matura to bzdura pytania

( matura_to_bzdura_pytania.pdf )

http://plikis.co.pl/go/?d=matura_to_bzdura_pytania#

Podobne: matura 2015 pytania, matura angielski pytania, matura 2016 pytania,

matura polski ustna pytania, matura pytania, matura polski ustny pytania,

matury 2015 pytania, matura ustna polski pytania, matura probna 2014 pytania,

jednej. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: stan rzeczy, w ktorej trzeba

bedzie dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami a, takze kazda rozstrzygniecie doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, z ktorych dwie sa jednakowo wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego pozostanie

pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona wejdzie w zatarg z uprawnieniem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze swoim sumieniem, prawo boskie

a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w

charakterze wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego wspieraja odbiorce az do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a

skutkiem tego pozwalaja jemu sie od nich oswobodzic i zdobyc spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze

trwoge―, patrzac na akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie

czlowieka, ktory to jest az do nas pokrewny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii myslac o ludzi celach.

Fatum – inaczej los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen w zyciu,

jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie musi spotkac czlowieka i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty.

Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi a wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania jego prowadza az do katastrofy. Jest on zarazem ofiara a,

takze winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra a,

takze wierna prawom boskim. Jako obywatelka was, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow

a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie zaakceptowac widziala

moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach a, takze zeslali dywanom w beczce

Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na dwie

fragmentu: osobno zlozyl mieso a, takze owinal je w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie

maja skladac bogom. Zeus wybieral druga czesc, myslac iz pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko te czesc osoby skladali bogom w

ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z milosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego imienia powstalo

ustalenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie milosci do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w imieniu

jednostek Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, twierdzi, ze dysponuje taka moc jak Pan,

jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn robienie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, by Bog dal mu potega wladania

osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to on odwroci od Niego jednostek. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota, dla jakiego

ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, potrzebuje sie gwoli niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl on jednak dotrzec do was cieni, bowiem zona nie zaakceptowac zakopala jego ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic na ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim.

Zyl czasochlonnie, az finalnie przypomniano osobiscie o zanim i wyslano Tanatosa na jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc duzy kamien na gore.

Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Naprawde bylo zbytnio

drugim, trzecim, dziesiatym razem. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale stale tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, funkcjonowania

nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji na ziemiach rodzimych do wykonywania zadan Syzyfa. Tok ten nie zaakceptowac

byl w stanie zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

jemu pozwolil wrocic do Grecji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w ten

sposob mogl z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbytnio wysoko, bowiem wosk ma mozliwosc sie stopic i by nie schodzil

zbyt nisko wody, bowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka

strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc zauwazona poprzez

nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow. Dodatkowo

jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, ale nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, by oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do meza na trzy miesiace przy roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie az do wybranych przypadkow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka

otoczenia zachodniego). Metody nawiazan az do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po

ludzie konkretne jak rowniez kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie albo wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy beda nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety az do jednego wymiaru - beda archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja przy nowej mysli w

takowym wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie mozliwosci

niejasne pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily role

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Pisarstwo antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci niepodobna w pelni

odgadnac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie dobrem najwyzszym. Slowacki

przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka

az do nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze

czlowiek wystepuja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego a, takze wytrwalego w

pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Tylko w

osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych stworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo

grozacej do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn.

jesliby pozostawila opoznienia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w sytuacji kolejnego doboru. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z zonie na przewaga szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem

ostatecznej woli, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Tamtego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka partnera, a zona

Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, bezustannie stawiany w sytuacji wyboru, musi rozwazyc, albo powinien wybrac dobro swego ludu, albo dobro wlasnej

rodziny. Tej nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

Sluzace do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca az do walki. Przy

obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca powiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac przy pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania na polu batalii i az do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty model – ukazuje, co czeka tchorza, czlowieka, ktory nie zaakceptowac chce zwrocic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji.

