nazywanego aktywami i źródeł jego

finansowania nazywanych pasywami wyrażone w:
–

środkach pieniężnych,

–

sporządzone na określony dzień oraz

–

w określonej formie.
Uproszczony schemat bilansu przedstawiony został poniżej:

AKTYWA

PASYWA

A. Aktywa trwałe

Wartości niematerialne i prawne

II.

Rzeczowe aktywa trwałe

III. Należności długoterminowe

IV. Inwestycje długoterminowe

V. Długoterminowe rozliczenia

międzyokresowe (czynne)

B. Aktywa obrotowe

Zapasy

II.

Należności krótkoterminowe

III. Inwestycje krótkoterminowe
IV. Krótkoterminowe rozliczenia

międzyokresowe (czynne)

Aktywa razem

A. Kapitały (fundusz) własny

I. Kapitał (fundusz) podstawowy

II. Należne

wpłaty

kapitał

podstawowy

(wielkość ujemna)

III. Udziały (akcje) własne (wielkość ujemna)

IV. Kapitał (fundusz) zapasowy

V. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny

VI. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe

VII. Zysk (strata) z lat ubiegłych

VIII. Zysk (strata) netto

IX. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego

(wielkość ujemna)

B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

I. Rezerwa na zobowiązania
II. Zobowiązania długoterminowe
III. Zobowiązania krótkoterminowe
IV. Rozliczenia międzyokresowe (bierne)

Pasywa razem

Bilans spełnia podwójną rolę w rachunkowości:

−

jest sprawozdaniem finansowym,

−

jest dokumentem księgowym.

Przy sporządzaniu bilansu obowiązują dwie podstawowe zasady:
1) ciągłości bilansowej – wg której bilans zamknięcia jednego roku obrotowego jest

równocześnie bilansem otwarcia następnego roku obrotowego (b.z. = b.o.) lub bilans
zamknięcia jednego etapu działalności jest równocześnie bilansem otwarcia następnego
etapu działalności,

2) równowagi bilansowej – w myśl której suma aktywów (aktywa razem) musi być równa

sumie pasywów (pasywa razem).
Zarówno po stronie aktywów jak i pasywów w bilansie przedstawione są dane na

początek  i koniec  okresu  obrachunkowego,  co  umożliwia  porównanie  zmian  wartości
poszczególnych pozycji na koniec tego okresu. Bilans sporządzany jest na dzień zamknięcia
ksiąg rachunkowych, (na jaki dzień zamyka się księgi rachunkowe zostało określone w art. 12
ust.  2  ustawy  o  rachunkowości)  lub  na  inny  dzień  bilansowy  określony  odrębnymi
przepisami,  jednakże  na  potrzeby  konkretnej  jednostki  można  go  sporządzać  z  większą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

częstotliwością. Bilans przedstawia stan majątku firmy i źródła jego finansowania na
określony dzień, co różni go od pozostałych sprawozdań finansowych, w których ujmowane
są dane za pewien okres.

Charakterystyka aktywów bilansu

Aktywa (majątek firmy) – to kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe

o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują
w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.

Aktywa bilansu uporządkowane (uszeregowane) są według zasady wzrastającej

płynności  składników  majątkowych  jednostki  gospodarczej.  Oznacza  to,  że  poszczególne
pozycje  bilansowe  aktywów  są  wykazywane  w  kolejności  od  najmniej  do  najbardziej
płynnych.  W  praktyce  oznacza  to,  że  na  początku  lewej  strony  bilansu  wykazane  zostaną
składniki majątku, które jest najtrudniej spieniężyć, natomiast na koniec, te, których zamiana
na gotówkę nie stanowi żadnego problemu.
Na aktywa firmy składają się następujące składniki (grupy składników):
A. Aktywa trwałe

Wartości niematerialne i prawne

II.  Rzeczowe aktywa trwałe
III.  Należności długoterminowe
IV.  Inwestycje długoterminowe
V.  Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe (czynne)

B. Aktywa obrotowe

Zapasy

II.  Należności krótkoterminowe
III.  Inwestycje krótkoterminowe
IV.  Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe (czynne)

A. Aktywa trwałe

Aktywa trwałe obejmują te wszystkie składniki majątku przedsiębiorstwa, których

przewidywany okres użytkowania jest dłuższy niż jeden rok. Przez aktywa trwałe (art. 3 ust. 1
pkt.  13)  rozumie  się  aktywa  niezaliczane  do  obrotowych,  stanowiące  „kontrolowane  przez
jednostkę  zasoby  majątkowe  o  wiarygodnie  określonej  wartości,  powstałe  w  wyniku
przeszłych  zdarzeń,  które  spowodują  w  przyszłości  wpływ  do  jednostki  korzyści
ekonomicznych”  (art.  3  ust.  1  pkt.  12).  Kontrola  oznacza  przy  tym,  że  jednostka  jest
uprawniona do uzyskiwania przyszłych korzyści ekonomicznych, powstających za przyczyną
danego  składnika  aktywów  i  jest  w  stanie  ograniczyć  dostęp  do  tych  korzyści  osobom
trzecim. Zdolność jednostki do kontrolowania przyszłych korzyści wynika zazwyczaj z tytułu
prawnego  (akt  własności,  decyzja  organu  założycielskiego,  umowa  leasingu,  umowa
darowizny  itp.),  ale  nie  jest  to  warunek  konieczny  do  uzyskania  danego  zasobu  za  aktyw
jednostki. Kontrolowane mogą też być aktywa niestanowiące własności jednostki.
I. Wartości niematerialne i prawne
Wartości niematerialne i prawne (art. 3 ust. 1 pkt 14) to nabyte przez jednostkę, zaliczane do
aktywów  trwałych,  prawa  majątkowe  niezakwalifikowane  do  środków  trwałych  lub
inwestycji,  nadające  się  do  gospodarczego  wykorzystania,  o  przewidywanym  okresie
ekonomicznej  użyteczności  dłuższym  niż  rok,  przeznaczone  do  użytkowania  na  potrzeby
jednostki, a w szczególności:

−

autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje,

−

prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz
zdobniczych,

−

know-how.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się również nabyte przez firmę oraz

koszty (zakończonych powodzeniem i przewidzianych do wdrożenia) prac rozwojowych.

Wartość firmy (art. 33 ust. 4) – stanowi różnicę między ceną nabycia (przejęcia)

określonej  jednostki  lub  zorganizowanej  jej  części  a  niższą  od  niej  wartością  godziwą
przyjętych  aktywów  netto  (to  jest  nadwyżki  aktywów  nad  zobowiązaniami).  Jeśli  cena
nabycia  (przejęcia)  jednostki  lub  zorganizowanej  jej  części  jest  niższa  od  wartości  godziwej
przejętych  aktywów  netto,  to  różnica  stanowi  ujemną  wartość  firmy  (wykazywaną
w pasywach bilansu).
Powyższą sytuację można przedstawić następująco:

−

wartość firmy (dodatnia) powstaje wówczas, gdy – cena nabycia > wartość godziwa,

−

wartość firmy (ujemna) powstaje wówczas, gdy – cena nabycia < wartość godziwa.

Odpisywanie dodatniej i ujemnej wartości firmy:

−

od dodatniej wartości firmy dokonuje się odpisów amortyzacyjnych (metoda liniowa do
pozostałych kosztów operacyjnych) w okresie nie dłuższym niż 5 lat. W uzasadnionych
przypadkach kierownik jednostki może wydłużyć ten okres do 20 lat. Wydłużenie okresu
należy podać w informacji dodatkowej wraz z jego uzasadnieniem;

−

ujemną wartość firmy odpisuje się w pozostałe przychody operacyjne nabytych przez
okres będący średnią ważoną okresu ekonomicznej użyteczności

nabytych

i podlegających amortyzacji aktywów (czyli przez okres amortyzowania przejętych
aktywów).
Wartość godziwa jest to kwota, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać

wymieniony,  a  zobowiązanie  uregulowane  na  warunkach  transakcji  rynkowej,  pomiędzy
zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi niepowiązanymi ze sobą stronami.
Wartości niematerialne i prawne w aktywach wykazywane są w następujących pozycjach:
1)  Koszty zakończonych prac rozwojowych.
2)  Wartość firmy.
3)  Inne wartości niematerialne i prawne.
4)  Zaliczki na wartości niematerialne i prawne.

Wartości niematerialne i prawne oraz środki trwałe oddane do użytku na podstawie

umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze, zalicza się do aktywów
trwałych, jednej ze stron umowy – właściciela (finansującego – leasingodawcy) lub
użytkownika (korzystającego – leasingobiorcy), zależnie od tego czy stosowna umowa
spełnia warunki określone w art. 3 ust. 4 ustawy o rachunkowości, czy też nie spełnia żadnego
z przedstawionych warunków.
II. Rzeczowe aktywa trwałe

Środki trwałe (art. 3 ust. 1 pkt 15) to rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi,

niezakwalifikowane do inwestycji: a) o przewidywalnym okresie ekonomicznej użyteczności,
dłuższym niż rok, b) kompletnie zdatne do użytku, c) i przeznaczone na potrzeby jednostki.
Zalicza się do nich w szczególności:

−

nieruchomości – w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle, a więc
obiekty inżynierii lądowej i wodnej oraz budynki, a także będącą odrębną własnością
lokali, jak spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz użytkowego,

−

maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy,

−

ulepszenia w obcych środkach trwałych,

−

inwentarz żywy.

Rzeczowe aktywa trwałe dzielimy na:

−

środki trwałe,

−

środki trwałe w budowie,

−

zaliczki na środki trwałe w budowie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki  trwałe  wykazane  są  w  bilansie  w  rzeczowych  aktywach  trwałych  w  następujących
pozycjach:
a)  grunty (w tym prawo wieczystego użytkowania gruntu),
b)  budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej,
c)  urządzenia techniczne i maszyny,
d)  środki transportu,

inne środki trwałe.

Nie zalicza się do środków trwałych (lub wartości niematerialnych i prawnych) tych

nieruchomości  (grunty,  prawo  wieczystego  użytkowania  gruntu,  budynki,  lokale  i  prawa  do
lokali  oraz  obiekty  inżynierii  lądowej  i  wodnej)  lub  praw,  które  nie  są  użytkowane  przez
jednostkę  dla  realizacji  zadań  statutowych,  lecz  zostały  nabyte  lub  wytworzone  w  celu
osiągnięcia  korzyści  ekonomicznych  w  postaci  przychodów,  przyrostu  wartości  lub  innych
pożytków  w  tym  transakcji  handlowych.  Zalicza  się  je  do  inwestycji  –  z  ustawy
o rachunkowości  nie  wynika,  aby  zaliczane  do  inwestycji  budynki,  budowle  lub  wartości
niematerialne i prawne podlegały amortyzacji (umorzeniu).
Amortyzacja i umorzenie środków trwałych

Amortyzacja (umorzenie) pomniejsza wartość środków trwałych oraz wartości

niematerialnych i prawnych. Amortyzacja jest to finansowy (księgowy) wyraz zużycia
środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych (koszt odzwierciedlający zużycie
środków trwałych oraz wartości niematerialnych) za dany okres. Jest ona specyficznym
kosztem, gdyż nie jest wydatkiem.

Umorzenie jest to suma amortyzacji od początku eksploatacji, np. środka trwałego do

danego momentu, jest pomniejszeniem wartości początkowej (nie jest kosztem).

Zasady amortyzacji (umorzenia) środków trwałych oraz wartości niematerialnych

i prawnych  regulują  przepisy  art.  32  ustawy  o  rachunkowości.  Przewidują  one,  że  dokonuje
się  od  nich  odpisów  amortyzacyjnych  (umorzeniowych)  drogą  systematycznego,
planowanego  rozłożenia  ich  wartości  początkowej  na  ustalony  okres  amortyzacji,  a  więc
okres przewidywanej ekonomicznej użyteczności.

Przy ustaleniu okresu amortyzacji należy w odniesieniu do środka trwałego uwzględnić,

że na okres jego ekonomicznej użyteczności wpływają:
–

liczba zmian, na których pracuje,

–

tempo postępu techniczno-ekonomicznego,

–

wydajność mierzona liczbą godzin jego pracy lub liczbą wytworzonych produktów, albo
innym właściwym miernikiem,

–

prawne lub inne ograniczenia czasu użytkowania,

–

przewidywana przy likwidacji ocena sprzedaży netto istotnej pozostałości środka
trwałego.

Rozpoczęcie amortyzacji może nastąpić nie wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego

lub  tytułu  wartości  niematerialnych  i  prawnych do używania,  a  zakończenie  amortyzacji  nie
później niż z chwilą:
a)  zrównania  wartości  odpisów  amortyzacyjnych  z  wartością  początkową  środka  trwałego

lub wartości niematerialnych i prawnych,

b)  przeznaczenia do likwidacji,
c)  sprzedaży,
d)  lub stwierdzenia niedoboru.

