matura to bzdura biologia

( matura_to_bzdura_biologia.pdf )

http://www8.extrafiles.be/hview/matura_to_bzdura_biologia#

Podobne: matura na 100 biologia, matura oke 2017 biologia, matura oke 2013 biologia,

matura maj 2014 biologia, matura 2016 arkusz biologia, matura maj 2013 biologia,

teraz matura biologia, matura 2016 biologia, matura stara 2015 biologia,

jednej. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sytuacja, w ktorej wypada

bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda postanowienie doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych obie sa jednakowo wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna

siostra, wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie

tylko cialko zmarlego zostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt

zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem,

upowaznienie boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz zdecydowanie

wyzwolenie jego od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego pobudzaja odbiorce az do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a przez to

pozwalaja jemu sie od nich oswobodzic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―,

baczac na akcje tragedii. Oficjalna (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie

czlowieka, ktory jest az do nas analogiczny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii myslac o tychze celach.

Fatum – odwrotnie los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen w

zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

poprzez wyrocznie winien spotkac jednostki i nie ma od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz nieszczescia. Przykladem beda dzieje rodu

Labdakidow – od Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wylonienia. Dzialania jego prowadza az do katastrofy. Jest on rownolegle

ofiara jak i rowniez winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa,

zdecydowanie siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka ciebie, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu

zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala

racje serca, nie widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali dywanowi w beczce

Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na

dwie czesci: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

czastka ludzie moga miec skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc ludzie

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe,

ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego

imienia powstalo zdefiniowanie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie milosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia

do Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, dowodzi, ze dysponuje taka sile

jak Bog, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn konstruowanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, zeby Bog dal mu moc

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to pan odwroci od Niego osob. Konrad okazuje sie byc cierpiacym patriota, dla

jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, pragnie sie w celu niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl pan jednak trafic do ciebie cieni, gdyz zona nie zakopala jego ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic na ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim.

Zyl czasochlonnie, az wreszcie przypomniano sobie o nim i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf puder wniesc wielki kamien na gore.

Syzyf wzial sie do roboty, ale jak juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Faktycznie bylo zbyt drugim, trzecim, dziesiatym

wespol. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, funkcjonowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji na ziemiach rodzimych do roboty Syzyfa. Proces ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety,

aby jemu pozwolil wrocic do Cypru. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane

do ramion, by w ten sposob mogl wraz z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, gdyz wosk ma mozliwosc sie

stopic i zeby nie schodzil zbyt nisko wody, gdyz piora potrafia nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem

wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal sie on

symbolem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc

zauwazona poprzez nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow.

Rowniez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus

postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi,

zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na 3 miesiace po roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc transformacji por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie az do wybranych wzorcow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka, sztuka

otoczenia zachodniego). Sposoby nawiazan az do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie

konkretne jak rowniez kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli idzie o postury ludzkie lub wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie

i herosi greccy beda nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety az do jednego wymiaru - beda archetypami wrazen i ustaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja po nowej mysli w

takim wymiarze jaki to wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To,

jak niejasne zostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla starozytnych pelnily

opcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je

na teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie

sposob w pelni pojac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota okazuje sie byc dobrem

najwyzszym. Slowacki przypomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc

wyrazem dazenia czlowieka az do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny nawadniania, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez

nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm.

Swiat jak i rowniez czlowiek wystepuja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego jak i

rowniez wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga -

Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Tylko w

sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego

zwlok, gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami dotyczacymi

zyjacych. Na taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej jej

surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila

odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego wylonienia. Musi zadecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z niej na korzysc szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej selekcji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Tegoz ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka faceta, a zona Kreona odbiera sobie los. Kreon, bezustannie

stawiany w wypadku wyboru, winien rozwazyc, lub powinien dobrac dobro swojego ludu, lub dobro swej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Az do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca az do walki. W calej

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, jak kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania na polu walki i az do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty wzor – odslania, co czeka tchorza, jednostki, ktory nie chce przekazac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, jakkolwiek imie tamtego, ktory nie obcuje wraz ze sztuka,

zas przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze tym nie idzie o walke na sen wieczny i los; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka na piesci, jaka

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jak przyniesie ci jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest grymasny, a

przeksztalca sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam poniekad zorientowac, kiedy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy powazac rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Egzystowac nalezy zgodnie z natura, zabierac od otoczenia

tyle, jak duzo potrzeba, nie za mnostwo, ale i nie za troche. Taka postawa zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze wyobrazenie, ze tworzenie wierszy

daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za egzystencji poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta daje tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc egzystowac bedzie po wierszach, po pamieci tychze, ktorzy te wiersze beda kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

badz historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu beda mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

czynieniu dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia jedynie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jak widac wyraznie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane naprawde, ze mozemy je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie scalonego z

naczelna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow

zachodniej Europy - tez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy zdecydowanie cos cudownego, a

ow kredyty prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, po odniesieniu az do dorastajacych osob.

Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma po sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy pochodzace z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system

ceny, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje najmlodszych.

Bogini nie zniosla takiej zniewagi jak i rowniez jej najmlodszych: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami

pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie

nie zamienili ja po kamien. Lecz i wowczas smutek duszy przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia

nature macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swej dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i

nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na 3 miesiace po roku, wowczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc transformacji por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwa. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sytuacjach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do wydarzen majacych miejsce w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one sens religijny jak i rowniez duchowy. Aktualnie posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac

znaczy to aczkolwiek, ze legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dawny one w celu nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano az do nich duza role. Udostepnia to argument, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady na dane sprawy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osob opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni dysponowali podobny punkt widzenia

na wiadomosci sprawy, jakim sposobem my dzis.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni stuleci

mity dotychczasowy i beda obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja w celu poetow, kreatorow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie wzorem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone pierwsze wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo sie szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal ziemia

i czlek, jaka okazuje sie byc jego przyroda i wykorzystanie. Dawni ludzie odpowiadali na te pytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru ceny przeciwstawnych ale jednakowo waznych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane na niepowodzenie zas sam akt wyboru,

pomijajac fakt, ktore pochodzace z wartosci zostanie wybrana winien doprowadzic az do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja napotkac

za strony wladcy. Prawo ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor jednego

wytwarza kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa absolutnie

rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic sen wieczny brata,

chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie o swoje los i nie chce zlamac

zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze

nad losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie na smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie poprzednio Kreonem. Okazalaby

sie wtedy slaba jak i rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownolegle zlamal upowaznienie boskie. Zatem zgineli jego

bliscy. Gdyby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet zas to zdolalo doprowadzic az do anarchii jak i rowniez

zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze zdola byc porzadny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Przykladem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet.

Bezwzgledny w celu wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W toku

konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i przewage dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

zeby ojciec zobaczyl prawdziwy wizja sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie

praw boskich, ktore beda wazniejsze od niego. Odwoluje sie az do jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlek, a nie

krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon poteznieje w obronie

demokracji po panstwie, jego ojciec jego nie slucha. Kreon zwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza na wskazowki syna, ktory okazuje sie

byc mlodszy od niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora

pochodzace z postaci okazuje sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go uniknac. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest pan wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Familia wedlug niej jest 1 i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Jej osoba

jednak zwaza, ze nie moze postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma az do wyboru dwie mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze los bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze zdolala by nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz racja

okazuje sie byc po jej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od

siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde pochodzace z nich okazuje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi moznosci kompromisu. I to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie symbolem jak i rowniez personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest rewolucyjny i walczy z zastosowaniem. Walka

pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny koniec. Nic nie moglo ochronic Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej sprawy, a zwyciezyc mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku dysponujemy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W calej utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt po imie ceny moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka

miary opowiadajaca sie po jednej ze witryn www ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu tez

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec strata Kreona.