Poeta poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie tego, ktory nie

zaakceptowac obcuje ze sztuka, a przede wszystkim z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... zadna osoba cie z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek serca nie zaakceptowac wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze ow nie kroczy o walke na smierc i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka na piesci, jaka podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze szczescie jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest kaprysny, a

przeksztalca sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam co wiecej zorientowac, kiedy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze w zyciu nalezy lubowac

sie rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Zyc nalezy wedle natura, brac od otoczenia tyle, tak jak potrzeba, nie zaakceptowac za

duzo, ale i nie zaakceptowac za niewiele. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze przekonanie, ze tworzenie wierszy

podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za zycia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta podaruje tym samym termin swojej

pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc trwac bedzie przy wierszach, przy pamieci ludzi, ktorzy owe wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych lub historycznych zuchow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu beda mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

tworzeniu dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w globie bogow― (takze bogowie walcza po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w globie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac wyraznie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane naprawde, ze wolno je bez trudnosci odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, dwoch miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie scalonego z

glowna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno a, takze uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa zachodniej

Swiata - rowniez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy w charakterze cos cudownego, a

ow lampy led prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten wolno uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, przy odniesieniu az do dorastajacych

jednostek. Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma przy sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, prywatny system

wartosci, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje

podopieczni. Bogini nie zaakceptowac zniosla tak zaawansowanej zniewagi a, takze jej podopieczni: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek

krolowej kilkoma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu,

dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien. Jednakze i wtenczas smutek srodku przebywajacej przy glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo

lez. Mit ten przedstawia nature macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili wlasne dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do meza na trzy miesiace przy roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

2. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o kwestiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych obszary w dzisiejszego swiata

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one meritum religijny a, takze duchowy. Dzis posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to jednak, ze

legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dawny one gwoli nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano az do nich spora role. Obrazuje to okolicznosc, ze obszar kulturowy i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady na dane rzeczy, o czym marzyli dawni osoby, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza trudnosc winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni dysponowali podobny punkt widzenia

na dane sprawy, jakim sposobem my teraz.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na wstepie "piekno

a, takze uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i beda obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, stworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie modelem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele roznych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal glob

i czlowiek, jaka wydaje sie jego natura i przeznaczenie. Dawni osoby odpowiadali na te testowania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru wartosci przeciwstawnych ale jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane na niepowodzenie a sam akt

wyboru, pomijajac fakt, ktore z wartosci pozostanie wybrana musi doprowadzic az do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim a boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

napotkac za witryny wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Wybor jednego wytwarza kolizje kluczowego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry

sa kompletnie rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Pragnie uczcic

smierc brata, chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie inna. Leka sie na temat swoje zycie i

nie zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad losem swoim i wlasnym bliskich. Godzi sie na smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce

upokorzyc sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba a, takze przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale zarazem zlamal prawo boskie. Wiec zgineli jego bliscy. Gdyby

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet a to zdolalo doprowadzic az do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze umie byc zacny i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Modelem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest on rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw.

Bezwzgledny gwoli wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W czasie

konfrontacji z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i przewage dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec

zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore beda wazniejsze od niego. Odwoluje sie az do jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlowiek, a nie

zaakceptowac krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon wystepuje w obronie

demokracji przy panstwie, jego ojciec fita nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza na wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od

niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora z postaci wydaje

sie wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie on znany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej. Jest

on wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug zonie jest 1 i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia.

Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Ona jednak zwaza, ze

nie moze postapic inaczej. Role ktora narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma az do wyboru 2-ie mozliwosci a, takze kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie jednak pelne wyrzutow sumienia.

Intencjonalnosc, ze zdolala by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz smierc. Kreon tez uwaza, iz racja wydaje sie

po do niej stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od siostry

Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde z nich wydaje sie przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi moznosci kompromisu. Jak i rowniez to jest przeslanie

tragedii.

Czytajac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z przeznaczeniem.

Walka z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny koniec. Nic nie zaakceptowac moglo uchronic

Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej rzeczy, a nie zostac pokonanym mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku dysponujemy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Przy utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne a mianowicie