Okres amortyzacji oraz jej metodę ustala się na dzień przyjęcia środka trwałego lub tytułu

wartości niematerialnych i prawnych do używania. W ustawie o rachunkowości nie definiuje
się  pojęcia  „metoda  amortyzacji”,  wymaga  od  jednostki  jednak  jej  określenia  –  metoda
amortyzacji  jest  to  sposób  planowego,  systematycznego  rozłożenia  w  czasie  wartości
początkowej  środka  trwałego  lub  wartości  niematerialnej  i  prawnej,  powinna  ona

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odzwierciedlać  sposób  konsumowania  korzyści  płynących  z  użytkowania  danego  środka
trwałego  lub  tytułu  wartości  niematerialnych  i  prawnych.  O  ile  poprzednio  (do  końca  2001
roku)  przepisy  rachunkowości  przewidywały,  jako  regułę  stosowanie  metody  liniowej,
a w odniesieniu  do  produkcyjnych  środków  trwałych  także  metody  degresywnej,  to  obecnie
pozostawiona jest jednostce swoboda wyboru.
Można zatem stosować metodę:

−

liniową, czyli systematyczne rozłożenie wartości początkowej danego środka trwałego na
przewidywane lata jego użytkowania proporcjonalnie do upływu czasu w równych
ratach,

−

degresywną, czyli rozłożenie wartości początkowej danego środka trwałego w ratach
malejących w kolejnych latach,

−

naturalną, czyli odpis następuje w proporcji do pracy środka trwałego, np. godzin biegu
maszyny, przebiegu pojazdu, ilości wytworzonych produktów,

−

progresywną, czyli rozłożenie wartości początkowej danego środka trwałego w ratach
wzrastających w kolejnych latach.
Należy jednak podkreślić, iż koszty prac rozwojowych, zaliczane do wartości

niematerialnych  i  prawnych  mogą  być  amortyzowane  przez  okres  nie  przekraczający  5  lat
(przepisy  podatkowe  mówią  o  3  latach),  natomiast  okres  odpisów  amortyzacyjnych  od
wartości  firmy  nie  może przekroczyć 5  lat. W uzasadnionych  jednak przypadkach kierownik
jednostki może wtedy podać ten okres wraz z jego uzasadnieniem.

Uproszczenie amortyzacji – ustawa o rachunkowości dopuszcza, aby środek trwały oraz

wartości niematerialne i prawne o niskiej jednostkowej wartości początkowej (dawne
wyposażenie) przyjęte do używania były amortyzowane w sposób uproszczony drogą:

−

dokonania odpisów od całej grupy obiektów zbliżonych rodzajem i przeznaczeniem
(amortyzuje się nie poszczególne obiekty lecz całą grupę),

−

jednorazowego odpisu wartości początkowej takich obiektów w momencie przejęcia do
używania.

Środki trwałe w budowie (art. 3 ust. 1 pkt 16) są zaliczane do aktywów trwałych:

nieruchomości  i  inne  środki  trwałe  w  okresie  ich  budowy,  montażu  lub  ulepszenia  już
istniejącego środka trwałego. Środki trwałe w budowie do końca 2001 roku były wykazywane
jako inwestycje rozpoczęte. Należy nadmienić, iż mimo, że nazwa „środki trwałe w budowie”
sugerują,  że  chodzi  tu  wyłącznie  o  przedsięwzięcie  mające  na  celu  uzyskanie  nowych  lub
ulepszenie  już  istniejących  środków  trwałych,  to  do  „środków trwałych  w  budowie”  zalicza
się  także  budowę  tych  budynków  lub  obiektów  inżynierii  lądowej  i  wodnej,  które  z  chwilą
gdy  staną  się  gotowe  zostaną  zaliczone  do  nieruchomości  kwalifikowanych  do  inwestycji
(wyjątek – ulepszenie nieruchomości nabytych jako inwestycje).

Zaliczka na środki trwałe w budowie obejmuje wartość na dzień bilansowy środków

pieniężnych lub dostaw przekazanych wykonawcom wykonującym budowę, montaż lub
ulepszenie środków trwałych.
III. Należności długoterminowe

Jako należności długoterminowe wykazuje się stan tych należności, których termin spłaty

ostatniej  raty  przypada  w  okresie  dłuższym  niż  rok  od  dnia  bilansowego  z  wyłączeniem
wszystkich  należności  z  tytułu  dostaw  i  usług  niezależnie  od  umownego  terminu
wymagalności (zapłaty), które zawsze są wykazywane jako należności krótkoterminowe.
Sposób  prezentacji  należności  przewiduje  osobne  ich  wykazywanie  w  bilansie  z  podziałem
na:

−

należności od jednostek powiązanych, którymi są jednostki dominujące oraz jednostki
zależne i współzależne, jak też znaczący inwestor i jednostki z nim stowarzyszone (art. 3
ust. 1 pkt 43)

−

należności od pozostałych jednostek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

IV. Inwestycje długoterminowe

Ustawa o rachunkowości wprowadza daleko idące zmiany do sposobu rozumienia

działalności  inwestycyjnej.  Przede  wszystkim  odstąpiono  od  utożsamiania  inwestycji
wyłącznie  z  ponoszeniem  nakładów  na  pozyskanie  nowych  lub  ulepszenie  już  istniejących
środków  trwałych  i  nadano  temu  pojęciu  treść  zgodną  z  ekonomiczną  istotą  procesu
inwestowania.  Dlatego  przez  inwestycje  rozumie  się  „aktywa  nabyte  w  celu  osiągnięcia
korzyści  ekonomicznych  (udziałów  w  zyskach)  lub  innych  pożytków,  w  tym  różnic
z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości
niematerialne  i  prawne,  które  nie  są  użytkowane  przez  jednostkę,  lecz  nabyte  w  celu
osiągnięcia  korzyści”  (art.  3  ust.  1  pkt  17).  Warto  zauważyć,  że  definicja  terminu
„inwestycje” nie zawiera ograniczenia przedmiotowego. Stwarza to możliwości zaliczania do
inwestycji  w  zasadzie  każdego  zasobu  majątkowego,  który  spełnia  określone  dla  inwestycji
warunki, jak np. dzieła sztuki, czy metale szlachetne.
Tak zdefiniowane inwestycje wykazuje się w bilansie w następujących pozycjach:

−

inwestycje długoterminowe (trwałe),

−

inwestycje krótkoterminowe (obrotowe).

W aktywach w ramach inwestycji długoterminowych wykazuje się (w celu osiągnięcia
w długim terminie korzyści ekonomicznych) w postaci:

1)  Nieruchomości.
2)  Wartości niematerialne i prawne.
3)  Długoterminowe aktywa finansowe:

a) w jednostkach powiązanych,

–  udziały lub akcje,
–  inne papiery wartościowe,
–  udzielone pożyczki,
–  inne długoterminowe aktywa finansowe.

b) w pozostałych jednostkach:

–  udziału lub akcje,
–  inne papiery wartościowe,
–  udzielone pożyczki,
–  inne długoterminowe aktywa finansowe.

4) Inne inwestycje długoterminowe.
Inwestycją w nieruchomości jest nieruchomość (grunt albo budynek – lub część budynku

–  lub  oba  składniki  łącznie),  utrzymane  (przez posiadacza albo korzystającego  na  podstawie
umowy  leasingu  finansowego)  w  celu  uzyskania  pożytków  z  wynajmu  lub  korzyści
wynikających  z  przyrostu  wartości  tej  nieruchomości,  pod  warunkiem,  że  nie  jest  ona
przeznaczona do:

−

użytku na własne potrzeby w procesie produkcji, dostawy dóbr lub świadczenia usług
albo do własnej działalności administracyjnej,

−

sprzedaży w toku zwykłej (statutowej) działalności.

Jako typowe przykłady inwestycji w nieruchomości wymienia się w standardzie:

−

grunty utrzymywane w celu osiągnięcia w długim okresie korzyści wynikających
z przyrostu jego wartości,

−

budynek utrzymywany bez określonego przeznaczenia, który z tej przyczyny uznaje się
za inwestycję dokonaną w celu osiągnięcia w długim okresie korzyści wynikających
z przyrostu jego wartości,

−

budynek posiadany przez jednostkę albo zaliczany do aktywów na postawie umowy
leasingu finansowego, który został na podstawie jednej lub więcej umów oddany
w najem,

−

budynek nieużytkowany na własne potrzeby, który jednostka utrzymuje w celu oddania
w najem na podstawie jednej lub więcej umów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jak wynika z powyższego nabyte nieruchomości zalicza się do inwestycji, jeżeli

zamiarem jednostki jest osiągnięcie wynikających z nich w długim okresie korzyści
ekonomicznych.

W innych przypadkach nabyta nieruchomość kwalifikuje się do:

−

rzeczowych aktywów obrotowych, jeżeli jednostka nabyła ją z przeznaczeniem do zbycia
w  ramach  swojej  działalności  statutowej,  lub  z  zamiarem  wyzbycia  się  tego  aktywu
w  krótkim  okresie,  albo  z  zamiarem  poddania  nieruchomości  ulepszeniu,  a  następnie
sprzedaży,

−

środków trwałych w budowie, jeżeli nieruchomość jest budowana albo poddana
ulepszeniu na zlecenie innej jednostki.
Inwestycje w nieruchomości należy zawsze zaliczać do aktywów trwałych, wskazuje na

to również układ bilansu, stanowiący załącznik do ustawy o rachunkowości.

Inwestycje w wartości niematerialne i prawne (podobnie jak w przypadku nieruchomości

omówionych wyżej) są to nabyte prawa, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały
nabyte  w  celu  osiągnięcia  z  nich  w  długim  okresie  korzyści  ekonomicznych  –  zaliczane
zawsze do inwestycji długoterminowych. Jeżeli dane prawo jest nabyte z zamiarem sprzedaży
w  ramach  zwykłej  działalności,  to  stanowi  ono  towar  ujmowany  w  aktywach  obrotowych.
W pozostałych przypadkach następuje nabycie praw będących aktywami trwałymi, natomiast
ich  dalsza  kwalifikacja,  tj.  zaliczenie  do  inwestycji  albo  do  wartości  niematerialnych
i prawnych, zależy od zamierzeń jednostki, co do ich przeznaczenia.
V. Długoterminowe aktywa finansowe

Aktywa finansowe zgodnie z ich ogólną definicją (bez podziału na długoterminowe

i  krótkoterminowe)  –  art.  3  ust.  1  pkt  21,  są  to:  aktywa  pieniężne,  instrumenty  kapitałowe
wyemitowane  przez  inne  jednostki,  a  także  wynikające  z  kontraktu  –  prawo  do  otrzymania
aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na
korzystnych warunkach. Pojęcie „aktywa finansowe” obejmuje zasoby wykazywane do końca
2001  roku  w  bilansie  w  pozycji  „Finansowy  majątek  trwały”  oraz  jako  składniki  majątku
obrotowego  ujęte  w  pozycjach  „Papiery  wartościowe  przeznaczone  do  obrotu”,  „środki
pieniężne”,  a  także  jako  „Pozostałe  należności” (np.  należne  dywidendy,  naliczone  odsetki).
W  ustawie  o  rachunkowości  kwalifikacja  aktywów  finansowych  do  długoterminowych
i krótkoterminowych  została  uregulowana  następująco:  aktywa  finansowe,  które  „są  płatne
i wymagane  lub  przeznaczone  do  zbycia  w ciągu  12  miesięcy  od  dnia  bilansowego  lub daty
ich  założenia,  wystawienia  lub  nabycia,  albo  stanowią  aktywa  pieniężne”  zalicza  się  do
aktywów obrotowych (art. 3 ust. 1 pkt 18).

Aktywa nie zaliczane do aktywów obrotowych są zaś automatycznie aktywami trwałymi,

czyli są wykazywane jako długoterminowe aktywa finansowe.

Wymienione wyżej pozycje majątkowe, które mogą być kwalifikowane jako

długoterminowe aktywa finansowe oznaczają zgodnie z ustawą o rachunkowości:

−

instrumenty kapitałowe (art. 3 ust. 1 pkt 26) – są to kontrakty, z których wynika prawo do
majątku  jednostki,  pozostałego  po  zaspokojeniu  lub  zabezpieczeniu  wszystkich
instrumentów  wierzycieli,  a  także  zobowiązanie  się  jednostki  do  wyemitowania  lub
dostarczenia  własnych  instrumentów kapitałowych,  a w  szczególności  udziały,  opcje  na
akcje własne lub warranty (prawo poboru).

−

instrumenty  finansowe  (art.  3  ust.  1  pkt  23)  –  rozumie  się  przez  to  kontrakt,  który
powoduje powstanie aktywów  finansowych u  jednej ze stron zobowiązania finansowego
albo  instrumentu  kapitałowego  u  drugiej  ze  stron  pod  warunkiem,  że  z  kontraktu
zawartego  między  dwiema  lub  więcej  stronami  jednoznacznie  wynikają  skutki
gospodarcze,  bez  względu  na  to,  czy  wykonanie  praw  lub  zobowiązań  wynikających
z kontraktu ma charakter bezwarunkowy albo warunkowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe (czynne)

Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe wykazywane w aktywach dotyczą

czynnych rozliczeń międzyokresowych kosztów oraz aktywów z tytułu odroczonego podatku
dochodowego – są wykazywane w następujących pozycjach:
– Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego,
– Inne rozliczenia międzyokresowe.