10. Wymien typy literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie typy literackie, znane z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz zdecydowanie przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych tresci. Wlasciwa rozumienie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc

czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum

(tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie wycelowana jest az do Boga. Az do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to stanowic takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej badz religijnej. Dzielo ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby badz instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze na trudy przejazdzki, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to tekst, wyglaszany poprzez duchowienstwo az do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren okazuje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest najczesciej wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia

pan losy bohaterow na tle wydarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu okazuje

sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

wianek, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne stanowia

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez myslenie, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, strukturze lub sekcji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna jak

rowniez tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Zazwyczaj opowiadanie powstrzymuje sie az do jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w ktorej czesto wystepuja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani po kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie az do trzech internautow. Aktorami potrafili byc jedynie mezczyzni, grali wiec

podobnie i role kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze naraz przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo az do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi jego do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt ceny i koniecznosci, bowiem smialkowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie

placowki. Z tamtego wzgledu, iz racje obu stron beda rownorzedne, konflikt tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie az do kleski

bohaterow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej

ukochanego, a swojego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca

zycia. Tragizm okazuje sie byc wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru jak i rowniez szlachetnych

intencji sprowadzaja na siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie,

slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na

przyklad odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc

do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza okazuje sie byc obrazem egzystencji codziennego,

inna zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa pierwsze to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

3. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne beda osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego rys

5. moga miec zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na pole by zasiac ziarna. Konkretne upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

slowo boze, zas gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo pogardzic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez wyruszyl

po swiat. Dobrobyt roztrwonil aczkolwiek szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Podczas

gdy skruszony syn wrocil az do ojca tenze sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z

powrotu syna, ktory byl jakim sposobem umarly, zas teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to

wezwanie do dostrzegania swoich niedoborow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego jak i rowniez obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

przebywanie w gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem okazuje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze

ludzie powinni okazywac innym ludziom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, jednakze jako

wzor uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na rozne

podloze. Jednego razu padlo na droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, nie wzeszlo na kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Nie wczesniej gdy

ziarno trafilo na zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Prosto odczytac znaczenie uniwersalne naszej przypowiesci, odnalezc jej sens, ktory dotyczy ziarna

madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc obejmuje nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda posiada wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl pan

wczesniej jak i rowniez odszedl od wiary, jednakze powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do dzinki traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada okreslone cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Bog Ojciec zas Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem az do ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow jak i rowniez checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy

ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Po dzis dzien

samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy o swoja tytul odpierajac cechujaca je racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia.

Hiob swiadczy symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlek powinien czcic tajemnicze pomysly Opatrznosci, zas nie halasuje badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie az do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To

tez wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol

Wysoki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego

zasobow sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest dlatego symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci

narodu. Pelni na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z

„Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego prawdomownosc i troske o

poddanych. Scena smierci krola pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i

wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista

inicjatywa tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow,

symbol rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego

zycia okazuje sie byc walka po obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej

miejsce wybiera wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego formy: miecz jak i rowniez rog. W calej swej krancowej

spowiedzi wspomina wartosci nadajace sens jego zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego

zbyt wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza umiejscowienie Boga po centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady plywania przy stole ï‚® opcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna wezwanie pomocy

Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada na temat co rosnie na polu i wkrotce zostanie zebrane i wyszuka sie na biesiadnym stole. Udziela porad

kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca az do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci na wszystkich osob. Nazywany okazuje sie byc takze glownym savoir-vivrem naszym, gdyz obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak

powinien zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej materia i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje

smierc zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, ktora zaprasza az do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie po tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu

stosunkow spolecznych, zawiera myslenie, ze sen wieczny zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak zeby tego chcial podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie po kosciele jednakze zostal tam zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden plan parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy wytworne i uznawane w

konkretnej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre reguly zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym jak rosnie na

polu jak i rowniez niedlugo zostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec zacheca

do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na kazdego ludzi. Nazywany jest tez

pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow jak i rowniez pouczen, jakim sposobem powinien ochronic sie tuz przy stole rycerz.

Wyraznie odczuwa sie w ponizszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do

tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak zeby tego chcial podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie po kosciele jednakze zostal tam zabity. Uswiadamiamy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje.

Budzi sie posrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis poranka, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej

powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., jak nobilitowalo tenze tekst az do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z

prosba o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania stanu sylabicznego, jak z czasem, po XVI po., doprowadzilo az do tzw.

sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po pare

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze

po kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane

pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw na jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na rejonie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen po Szwajcarii. W calej XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6)

jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki,

matematyczna precyzja po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na naprawde przemyslane jak i rowniez

staranie dopracowane od strony formalnej wyczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range naszej piesni, wykonywajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdej

osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., aczkolwiek juz wowczas byla to piesn

starodawna. Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1-wszy hymn polski. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest az do

Matki Boskiej, druga az do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa zas Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne los po smierci. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, az

do ktorej wielokrotnie nawiazywali ludzie sredniowiecza, jaka wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po

funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy

np. wyrazy dziela zamiast w celu, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np.

(dziela Krzcicela). Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, oznacza to rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na

to, ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek,

ludziom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Napis

Lamentu pochodzace z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, oznacza to hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo przeznacza ubogim. Umiera

pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa tez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Narasta w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ich zbior swiadczy psalterz., dotychczasowy bardzo popularne w

sredniowieczu, opiewaja wielkosc i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. kraj szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny,

wiec tym bardziej boli jego zniewazanie. Oryginal Boska odslania losy swojego Syna od momentu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie

go poprzez Zydow, wedlug przybicie az do krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim, pragnie czuc tak samo jak On, rozmyslac podobnie.

Jednakze przede wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do

pozostalych matek, ludziom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie

blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po metropolii, postrzegana

poprzez ludzi zdecydowanie szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i srebrnej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie na czarno, ma mozliwosc dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

bowiem jej klaki sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich

najmlodszych, ale tez z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w ktoryms stopniu. Wedlug mnie Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa zapotrzebowania

niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz tez przyjmuje na swoje barki

cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, jacy walczyli po obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja az do szalenstwa.

Natomiast Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami

naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ow jedna

sen wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna matka nie pozostanie musiala naprawde cierpiec jakim

sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie jak i rowniez

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora mielibysmy szanse

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz w wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten odgrywa wielorakie opcje. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze stworzona zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze powiekszone wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, oraz na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione po tekst

apostrofy. Apostrofe swiadczy cala pierwsza zwrotka, ktora obejmuje szereg wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. po tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy pochodzace z

minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych

dzis wyrazen jest po „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca po tych latach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory po centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Jednostki uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce 2 pojecia beda centralne: Bog i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednakze to czlek zostal utworzony na

wizja i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu sprawny jest odnalezc w sobie doskonalosc jak i rowniez jednosc pochodzace z Nim. Akcentuje ona wazne

wartosci jednostki, jego tytul zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania wolnego wyboru, az do zdobywania zdolnosci, do milosci i czynieniu

dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlek znacza coraz to mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac na filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania.

Powinnismy przystanac na krotko i rozwazyc o naszej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to mniej obecny

w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja

stanowic dla nas istotne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia,

egzystencji i otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki

ogromne ze sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w

basniach o paniach i o panach „minionego czasu―. Jak jest to obecne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jak najwazniejsze,

oznacza to nasze los. Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Milosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce po sredniowieczu. Przykladem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest obecny w wszelkiej epoce. Milosc to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy siegac

z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga jak rowniez tym jaka wage dysponuje dla jego zasobow honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil na swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka,

zas czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Na polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska poezja

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do progresu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem zywotow swietych,

opartych na legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy rys dydaktyczny.