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt przy imie wartosci moralnych to glowne aspekty utworu. Maly statek

opowiadajaca sie po jakiejs ze witryn www ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu rowniez wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na mojej dziurki sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie gatunki literackie, znakomite z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie a, takze wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz w charakterze

przyklady uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do

ukazania waznych tresci. Wlasciwa odczytanie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa plany, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie wycelowana jest az do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to byc takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej lub religijnej. Kawalek ten nacechowany byl czesto patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby lub instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze na trudy wycieczki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to tekst, wyglaszany poprzez duchowienstwo az do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez wolno tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ten jest najczesciej wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia on

losy zuchow na tle wydarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, przyrody, swiata a, takze milosci. Preferencje filozoficzne stanowia najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez mysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, struktury lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna jak

rowniez tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie ogranicza sie az do jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

akcji (w jakiej czesto wystepuja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani przy kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos,

trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie az do trzech jednostek. Aktorami zdolali byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec

podobnie i funkcje kobiece. Przy tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo az

do uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu na akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi fita do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt wartosci i koniecznosci, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie jednostki. Z tego wzgledu, iz racje obu stron beda rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie az do kleski

zuchow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej

ukochanego, a swojego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly dozywotni. Tragizm

wydaje sie wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od moce charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja na

siebie smierc lub kleske. Nalezy dodac, ze na temat ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia

czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga a, takze

przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z

tradycja i religia, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem zycia codziennego, druga

zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne beda osoby a, takze wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego charakter

5. maja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo na droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone poprzez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest termin boze, a gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo odrzucic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu a, takze jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czesc majatku a, takze wyruszyl

przy swiat. Wlasnosc roztrwonil jednak szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Podczas gdy

skruszony syn wrocil az do ojca ten sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z

powrotow syna, ktory to byl jakim sposobem umarly, a teraz raz jeszcze ozyl. Ojcem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszelkiego nawroconego

grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich brakow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w

gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni okazywac

innym spoleczenstwom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, jednakze jako model

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na

roznorodne podloze. Raz padlo na droge a, takze wydziobalo je ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo na kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Nie

wczesniej gdy ziarno trafilo na zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Swobodnie odczytac znaczenie uniwersalne tej przypowiesci, znalezc jej meritum, ktory

tyczy sie ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc miesci nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda ma wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl on wczesniej a, takze

odszedl od wiary, jednakze powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do dzinki traktuje

naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada pewne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Pan Ojciec a Jego synowie to rodzaje

ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem az do ciaglego powracania,

dostrzegania wlasnym bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Po dzis dzien

samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest

kara za grzechy. Hiob sam walczy na temat swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob

swiadczy symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze plany Opatrznosci, a nie je badac;

a mianowicie Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja istote i trup

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego zycie podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie

az do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To rowniez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do przyrody, do otoczenia. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli:

Karol Szeroki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi

wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest totez symbolem doskonalego wladcy a, takze

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Gra

na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena

smierci krola pozostala przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia

wydaje sie walka przy obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scena smierci

bohatera, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, bohater na do niej

miejsce wybiera wzgorze, by byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego postaci: miecz a, takze rog. Przy swej ostatniej spowiedzi przypomina

wartosci ktore nadawaly sens jego zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Jednakze na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory to oznacza zamieszczenie Boga przy centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej ciekawy. Przykladami moze

okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada o tym co powstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym

stoliku. Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca az do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich jednostek. Nazywany wydaje sie takze glownym savoir-vivrem naszym, gdyz miesci zbior

nakazow i pouczen, jak musi zachowac sie przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do

kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej podstawa i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, ktora zaprasza az do tanca czlonkow roznych

stanow.

Obraz ukazuje sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy kosciele

jednakze zostal w tym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza miala jeden cel parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy szykowne i uznawane w

konkretnej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje

taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre reguly zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym jakie

mozliwosci rosnie na polu a, takze niedlugo pozostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod

koniec sklania do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie rozkoszy na wszelkich ludzi.

Nazywany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera zestaw nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien ochronic sie tuz

przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osoby interesowali sie

smiercia. Jej istota a, takze cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli rozmaitych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy kosciele

jednakze zostal w tym miejscu zabity. Uswiadamiamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje. Wywoluje

sie posrod nich pycha.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie do niej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala przy 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo ten tekst az do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, a po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania zakresu sylabicznego, jakie mozliwosci z

czasem, przy XVI przy., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy owe, ogarniajace czasami po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc

klauzul wersowych wynika dlatego, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze przekonanie lub

jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub

opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw na jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen przy

Szwajcarii. Przy XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) a, takze

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki,

matematyczna precyzja przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore do niej cechy. Mozemy powiedziec, iz na naprawde

przemyslane a, takze staranie dopracowane od witryny formalnej czekac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tej piesni, czyniac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdej osobie

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi z 1407r., jednak juz wtenczas byla to piesn starodawna. Popularnosc

a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest az do Matki Boskiej, druga az

do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa a Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, na temat dobrobyt w zyciu ziemskim a, takze wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna numer 4, az do ktorej niejednokrotnie

nawiazywali osoby sredniowiecza, jaka wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza

wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie

przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast gwoli, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, to znaczy rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem

na to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej.