Inne rozliczenia międzyokresowe są specyficzną grupą aktywów, gdyż nie

odzwierciedlają  wartości  posiadanego  przez  jednostkę  gospodarczą  majątku.  Wynikają
bezpośrednio  z  zasady  współmierności  (periodyzacji).  Występują  w  przypadku  ponoszenia
przez  firmę  kosztów  dotyczących  przyszłych  okresów  (kwartałów, lat).  Zadaniem  czynnych
rozliczeń  międzyokresowych  kosztów  jest  przypisanie  określonych  wydatków  już
dokonanych  przez  jednostkę  do  okresu  rozrachunkowego,  w  którym  zaistnieje  związany
z nim  koszt,  w  celu  urealnienia  wyniku  finansowego  jednostki  w  danym  okresie
obrachunkowym.
Do rozliczeń międzyokresowych zaliczamy koszty, takie jak:

−

opłacone z góry ubezpieczenie, prenumeraty za cały rok,

−

koszty przystosowania nowej, jeszcze nie podjętej produkcji,

−

koszty trwających jeszcze prac rozwojowych, które jeśli zakończą się powodzeniem –
zostaną zaliczone do wartości niematerialnych i prawnych,

−

koszty większych remontów środków trwałych,

−

aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego.

Czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów mają duże znaczenie dla określenia

realnego wyniku finansowego przedsiębiorstwa, gdyż obejmą te pozycje kosztów, których
jednorazowe odpisy zniekształciłyby wyniki okresu, w którym zostały poniesione.

Rozliczenia międzyokresowe (czynne), trwające dłużej niż 12 miesięcy od dnia

bilansowego, wykazywane są w aktywach jako długoterminowe rozliczenia międzyokresowe.
Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego

Ustawa o rachunkowości stanowi, że tworzy się rezerwę i ustala aktywa z tytułu

odroczonego  podatku  dochodowego,  aby  w  ten sposób uwzględnić  występujące przejściowo
różnice między wykazywaną w księgach rachunkowych wartością aktywów i pasywów a ich
wartością  podatkową  oraz  stratę  podatkową  możliwą  do  odliczenia  w  przyszłości  od
podstawy  opodatkowania  podatkiem  dochodowym.  Różnice  te  powodowane  są  np.
amortyzacją  z  powodu  różnego  sposobu  jej  naliczania  do  celów  podatkowych  i  księgowych
jak również  innym  momentem uznania niektórych przychodów za zrealizowane  lub kosztów
za poniesione dla celów księgowych i podatkowych.

Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego (art. 37 ust. 4) ustala się

w wysokości kwoty przewidzianej w przyszłości do odliczenia od podatku dochodowego,
w związku z ujemnymi różnicami przejściowymi, które spowodują w przyszłości
zmniejszenie podstawy obliczenia podatku dochodowego oraz straty podatkowej możliwej do
obliczenia, ustalonej przy uwzględnieniu zasady ostrożności.
Ujemne różnice przejściowe powodowane są zazwyczaj następującymi zdarzeniami:

−

opóźnioną amortyzacją podatkową, to znaczy taką, gdy środek amortyzuje się przy
zastosowaniu do celów podatkowych efektywnie niższej stawki niż do celów
księgowych,

−

zarachowania niezrealizowanych ujemnych różnic kursowych, powstałych w związku
z wyceną do bilansu środków pieniężnych, udziałów, papierów wartościowych oraz
rozrachunków,

−

zarachowaniem kosztów z tytułu odsetek od zaciągniętych kredytów oraz pożyczek
wykazywanych w księgach zgodnie z zasadą memoriału, natomiast uwzględniających
podatkowo „kasowo”,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zarachowaniem do kosztów wynagrodzeń za umowę zlecenie, o dzieło itp.(nie
wypłaconych na dzień bilansowy),

−

zarachowania rezerw na odsetki od przeterminowanych zobowiązań,

−

utworzenie rezerw na naprawy gwarancyjne, reklamację, na nagrody jubileuszowe
i odprawy emerytalne, nie wykorzystane urlopy, uwzględniane podatki zgodnie z zasadą
kasową.

Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego należy wykazać tylko wtedy, gdy ich

realizacja  w  przyszłości  jest  prawdopodobna  (zasada  ostrożności).  Aktywa  z  tytułu
odroczonego  podatku  powstają  również  w  związku  z  możliwością  odliczenia  straty
podatkowej.  Obecnie  przepisy  podatkowe  przewidują  możliwość  rozliczenia  straty
podatkowej w okresie 5 lat, w dowolnym roku (latach) z tym, że w ciągu jednego roku odpis
nie może być wyższy od połowy straty.

B. Aktywa obrotowe

Aktywa obrotowe (art. 3 ust. 1 pkt 18) – rozumie się przez to część aktywów jednostki,

które w przypadku:

−

aktywów rzeczowych – są przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od
dnia bilansowego w ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej
działalności, jeżeli trwa on dłużej niż 12 miesięcy,

−

aktywów finansowych – są płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu
12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia,
albo stanowią aktywa pieniężne,

−

należności krótkoterminowych – obejmują ogół należności z tytułu dostaw i usług oraz
całości lub części należności z innych tytułów nie zaliczanych do aktywów finansowych,
a które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego,

−

rozliczenia międzyokresowych – trwają nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego.

I. Zapasy:

−

materiały obejmują stanowiące własność jednostki surowce i inne materiały podstawowe
nabyte w celu zużycia na własne potrzeby produkcyjne lub inną działalność do których
zalicza się np. półfabrykaty obcej produkcji, materiały pomocnicze i paliwa, opakowania,

−

półprodukty i produkty w toku obejmują produkcję niezakończoną, to jest produkcję
w trakcie wykonywania – realizacji oraz półfabrykaty własnej produkcji,

−

produkty gotowe:
–

wyroby gotowe – produkty niepodlegające dalszemu przetworzeniu, zdatne
i przeznaczone do sprzedaży, stanowiące własność jednostki, znajdujące się w niej
lub poza nią,

–

roboty i usługi oraz prace projektowe, naukowo-badawcze, geologiczne, geodezyjno
– kartograficzne, wykonane lecz nie zafakturowane,

−

towary obejmują stanowiące własność jednostki wyroby obcej produkcji, przeznaczone
do odsprzedania w stanie nieprzetworzonym, znajdujące się zarówno w magazynach
własnych, obcych, jak i w punktach sprzedaży detalicznej,

−

zaliczki na poczet dostaw, są to kwoty wpłacone przez jednostkę gospodarczą dostawcom
materiałów, towarów, surowców oraz robót i usług.

II. Należności krótkoterminowe

Do należności krótkoterminowych, stanowiących część aktywów obrotowych jednostki

(art.  3  ust.  1  pkt  18  ppkt  c),  zakwalifikowano  wszystkie  należności  z  tytułu  dostaw  i  usług
niezależnie  od  umownego  terminu  wymagalności  oraz  z  pozostałych  tytułów,  wymagalne
w ciągu  12  miesięcy  od  dnia  bilansowego  –  z  wyłączeniem  tych  należności,  które  spełniają
warunki zaliczania do aktywów finansowych wykazywanych w odrębnej pozycji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należności krótkoterminowe wykazywane są w majątku obrotowym z wyodrębnieniem:

−

należności od jednostek powiązanych,

−

należności od pozostałych jednostek.

Jak również z wydzieleniem należności o okresie spłaty:

−

do 12 miesięcy

−

powyżej 12 miesięcy.
Należności krótkoterminowe z uwzględnieniem wyżej przedstawionych podziałów

wykazywane są w następujących pozycjach:
a) należności z tytułu dostaw i usług – są to wszystkie należności (w tym także sporne, ale

nieskierowane na drogę postępowania sądowego) za dostarczone odbiorcom wyroby,
roboty, usługi oraz towary,

b) należności z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych

świadczeń – obejmują kwoty od budżetu centralnego i budżetów gmin z tytułów
podatkowych oraz ZUS,

c) inne należności obejmują wszystkie nieujęte w powyższych pozycjach, nieskierowane na

drogę  sądową  należności,  jak  np.  należności  z  tytułu  stosunku  pracy,  udzielonych  im
pożyczek  na  koszty  podróży,  na  zakupy.  Do,  należności  krótkoterminowych  zalicza  się
umownie również pożyczki z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych  lub innego
funduszu specjalnego, nawet jeśli okres ich zapłaty jest dłuższy niż 12 miesięcy licząc od
dnia  bilansowego,  gdyż  odpowiednie  fundusze  zalicza  się  do  zobowiązań
krótkoterminowych,

d) należności dochodzone na drodze sądowej – obejmują wszelkie należności skierowane

w kraju lub za granicą na drogę postępowania sądowego, co do których prawomocny
wyrok nie zapadł do dnia bilansowego.

III. Inwestycje krótkoterminowe

Zagadnienia inwestycji, zgodnie z nowym ich uregulowaniem przez ustawę

o rachunkowości,  zostały  przedstawione  w  tym  opracowaniu,  w  pozycji  inwestycje
długoterminowe,  gdzie  została  podana  definicja  inwestycji  w  ogólnym  ich  znaczeniu,  jak
również  zasady  klasyfikowania  inwestycji  do  długoterminowych  i  krótkoterminowych.
Należy  jednak  zauważyć,  że  inwestycje  o  okresie  realizacji  do  12  miesięcy  wykazywane  są
w aktywach obrotowych w następujących pozycjach:
Krótkoterminowe aktywa finansowe:

a) w jednostkach powiązanych:

–

udziały lub akcje,

–

inne papiery wartościowe,

–

udzielone pożyczki,

–

inne krótkoterminowe aktywa finansowe,

b) w pozostałych jednostkach:

–

udziały lub akcje,

–

inne papiery wartościowe,

–

udzielone pożyczki,

–

inne krótkoterminowe aktywa finansowe.

c) inne inwestycje krótkoterminowe:

–

inne środki pieniężne,

–

inne aktywa pieniężne.

Przez aktywa pieniężne rozumie się (art. 3 ust. 1 pkt 25) – „… aktywa w formie

krajowych środków  płatniczych,  walut obcych  i dewiz. Do aktywów pieniężnych zalicza się
również  inne  aktywa  finansowe,  w  tym  w  szczególności  naliczone  odsetki  od  aktywów
finansowych.  Jeżeli  aktywa  te  są  płatne  lub  wymagane  w  ciągu  3  miesięcy  od  dnia  ich
otrzymania,  wystawienia,  nabycia  lub  założenia  (lokaty),  to  na  potrzeby  rachunku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przepływów  pieniężnych  zalicza  się  je  do  środków  pieniężnych,  chyba,  że  ujmuje  się  je
w przepływach  z  działalności  inwestycyjnej  (lokacyjnej)”.  Przez  aktywa  w  formie  krajowej
środków płatniczych, walut obcych i dewiz należy rozumieć gotówkę oraz wszelkie depozyty
płatne na żądanie. Drugim z wymienionych składników pieniężnych, to ekwiwalent środków
pieniężnych,  jak  krótkoterminowe  inwestycje  o  dużej  płynności  i  łatwo  wymienialne
na kwoty  środków  pieniężnych  oraz  krótkoterminowe  pieniężne  instrumenty  finansowe,
np. krótkoterminowe czeki, bony NBP.
IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe (czynne)

Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe (czynne) są to rozliczenia, które trwają

nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego (wyjaśnienia dotyczące czynnych rozliczeń
międzyokresowych kosztów zostały przedstawione wyżej w materiale poświęconym
długoterminowym rozliczeniom międzyokresowym).

Charakterystyka pasywów bilansu

Pasywa jako źródła finansowania majątku firmy ogólnie dzielą się na:

−

własne źródła finansowania (kapitały własne),

−

obce źródła finansowania (wszelkiego rodzaju zobowiązania i rezerwy na zobowiązania),
w bilansie wykazywane są według rosnącej wymagalności spłaty (lub również często
określonych – według własności) w następującym układzie:

A. Kapitały (fundusze) własne

Kapitał (fundusz) podstawowy.

II.

Należne wkłady na kapitał podstawowy (wielkość ujemna).

III. Udziały (akcje) własne (wielkość ujemna).
IV. Kapitał (fundusz) zapasowy.
V.

Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny.

VI.  Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe.
VII.  Zysk (strata) z lat ubiegłych.
VIII.  Zysk (strata) netto.
IX.  Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna).

B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

Rezerwy na zobowiązania.

II.

Zobowiązania długoterminowe.