Sporzadzanie sie nowatorskich panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy jak i rowniez zakonnikow

po kosciolach badz w specjalnie wyznaczonych dodatkowo miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma

dramatyczna okazuje sie byc misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow

ze Starego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek jednostki, odkupienie jak i rowniez sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez

grzechy jak i rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie jednostki na wlasciwa droge. Pierwszym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna

walke miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od znanych Ci utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi po niej az do glosu miedzy

innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, jednostki. W sredniowieczu w srodku swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osob, ktorzy

postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal cechujaca je glosy jak i rowniez raczyl podarowac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce po raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest pokoj. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy pochodzace z cialem. Bog

stwarza wiare wygrania naszej walki. W calej utworze mozna przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania

podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy otoczenia tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze,

slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie podarowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie

milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci jak i rowniez piekna po Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski

wybral sciezke walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dysponuje radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W calej baroku tworzy sie wariant czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze jak i rowniez

korzystanie z uciech zycia, jakim sposobem wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej

powstania az do dzis wywoluje zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, narodziny tekstu

polaczone sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Mamusi

Boskiej pochodzace z prosba o wstawiennictwo obok Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna

Bozego, obejmuje blagania o "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacji o slownictwie i

postaciach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn

Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem

stanowila w dalszym ciagu nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - pierwsze polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie po literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie

na ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do wiary.

Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie po obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w sobie szlachetnosc

jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Zawsze postepuje po zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i

oddany damie swojego serca. Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy

druh, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw narodzil sie po

sposob cudowny, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka jest przedstawiony po utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze jakikolwiek rycerz powinien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i rozumuje poetow,

beda one poniekad wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a wykaz uczuc

rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, krotkim etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osob do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala az do tzw. kwestii

ostatecznych obok sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza posiadala

byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowywanie sie na spotkanie wraz ze

smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i rowniez swiatem. Przyklady

motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte slepia i cialko, bez konca nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa po reku itp. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku

jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze dywanowi czlowiek przejdzie przez los skromniej, tym

jego zebranie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― matka Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Naczelna zwrotka okazuje sie byc apostrofa az do Matki Boskiej i obejmuje w sobie wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Spotykamy w niej prosby uniwersalne: o wysluchanie modlitwy,

o natchnienie rozumuje.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forme cierpiaca, zalaca sie nad soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swej dziecko, pragnie z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, jedynie bano mnostwo..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osob o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku jak i rowniez zalosci―

Mozemy zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych uczestniczyla. Maria

okazuje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest podstawowym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna, gdyz jest

pan jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy wlasnego syna od momentu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez zydow wedlug

przybyciu az do krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak samo jak on, odczuwac. Wie, iz to aktualnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i na blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter przede

wszystkim sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

elementu lub reguly budowy). Istote piesni wynika z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej

odmiany, polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej specjalizacji wiedzy. Narasta czesto po tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o egzystencji pasterzy badz wiesniakow. Typ ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej najczesciej pasterza, pochodzace

z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w srodek realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak

i rowniez niecheci az do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z wlasciwym jej zainteresowaniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, przedlozenie tylko jednego watku, koncentracja sie na jednym jedynie problemie, jeden punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem przedlozenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z jego

zyciem dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo tenze gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie az do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Dluzej jest aczkolwiek glosow wymownych, ze o

ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we kazdego

nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest polaczone z zajeciami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia

powyzej wlasnpe, prywatne sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby naprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi w celu

niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde

poniekad ta przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla niej wszystko, poniekad osobiste

ambicje i prywatne dobro. Sil dodaje jemu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje sobie nim na stale imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca czytelnika az

do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i rowniez

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, pan ksiedza,

zas nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W calej "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swej rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, jak na przyklad gramatyka,

logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, umiejetnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca

natomiast dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto jednostki na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i roboty na wioski, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora az do pracy na wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz pozostalych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi

zysk i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Seks Reja az do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w ponizszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac cechujaca je

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, bowiem oprocz zdolnosci praktycznej przedstawiciel tego wysokiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza tez sympatii wspolzycie szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

jakikolwiek winien sluzyc krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny - walczyc w

obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc dysponuje oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski

pochodzace z Turcja. Okresla postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad,

atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina

wycieczki (Francja, Rfn, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie zacheca

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia

szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na

uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl

caly narod. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu swiadczy ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest glupi przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo krzywdy

nie chca oni podreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja

pochodzace z tragedii moralow. Nie umieja ustrzec sie przed rownolegla sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i ochronic ojczyzne od wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

ogolnym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy na temat podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez

madroscia. Trwalosc i wladza panstwa jest zalezny od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic powyzej ojczyzne, czlek powinien poniekad z

rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie jawi sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia jak i rowniez podziw w celu

urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

szalec, kiedy czas po temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia,

przyjemnosc duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy tuz przy

dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w czasie zabawy trzeba zachowac, naprawde ceniony poprzez Grekow, umiar.

Od starozytnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym motywem jego utworow jest wianek, ktora uznaje

za najwyzsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji

jednostki wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie",

"Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o

wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten mozna

przeczytac sie po piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow

europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars",

we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a

mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty,

haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega do Horacego, lecz

przeksztalca je, scala rozne powody w okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W niniejszym utworze latwo odnalezc fragmenty,

w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem glebokiej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe pochodzace

z odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad calym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno dywanowi myslec o prywatnych interesach, powinni miec wylacznie na uwadze dobro ogolu. W minionym

fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly

do upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie na obronce ojczyzny (mialo

to zachecic mlodziez rycerska az do grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne szczegoly, ktore

pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy

polski balagan). Sadza przewodnia kompletnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo

wykonywanym wraz z nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem w celu Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz

niektore piesni Kochanowskiego beda przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w dominujacej ilosci powazne, cechujaca je tematyka okazuje sie byc

zas obfita. Wystarczy zrealizowac przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji,

afirmacja swiata, przyrody i egzystencji, milosci. Preferencje filozoficzne przewaznie stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament wedlug klesce Mlodych

polakow poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( dziewczyny i najmlodszych ) uprowadzone

przez wroga. Poeta odwoluje sie az do tych, jacy czuja jeszcze milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania finansow dla

wojsk, mysli o kraju zas nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie tenze rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednakze jesli prawda i pochodzace z tego nasza firme zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i wedlug szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego miejsca dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka

o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i ludzie, bo dysponuje czyste serduszko i

tamtego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Kobiety za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1-wszy o tym

podsluchujemy, przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik

sobie stawiam trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z w nocy swietojanska. Jest to

proba zrobienia pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali los na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o problemach i

klopotach codziennych, poniekad praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa

egzystencja pelna cnot, gdzie dorosleje sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i

rowniez pewne utrzymanie, wysilek natomiast jest motywem do dumy. Po roboty mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas na tancach jak i rowniez

spiewach. Istota ludzka zyje na wsi po harmonii pochodzace z przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc

podziwu, bowiem to naturalnie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

stulecia jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie jak i rowniez radosc. Rozkoszy plynace pochodzace z zycia jednostki na

wioski mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o

swojej milosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc,

stopien zawartej w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic na dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje

utwory, ktore sa albo przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, ale

alegorycznych, pelnych powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic osob i

relacje dworskie. Oczywiscie obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Ow

wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja przy mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe jednakze sztuczne jak i rowniez zmyslone, ale

prawdziwe na pewno sa odczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie po milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, jak wiele i smialkowie utworow