Lkanie swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa.

Jednakze przede wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych

matek, spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

Tekst Lamentu z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem podrecznikow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, to znaczy hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, a bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa rowniez znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zywocie i czynach,,

Legenda na temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), zasobnosc zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior swiadczy psalterz., dotychczasowy bardzo atrakcyjne w

sredniowieczu, opiewaja miare i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. panstwo szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec

tym bardziej boli jego zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swego Syna od momentu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, na przybicie az do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim, chce czuc tak samo jak On, mniemac podobnie. Jednakze przede wszystkim

slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, spoleczenstwom opowiada

wlasny bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miescie, postrzegana

poprzez ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch barw: ciemnej i

srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie na czarno, ma mozliwosc dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor,

srebrny - poniewaz jej klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty swoich podopieczni, ale

rowniez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w ktoryms stopniu. W mojej opinii Matka z wiersza Rozewicza Jest

pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa potrzeby

niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz rowniez przyjmuje na

swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli przy obronie polskiej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja az do

szalenstwa. Ale juz Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze ponizsza

jedna smierc, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna oryginal nie pozostanie musiala naprawde cierpiec

jakim sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz cechy „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora moglibysmy

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wiecej specyficzne: na temat pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten odgrywa wielorakie role. Przede wszystkim wydaje sie refrenem,

otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze stworzona zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od czolowej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze powiekszone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma cechy krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione przy tekst apostrofy. Apostrofe

swiadczy cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje ciag wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. przy tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis wyrazen

jest przy „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca przy tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory przy centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W tej epoce dwa pojecia beda centralne: Pan i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednak to czlowiek zostal

stworzony na obraz i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu sprawny jest znalezc w osobiscie doskonalosc a, takze jednosc z Nim. Akcentuje ona

zasadnicze wartosci czlowieka, jego godnosc zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania nieograniczonego wyboru, az do zdobywania wiedzy,

do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza raz za razem mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac na filozofow z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego postepowania. Jestesmy

zobligowani przystanac na krotko i rozwazyc o polskiej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za razem mniej

biezacy w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore

przestaja byc dla nas istotne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w opowiesciach o paniach i na temat

panach „minionego czasu―. Jakze jest to biezace w otaczajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jakie mozliwosci najwazniejsze, to znaczy

nasze zycie. Zapominamy jak jest ono ulotne a, takze kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce przy sredniowieczu. Modelem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w wszelkiej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie

nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak my

mozemy wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga jak rowniez tym ktora wage dysponuje dla jego honor,

ktory to we wspolczesnym swieci stracil na swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza ow lampy led czlowieka, a czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych zuchow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do progresu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow

kultu religijnego, opartych na legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe mialy

charakter dydaktyczny. Tworzenie sie nowatorskich panstw a, takze dynastii poteguje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel historycznych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy a, takze zakonnikow

przy kosciolach lub w specjalnie wyznaczonych na dodatek miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana

dramatyczna wydaje sie misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej

tematow ze Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala

dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek czlowieka, odkupienie a, takze sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wypadki z zycia Maryi. Pochodzace z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez grzechy a,

takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie czlowieka na poprawna droge. Zrodlowym bohaterem moralitetow

byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy

silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od znanych Wam utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi przy niej az do glosu na

przyklad tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, czlowieka. W sredniowieczu w srodek swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary jednostek,

ktorzy postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl

ofiarowac spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce przy raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o wartosci dobr

ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci a, takze zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem"

szczesciem jest pokoj. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy z cialem. Pan stwarza wiare

wygrania tej walki. Przy utworze ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy otoczenia tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie

zaakceptowac sa ow lampy led w stanie ofiarowac czlowiekowi doglebnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Rowniez "I nie zaakceptowac milowac

trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci a, takze piekna przy Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral

droge walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dysponuje radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Przy

baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jakim sposobem

wiemy zawsze sa to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej powstania az do

dzis ozywia zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Mateczki

Boskiej z prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego,

miesci blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem wiadomosci o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, szybko wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle

stanowila nadal nieodlaczna czesc wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - w pierwszej kolejnosci polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie przy literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie na

ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe trup i ducha. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich stanowisku do wiary.

Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja istote i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski a, takze

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie przy obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Stale postepuje przy zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i oddany

damie swego serca. Jako rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy ziom,

wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle

Boleslaw powstal sie przy sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka zostal przedstawiony przy utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla rowniez liryka

milosna zgodnie z regula, ze ktorykolwiek badz rycerz musi miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych wrazen i

rozmysla poetow, beda one raczej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a opis uczuc

rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo przy parze ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial jednostek do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala az do tzw.

rzeczy ostatecznych w poblizu sadu ostatecznego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza miala

byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przygotowywanie sie na spotkanie ze smiercia.

Posiadaly temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi a, takze swiatem. Przyklady motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte slepia i trup, bez konca nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa przy reku itp. Mowi jej osoba, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych przy dostatku a,

takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika dlatego, ze dywanom czlowiek przejdzie przez zycie skromniej, ow jego

spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie apostrofa az do Matki Boskiej i miesci w osobiscie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Znajdujemy w zonie prosby publiczne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie rozmysla.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mateczki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako forme cierpiaca, zalaca sie nad soba a, takze swoim synem. Oplakuje wlasne dziecko,

potrzebuje z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi az do obiecywal, tylko i wylacznie bano duzo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy tekst, prosi jednostek o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku a, takze zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bol jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie

syna, bowiem jest on jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swojego syna od momentu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go

poprzez zydow na przybyciu az do krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak samo jak on, odczuc. Wie, iz to obecnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i na blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia lub osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa

miala charakter glownie sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub reguly

budowy). Istote piesni wyplywa z do niej zwiazkow z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji krajowej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej sfery wiedzy. Zachodzi czesto przy tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy lub wiesniakow. Rodzaj ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych a, takze oznaczal wtedy wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej na ogol pasterza, z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne wystepowal

tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia realistyczny lub

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a, takze niecheci az do miasta,

charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedstawienie tylko okreslonego watku, skupienie sie na jednym tylko i wylacznie problemie,

jeden punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem powtykania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego

z jego zyciem powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ten gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie az do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest jednak glosow przekonujacych, ze na

temat ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, postepuje we wszelkich

nastepnych epokach literackich a, takze jest powiazane z zajeciami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny stawia

wiecej niz wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby reperacji, nie liczac sie z przykrymi gwoli niego

konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde co wiecej ta

przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Oddaje dla zonie wszystko, co wiecej osobiste

ambicje i wlasne dobro. Potencjalow dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takowego postepowania a, takze mysl, iz zasluguje osobiscie nim na

dobre imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania czytelnika az do

refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych mszy a, takze

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

wlasne rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, w stylu

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni porzadne wychowanie, kwalifikacji praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie,

odrzuca natomiast dziedziczenie na przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto czlowieka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i wykonywania zadan na wioski, totez dokladnie opisywal lekcje ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zaakceptowac

zabraklo bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora az do pracy na wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz roznych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi zysk i

podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej a, takze sprzedawac

drozej w roznych okolicach.

Wspolzycie Reja az do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica,

to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac

ceniac cechujaca je zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego ogromnego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza rowniez sympatii wspolzycie szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny

- zmagac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dysponuje oddanie zycia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski z Turcja. Okresla postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca trwac wedlug przykazan.

Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor a, takze

la-sow". Podmiot wspomina wedrowki (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek

musi korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia polskie XVI stulecia widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie

sklania Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby.

Wydaje sie oburzony obojetnoscia szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich.