III. Zobowiązania krótkoterminowe.
IV. Rozliczenia międzyokresowe (bierne).

A. Kapitały (fundusze) własne wykazuje się w bilansie według ich stanu na dzień bilansowy
w wartości nominalnej, z podziałem na ich składniki ustalone:

−

w  przedsiębiorstwach  państwowych  zgodnie z  ustawą  o gospodarce  finansowej  (ustawa
z 1  grudnia  1995  r.  o  zmianie  ustawy  o  gospodarce  finansowej  przedsiębiorstw
państwowych oraz ustawy o przedsiębiorstwach państwowych – DzU Nr 154, poz. 791,
która  znowelizowała  ustawę  z  31  stycznia  1989  r.  o  gospodarce  finansowej
przedsiębiorstw  państwowych  –  DzU  z  1992  r.  Nr  6,  poz.  27  z  póżn.  zm.)  zwanej  dalej
ustawą o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych,

−

w spółkach akcyjnych (S.A.) zgodnie ze statutem tych spółek,

−

w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (Sp. z o.o.) zgodnie z umową o utworzeniu
spółki.

Kapitały (fundusze) własne jednostek gospodarczych zostaną omówione z uwzględnieniem
formy prawnej danej jednostki gospodarczej (w następującej kolejności):

−

przedsiębiorstwa państwowe (p.p.),

−

spółki akcyjne (S.A.),

−

spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (Sp. z o.o.).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Fundusze własne przedsiębiorstw państwowych (p.p.)

Zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych

do funduszy własnych przedsiębiorstwa zalicza się:

−

fundusz założycielski,

−

fundusz przedsiębiorstwa,

−

fundusz z aktualizacji wyceny,

−

nie podzielony zysk finansowy.

Kapitały własne spółek akcyjnych (S.A.)

Zasady gospodarki finansowej spółek akcyjnych określa kodeks spółek handlowych

i statut spółki oraz przepisy ustawy o rachunkowości.
Kapitały własne spółek z ograniczoną odpowiedzialnością (Sp. z o.o.)

W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością zasady gospodarki finansowej określa

kodeks spółek handlowych i umowa spółki oraz ustawa o rachunkowości.
B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

Znowelizowana ustawa o rachunkowości zawiera własną definicję zobowiązań. Są to

zobowiązania  jednostki  do  świadczeń,  które  spowodują  wykorzystanie  już  posiadanych  lub
przyszłych  jej  aktywów.  Świadczenia  te  musza  być  wiarygodnie  wycenione  i  wynikać
z przyszłych  zdarzeń  (art.  3  ust.  1  pkt  20).  Definicja  ta  znacznie  rozszerza  zakres  zdarzeń
kwalifikowanych  do  zobowiązań  w  stosunku  do  dotychczasowych  ich  rozumienia.  W  myśl
definicji  zobowiązania  –  poza  „długimi”  w  tradycyjnym  rozumieniu  tego  pojęcia  –  są  to
obecnie także rezerwy na przyszłe zobowiązania oraz bierne rozliczenia międzyokresowe.
Rezerwy na zobowiązania w pasywach bilansu wykazywane są w następujących pozycjach:
1)  Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego.
2)  Rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne:

−

długoterminowe,

−

krótkoterminowe.

3) Pozostałe rezerwy

−

długoterminowe,

−

krótkoterminowe.

Rezerwa z tytułu odroczonego podatku

Ustawa o rachunkowości stanowi, że tworzy się rezerwę z tytułu odroczonego podatku

dochodowego i ustala aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego, aby w ten sposób
uwzględnić występujące przejściowo różnice między wykazywaną w księgach rachunkowych
wartością aktywów i pasywów a ich wartością początkową oraz stratą podatkową możliwą do
odliczenia  w  przyszłości  od  podstawy  opodatkowania  podatkiem  dochodowym.  Różnice  te
powodowane są, np. amortyzacją z powodu różnego sposobu jej naliczania. Rezerwę z tytułu
odroczonego  podatku  dochodowego  (art.  37  ust.  5)  tworzy  się  w  wysokości  kwoty  podatku
dochodowego,  wymagającej  zapłaty,  w  związku  z  wystąpieniem  dodatnich  różnic
przejściowych,  to  jest  różnic,  które  spowodują  zwiększenie  podstawy  obliczenia  podatku
dochodowego w przyszłości.
Rezerwy na zobowiązania

Zgodnie z art. 35d ustawy o rachunkowości rezerwy tworzy się na:

−

pewne  lub  o  dłuższym  prawdopodobieństwie  przyszłe  zobowiązania,  których  kwotę
można  w  sposób  wiarygodny  oszacować,  a  w  szczególności  na  straty  z  transakcji
gospodarczych  w  toku,  w  tym  z  tytułu  udzielonych  pożyczek,  poręczeń,  operacji
kredytowych, skutków toczącego się postępowania sądowego,

−

przyszłe zobowiązania spowodowane restrukturyzacją, jeżeli na podstawie odrębnych
przepisów jednostka jest zobowiązana do jej przeprowadzenia lub zawarto w tej sprawie
wiążące umowy, a plany restrukturyzacji pozwalają w sposób wiarygodny oszacować
tych przyszłych zobowiązań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rezerwy  zalicza  się  odpowiednio  do  pozostałych  kosztów  operacyjnych,  kosztów
finansowych  lub  strat  nadzwyczajnych  –  zależnie  od  okoliczności,  z  którymi  przeszłe
zobowiązania się łączą.
Powstanie  zobowiązania,  na  które  uprzednio  utworzono  rezerwę  –  zmniejszają  rezerwę.
Niewykorzystane  rezerwy,  wobec  zmniejszenia  lub  ustania  ryzyka  uzasadniającego  ich
utworzenie,  zwiększają  odpowiednio  pozostałe  przychody  operacyjne,  przychody  finansowe
lub zyski nadzwyczajne.

Uwzględniając powyższe, należy zauważyć, iż rezerwy tworzy się na zobowiązania,

których:

−

kwota lub termin zapłaty są niepewne,

−

ich powstanie jest pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa,

−

wiarygodny szacunek jest możliwy.

Zobowiązania długoterminowe

Do zobowiązań długoterminowych na dzień bilansowy zalicza się wszystkie

zobowiązania  jednostki  z  tytułów  cywilnoprawnych  i  publicznoprawnych,  bez  względu  na
przyczynę  ich  powstania  i  walutę,  których  termin  płatności  ostatniej  raty  przypada  później
aniżeli  w  roku  następującym  po  dniu  bilansowym  tzn.  płatnych  w  roku  zaprzyszłym
i następnych,  czyli  okres  dłuższy  niż  12  miesięcy  liczonych  od  dnia  bilansowego  –
z wyjątkiem  zobowiązań  z  tytułu  dostaw  i  usług,  które  niezależnie  od  umownego  terminu
zapłaty zawsze wykazywane są jako zobowiązania krótkoterminowe.

Zobowiązania długoterminowe w bilansie (z wydzieleniem wobec jednostek powiązanych

oraz pozostałych jednostek) obejmują następujące tytuły tj.:

−

kredyty i pożyczki,

−

z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych,

−

inne zobowiązania finansowe,

−

inne.

Zobowiązania krótkoterminowe

Zobowiązania krótkoterminowe dzielą się na:

1) wobec jednostek powiązanych:

a) z tytułu dostaw i usług o okresie wymagalności do 12 miesięcy i powyżej 12

miesięcy,

b) inne,

2) wobec jednostek powiązanych:

a)  kredyty i pożyczki,
b)  z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych,
c)  inne zobowiązania finansowe,
d)  z  tytułu  dostaw  i  usług,  o  okresie  wymagalności:  do  12  miesięcy  i  powyżej  12

miesięcy,

e)  zaliczki otrzymane na dostawy,
f)  zobowiązania wekslowe,
g)  z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń społecznych i innych świadczeń,
h)  z tytułu wynagrodzeń,
i)  inne.
Zobowiązania  krótkoterminowe  obejmują  stan zadłużenia  jednostki  z  wszelkich  tytułów

cywilnoprawnych i publicznoprawnych na dzień bilansowy, wymagający w myśli aktualnych
umów zapłaty najpóźniej do ostatniego dnia roku następującego po dniu bilansowym, czyli
w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego w tym wszystkie zobowiązania z tytułu dostaw
i usług od umownego terminu spłaty.

Zobowiązaniami krótkoterminowymi są także w ostatnim roku spłaty zobowiązania

zaliczone uprzednio do długoterminowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Okoliczność, że terminy zapłaty określone umowami nie są przez jednostkę

dotrzymywane, nie zmienia kwalifikacji zobowiązań.

Zobowiązania krótkoterminowe wykazuje się w pasywach bilansu (z wydzieleniem

zobowiązań wobec jednostek powiązanych oraz pozostałych jednostek), zależnie od ich
rodzaju.
3) Fundusze specjalne – wykazywane w grupie zobowiązań krótkoterminowych. Fundusze

specjalne są to zarezerwowane na ściśle określone cele i zarządzane przez jednostkę
środki pochodzące z obciążeń kosztów jednostki, z podziału jej zysku – niezaliczane do
kapitału (funduszu) własnego. Fundusze te tworzy się i wydatkuje stosownie do reguł
określających zasady ich działania.

Przykładowo do funduszy specjalnych zalicza się:

−

Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych,

−

Zakładowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w zakładach pracy
chronionej,

−

Fundusz Załogi, Fundusz na remonty zasobów mieszkaniowych tworzony przez
spółdzielnie mieszkaniowe.

IV. Rozliczenia międzyokresowe bierne

Rozliczenia międzyokresowe wykazywane w pasywach bilansu obejmują ujemną

wartość firmy oraz bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów i przychodów przyszłych
okresów; wykazywane są w następujących pozycjach:

1) ujemna wartość firmy,
2) inne rozliczenia międzyokresowe:

−

długoterminowe,

−

krótkoterminowe.

Ujemna wartość firmy została przedstawiona przy omówieniu wartości niematerialnych

i prawnych wykazywanych w ramach aktywów trwałych.
Bierne  rozliczenia  międzyokresowe  kosztów  obejmują  kwoty  zaliczanych  do  kosztów
bieżących  miesiąca,  których  pokrycie  nastąpi  w  przyszłości.  Rozliczenia  te  polegają  na
tworzeniu  w  ciężar  kosztów  rezerw  przyszłych  okresów,  czyli  zaliczane  do  kosztów
bieżącego  miesiąca  kosztów  ustalanych  lub  spodziewanych.  Rozliczenia  międzyokresowe
bierne stosuje się w odniesieniu do kosztów występujących nieperiodycznie, a wymagających
równomiernego rozłożenia kosztów na poszczególne miesiące.
Rozliczenia międzyokresowe przychodów

Rozliczenia

międzyokresowe

przychodów

wynikają

bezpośrednio

zasady

współmierności  polegającej  na  przeciwstawieniu  przychodom  kosztów  osiągnięcia  tych
przychodów  w  celu  ustalenia  realnego  wyniku  finansowego.  Przez  rozliczenia
międzyokresowe  przychodów  „przeprowadza”  się  także  przyjęte  nieodpłatnie,  w  tym  także
w drodze  darowizny  –  środki  trwałe,  środki  trwałe  w  budowie  oraz  wartości  niematerialne
i prawne.  Ujęcie  w  rozliczeniach  międzyokresowych  przychodów  kwoty  zwiększają
stopniowo pozostałe przychody operacyjne lub przychody finansowe.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jakim języku sporządza się sprawozdanie finansowe – bilans?
2.  W jakiej walucie sporządza się sprawozdanie finansowe – bilans?
3.  Jaka rolę spełnia bilans w rachunkowości?
4.  Scharakteryzuj aktywa bilansu?
5.  Scharakteryzuj pasywa bilansu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6.  Scharakteryzuj środki trwałe?
7.  Scharakteryzuj aktywa obrotowe?
8.  Scharakteryzuj zobowiązania i rezerwy na zobowiązania?
9.  Scharakteryzuj rozliczenia międzyokresowe?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wymień i scharakteryzuj składniki bilansu – aktywa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się ze sprawozdaniem finansowym – bilansem (materiał nauczania pkt. 4.3.1),
2)  zastosować się do poleceń zawartych w sprawozdaniu,
3)  wymienić składniki bilansu – aktywa
4)  scharakteryzować poszczególne składniki bilansu – aktywa,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6)  dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości z późn. zm.,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wymień i scharakteryzuj składniki bilansu – pasywa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się ze sprawozdaniem finansowym – bilansem (materiał nauczania pkt. 4.3.1),
2)  zastosować się do poleceń zawartych w sprawozdaniu,
3)  wymienić składniki bilansu – pasywa,
4)  scharakteryzować poszczególne składniki bilansu – pasywa,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6)  dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

Ustaw z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości z późn. zm.,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ składniki aktywów trwałych i obrotowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze sprawozdaniem finansowym – bilansem (materiał nauczania pkt. 4.3.1),
2) zastosować się do poleceń zawartych w sprawozdaniu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3)  określić składniki aktywów trwałych,
4)  określić składniki aktywów obrotowych,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6)  dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

Ustaw z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości z późn. zm.,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Na podstawie poniższych danych sporządź bilans.