Szymonowica. Wszystkim wiecej lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace

z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i marki zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie

od siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze tym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu

wiejskiego, dzielem dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych urodziny i zamozne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja

konflikt miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje w kazdej sytuacji z wiernym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±,

zas chlopem bezwzglednie pedzonym az do roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor

o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Takze

nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, lub czasem za sprawa tego postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie znajda sie

na lewicy, to znaczy czy nie zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje jeszcze ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa wlasciwie

jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie az do

rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze na stu urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy jak

i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swych procesow, chyba zeby za dodatkowe swiadczenia. Rozne lapowki jak i rowniez daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate wyjawszy

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Pan Ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to

kokosz. Pod przymusem wykonac trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic ziarna poki nie wybierze

dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest zawiklana, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach,

jakie szlachta ponosi na skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku jak i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop okazuje sie byc

zadowolony wraz ze swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbyt

zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia proces calego jej zycia. W calej mlodosci wskazuje

cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka

mozemy sie przyuczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic powinien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc osobistych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem

jak i rowniez ozenic. Stosunek malzenski wypada zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do urzedow nie nalezy

pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i rowniez

krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem mozemy z

tychze przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek miec owoce jak i rowniez pozytek. Istnieja juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki,

ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko w celu

uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i ludzie zle dzialaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W lasach

polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to

biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Lecz i podczas zimy nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozemy z

wytworami, albo podobnie u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, po innej rejonie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o

wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. W calej Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca atencje na to, ktore to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmowi dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy obie strony mialy wiecej

powierzenia. Chlop podobnie o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow gdzie poeta dotyka

problem spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty na tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu

podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa o milosci,

tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi o tancu jak i

rowniez radosci. Naklania wszystkich az do pojscia po jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc

jak i rowniez spokoj wioski. Chlop zachowuje ze swej pracy zony i rodzine, a praca jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz

marynarza, zolnierza lub pisarza. Wylicza nastepnie wszystkie przyjemnosci roboty, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance. Dzielo nalezy

traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly 2

glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w jego poezji odnajdujemy echa ideologii

epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu przyrody

na ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete az do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i rowniez umiejetnosc

krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w swiecie,

zastanawiaja nad nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale tez podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje nieomal wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za ksiega stworzenia otoczenia oraz jednostki, a takze

harmonie miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski

przypomina dwie postury charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje cechujaca je syntezy. W zyciu

najwazniejsze okazuje sie byc miec dziewicze sumienie, radzi, aby skorzystac z okazji do zabawy, ale rozwaznie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po

poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej po sobie. W calej „Piesni o

cnocie― poeta stara sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia

sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz ze swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty okazuje

sie byc obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage az do slawy doczesnej

i posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces tworczy. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie

te banki pozostawic wedlug sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony...

―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory z racji na posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi krajami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze jego dziela beda tez znane nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski

nawiazuje tez az do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko

jest szalec w odpowiednim miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala

z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozemy odnalezc tez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna w dalszym ciagu pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy

osobowe, idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie powinien wiesc szlachcic ziemski,

wlasciciel zakladu swojej majetnosci. Wskazowki zawarte sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez problemu

dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie darami przyrody o wszelkiej porze rok, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke.

Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr co wiecej zycia. Taki ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden wzorzec – wariant

renesansowego artysci, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny sporzadzania, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci

niezbednych ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc

stanowi ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako lojalnosc, patriotyzm, los zgodne pochodzace z natura. Adekwatny ozenek,

zadania gospodarskie jak i rowniez obywatelskie definiuja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje

rej zajecia gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, uciech plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie

zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z

rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak

pochodzace z dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we

fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza korzyscia jest wianek ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana zdecydowanie

czyste etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i pokoju

wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z

fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za jakas z zasadniczych wartosci, wobec ktorej odmienne dobra traca swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne los w aprobacie z przyroda i nie szuka mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego egzystencji i jego prawdziwych ceny w niektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia wypada zyc zgodnie z natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, iz wszystko przemija ale wypada przy tym afirmowac

zycie jak i rowniez w pelni tu korzystac. Podlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy

poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem okazuje sie

byc wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

swietnym uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej

oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej w celu roznych osob jest rozmaite prawo. Dla

przykladu prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne w celu szlachty jak i rowniez inne w

celu mieszczan. Mniemam ze, tenze problem okazuje sie byc nadal obecny. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy wplywy jak i rowniez

takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednakze zazwyczaj beda traktowani w znacznym stopniu lzej, w

wielu wypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto ludzie na wielkich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie po ich kwestii jest o wiele

przedluzone. Pozostalym problemem, ktory porusza Modrzewski jest znaczenie nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka jak

rowniez wspolzaleznosc krzepy panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac

nowe szkoly i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub po

prostu zmaga sie z bieda i pracuje nadal pochodzace z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie po

malych miasteczkach, zamknieto jak i rowniez dzieci w wielu przypadkach musza isc do tychze odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Dodatkowo

szkoly moga miec zazwyczaj za male fundusze na rozwoj pracowni jak i rowniez zakup wsparcia naukowych, nieraz nawet na utrzymanie. W calej

ksiedze o wojnie jakkolwiek mowi, ze kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, jacy je wywoluja.

Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnosnie spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem jak i rowniez panstwo musi mu zagwarantowac szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek

powinien byc legalnie przygotowany az do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do niej powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy

nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac nowy kodeks

prawny pochodzace z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa naprawde wielkie, zeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu po 1551 r. Modrzewski sugeruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy bezuzyteczne, takie jak doskonale domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone na ten plan wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie zdolnosci i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski sugeruje

przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego.

(Po raz 1-wszy prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. W ten sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, oznacza to brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny okazuje

sie byc podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie ceny (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie zestawiac w jakas

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla porzadna ojczyzny trzeba poswiecic wszystko: majatek,

krzepy, zdrowie, fart, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy jego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele -

spory sejmowe, walki domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i

rowniez narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej az do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego formy rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo krajowe

od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila nowej. Jednak heretycy nie

beda spojni, nie tworza jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode

u katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich dziedzinach zycia, w podobny sposob publicznego, oraz

prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet odpierac panstwa poprzednio poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest

sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola az do obrony wiary katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu,

oraz az do przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez pozbawienia cechujaca je

ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci.

Zbytnio prawa sprawiedliwe uwaza realizowane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i

urzedowe, ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych

(Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim chaos (istnialo wtedy

wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia praw ograniczajacych jak i

rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np.

natychmiastowe sadzenie jak i rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia

wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne az do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory wszyscy, po chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, ktore to maja miejsce w kraju jak

rowniez proponuje naprawe istniejacego formy rzeczy. Zarazem przepowiada pan, iz rozplenienie sie tych chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy w celu

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej po Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

potrafia jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna liczne analogie az do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Dostrzec

mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, ze nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie jednostki poczciwego" odnalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie widac w

„Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany pochodzace z pozycji kalwina i po duzej

czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, jak jest przede wszystkim widoczne po krytyce duchowienstwa katolickiego.

Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, zamilowanie do egzystencji w

przepychu i nienaturalne zawyzanie liczby swietych, na ktorych bezustannie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin

jak i rowniez „koled―, ktore sa wedle niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez zabobonnego

chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow ale

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac

istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i rowna sie ponad zwyklych ludzi.