Inne wartości niematerialne i prawne

19,02,-

Budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej

101,47,-

Urządzenia techniczne i maszyny

33,-

Długoterminowe aktywa finansowe (w jednostkach powiązanych)

57,10,-

Materiały

7,63,-

Półprodukty i produkty w toku

27,71,-

Towary

6,83,-

Należności od jednostek powiązanych

9,05,-

Należności od pozostałych jednostek

220,96,-

Środki pieniężne w kasie i na rachunkach

590,77,-

Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe

10,22,-

Kapitał (fundusz) podstawowy

1000,23,-

Kapitał (fundusz) zapasowy

304,06,-

Strata netto

-2298,51,-

Rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne

125,21,-

Pozostałe rezerwy

31,05,-

Zobowiązania z tytułu dostaw o okresie wymagalności do 12 miesięcy

17,16,-

Inne zobowiązania krótkoterminowe

963,68,-

Fundusze specjalne

14,73,-

Inne rozliczenia międzyokresowe

58,38,-

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się ze sprawozdaniem finansowym – bilansem (materiał nauczania pkt. 4.3.1),
2)  zastosować się do poleceń zawartych w sprawozdaniu,
3)  sporządź bilans,
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5)  dokonać oceny poprawności

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

kalkulator,

–

Ustaw z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości z późn. zm.,

–

formularz bilansu,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić, jakie podmioty gospodarcze zobowiązane są do sporządzania

sprawozdania finansowego – bilans ?

2) określić, w jakim języku i w jakiej walucie sporządza się sprawozdanie

finansowe?

3) określić, co to jest bilans?

4) scharakteryzować składniki aktywów trwałych?

5) scharakteryzować składniki aktywów obrotowych?

6) scharakteryzować składniki kapitałów własnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Sprawozdanie finansowe – rachunek zysków i strat

4.4.1. Materiał nauczania

Rachunek zysków i strat

Rachunek zysków i strat – to syntetyczne zestawienie przychodów i kosztów, zysków

nadzwyczajnych i strat nadzwyczajnych oraz obciążeń związanych z uzyskaniem przychodów
– (wydatków) – pokazuje tworzenie wyniku finansowego w danym okresie sprawozdawczym.
Wynik finansowy (wynik z działalności gospodarczej) jest to wyrażony w mierniku
pieniężnym rezultat działalności jednostki gospodarczej w danym okresie. Przyjmuje on
wartości dodatnie (zysk netto) lub ujemne (strata netto).

Rachunek zysków i strat opiera się na kilku istotnych zasadach:

1) przychody i koszty księguje się w momencie wystawienia faktury niezależnie, czy

faktowi temu towarzyszyła płatność, czy nie, konsekwencją tego jest występowanie
należności i zobowiązań,

2) do przychodów wlicza się łączną wartość sprzedaży osiągniętej w danym okresie

sprawozdawczym, niezależnie od okresu w jakim zostały wyprodukowane, sprzedane
towary. Implikacją tej zasady jest powstanie rozbieżności między wartością wytworzonej
produkcji a przychodami uwzględnianymi w sprawozdaniu,

3) obowiązuje tzw. zasada „kosztów uzyskania przychodów”, tzn. uwzględnienie

w sprawozdaniu tych kosztów, które zostały poniesione na wytworzenie wyrobów
sprzedanych w danym okresie niezależnie od wielkości produkcji wytworzonej w czasie.
Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami ustawy o rachunkowości, jednostka

gospodarcza może sporządzić rachunek zysków i strat według:

−

wariantu porównawczego,

−

wariantu kalkulacyjnego.
W obu wariantach rachunek zysków i strat sporządza się tzw. „metodą drabinkową” – to

znaczy  odejmowania  od  przychodów  kosztów  tej  sprzedaży  oraz  –  dalej  –  wykazywanych
brutto  lub  odpowiednio  netto  różnic  między  pozostałymi  przychodami  a  pozostałymi
kosztami  operacyjnymi,  przychodami  i  kosztami  finansowymi,  zyskami  i  stratami
nadzwyczajnymi, z uwzględnieniem obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego.

Różnica między wariantem porównawczym a kalkulacyjnym polega na sposobie ujęcia

kosztów wytworzenia sprzedanych produktów przy jednakowym przedstawieniu pozostałych
elementów tego sprawozdania finansowego.

Wariant porównawczy – koszty grupuje się według ich rodzajów z uwzględnieniem

zmiany stanu produktów, gdzie zwiększenie stanu produktów występuje ze znakiem (+),
a zmniejszenie ze znakiem (-) oraz z uwzględnieniem kosztu wytworzenia produktów na
własne potrzeby jednostki,

Wariant kalkulacyjny – koszty grupowane są w wariancie kalkulacyjnym tj. koszt

wytworzenia sprzedanych produktów powiększany jest o koszt sprzedaży i koszty ogólne
zarządu.

Bez względu na przyjęty wariant porównawczy czy kalkulacyjny w rachunku zysków

i strat  wykazuje  się  w  sposób  wyraźnie  wyodrębniony  przychody  i  powiązane  z  nimi  koszty
oraz  pozostałe  elementy  składowe  tego  rachunku  (zyski  i  straty  nadzwyczajne  oraz
obowiązkowe  obciążenia  wyniku  finansowego)  i  wyniki  finansowe  na  pięciu  następujących
poziomach:
1)  przychody  ze  sprzedaży  i  zrównane  z  nimi  w  powiązaniu  z  kosztami  działalności

operacyjnej, ustalając wynik na sprzedaży (zysk lub stratę),

2) pozostałe przychody operacyjne w powiązaniu z pozostałymi kosztami operacyjnymi,

ustalając wynik na działalności operacyjnej (zysk lub strata),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) przychody finansowe z kosztami finansowymi, ustalając wynik brutto na działalności

gospodarczej (zysk lub stratę),

4) zyski nadzwyczajne w powiązaniu ze stratami nadzwyczajnymi, ustalając wynik

finansowy brutto (zysk brutto lub stratę brutto),

5) podatek dochodowy i ewentualnie inne obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego

odjęte od wyniku finansowego brutto, ustalając wynik finansowy netto (zysk netto lub
stratę netto).

Typowe (zgodne z ustawą o rachunkowości) wzory rachunku zysków i strat w wariancie

porównawczym i kalkulacyjnym obowiązujące przedsiębiorstwa państwowe, S.A. i Sp. z o.o.
przedstawiono poniżej:

RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT

(wariant porównawczy)

A. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi, w tym

−

od jednostek powiązanych
I.

Przychody netto ze sprzedaży produktów

II. Zmiana stanu produktów (zwiększenie wartość dodatnia, zmniejszenie wartość

ujemna)

III. Koszty wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki
IV. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów

B. Koszty działalności operacyjnej

Amortyzacja

II.  Zużycie materiałów i energii
III.  Usługi obce
IV.  Podatki, opłaty w tym

–

podatek akcyzowy

V. Wynagrodzenia
VI. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
VII. Pozostałe koszty rodzajowe
VIII.

Wartość sprzedanych towarów i materiałów

C. Zysk (strata) ze sprzedaży (A-B)
D. Pozostałe przychody operacyjne

Zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych

II. Dotacje
III. Inne przychody operacyjne

E. Pozostałe koszty operacyjne

Strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych

II. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych
III. Inne koszty operacyjne

F. Zysk (strata) z działalności operacyjnej (C+D-E)
G. Przychody finansowe

Dywidendy i udział w zyskach, w tym

– od jednostek powiązanych

II. Odsetki, w tym

– od jednostek powiązanych

III.  Zysk ze zbycia inwestycji
IV.  Aktualizacja wartości inwestycji
V.  Inne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

H. Koszty finansowe

Odsetki w tym
–

dla jednostek powiązanych

II.  Strata ze zbycia inwestycji
III.  Aktualizacja wartości inwestycji
IV.  Inne

Zysk (strata) z działalności gospodarczej (F+G-H)

J. Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (J.I. – J.II.)

Zyski nadzwyczajne

II. Strata nadzwyczajna

K.  Zysk (strata) brutto (I+-J)
L.  Podatek dochodowy
M.  Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)
N.  Zysk (strata) netto (K-L-M)

RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT

(wariant kalkulacyjny)

A. Przychody netto ze sprzedaży, produktów, towarów i materiałów, w tym:

–

od jednostek powiązanych,

I. Przychody netto ze sprzedaży produktów.
II. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów.

B. Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów, w tym.

–

jednostkom powiązanym,

I. Koszty wytworzenia sprzedanych produktów.
II. Wartość sprzedanych towarów i materiałów.

C.  Zysk (strata) brutto ze sprzedaży (A-B).
D.  Koszty sprzedaży.
E.  Koszty ogólnego zarządu.
F.  Zysk (strata) ze sprzedaży (C+D-E).
G.  Pozostałe przychody operacyjne.

Zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych.

II. Dotacje.
III. Inne przychody operacyjne.

H. Pozostałe koszty operacyjne.

Strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych.

II. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych.
III. Inne koszty operacyjne.

Zysk (strata) z działalności operacyjnej (F+G-H).

J. Przychody finansowe.

Dywidendy i udział w zyskach, w tym

–

od jednostek powiązanych,

II. Odsetki, w tym.
–

od jednostek powiązanych.

III. Zysk ze zbycia inwestycji.
IV. Inne.

K. Koszty finansowe.

Odsetki w tym.

–

dla jednostek powiązanych.

II.  Strata ze zbycia inwestycji.
III.  Aktualizacja wartości inwestycji.
IV.  Inne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

L. Zysk (strata) z działalności gospodarczej (I+J-K).
M. Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (M.I. – M.II.).

Zyski nadzwyczajne.

II. Straty nadzwyczajne.

N.  Zysk (strata) brutto (L+-M).
O.  Podatek dochodowy.
P.  Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenie straty).
R.  Zysk (strata) netto (N-O-P).

Działalność jednostki gospodarczej w rachunku zysków i strat przedstawiona jest

w następujących grupach:
1) Przychody i koszty dotyczące sprzedaży towarów i materiałów (działalność operacyjna –

podstawowa) – są to kwoty należne od odbiorców za sprzedane im produkty (wyroby,
usługi, roboty) i towary oraz koszty poniesione na ich wytworzenie i sprzedaż.

2) Pozostałe przychody operacyjne i pozostałe koszty operacyjne (pozostała działalność

operacyjna) – są to koszty i przychody związane z działalnością operacyjną jednostki,
a w szczególności związane:

−

z działalnością socjalną,

−

ze zbyciem środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych,

−

z odpisaniem należności i zobowiązań przedawnionych, umorzonych, nieściągalnych
z wyjątkiem należności i zobowiązań publicznoprawnych nie obciążających kosztów,

−

z utworzeniem i rozwiązaniem rezerw, z wyjątkiem rezerw związanych z operacjami
finansowymi,

−

z odpisami aktualizującymi wartość aktywów i ich korektami, w wyjątkiem odpisów
obciążających koszty wytworzenia sprzedanych produktów lub sprzedanych
towarów, koszty sprzedaży lub koszty finansowe,

−

z odszkodowaniami, karami i grzywnami,

−

z przekazaniem lub otrzymaniem nieodpłatnie, w tym w drodze aktów darowizny,
w tym także środków pieniężnych na inne cele niż nabycie lub wytworzenie środków
trwałych, środków trwałych w budowie albo wartości niematerialnych i prawnych.

3) Przychody finansowe i koszty finansowe (działalność finansowa) – to związane

z działalnością gospodarczą:

a) przychody, w szczególności z tytułu dywidend (udziałów w zyskach), odsetek,

zysków ze zużycia inwestycji, aktualizacji wartości inwestycji, nadwyżki dodatnich
różnic kursowych nad ujemnymi itp,

b) koszty, w szczególności z tytułu odsetek, strat ze zbycia inwestycji, aktualizacji

wartości inwestycji, nadwyżki ujemnych różnic kursowych nad dodatnimi,
z wyjątkiem odsetek, prowizji oraz dodatnich i ujemnych różnic kursowych, które:

−

są  kosztami  obsługi  zobowiązań  zaciągniętych  w  celu  finansowania  zapasów
towarów  lub  produktów  w  okresie  ich  przygotowania  do  sprzedaży  bądź
wytworzenia,  i  związanych  z  nimi różnic kursowych,  (pomniejszonymi o przychody
z tego  tytułu),  wliczanymi  do  ceny  nabycia  lub  kosztu  wytworzenia  w  przypadkach
uzasadnionych  niezbędnym,  długotrwałym  przygotowaniem  towaru  lub  produktu  do
sprzedaży bądź długim okresem wytworzenia produktu,

−

są  kosztami  obsługi  zobowiązań  zaciągniętych  w  celu  finansowania  wytworzenia
środków  trwałych,  środków  trwałych  w  budowie  oraz  wartości  niematerialnych
i prawnych  i  związanych  z  nimi  różnic  kursowych  (pomniejszonymi  o  przychody
z tego tytułu), wliczonymi do ceny nabycia lub kosztu wytworzenia składników.