Tymczasem mnich tamten jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbyt swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc anegdotka o

plebanie, ktory pochowal swojego psa na cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi,

pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazna

krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie waznych zasad wiary.

Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw

po zrozumialych w celu wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja

cechujaca je spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo po odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie

bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach wielokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest bliski osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych

jak i rowniez zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie

osobiscie, rownoczesnie pragnie dowiedziec, jak obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego bycia. Brak okazuje sie byc

na nie odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz wedlug smierci, az do miejsc w ktorych przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po

zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to po ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie

opowiada wlasny sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze jego

coreczka okazuje sie byc szczesliwa. Postawa ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi

duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie los Jana na wsi zostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja cyklu

19 trenow podobna okazuje sie byc do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta

poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta

sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, przewodzi to az do zakwestionowania wszechmocy Boga co

wiecej w punkcie kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje po watpliwosc sens calego egzystencji i istniejacych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy, trwogi.

W obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym czasy swoje Za

zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety -

znos po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej selekcji - Urszula poprzez sen wieczny w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane poprzez bohaterow, az do epiki – fabula jak i rowniez narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy indywidualnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem w

celu prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; ciezka, codzienna posada w polu i tuz przy gospodarstwie powoduje radosc

mieszkancom wsi jak i rowniez jest w celu nich motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze nadmienic za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy po literaturze

polskiej siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje dlatego nie temat, ale srodek, w jaki to zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach ludowych i skrzeczy razem pochodzace z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stulecia jest, wedle

Szymonowica, stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie wielokrotnie dochodzi az do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw

dotkliwych, pokazuje ujemne strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji otoczenia i komponujac utwor usredniony raczej az do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i uciechy, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie pochodzace z ukochanym

przy umowionym jaworem nikt na nia nie czeka. Wywoluje to podejrzenie o zdrada i relacja z odmienna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza sasiednich zarosli wybiega Filon jak

i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial jedynie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne w celu sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu milosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do dzis wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza o wiele poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jak powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj po mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, ale, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest wspanialym obrazem tychze niepewnosci jak i rowniez lekow. Przede wszystkim wyraznie widac niepokoje poety w 3 sonetach – IV jak i

rowniez V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, okazuje sie byc wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki,

jaka kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami ciemnosci

czlek jest osamotniony, a stawka jest w koncu zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy

czlek powinien polegac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, ziemia i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tamtego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co

duchowe, a najwznioslejsza wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen

grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od Boga, utrudnia mu sciezke do egzystencji wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tym miejscu

wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana ludziom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium historyczny, maske (pretekst), pod jaka

autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest silne, a kiedy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma rys

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas jeszcze

silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow

poprzednio tym, iz niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, jak wiele Troje. W calej tekscie beda fragmenty swiadczace o tego typu

intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") okazuje sie byc skierowana az do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie,

jakim sposobem maja wykonywac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy na temat polski srodek glosowania poprzez rozstapienie jak rowniez

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor

odpowiedzialnosci zbyt losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo natomiast jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

az do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, zas niezdolna az do zadnego trudu, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie

beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego jak wiele w Troi.

5. W calej kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie pochodzace z dobrem ciebie, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, chociaz sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by poprzez atak zdziwic wroga,

nadszarpnac go jak i rowniez nie pozwolic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w najwiekszym stopniu istotne, obecne i

zlozone. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo zdecydowanie dobrowolna struktura spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego

zycia. Trusia elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie,

albo wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej az do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jak sa na jego czele powinni

oferowac przyklad,

dwa. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 niemocy Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc az do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie ma, Skarga boi sie, iz fakt tenze moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

okazuje sie byc wykorzystywana poprzez magnaterie az do osiagniecia osobistych celow, jak prowadzi az do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ).

zada wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow, niepokoj

o losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste az do nieba to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski, jesli

jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

gruncie niezaleznosci od papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o egzystencji szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja jak i rowniez

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec jak i rowniez

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach rok, przynosza mnostwo

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego poprzez caly dwanascie

miesiecy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do roboty na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow jak i

rowniez warzyw jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie kompanow i dzinki, zaleca zabawy, polowania, polow, co zapewnia pozytek jak i rowniez daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i zbywac drozej po innych

obszarach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie jego charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach publicznych nie

ceniac ich przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko totez, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jawi sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej przedstawiciel

tamtego wysokiego formy spolecznego powinien posiadac podobnie gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do

przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow na Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej swej przemyslenia odnosnie tematu tego sytuacje oraz aluzje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na najazd

Tatarow na Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie poprzednio

napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka

jak i rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety jego zdaniem jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie

znajacy barier. Piesn ow przekazuje przytomnosc wlasnej ceny Kochanowskiego zdecydowanie poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia na

wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem nawadniania i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala egzystencji na wioski w zespole rodzinnym. Posada ziemianina na roli

przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie

przewodzic w zyciu. Obszerny wplyw na tworczosc poety mialo podobnie spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z postacia znakomitego naszego poety, ktory jako jeden z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jakim sposobem wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

dzielo ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem mysli

wlasnej ceny Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze czasochlonnie po jego smierci beda czytane jak i rowniez

podziwiane poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII

jak rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej innej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

chociaz nie da sie ukryc zawartej po niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego rozwazania na

tenze temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora pielegnowana po

sercu jednostki moze byc w celu niego rownolegle "nagroda jak i rowniez placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota zwiazana okazuje

sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, zas po smierci pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy

"Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl po niej swej przemyslenia jak i rowniez sugestie,

jakim sposobem w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc

na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze

wszystkie zalety stanowiace cnote beda cenne, ale najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta cenna

do nieba, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym momencie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, zeby tam aranzowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina.

Pisarz opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie

po poszukiwaniu bitew i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc na roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Ze zbirow uzyskanych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, zas nastepnie wszystko znosi az do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej

pracy w kazdej sytuacji znajdzie czas na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby badz w lesie zastawia

sidla, dzieki czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie z pewnoscia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o

wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i wstyd. Poeta chce, aby jego wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i azeby

posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

to renesansowa afirmacja zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby trzymac

dzien, jak i rowniez stoickie, zeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po „Piesniach―

posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia jednostki jest fart, rozumiane zdecydowanie zycie zgodne z regulami cnoty,

zapewnia czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania

z uciech zyciowych. Wzgledem przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do uzywania z chwili,

cieszenia sie pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy

mozliwosc zaobserwowac po Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora byla

nie wolna od sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dotychczasowy tak odmienne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal opanowanie do otoczenia i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona,

lecz na pewno blizszy byl Zenon od Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do

szczescia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W calej autobiograficznej

fraszce „Na gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem.

Poeta chce boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie,

dziewicze sumienie, ludzka zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tamtego swiata

nie zapewniaja rzeczywistego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna pochodzace z

fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i stalosc wobec naprawde krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty

i umiejacego ze stoickim spokojem sledzic otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w uciech „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako duzego Architekta, spotykamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wobec Boga,

ale tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od trosk jak i rowniez cierpienia jak rowniez

obawy poprzednio smiercia. Naszym dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone poprzez myslicieli ceny – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi

radzenie sobie pochodzace z problemami, oferowac sile sakralna i porzadne szczescie jak rowniez czynic solidnym na przerazenie przed smiercia.

Kochanowski, ktory wielokrotnie po swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odnalezc w niej ukojenia. Treny wiec

dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego artysci po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja

aczkolwiek pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

wlasna „Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow wedlug porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu

zaprezentowac rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem az do rozwazan przyrody ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, aczkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie nie przekracza 3

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal po nagrode zbyt wyrok po sporze bogin, wine dlatego ponosi laleczka, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie w tym miejscu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu okreslic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes na rowni wraz ze sprawa panstwa

odstepstwem od reguly okazuje sie byc rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tamtego okresu okazuje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia

dworu: O doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego

okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol

dobrego przewinienie przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek globalny,

ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek

zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban

narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie,

kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Az do gor jak i rowniez lasow,

stworzona w chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swej zycie, sentymentalne i jednoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot liryczny porownuje

sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory puder dar przemieniania sie po rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Aktualnie zas pyta z

ktoryms niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny nastroj, inne beda tez zagadnienia. W mnostwo utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc

mieszkania rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma miec na

pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie przyrody, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, bowiem wlasne los bylo w celu Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w jego zyciu

kluczowa byla jego poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez

nawet nasz pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, nalezacych do roznych gatunkow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia jednostki, porusza sprawy jednostki, a takze

calego systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w los prostego programu

wartosci. Istota ludzka i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tamtego pisarza po, odniesieniu az do w/w tematu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka jego utworow dotyczy

jednoczesnie zwyklego czlowieka, oraz ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane zdecydowanie wskazowka w celu jednostki,

jednakze dla kazdego, bowiem wykorzystywac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie 20 wersach po lapidarny srodek przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie ktorej

doktor postanawia odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

prowokuja go az do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) nalezacy do mnie rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, zas wstane wciety. ― Fraszka ta dysponuje na zamysle osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa.

Jego efekty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede

wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pamietac o tym, iz cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w dlatego kazdy powinien usilnie zabiegac, aby pozostawic po sobie dobre

wspomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem tenze, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog

odroznil jednostki od zwierzakow, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem wymowy powinien szkolic swych klientow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania

prawdziwej wolnosci. Natomiast ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni pochodzace z bronia po reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet

gdy przyjdzie po walce przekazac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac az do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

wszystko dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie az do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej

cywilizacji; nie umie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia o Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie pomysla zawczasu

o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, iz i poprzednio szkoda, jak i

rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. Zeby to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie –

wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to naturalnie odroznia nasz narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, ale sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od poczatku

bycia naszego ciebie, ale lub takie dzialanie duchownych dopuszczalny przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni gleboko sie zastanowic nad

dalszymi swoimi losami, zeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwyczajny ludzie. O ile zawiedzie jeden element

po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a nie tylko czesc organizmu – panstwa – mozemy tu zawrzec do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jakas z powodow upadku niepodleglosci Polski po XVI

po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii jak i rowniez przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz nedzne spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture tez

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi poprzez caly czas na scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach twierdzi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic,

jak ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swej losy scala z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami

wszystkich czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, bazujacy na okazach antycznych.

Dzielo ten jest napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i przedstawia jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej. W calej utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow jak rowniez zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny detal przelozyl.

Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedobor parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co ludzkie nie jest mnie

obce―. W calej odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg ustaw postaci, cechujaca je zachowan; od patriotow

zaczynajac, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy

pochodzace z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w ponizszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze naturalnie w naszej epoce wyrabia sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace, ktora wszystkim daje

radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez zapewnia zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odmienna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni,

mysla egoistycznie, beda chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facio musi manipulowac na panskim polu, posada nie jest wesola piesnia a mianowicie jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy

miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z waznych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza elementem dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w niej mysl, ze „bez praw nie moze

stanowic prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna prawdopodobnie jak odkrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy

przytacza przyklad a mianowicie w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie

szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz traci los. Za jak? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez kuratele wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta udawac sie nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez

nam jak i rowniez bydlu, o ile zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i

pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage az do edukacji

mlodego obywatela jak i rowniez do wagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim

najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz koszty na odmienne rozmaitosci. Postulat

ten okazuje sie byc bardzo latwo zapamietac, gdyz dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane po literaturze.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Wytyczne te zawarte sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami przyrody w wszelkiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt uczony, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu oraz

starosc, oraz smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i po bliskosci pochodzace z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie

zaluje jej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P.

Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko az do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja artysci tacy jakim

sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez

lansujaca pozytywne. Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. W calej

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych w

celu polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. I tak Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu,

finansow wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych,

rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej―

sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych

jednostkom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie tylko dobrem

narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow,

podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal

sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne

Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych jak i

rowniez nakladow na ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu po 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie po sobie tresci uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu,

nie unosi sie ambicja jak chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie az do szantazu jak i rowniez

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten

przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal wszelcy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny obrys, odnajdujemy

zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore to

zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - twierdzi Pleban). Zatem Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej firmie prostym

ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc niemocy

spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc

prawa jak i rowniez grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, po XVI stulecia,

przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia az do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych spotykamy tez po licznych fraszkach, a

najwazniejsza pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt wlasnego stylu, o forme

uprawianych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, a takze o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie,

ktore to studia zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal tez epoke

starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow rodzimych. Nawiazania

az do antyku po dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul perfekcyjnych,

elegie. Nawiazanie to widac rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po podejmowaniu motywow z

mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej

tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko zdecydowanie poeta jak i rowniez dramaturg, jednakze takze zdecydowanie tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady artysci, ktory uznaje swiat

zbyt wielka harmonie, znajduje rozlegle wartosci przyrody i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto tamtego terminu nie wczesniej w 18 wieku we Francji

a mianowicie poczatkowo w celu okreslenia zapozyczen i modeli wloskich po sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w

celu okreslenia okresow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W niniejszym znaczenie zdefiniowanie

to zostalo przyjete poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja ow wywarla mnostwo sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV az do poczatkow XVI wieku, zas w panstwach Europy

polnocnej od konca XV do oporu XVI stulecia. Jest pan rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak: recesja

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady

umyslowe jak i rowniez religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, na plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek staje

w srodku badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

progresu osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki

ludzkiej. W calej mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i nic co ludzkie nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za formalny

jej zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej po Spirze

na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozemy ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osob od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dysponuje swoj zycie

zapisany po gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo badz pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zbieranie

dobr. Posiadanie to zasluga, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch tenze powstal pochodzace z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem beda wydane po 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie przylegaja one az do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa naszego.

Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd spolecznych i

praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o

sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej az do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje

przypadlosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi

panstwa. Dlatego najbardziej normalni powinni stanowic ci, jacy stoja na czele narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc niemocy Polski. Zawsze sa to: brak milosci ojczyzny, niedobor zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania

poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci swojego

lakomstwa". W calej sposob wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas.

Domaga sie bezinteresownosci milosci az do ojczyzny, milosci dla niej samej. Najscie skierowany okazuje sie byc w witryne magnatow dbajacych jedynie

o swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, najmlodszych jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie

zgadzac, bowiem laczy cechujaca je jedna kult, nakazujaca milosc blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie.