4) Zyski nadzwyczajne i koszty nadzwyczajne są to straty i zyski powstające na skutek

zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną jednostki i nie
związanych z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia”. Przykładami zdarzeń, które

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

generalnie powodują powstanie pozycji nadzwyczajnych są zjawiska wynikające
z działania sił natury, jak również wywłaszczenie.

5) Podatek dochodowy i pozostałe obowiązkowe zmniejszenie zysku (zwiększenie straty) –

obejmują  podatek  dochodowy  od  osób  prawnych  i  fizycznych  oraz  inne  obowiązkowe
obciążenia  jak  np.  wpłaty  z  zysku  po  opodatkowaniu  podatkiem  dochodowym  płacone
przez  przedsiębiorstwa  państwowe  i  jednoosobowe  spółki  Skarbu  Państwa,  które
wynoszą 15% zysku po opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Ustalony w rachunku zysków i strat za dany rok obrotowy wynik finansowy netto – zysk

netto lub strata netto, wykazywany jest w bilansie sporządzonym na koniec roku obrotowego
w pozycji – VIII pasywów bilansu jako „Zysk (strata) netto”, (jest to jedyna wspólna pozycja
obu sprawozdań).

Zysk netto, w przypadku S.A. i Sp. z o.o., może być przeznaczony zgodnie z uchwałą

Zwyczajnego Zgromadzenia Akcjonariuszy lub Zgromadzenia Wspólników (jeśli sprawa
podziału zysku netto nie została wyłączona spod kompetencji zgromadzenia wspólników) na:

−

zwiększenie kapitałów własnych spółki (kapitał zapasowy i kapitał rezerwowy tworzone
zgodnie ze statutem lub umową spółki),

−

dywidendę dla akcjonariuszy lub wspólników,

−

nagrody dla pracowników,

−

zasilenie (zwiększenie) Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych,

−

inne cele zgodnie z uchwałą organu dzielącego.

Strata netto w przypadku S.A. i Sp. z o.o. może być pokryta:

−

kapitałami zapasowymi,

−

kapitałem rezerwowym i tworzonymi zgodnie ze statutem lub umową spółki,

−

„z zasilenia” (zwiększenia” kapitału zapasowego częścią kapitału zakładowego,

−

z dopłat właścicieli (akcjonariuszy lub wspólników),

−

z emisji akcji powyżej wartości nominalnej.

Klasyfikacja kosztów

Układ rodzajowy kosztów zawiera w pewnym uproszczeniu następujące pozycje

kosztów:
1)  amortyzacja,
2)  zużycie materiałów i energii,
3)  podatki i opłaty,
4)  usługi obce,
5)  płace (brutto),
6)  świadczenia na rzecz pracowników,
7)  inne.

Układ kalkulacyjny kosztów, który bywa zróżnicowany w zależności od gałęzi, branży

itp. Posiada wspólną cechę wszystkich rozwiązań, którą jest podział na:
1) koszty bezpośrednie, które można wprost – w sposób bezpośredni przypisać do

konkretnych wyrobów, usług, prac itp.,

2) koszty pośrednie związane z procesem produkcyjnym, istnieniem jednostki oraz

procesami zakupu i zbytu tzn. nie dające się przypisać do konkretnych wyrobów
w sposób bezpośredni.
Najczęściej spotykany układ kalkulacyjny kosztów przedstawia się następująco:

1) koszty bezpośrednie:

−

zużycie materiałów bezpośrednich w tym surowców i pozostałych np. opakowań,

−

zużycie energii technologicznej (prąd, węgiel),

−

narzędzia specjalne (formy, matryce),

−

obce usługi technologiczne (np. sprzęt budowlany, transport),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

płace z narzutami,

−

przygotowanie nowej produkcji,

2) koszty pośrednie:

2.1) koszty wydziałowe, tj. koszty związane z procesem produkcyjnym, a przede

wszystkim:

−

amortyzacja maszyn i budynków produkcyjnych,

−

koszty remontów,

−

koszty konserwacji,

−

koszty transportu wewnętrznego,

−

koszty gospodarki materiałowej i narzędziowej,

−

koszty ochrony środowiska,

−

płace nie zaliczone do bezpośrednich.

2.2) koszty ogólne zarządu – są to koszty związane z istnieniem podmiotu jakim jest

przedsiębiorstwo, a w szczególności:

−

płace z narzutami zarządu, personelu urzędniczego i obsługowego,

−

koszty łączności,

−

koszty biurowe,

−

amortyzacja budynków i urządzeń ogólnego przeznaczenia,

−

utrzymanie magazynów.

2.3) koszty sprzedaży są związane ze zbytem produktów w tym:

−

koszty załadunku i opakowań zewnętrznych,

−

koszty przewozu,

−

koszty marketingu,

−

prowizje pośredników,

−

cło wywozowe.

2.4) koszty zakupu, to koszty związane z zaopatrzeniem jednostki w elementy

niezbędne do produkcji i są to w szczególności:

−

koszty przewozu,

−

koszty wyładunku,

−

koszty kontrakcji,

−

prowizje pośredników,

−

cło przywozowe.

Wtórny podział kosztów – według tego podziału możemy podzielić na:

−

koszty zmienne,

−

koszty względnie stałe.
Koszty zmienne są to koszty, których suma zmienia się proporcjonalnie do zmian

wielkości (wolumenu) produkcji, a koszt jednostkowy jest stały, są to przede wszystkim
koszty bezpośrednie. Obniżka tych kosztów wymaga zmian w reżimie produkcyjnym, a więc
w technice, technologii lub organizacji.

Koszty względnie stałe to koszty, których suma jest niezależna od wielkości produkcji

(do pewnego pułapu, dalej jednak mogą reagować w sposób skokowy np. ze względu na
istotną zmianę typu inwestycyjnego lub organizacyjnego), a koszt jednostkowy podlega
zmianie w ślad za zmianą wielkości produkcji – są to przede wszystkim koszty pośrednie.

Obniżka tych kosztów może być osiągnięta dwojako: przez bezwzględną obniżkę ich

kwoty (wolumenu) lub poprzez lepsze wykorzystanie zdolności produkcyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jakich wariantach sporządzany jest rachunek zysków i strat?
2.  W jakim języku sporządzane jest sprawozdanie finansowe – rachunek zysków i strat?
3.  Jakie pozycje posiada układ rodzajowy kosztów?
4.  Jaka jest definicja kosztów pośrednich?
5.  Jaka jest definicja kosztów bezpośrednich?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw różnice między rachunkiem zysków i strat w wariancie porównawczym

i w wariancie kalkulacyjnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze sprawozdaniem finansowym – rachunek zysków i strat (materiał

nauczania pkt. 4.4.1),

2) zastosować się do poleceń zawartych w sprawozdaniu,
3) określić różnice między wariantem porównawczym a wariantem kalkulacyjnym rachunku

zysków i strat,

4) zaprezentować pracę na forum grupy,
5) dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Przedstaw klasyfikację kosztów w rachunku zysków i strat.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sprawozdaniem finansowym – rachunek zysków i strat (materiał

nauczania pkt. 4.4.1),

2)  zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
3)  podać klasyfikację kosztów w rachunku zysków i strat,
4)  zaprezentować pracę na forum grupy,
5)  dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Na podstawie poniższych danych sporządź rachunek zysków i strat w wariancie

porównawczym.

Przychody netto ze sprzedaży produktów

3004,-

Zmiana stanu produktów (zwiększenie+, zmniejszenie-)

-60,-

Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów

327,-

Amortyzacja

132,-

Zużycie materiałów i energii

146,-

Usługi obce

15,-

Podatki i opłaty

1445,-

Wynagrodzenia

2521,-

Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia

426,-

Wartość sprzedanych towarów i materiałów

253,-

Inne przychody operacyjne

72,-

Strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych

5,-

Inne koszty operacyjne

257,-

Odsetki (lokaty)

28,-

Odsetki (kredyty)

72,-

Straty nadzwyczajne

58,-

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sprawozdaniem finansowym – rachunek zysków i strat (materiał

nauczania pkt. 4.4.1),

2)  sporządzić rachunek zysków i strat w wariancie porównawczym,
3)  zaprezentować pracę na forum grupy,
4)  dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

kalkulator,

–

wzór sprawozdania – rachunek zysków i strat (wariant porównawczy),

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Na podstawie poniższych danych sporządź rachunek zysków i strat w wariancie

kalkulacyjnym.

Przychody netto ze sprzedaży produktów

3,-

Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów

9300,-

Koszty sprzedaży towarów i materiałów

7900,-

Koszty sprzedaży

976,-

Zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych

430,-

Inne przychody operacyjne

94,-

Inne koszty operacyjne

86,-

Aktualizacja wartości inwestycji

19,-

Strata ze zbycia inwestycji

32,-

Zyski nadzwyczajne

2,-

Straty nadzwyczajne

1,-

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sprawozdaniem finansowym – rachunek zysków i strat (materiał

nauczania pkt. 4.4.1),

2)  sporządzić rachunek zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym,
3)  zaprezentować pracę na forum grupy,
4)  dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

kalkulator,

–

formularz sprawozdania – rachunek zysków i strat (wariant kalkulacyjny),

–

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie rachunku zysku i strat?

2) scharakteryzować rachunek zysków i strat sporządzany

w wariancie porównawczym?

3) scharakteryzować rachunek zysków i strat sporządzany

w wariancie kalkulacyjnym?

4) scharakteryzować – przychody i koszty sprzedaży produktów

i materiałów?

5) podać definicję kosztów pośrednich?

6) podać definicję kosztów bezpośrednich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Sprawozdanie finansowe – rachunek przepływów pieniężnych

oraz inne sprawozdania dodatkowe (zestawienie zmian
w kapitale własnym)

4.5.1. Materiał nauczania

Rachunek przepływów pieniężnych

Sprawozdanie to obrazuje zmiany sytuacji finansowej jednostki wywołane przez

rzeczywisty ruch pieniądza (strumienie pieniądza) – a nie przez zapisy memoriałowe, a także
przedstawia źródła dopływu środków oraz sposoby ich wykorzystania (wydatkowania).

Rachunek przepływów pieniężnych wykazuje dane za bieżący i poprzedni rok obrotowy.

W przypadku sporządzania go za inny okres sprawozdawczy niż wyżej określony – sporządza
się go za dany okres sprawozdawczy i analogiczny okres sprawozdawczy poprzedniego roku
obrotowego.

W rachunku przepływów pieniężnych należy uwzględnić wszystkie wpływy i wydatki

z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej jednostki, z wyjątkiem wpływów
i wydatków będących rezultatem zakupu lub sprzedaży środków pieniężnych.
W celu właściwego określenia wartości przepływów pieniężnych należy zwrócić uwagę na:

−

działalność operacyjną rozumianą jako podstawowy rodzaj działalności jednostki oraz
inne rodzaje działalności inwestycyjnej (lokacyjnej) lub finansowej,

−

działalność inwestycyjną (lokacyjną) rozumianą jako nabywanie lub zbywanie
składników aktywów trwałych i krótkoterminowych aktywów finansowych oraz
wszystkie z nimi związane pieniężne koszty i korzyści,

−

działalność  finansową  rozumianą  jako  pozyskiwanie  lub  utratę  źródeł  finansowania
(zmiany  w  rozmiarach  i  relacjach  kapitału  (funduszu)  własnego  i  obcego  w  jednostce)
oraz wszystkie z nimi związane pieniężne koszty i korzyści.
Rachunek  przepływów  pieniężnych  z  działalności  operacyjnej  (grupa  A)  sporządza  się

metodą  bezpośrednią  albo  pośrednią  –  zależnie  od  wyboru  dokonanego  przez  jednostkę
gospodarczą.  Jednostki  mogą  zatem  wybrać  metodę  prezentacji  przepływów  pieniężnych
z działalności operacyjnej, przyjmując za podstawę:

−

przy metodzie pośredniej – wynik memoriałowy (zysk netto lub strata netto), który
następnie jest korygowany o szereg pozycji,

−

przy metodzie bezpośredniej (kasowej) – dane dotyczące wpływów i wydatków,
wynikające z zapisów kont środków pieniężnych.
Natomiast przepływy pieniężne z działalności inwestycyjnej (grupa B) i działalności

finansowej (grupa C) w każdym przypadku ustala się metodą kasową (bezpośrednią).
Wyżej przedstawiony jest w sprawozdaniu z przepływów środków pieniężnych podział na
działalność:

−

operacyjną,

−

inwestycyjną,

−

finansową.
Analiza danych w rachunku przepływów pieniężnych dostarcza odpowiedzi m.in. na

takie pytania jak:

−

W jakich obszarach działalności jednostki powstaje najwięcej środków pieniężnych,
a w jakich są one najbardziej wchłaniane?