Niedobor tej zgody szczegolnie na sejmach wywoluje u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Strofowanie IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc

prawdziwa porazka dla Polski, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej,

oferujacej do zgody i az do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna

aczkolwiek utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z

przedstawicieli narodu. Poddani winni beda swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do

anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne pochodzace z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Wylicza prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie

milosc az do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze porzadny Bog ochroni Polske od zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: niedobor sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, zas jej

tresc zwiazana okazuje sie byc z poczatkowym, pelnym jeszcze nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech

podstawowych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia podstawowe

problemy nurtujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy eksploatacji zup solnych, czy niedobor stalego programu

obronnego panstwa. Wiele tez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki wyprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych rodzimych utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie az do rodakow pochodzace z prosba, zeby pomysleli wreszcie o

grozacym im ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac az do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, ale w srodek

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo jak i rowniez umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o pewne przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy po wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly az do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka zdecydowanie czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) rozumienie zycia zdecydowanie wiecznej walki o byt

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowac odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, stare ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie on absolutny podziwu w celu prostoty jak i rowniez kontaktu

pochodzace z natura. Osada, wspomnienia, zdecydowanie miejsce istotne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi

tam zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wioski, tamtego egzystencji, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora wedlug stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z roboty rak, zas kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, silny, wzor roboty na wioski. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, ale to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac jego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie

byc starsza pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci egzystencji. Mlodosc,

swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedobor wlasnej woli na dalszy los, uciazliwa wizja, batalia o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie po plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne dysponuje ukazywac troski duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 czesciowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaintrygowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl odrebny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie

"skromnie az do zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak czlek (samotny, odczuwa sie

zagrozony przez niebezpieczenstwa, zadumane dysponuje skronie), okazuje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci

(lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona

korzeni, zwalona poprzez burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz

prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity rozklad. Podobnie okazuje sie byc z osoba, ktory na starosc okazuje sie byc chorowity, wiecej przydatny az

do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad zasadniczy i apokalipsa. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Osobiscie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w ponizszym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego rys skazony okazuje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy jednego

krajobrazu odmieniajacego sie przy wplywem czasu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, rezonans

2. Won: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i okazuje sie byc piekna, ochrania sie, okazuje sie byc delikatna, poszukuje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy poprzednio jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo trzyma

sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Szczegoly symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historie starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal pan o artyzm jezyka, obrys swojego nurcie i forme uprawianych

typow, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie scala sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o jego wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i dajac jednoczesnie nieomal boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), oznacza to przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, trzeba sie zabawiac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie jak nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, jednakze moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jak sie dysponuje.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie pod zadnym pozorem bawic, ale mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o zdrowie.

- liczne nawiazania az do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z podstawowych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, wprost tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale los gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje wizja panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej

anarchii, kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna postuluje obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal po

niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami po

bitwie przy Chicimiem po 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc az do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 czesci dosc dokladnie

opisujacych na wstepie obustronne przygotowywania, a nastepnie bardzo szczegolowo, dzien wedlug dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do wszczecia

ukladow jak i rowniez zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych kwestii: nad calym obrazem goruje uczucie

milosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na

sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy skierowac na sprawy naprawde istotne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Przedstawia w tych

propozycji zywy wizja owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacji o Polsce XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W calej 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi po krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Naczelna czesc niesie 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, oznacza to taki szmat jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa az do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po walce jak i

rowniez sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: team dodatnich cech odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem w

celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie az do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila az do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu owymi jak:

hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje roznorodna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zajeciem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi wyrazisty kontrast pochodzace z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza

zmiennosc wrazen, wynika pochodzace z kaprysu. Proponuje to gre z czuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa

pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od nich uwolnic.

Pointa: poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym jak rowniez slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota

pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica,

przekazuja obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o

wyzszosci stanu szlacheckiego nad innymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do pozostalych narodow, upodobanie

zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich

refleksji na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swych przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy rycerskiego jak i

rowniez wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety beda niestale po uczuciach. Idea ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sytuacji niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej mozemy je wykonac (uspokoic morze, wiatr

zamknac w wor) niz zauwazyc stalosc po uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem w celu

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem

a szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

smak, erudycja, nowinki tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest zdecydowanie piekna jak i rowniez zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka jak i

rowniez nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku jak i rowniez ich wplyw na los umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze po literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, istotne prady. 1 - dworski – rozwijajacy sie na dworach magnackich i

krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych osobistych zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, dowodzic

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

modeli zachodnich, dywanowi skladajacy zachwyt, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt dworski, przykladala duza wage az do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj

polski rodowod uznawala za kluczowy tworcami tamtego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten oznacza sie tez sarmackim

od slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na 2 nurty okazuje sie byc wygodny, jednakze nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

dworski i dotychczasowy siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski beda poetami, jacy znacznie sie

roznia – mozna dlatego mowic przynajmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie po XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - pierwsze oznacza sposob zycia szlachty po XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje rozwoj zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska posiadala poczucie, iz Polska swiadczy przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej na wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej -

o szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - los na wioski, fascynacja

przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu

kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje az do laski, czego swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie az do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, porzadnych sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki obejmuja

okres sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym podlozem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej.

Wyziera z tych propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej

ksenofobii jak i rowniez milosci przyrody - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym po mowe potoczna, laczyl

wielokrotnie polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych rodzimych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po

latach 1688 - 1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi az do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Autor zwraca atencje

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne podejscie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w polsce, ktory nie ma za jak oplacic

armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, zas mysli wylacznie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic dalej formy obronnej kraju, bowiem szlachta po wojsku wykazuje

chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich po sluzbie wojskowej.

Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych po utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa

naszego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze potrafia sluzyc wychowankom do zabawy.

Wszyscy pilnuja o prywatne dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy mysla tylko o

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

aczkolwiek zyje osobiscie dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez pani sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy

tenze lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie

poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym

rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy przy

Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje proces bitwy jak i rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w

Boga i jego pomoc po zwyciestwie nad poganami. Umilowanie ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone

ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Sporo jest po nich

opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

pozycje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow beda znakomitym podlozem poznania osob i obyczajow

tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada o walkach

Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje jej

uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji az do walki dostarcza mu szwung zdobycia lupow, a nie milosc az

do ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach obcych, ktore dotychczasowy wynikiem jego zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje

podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi.

Przykladem okazuje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial

walczyc w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu. Lecz taki

tryb zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W innej czesci charakteryzuje swe

amory i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz egzystencji ziemianskiego jak i rowniez obyczajow

szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja wlasna klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne

szlachty obudowane jest troska o majatek i wartosci wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizja typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo,

pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym,

wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do partnera, wziety po cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe pochodzace z ich

wplywu na los polityczne po owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym argumentu, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk potrafia one spowodowac,

stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki pochodzace z nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak bajki, ukazuja wizja zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal po nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty,

brak krytycyzmu, sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory

staral sie stanowic nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest wymieniony juz po tytule,

zas przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, za mlody ilosc lat, zbyt

przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie mozemy, ze w ten sposob Krasicki odslania zalety krola.

Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie okazuje sie byc

atakiem na sarmacje, na jej wady i nedzne przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowy prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden pochodzace z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry okazuje

sie byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania

rowniez szablonowe cechy Mlodych polakow, ktorzy tuz przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie pojmuja sie na polityce, i jednoczesnie

uwielbiaja rozwazac i przy lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Wychodzi na to, ze po Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz to gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Taki brak

poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk

przedstawiana byla po sposob jednoznaczny i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana az do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial podkreslic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji widac najwyrazniej po satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbyt reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i

unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje siegaja V. po. p. n.

e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Zakonnicy walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku mial mozliwosc pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda.

Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki,

opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika pochodzace

z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych okresow.