−

Czy finansowanie działalności nastąpiło w drodze podwyższenia kapitałów własnych,
czy też w drodze zaciągnięcia kredytów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Czy jednostka nabywała długoterminowe papiery wartościowe i jakie osiągnęła z tego
tytułu korzyści bądź też czy jednostka spłacała raty zobowiązań długoterminowych
i jakie poniosła z tego tytułu koszty?

Typowy wzór rachunku przepływów pieniężnych (obowiązujących m.in. dla p.p., S.A.,

i Sp. z o.o.), zgodnie z załącznikiem do ustawy o rachunkowości, przedstawiono poniżej:

RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH

A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej
Metoda pośrednia

Metoda bezpośrednia

I. Zysk (strata) netto
II. Korekty razem

1.  Amortyzacja
2.  Zyski straty) z tytułu różnic kursowych
3.  Odsetki i udziały w zyskach (dywidendy)
4.  Zysk (strata) z działalności inwestycyjnej
5.  Zmiana stanu rezerwy
6.  Zmiana stanu zapasów
7.  Zmiana stanu należności

Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych,
z wyjątkiem pożyczek i kredytów

8. Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych
9. Inne korekty

III. Przepływy środków pieniężnych netto

z działalności operacyjnej (I±II)

I. Wpływy

1. Sprzedaż
2. Inne wpływy z działalności operacyjnej

II. Wydatki

1.  Dostawy i usługi
2.  Wynagrodzenia netto
3.  Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz

inne świadczenia

4. Podatki i opłaty o charakterze

publicznoprawnym

5. Inne wydatki operacyjne

III. Przepływy pieniężne netto z działalności

operacyjnej (I-II)

B. Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej

I. Wpływy

1.  Zbycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych
2.  Zbycie inwestycji z nieruchomości oraz wartości niematerialnych i prawnych
3.  Z aktywów finansowych, w tym:

a) w jednostkach powiązanych
b) w pozostałych jednostkach

-  zbycie aktywów finansowych
-  dywidendy i udziały w zyskach
-  spłata pożyczek długoterminowych
-  odsetki
-  inne wpływy z aktywów finansowych

4. Inne wpływy inwestycyjne

III. Wydatki

1.  Nabycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych
2.  Inwestycje w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne
3.  Na aktywa finansowe, w tym:

a) w jednostkach powiązanych
b) w pozostałych jednostkach

- nabycie aktywów finansowych
- udzielone pożyczki długoterminowe

4. Inne wydatki inwestycyjne

III. Przepływy netto z działalności inwestycyjnej (I-II)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

C. Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej

I. Wpływy

1. Wpływy netto z wydania udziałów (emisji akcji i innych instrumentów kapitałowych oraz dopłat do

kapitału

2.  Kredyty i pożyczki
3.  Emisja papierów wartościowych
4.  Inne wpływy finansowe

II. Wydatki

1.  Nabycie udziałów (akcji) własnych
2.  Dywidendy i inne wpłaty na rzecz właścicieli
3.  Inne niż wpłaty na rzecz właścicieli wydatki z tytułu podziału zysku
4.  Spłaty kredytów i pożyczek
5.  Wykup dłużnych papierów wartościowych
6.  Z tytułu innych zobowiązań finansowych
7.  Płatności zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowego
8.  Odsetki
9.  Inne wydatki finansowe

III. Przepływy pieniężne netto z działalności finansowej (I-II)

D.PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO RAZEM (A.III±B.III±C.III)
E. BILANSOWA ZMIANA STANU ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH, W TYM:
- zmiana stanu środków pieniężnych z tytułu różnic kursowych
F. ŚRODKI PIENIĘŻNE NA POCZĄTEK OKRESU
G. ŚRODKI PIENIĘŻNE NA KONIEC OKRESU (F±D), W TYM:
- o ograniczonej możliwości dysponowania

Informacja dodatkowa

Informacja dodatkowa powinna zawierać istotne dane i objaśnienia niezbędne do tego,

aby sprawozdanie finansowe przedstawiało rzetelnie i jasno sytuację majątkową i finansową
oraz wynik finansowy. Obejmuje ono:

−

wprowadzenie do sprawozdania finansowego, oraz

−

dodatkowe informacje i objaśnienia.
We wprowadzeniu do sprawozdania finansowego prezentuje się:

−

nazwę i siedzibę, podstawowy przedmiot działalności jednostki oraz wskazania
właściwego sądu lub innego organu prowadzącego rejestr,

−

wskazanie czasu trwania działalności jednostki, jeżeli jest on ograniczony,

−

wskazanie okresu objętego sprawozdaniem finansowym,

−

wskazanie, że sprawozdanie zawiera dane łączne, jeśli w skład jednostki wchodzą
wewnętrzne jednostki organizacyjne sporządzające samodzielnie sprawozdanie
finansowe,

−

wskazanie, czy sprawozdanie zostało sporządzone przy założeniu kontynuacji
działalności gospodarczej przez jednostkę w dającej się przewidzieć przyszłości oraz czy
istnieją okoliczności wskazujące na zagrożenie kontynuacji przez nią działalności,

−

w  przypadku  sprawozdania  finansowego  sporządzonego  za  okres,  w  ciągu  którego
nastąpiło  połączenie,  wskazanie,  że  jest  to  sprawozdanie  finansowe  sporządzone  po
połączeniu spółek oraz wskazanie zastosowanej  metody rozliczenia połączenia (nabycie,
łączenie udziałów) .
Ponadto  we  wprowadzeniu  powinno  być  zawarte  omówienie  przyjętych  zasad

rachunkowości, w tym metod wyceny aktywów i pasywów (także amortyzacji), pomiaru
wyniku finansowego oraz sposoby sporządzania sprawozdania finansowego w zakresie, jakim
ustawa o rachunkowości pozostawia jednostce prawo wyboru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dodatkowa informacja i objaśnienia zawierają:

−

informacje do pozycji bilansu, rachunku zysków i strat, zestawienia zmian w kapitale
(funduszu) własnym oraz rachunku przepływów pieniężnych za okresy sprawozdawcze
objęte sprawozdaniem finansowym,

−

proponowany podział zysku,

−

podstawowe informacje dotyczące pracowników i organów jednostki,

−

inne istotne informacje dla zrozumienia sprawozdania finansowego.

Zestawienie zmian w kapitale własnym

Zestawie zmian w kapitale (funduszu) własnym stanowi nowy składnik sprawozdania

finansowego. Sporządzają  go  jednostki,  których  sprawozdania  finansowe  podlegają, zgodnie
z art. 64 ust. 1, corocznemu badaniu  i ogłaszaniu. Zestawienie podlega ogłoszeniu w ramach
rocznego sprawozdania  finansowego. W zestawieniu zmian w kapitale własnym przedstawia
się  informacje  w  zwiększeniach  i  zmniejszeniach  poszczególnych  składników  kapitału
(funduszu)  własnego,  ze  wskazaniem  tytułu  zmian  za  bieżący  i  poprzedni  rok  obrotowy,  to
jest m.in.:

−

kapitał (fundusz) podstawowy, którym jest kapitał zakładowy w S.A. i Sp. z o.o. oraz
fundusz założycielski w przedsiębiorstwach państwowych,

−

kapitał (fundusz) zapasowy, do którego zalicza się fundusz przedsiębiorstwa
w przedsiębiorstwach państwowych,

−

kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny,

−

kapitał rezerwowy (w przypadku spółki akcyjnej i spółki z ograniczona
odpowiedzialnością tworzony zgodnie ze statutem lub umową),

−

zysk (strata) z lat ubiegłych,

−

wynik finansowy netto (zysk lub strata netto).

Jednostki niesporządzające zestawienia zmian w kapitale własnym zamieszczają

informacje o zmianach w kapitale zapasowym i rezerwowym w „Dodatkowych informacjach
i objaśnieniach”.
Sprawozdanie z działalności jednostki

W przypadku spółek kapitałowych (w tym S.A. i Sp. z o.o.), towarzystw ubezpieczeń

wzajemnych, spółdzielni, przedsiębiorstw państwowych, kierownik jednostki sporządza, wraz
z rocznym sprawozdaniem finansowym, sprawozdanie z działalności jednostki.

Powinno ono obejmować istotne informacje o stanie majątkowym i sytuacji finansowej,

w tym ocenę uzyskiwanych efektów oraz wskazanie czynników ryzyka i opis zagrożeń,
a w szczególności dotyczących:

−

zdarzeń istotnie wpływających na działalność jednostki, jakie nastąpiły w roku
obrotowym a także po jego zakończeniu, do dnia zatwierdzenia sprawozdania
finansowego,

−

rozwoju jednostki,

−

ważniejszych osiągnięć w dziedzinie badań i rozwoju,

−

aktualnej i przewidywalnej sytuacji finansowej.

Sprawozdanie to powinno w sposób komunikatywny przekazać informacje określonym

czytelnikom, np. akcjonariuszom, udziałowcom, kontrahentom o sytuacji gospodarczej,
finansowej i perspektywicznej jednostki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na jakie pytania dostarcza odpowiedzi rachunek przepływów finansowych?
2.  Czego dotyczy informacja dodatkowa?
3.  Czego dotyczy zestawienie zmian w kapitale własnym?
4.  Czego dotyczy sprawozdanie z działalności jednostki?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj sprawozdanie finansowe – rachunek przepływów pieniężnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze sprawozdaniem finansowym – rachunkiem przepływów pieniężnych oraz

innych dodatkowych sprawozdań (materiał nauczania pkt. 4.5.1),

2) scharakteryzować sprawozdanie finansowe – rachunek przepływów pieniężnych,
3) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ, jakie informacje zawarte są w sprawozdaniu – zestawienie zmian w kapitale

własnym (wymień cztery).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze sprawozdaniem finansowym – rachunkiem przepływów pieniężnych oraz

innych dodatkowych sprawozdań (materiał nauczania pkt. 4.5.1),

2) określić, jakie informacje zawarte są w sprawozdaniu – zestawienie zmian w kapitale

własnym,

3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Na podstawie poniższych danych sporządź rachunek przepływów pieniężnych.

Zysk (strata) netto

2298,-

Amortyzacja

132,-

Zysk (strata) z działalności inwestycyjnej

4,-

Zmiana stanu rezerw

33,-

Zmiana stanu zapasów

394,-

Zmiana stanu należności

285,-

Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych (z wyłączeniem pożyczek
i kredytów)

-41,-

Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych

-174,-

Inne korekty

257,-

Nabycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów
trwałych

44,-

Inwestycje w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne

17,-

Wydatki na aktywa finansowe

25,-

Kredyty i pożyczki

800

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze sprawozdaniem finansowym – rachunkiem przepływów pieniężnych oraz

innych dodatkowych sprawozdań (materiał nauczania pkt. 4.5.1),

2) sporządzić rachunek przepływów pieniężnych na postawie danych przygotowanych przez

nauczyciela,

3) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
4) dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

kalkulator,

–

literatura z rozdziału 6,

–

formularz sprawozdania.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) scharakteryzować rachunek przepływów pieniężnych?

2) scharakteryzować sprawozdanie – informacja dodatkowa?

3) scharakteryzować sprawozdanie – zestawienie zmian w kapitale własnym? ¨

4) scharakteryzować sprawozdanie z działalności jednostki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Sporządzanie sprawozdań statystycznych

4.6.1. Materiał nauczania

Obowiązek przekazywania danych statystycznych wynika z art. 31 ustawy z dnia

29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (DzU Nr 88, poz. 439 z późn. zm.) oraz
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005r. w sprawie programu badań
statystycznych statystyki publicznej na rok 2006 (DzU Nr 178, poz. 1482 z późn. zm.).

Ze względu na przystosowanie formularzy sprawozdań statystycznych do odczytu

optycznego należy przestrzegać następujących zasad:

−

wypełniać starannie i czytelnie, tylko długopisem koloru czarnego,

−

w jedną kratkę wpisywać tylko jedną cyfrę, która w całości musi znaleźć się w obrębie
białego pola tej kratki, nie stosować żadnych skreśleń, a w przypadku pomyłki, dokładnie
usunąć błędny zapis korektorem i wpisać w tym miejscu poprawny zapis,

−

wszystkie cyfry należy wpisywać cyframi arabskimi z dokładnością do tysiąca złotych
(bez znaku po przecinku),

−

wpisywać liczby począwszy od pierwszej kratki z lewej strony, pozostawiając puste,
niewypełnione kratki w sytuacji, gdy na wpisanie liczby potrzeba mniej kratek, niż
przewidziano do wypełnienia,

−

pozostawić wszystkie puste kratki, w przypadku braku informacji liczbowej (jeżeli
zjawisko nie występuje), nie należy wpisywać zer lub kresek,

−

nie dokonywać dodatkowych zapisów, notatek na marginesach, a szczególnie w rogach
formularza, dbać aby formularz w czasie wypełniania nie uległ zabrudzeniu lub
uszkodzeniu, przesyłać do urzędu statystycznego oryginały sprawozdań, a nie kopie,

−

dane z formularzy będą rejestrowane przez urządzenia automatycznego odczytu
optycznego (OCR), które wymagają odpowiedniej staranności i precyzji w wypełnianiu
pól formularza.

Do najczęściej sporządzanych sprawozdań statystycznych należą:

−

F-01/I-01

−

sprawozdanie SU-1,

−

F-03,

−

Z-06,

−

Z-03.

Statystyczne sprawozdanie finansowe F-01/I-01 to sprawozdanie o przychodach, kosztach

i wyniku finansowym oraz o nakładach  na środki trwałe zawierająca  m.in. rachunek zysków
i strat  oraz  wybrane  elementy  bilansu  należy  wypełnić  zgodnie  z  przepisami  ustawy  z  dnia
29 września  1994 r.  o  rachunkowości  (tekst  jednolity  –  DzU  z  2002  r.  Nr  76,  poz.  694
z późniejszymi  zmianami).  Formularz  F-01/I-01  został  dostosowany  do  wzoru  zawartego
w załączniku nr 1 do w/w ustawy.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakich zasad należy przestrzegać przy sporządzaniu sprawozdań statystycznych?
2.  Jakim kolorem długopisu należy wypełniać sprawozdanie statystyczne?
3.  Wymień najczęściej sporządzane sprawozdania statystyczne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie poniższych danych sporządź sprawozdanie statystyczne F-01.

Przychody netto ze sprzedaży produktów

2475,-

Amortyzacja

51,-

Zużycie materiałów i energii

1175,-

Usługi obce

635,-

Podatki i opłaty

42,-

Wynagrodzenia

261,-

Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia

58,-

Pozostałe koszty rodzajowe

153,-

Inne przychody operacyjne

58,-

Inne koszty operacyjne

119,-

Przychody finansowe

7,-

Koszty finansowe

42,-

Zyski nadzwyczajne

142,-

Podatek dochodowy

26,-

Zapasy ogółem

344,-

Należności krótkoterminowe

2471,-

Inwestycje krótkoterminowe

186,-

Aktywa obrotowe

3001,-

Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

2826,-

Zobowiązania krótkoterminowe bez funduszy
specjalnych

2242,-

Podatek VAT należy ogółem

500,-

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze sporządzaniem sprawozdań statystycznych (materiał nauczania

pkt. 4.6.1),

2)  zapoznać się z objaśnieniem do sprawozdania F-01,
3)  sporządzić sprawozdanie F-01 na postawie danych przygotowanych przez nauczyciela,
4)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
5)  dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

objaśnienie do sprawozdania F-01

–

literatura z rozdziału 6,

–

formularz sprawozdania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj sprawozdanie statystyczne Z-06.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze sporządzaniem sprawozdań statystycznych (materiał nauczania

pkt. 4.6.1),

2)  zapoznać się z objaśnieniem do sprawozdania Z-06,
3)  scharakteryzować sprawozdanie Z-06,
4)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
5)  dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

objaśnienie do sprawozdania Z-06,

−

literatura z rozdziału 6.

−

formularz sprawozdania.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) sporządzić na podstawie objaśnienia sprawozdanie F-01?

2) scharakteryzować na podstawie objaśnienia sprawozdanie Z-06?

3) scharakteryzować na podstawie objaśnienia sprawozdanie

statystyczne Z-03?

4) scharakteryzować na podstawie objaśnienia sprawozdanie

statystyczne F-03?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Sporządzanie sprawozdań budżetowych

4.7.1. Materiał nauczania

Przewodniczący zarządu jednostki samorządu terytorialnego zobowiązany jest do

sporządzania następujących sprawozdań budżetowych (Rozporządzenie Ministra Finansów
z dnia 13 marca 2001 r. w sprawie zasad i terminów sporządzania sprawozdawczości
budżetowej samorządu terytorialnego):

−

Rb-27S – miesięczne/roczne sprawozdanie z wykonania planu dochodów budżetowych
jednostki samorządu terytorialnego; wzór sprawozdania stanowi załącznik nr 10 do
rozporządzenia,

−

RB-27ZZ – kwartalne sprawozdanie z wykonania planu dochodów związanych
z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych
jednostkom samorządu terytorialnego ustawami, wzór sprawozdania stanowi załącznik nr
11 do rozporządzenia,

−

Rb-PDP – półroczne/roczne sprawozdanie w wykonania podstawowych dochodów
podatkowych gminy, miasta na prawach powiatu oraz Związku Komunalnego m.st.
Warszawy, wzór sprawozdania stanowi załącznik na 12 do rozporządzenia,

−

Rb-28S – miesięczne/roczne sprawozdanie z wykonania planu wydatków budżetowych
jednostki samorządu terytorialnego; wzór stanowi załącznik nr 16 do rozporządzenia,

−

Rb -

NDS – kwartalne sprawozdanie o nadwyżce/deficycie jednostki samorządu

terytorialnego; wzór sprawozdania stanowi załącznik nr 17 do rozporządzenia,

−

Rb Z – kwartalne sprawozdanie o stanie zobowiązań według tytułu dłużnych oraz
gwarancji i poręczeń; wzór sprawozdania stanowi załącznik na 18 do rozporządzenia,

−

Rb N – kwartalne sprawozdanie o stanie należności, wzór sprawozdania stanowi
załącznik nr 19 do rozporządzenia,

−

Rb  –  50  –  kwartalne  sprawozdanie  o  dotacjach/wydatkach  związanych  z  wykonaniem
zadań  z zakresu  administracji  rządowej  oraz  innych  zadań  zleconych  jednostkom
samorządu  terytorialnego  ustawami;  wzór  sprawozdania  stanowi  załącznik  nr  25  do
rozporządzenia.

Podstawowym okresem sprawozdawczym jest kwartał. Sprawozdawczość kwartalna

posiada pełną szczegółowość.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Do sporządzania jakich sprawozdań jest zobowiązany przewodniczący zarządu jednostki

samorządu terytorialnego?

2.  Jakie sprawozdania sporządzane są miesięcznie?
3.  Jakie sprawozdania sporządzane są kwartalnie?
4.  Jakie sprawozdania sporządzane są rocznie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządzić sprawozdanie budżetowe Rb-27S.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się ze sporządzaniem sprawozdań budżetowych (materiał nauczania pkt. 4.7.1),
2)  zapoznać się z objaśnieniem do sprawozdania Rb-27S,
3)  sporządzić sprawozdanie Rb-27S,
4)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
5)  dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

objaśnienie do sprawozdania Rb-27S,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj sprawozdanie budżetowe Rb-PDP.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  zapoznać się ze sporządzaniem sprawozdań budżetowych (materiał nauczania pkt. 4.7.1),
2)  zapoznać się z objaśnieniem do sprawozdania Rb-PDP,
3)  scharakteryzować sprawozdanie Rb-PDP,
4)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
5)  dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

objaśnienie do sprawozdania Rb-PDP,

−

literatura z rozdziału 6.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić podstawowe sprawozdania budżetowe?

2) sporządzić na podstawie objaśnienia sprawozdanie Rb-27S?

3) scharakteryzować na podstawie objaśnienia sprawozdanie Rb-27ZZ?

4) scharakteryzować na podstawie objaśnienia sprawozdanie

budżetowe Rb-PDP ?

5) scharakteryzować na podstawie objaśnienia sprawozdanie

budżetowe Rb-28S?

6) scharakteryzować na podstawie objaśnienia sprawozdanie

budżetowe Rb-NDS?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7) scharakteryzować na podstawie objaśnienia sprawozdanie

budżetowe Rb-Z?

8) scharakteryzować na podstawie objaśnienia sprawozdanie

budżetowe Rb-N?

9) scharakteryzować na podstawie objaśnienia sprawozdanie

budżetowe Rb-50?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu sporządzania sprawozdań

finansowych, statystycznych i budżetowych. Są to zadania: otwarte i wielokrotnego
wyboru.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Rachunkowość prowadzona w jednostkach gospodarczych spełnia funkcje:

a)  informacyjną, kontrolną, sprawozdawczo-analityczną,
b)  majątkową,
c)  finansową,
d)  tylko informacyjną.

2. Wyjaśnij pojęcie:

Zasada współmierności (periodyzacji) –…………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

3. Wyjaśnij pojęcie:

Zasada memoriału – ………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

4. Czy spółki akcyjne zobligowane są do poddania się badaniu przez biegłego rewidenta?

a)  nie,
b)  tak,
c)  tylko, gdy suma aktywów bilansu stanowi równowartość 2.500.000 EURO,
d)  tylko,  gdy  przychody  ze  sprzedaży  towarów  i  produktów  stanowiły  równowartość,

co najmniej 5.000.000 EURO.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. W ciągu jakiego okresu zatwierdzane jest roczne sprawozdanie finansowe?

a)  nie później niż w ciągu 3 miesięcy od dnia bilansowego,
b)  nie później niż w ciągu 4 miesięcy od dnia bilansowego,
c)  nie później niż w ciągu 5 miesięcy od dnia bilansowego,
d)  nie później niż w ciągu 6 miesięcy od dnia bilansowego.

6. W ciągu ilu dni od dnia zatwierdzenia jednostki gospodarcze, podlegające badaniu przez

biegłego rewidenta, ogłaszają sprawozdanie finansowe w Monitorze Polskim B?
a)  w ciągu 30 dni od ich zatwierdzenia,
b)  w ciągu 60 dni od ich zatwierdzenia,
c)  w ciągu 15 dni od ich zatwierdzenia,
d)  w ciągu 7 dni od ich zatwierdzenia.

7. Kto odpowiedzialny jest za sprawozdanie finansowe jednostki gospodarczej?

a)  kierownik jednostki,
b)  księgowa,
c)  główna księgowa,
d)  tylko właściciel jednostki.

8. W jakiej walucie sporządzany jest bilans?

a)  od 1 stycznia 2006r w euro,
b)  tylko w polskiej walucie,
c)  w euro lub złotych,
d)  w dolarach amerykańskich.

9. Rachunek zysków i strat sporządzany jest w wariantach:

a)  porównawczym i kalkulacyjnym,
b)  dochodowych i kosztowych,
c)  jednostkowym i wielokrotnościowym,
d)  rachunek zysków i strat nie posiada wariantów.

10. Rachunek przepływów pieniężnych sporządzany jest metodą:

a)  porównawczą i kalkulacyjną,
b)  dochodową,
c)  kosztową,
d)  pośrednią lub bezpośrednią.

11. Sprawozdanie z działalności jednostki obejmuje m.in.:

a)  informacje o aktualnej i przewidywanej sytuacji finansowej,
b)  tylko informacje o zmianach majątkowych przedsiębiorstwa za ostatni rok obrotowy,
c)  nie ma takiego sprawozdania,
d)  tylko informacje dotyczące zmian w kapitale własnym.

12. Jakim kolorem długopisu należy wypełniać sprawozdanie statystyczne?

a)  niebieskim,
b)  czerwonym,
c)  czarnym,
d)  ołówkiem typu HB.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Sporządzanie sprawozdań finansowych, statystycznych i budżetowych

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (DzU Nr 121, poz. 591 z późn. zm.)
2. Ustawa z dnia 09 listopada 2000 r. o zmianie ustawy o rachunkowości (DzU Nr 113, poz.

1186 z późn. zm.)

3. Ustawa o gospodarce finansowej z dnia 1 grudnia 1995r. o zmianie ustawy o gospodarce

finansowej przedsiębiorstw państwowych

4. Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych (DzU z 1995 Nr 154, poz. 791)
5. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 13 marca 2001r. w sprawie zasad i terminów

sporządzania sprawozdań budżetowych samorządu terytorialnego

6. Ustawa z dnia 29 czerwca 1995r. o statystyce publicznej (DzU Nr 88, poz. 439 z późn.

zm.)

7. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005r. w sprawie programu badań

statystyki publicznej na rok 2006 (DzU Nr 178, poz. 1482, z późn. zm)

8.  Objaśnienie do formularza F-03
9.  Objaśnienie do formularza Z-03
10.  Objaśnienie do formularza Z-06
11.  Objaśnienie do formularza SU-1
12.  Objaśnienie do sprawozdania Rb-27S
13.   Objaśnienie do sprawozdania Rb-27ZZ
14.  Objaśnienie do sprawozdania Rb-PDP
15.  Objaśnienie do sprawozdania Rb-28S
16.  Objaśnienie do sprawozdania Rb-NDS
17.  Objaśnienie do sprawozdania Rb-N
18.  Objaśnienie do sprawozdania Rb-50
19.  Wzory  sprawozdań:  bilans,  rachunek  zysków  i  strat  (wariant:  kalkulacyjny

i porównawczy), rachunek przepływów pieniężnych, F-01 – Internet

20. www.stat.gov.pl/formularze
21. www.prawo-pracy.php