Swoistym komentarzem do kompletnego zbioru okazuje sie byc „Wstep az do bajek―. W calej sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

zapewniajac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale to tak rzadkie postawy, iz mozna halasuje miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― okazuje sie byc atakiem na jedna pochodzace z najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w

tym miejscu tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem

szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz ze

sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej

sytuacji trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem uniwersalny, wazny wlasciwie dla wszelkiej zywej:

zyczenie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli

i nie zna zapachu wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swej zycie po klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to cos normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza

sie pochodzace z twierdzeniem mlodego. On ongis byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie az do niewoli, w

kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, wskazuje sie na fakt, iz powstala pani po glownym rozbiorze Polski, moze dlatego

Krasicki chcial napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl po nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

osob naturalne, owymi, jakimi beda, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej jak i

rowniez najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w znacznym stopniu wiecej

osiagnac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

swiecie dominuje upowaznienie silniejszego, ze racja okazuje sie byc po stronie internetowej tego, kto ma sile. Potwierdzeniem naszej smutnej

prawdziwosci jest opowiedziana historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem krzepy,

bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa). Gdy pyta, ktorym prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, watly i

po lesie", zas nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare po Boga jak i rowniez

smieje sie ze kazdego swietych. Lecz gdy maleje na jego zasobow choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we osobistych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

wielokrotnie teoretyczne wiedzy nie wspieraja w zyciu.

A zatem ziemia w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki jak i rowniez

zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: po Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z glebokiej troski o kraj, pochodzace z leku

poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamyslem powinno stanowic szczescie

ojczyzny. Poniewaz fart spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich jego mieszkancow, totez, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic powinna

zdatnosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform Komisji

Oswiaty Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Gadal o koniecznosci utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w jego dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwa. Pisal: Z samych panow zguba Mlodych polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal program reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych strukturze

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra na

owczesne ludnosc.

Do listy utworow trzeba jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w trakcie kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma pan charakter

klasyczny – zachowana zostala zasada trojjednosci: czasu, miejsca jak i rowniez akcji, niedobor jest takze scen zbiorowych, calosc natomiast

utrzymana okazuje sie byc w jednej konwencji. „Powrot posla― jest napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac

na reputacje publiczna jak rowniez na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Dzielo ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Polski, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu jak i

rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal bohaterow

jednoczesnie konkretnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez

toczenia dialogow prezentujacych pojedyncze poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― beda przedstawieni zdecydowanie prawi

jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform

to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Natomiast ich wrogowie to: tata Teresy

– Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka troski, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jak doprowadza az do upadku Polski, podobnie

jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swojego zycia wielka i

wyzwolona z przy obcych sladow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale przewaznie bez sensu; dziwi sie, iz Starosta

zezwala na wszystkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia z poddanstwa

swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke przymusem za

malzonek, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego niedobor

zainteresowania wiedza, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete upowaznienie szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki okazuje sie byc

czlowiekiem, ktory roztrwonil wlasnosc rodzicow na zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac sposobnosc finansowa, jakim sposobem moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego jego nie nauczyly, niczego

zaciekawiajacego sie nie dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez

rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli slowa jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na rozwoj tego nurcie mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja rozwojowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie

– byla to milosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on najmniejszy udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Podstawa jego stalo sie rozumienie piekna jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane po malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej

ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej problematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od 1730 az do 1822. startuje sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w 3 dziedzinach egzystencji:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fallusa szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam oryginalne metody ksztalcenia. Byl pan pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 rok oddano az do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozumuje naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 rok krolem Polski zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany po pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i

odmienne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument, listy az do redakcji

jak i rowniez odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone

mieszczan jak i rowniez chlopow, zapisuja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Polski. Wydawany poprzez 21 latek. Z inicjatywy krola

po 1765 rok zalozono na warszawskim rynku pierwszy po dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach znany jako

Operalnia, gdzie zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766

rok dla teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie

ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm

Delegacyjny powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym

podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala

odbywac sie po jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne beda dobre ksiazki dlatego po

1775 rok powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie opracowanie jak i rowniez wydanie nowatorskich podrecznikow

szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali po nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednakze

jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie skladniki bohaterskie jak i rowniez komiczne. Rezultat komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym jak i rowniez

podnioslym pomyslem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych nie wczesniej puchar, jak wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem

sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie

wymykal – wowczas kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tamtego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego

macy jest milosc, ogarniajaca caly narod. W calej imie naszej milosci zada od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― –

krzyczy po uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie w

celu jego porzadna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a jedynie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia

sie i oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie

poswiecil sie dla porzadna ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na

kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w opinia szczescia ludzkosci, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on po pyche jak i rowniez megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos po dyskusji odnosnie tematu oceny powstania

listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest jedynie proba marki ruchu listopadowego i powodow jego kleski. Nalezy

zaznaczyc, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie az do Paryza, porzadnych uczestniczyl po

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie pan o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze tym Slowacki chcial dac replika na zapytanie dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady tychze

ludzi dotychczasowy jedna pochodzace z przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku okazuje sie byc zamach na cara. Ludnosc jest po tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna walki. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Szczep,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, jednakze potrzebuje

wodzow. Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi

kleske. Mozna zatem po dramacie odczytac caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca je

pragnienie wolnosci jest w tym miejscu oceniane zdecydowanie bardzo pomocne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm

zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania po walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz ochronic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest okazem

patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i postepu. Poeta

nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly

dlatego rozumiane jak i rowniez doceniane poprzez wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub miejsca

pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci badz po smierci. Smierc

uwydatnia dopiero cechujaca je wielkosc. Poeta uwaza, iz moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi az do grobu, po ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol

przezycia idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze

pan do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych,

prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - czarna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich slowach

utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przetrwac historie jak i rowniez budzic az do walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna zostanie przez

pozostalych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Muza Chopina okazuje sie byc

przedstawiona poprzez Norwida zdecydowanie ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a

mianowicie nieosiagalny byt wieczny. Idealu tamtego nie mozna osiagnac ale mozemy don dazyc. Muzyka czyni z osob istoty doskonale. Miara naszej

doskonalosci okazuje sie byc porownanie az do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim

dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest

rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za egzystencji, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Podobne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl po cieniu wspanialych ludzi, nie

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka wartosc musi uregulowac naleznosc

kazda osobowosc za wlasna odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys

prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec o nich a mianowicie przeslanie

etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na niektorych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady 3 jednosci: czas miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

mnostwo miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: opowiesci

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek dama Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

pokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ocalic jego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile

rozwojowa historii i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, ktorym przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki

hamowal aktywnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie wspaniala, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa na ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

dlatego autor po wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie az do panstwa jak i rowniez monarchy. Dla Sienkiewicza jego

bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor uwypukla

kilka zasadniczych typow cechujaca je charakteru. Cechy typowe beda najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, czyli posrednio sluzy „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez caly narod

polski oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego

powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

krola, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna batalia

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i

izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Odslaniajac szeroko

pobudki kleski patrzyl z ogromnym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc jak rowniez

brak wiary narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach wznioslego

cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera mnostwo aluzji jak i

rowniez mozna uwazac go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa zachowac sie przy Termopilami, porzadnych

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tamtego brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac

wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu po

powstaniu, czyli identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska

wobec powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 rok, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy

dowiedziec sie z zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Wspolwystepuja takze liczne postacie historyczne, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach, walce jak i

rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest klopot winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje po utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Blogie zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia az do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, nie kpic

pochodzace z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny punkt widzenia na nature milosci. Dusze kochankow, wedle niego,

beda przeznaczone fajnego przez Boga i polaczone na lata. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi pochodzace z tych jacy w dostaniu bogactwa

upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za egzystencji

zazna pan szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt podobnie opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, wsparcie w czynieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( beda nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc mozna

przeczytac sie takze arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu badz klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska –

pochod Napoleona na Moskwe).

Niedobor jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora

zastepuje moce olimpijskie