Proponuje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac porzadna doborowa

armie. Kochanowski potrzebuje by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu oferuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupiec przed a,

takze po krzywdzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni zreperowac bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie

wyciagaja z tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed analogiczna sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i uchronic ojczyzne od wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

wielozadaniowym problemem pokazania interesow prywatnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Lokalny, swiadczy o tym podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze

madroscia. Solidnosc i wladza panstwa jest zalezne od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie wystepuje nic wiecej niz ojczyzne, czlowiek powinien co wiecej

z rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jakie mozliwosci ludzkie nie

jawi sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia a, takze podziw gwoli

urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

hulac, kiedy okres po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia,

przyjemnosc duchowa a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy tuz przy dzwiekach

muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w toku zabawy trzeba zachowac, naprawde ceniony poprzez Grekow, umiar. Od

starozytnych przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego utworow jest wianek, ktora uznaje

za najlepsza wartosc a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do

koncepcji czlowieka wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie element duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na dom w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie

humanistyczne przekonanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej dyspozycji

tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie przy piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze zapewnia

mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie

"zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe",

"Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i wartosci zmarlego, pokazanie wielkosci

poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta

nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, jednoczy rozne powody w okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednak przedstawiony w tym miejscu problem

dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W powyzszym utworze latwo odnalezc urywki, w

ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem mocnej troski na temat losy prywatnej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, byc trzymane na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Nie wolno dywanom myslec na temat prywatnych biznesach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W minionym fragmencie tej

wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, wiecej

jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie na obronce ojczyzny (mialo to zachecic

ludzie mlodzi rycerska az do grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do tragedii pewne detale, ktore mimo

umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy

lokalny balagan). Rozumuja przewodnia calego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac

miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego beda

przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w przewazajacej liczbie powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie zas roznorodna. Wystarczy wykonac

przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja swiata,

przyrody i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne czesto stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge a, takze lament na klesce Mlodych

polakow poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i osoby ( damy i podopieczni ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie az do tych, ktorzy czuja wciaz milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla

wojsk, mysli na temat kraju a nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ten rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednakze jesli racja i z tego naszego biura zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze a, takze przed szkoda, i na szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, przekonanie

o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego miejsca dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, finalnie czlowieka na temat

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osoby, bo dysponuje czyste serce i tego „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa wizje swiata.

To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali ksiega Boskie-od

dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz pierwszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. Jest to

proba wytworzenia pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali zycie na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i

klopotach codziennych, co wiecej praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa

egzystencja pelna wartosci, gdzie zyje sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Posada na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale a, takze pewne

utrzymanie, wysilek natomiast jest motywem do pychy. Po wykonywania zadan mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas na tancach a, takze spiewach.

Czlek zyje na wsi przy harmonii z przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, poniewaz to oczywiscie

oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow

17 stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor tworzenia o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace z zycia czlowieka na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat

swojej milosci prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w tych

propozycji mitologizacji a, takze jezyk wolno podzielic na dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa albo przykladami, albo

przerobkami idylli antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, ale alegorycznych, kompletnych powiazan z mitologia±,

gdzie pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic jednostek i zwiazki dworskie. Oczywiscie obrazy malowane w sielankach

konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Ow wszystkie postacie wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas

nie beda prawdziwe jednakze sztuczne a, takze zmyslone, ale prawdziwe bez watpienia sa uczucia, szczescie a, takze nieszczescie przy milosci, jakich

doswiadcza niemal kazdy, tak samo jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub wiecej dworskim sielankom

przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej a, takze celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak zaawansowanej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze ow poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie damy, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu wszakze

wydaje sie przepych sluby i bogate zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja zatarg miedzy panskim dozorca a mianowicie

Starosta, ktory to wystepuje stale z nieodlacznym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, a chlopem nieodwolalnie pedzonym az do roboty.

Zobaczymy wiec tu krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". Jest to utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Rowniez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, albo czasem dzieki temu postepowaniu ogol

wraz z ksiedzem nie wynajda sie na lewicy, a wiec czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie atakuje wciaz ksiedza,

twierdzi tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi na temat

odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci

otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie az do rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze na stu urzednikow,

jeden wydaje sie sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swoich procesow, chyba ze za suplementarne swiadczenia.

Roznorodne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego

bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tego sporu wlacza sie a, takze przedstawia zalosny los chlopa.

"Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

dawac im to gesi, to kokosz. Pod spodem przymusem wykonac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala

ponownie zwozic zboza poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest klopotliwa, bo a, takze

Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny.

Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja brak rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop

wydaje sie zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie zaakceptowac sa zadowoleni. Pan karci

Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wioski, omawia tok calego do niej zycia. Przy mlodosci zaleca

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a

jezyka wolno sie przyuczyc bez do niej znajomosci. Poczatkujacy szlachcic musi posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc osobistych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem a, takze

ozenic. Relacja malzenski trzeba zawierac z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy pretendowac. W trakcie roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy z truskawkami itp. Latem wolno z ludzi przygotowanych na wiosne krzewow a, takze

drzewek miec owoce a, takze pozytek. Istnieja juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo podaruje takze:

maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo

to wznieca niesmak i osoby zle pracuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach,

zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W mieszkaniu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek.

Jednakze i zima nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z wytworami, albo podobnie u handlarza sie zabawic i baranow i cielat

kupiwszy ekonomicznie sprzedac, przy innej strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki

narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca uwage na to, jakie to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa

to wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmowi dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony mialy wiecej

zaufania. Chlop podobnie o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden z utworow gdzie poeta porusza problem spoleczny w

Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty na tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin

swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa na

temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny drugiej

mowi na temat tancu a, takze radosci. Naklania wszystkich az do pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale zycia wiejskiego.

Chwali wesolosc a, takze spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze wlasnej pracy mojej dziurki i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza albo pisarza. Wylicza nastepnie wszelkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy a, takze

tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly

dwa glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w jego poezji znajdziemy echa ideologii epoki.

Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego oddzialywania przyrody na

ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale a, takze zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie a,

takze bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte

humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola czlowieka w globie, zastanawiaja

nad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale rowniez podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje nieomal wszystkie rozwazania i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za ksiega stworzenia otoczenia oraz czlowieka, a takze

melodie miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, patrzac na owe czasy... ― Kochanowski tworzy dwie

postury charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje cechujaca je syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze

wydaje sie miec dziewicze sumienie, radzi, aby skorzystac z szansie do zabawy, ale madrze i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej przy sobie. Przy „Piesni na temat cnocie―

poeta stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu termin „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie obowiazkiem

kazdego z nas, a najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny

byl tez sam proces kreatywny. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie oni pozostawic na sobie

slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia

ale i danym artysta, ktory to z racji na posiadany warunki jest jednostka wybitna. Obraz lotu nad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego o tym, ze jego dziela pozostana tez znakomite nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do

antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w

stosownym miejscu a, takze czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku,

podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII wolno odnalezc rowniez topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna nadal pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac dobytku, rozkoszujac

sie darami przyrody o wszelkiej porze rok, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Analogiczny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swoich dobr wiecej jeszcze zycia. Tego typu ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach

Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal

wciaz jeden standard – rodzaj renesansowego tworcy, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jakiejs dziedziny konstruowania,

jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci niezbednych ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J.

Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako uczciwosc, patriotyzm, zycie zgodne z natura. Odpowiedni ozenek, obowiazki

gospodarskie a, takze obywatelskie rozstrzygaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli a, takze w ogrodzie, radosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot...

― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak z dziedzicznego albo

nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest wianek ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka

zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i porzadku wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot

liryczny uznaje tezyzna fizyczna za wybrana z kluczowych wartosci, w stosunku do ktorej odmienne dobra traca swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne zycie w aprobacie z natura i nie zaakceptowac szuka duzo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego zycia i jego prawdziwych wartosci w wybranych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug czlowieka odrodzenia trzeba zyc wedle natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale trzeba przy tym afirmowac

zycie a, takze w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz

broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie

wydany przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju

idealnym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela

Rzeczypospolitej oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu

tez postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej gwoli roznych jednostek jest rozne

prawo. Dla przykladu prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli

mieszczan. Mysle ze, ten problem wydaje sie nadal biezacy. Tak obecnie bylo a, takze jest, iz ludzie majacy wplywy a, takze takze bogaci podlegaja nie

zawsze tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednakze zazwyczaj beda traktowani w znacznym stopniu lzej, w wielu przypadkach moga sie

chociazby wykupic. Czesto osoby na ogromnych stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie przy ich sprawie jest w znacznym stopniu przedluzone.

Kolejnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest znaczenie nauki a, takze wiedzy w zyciu kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc moce

panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i ulepszyc sytuacje

finansowa nauczycieli. Dzis wynagrodzenia instruktorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i pracuje

nadal z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie przy malych miasteczkach, zamknieto a, takze dzieci

niejednokrotnie musza kroczyc do ludzi odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Ponadto szkoly maja zazwyczaj zbyt male zasoby finansowe na

wzrost pracowni a, takze zakup wsparcia naukowych, czasami nawet na utrzymanie. Przy ksiedze na temat wojnie natomiast mowi, ze kazda wojna

powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni

ludzie lub zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia tyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwie w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek badz mieszkaniec

wydaje sie obywatelem a, takze panstwo mialo mu umozliwic szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, -

ktorykolwiek badz czlowiek musi byc prawnie przygotowany az do pracy, a ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pielegnowac panstwo, a mianowicie

nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy prawo

prawny z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci z wojny nie zaakceptowac sa naprawde wielkie, by mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych

wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski sugeruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak doskonale domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone na ten cel wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie na dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie wiedzy i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a prawo do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz pierwszy prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. Dzieki temu pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, to znaczy brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny

wydaje sie podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Ow dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winny sie wiazac w wybrana

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla porzadna ojczyzny trzeba poswiecic caloksztalt: majatek, moce,

zdrowie, szczescie, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga spowodowac niezgodni obywatele - duzy sejmowe,

rywalizacji domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod wymra, a

obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude a, takze

obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej az do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo polskie od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy

nie beda spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow.

Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic

niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode.

Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich domenach zycia, w podobny sposob publicznego,

jak i prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc nawet odpierac panstwa poprzednio poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi

spoleczenstwo nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa totez krola az do obrony wiary katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy

jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow a, takze pozbawienia

cechujaca je ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione

gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim chaos (istnialo wtedy wiele sadow

- ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia praw ograniczajacych a, takze

naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Rownolegle walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np.

bezzwloczne sadzenie a, takze bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc

a, takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne az do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory to wszyscy, przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, jakie to maja obszary w kraju jak rowniez

proponuje naprawe istniejacego postaci rzeczy. Rownolegle przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek az do ojczyzny wyrazal

zarowno przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i

sumiennej pracy gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej przy Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic maja mozliwosc jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna najrozniejsze analogie az do wydarzen politycznych

tego czasu. Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na

wzor naszego Sejmu. Zanotowac mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor swiadczy

ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" znalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy a, takze swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany z pozycji kalwina i przy duzej

fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, jakie mozliwosci jest w szczegolnosci widoczne przy krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do zycia w

przepychu i sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, na ktorych nieprzerwanie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin

a, takze „koled―, ktore sa wedlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow ale takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

odgadnac istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i kosztuje ponad zwyczajnych ludzi. Jednakze

mnich ow jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio

swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka na temat

plebanie, ktory to pochowal swego psa na cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi,

pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z psa uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna

krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie naczelnych zasad wiary.

Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania

nabozenstw przy zrozumialych gwoli wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej

liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja cechujaca je spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo przy odprawianej

mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega katastrofa ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach niejednokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - sam pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, w

jakim stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow zeszlych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych a,

takze zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal z ta regula. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samodzielnie, rownoczesnie

chce dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie przebieg zdarzen sie z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie na nie zaakceptowac

odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec",

"miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz na smierci, az do miejsc

gdzie przebywala poprzednio wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje

sie, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to przy ostatnim z TRENOW, gdzie opowiada wlasny sen a

mianowicie we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze jego coreczka wydaje sie

szczesliwa. Postura ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana na wsi zostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, dlaczego to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala

scieta poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja sprawy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, wiedzie to az do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej

jeszcze w odcinku kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc meritum calego zycia i dotychczasowych

przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu,

rozpaczy, strachu. W obliczu smierci corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek,

ktorym czasy swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze,

jeden z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - twierdzi matka poety

- znos po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej woli - Urszula poprzez smierc w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, az do epiki – fabula a, takze narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi a, takze rozmowy poszczegolnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie na ogol z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko

tlem gwoli prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy obraz wsi krajowej

Ostatnia z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; ciezka, codzienna profesja w polu i tuz przy gospodarstwie powoduje radosc innym ludziom wsi a,

takze jest gwoli nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze wspomniec za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy przy literaturze krajowej

siegnal na motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie nietypowa, hhg bowiem fuche panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje totez nie sprawa,

ale strategia, w jaki zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach potocznych i narzeka

razem z Oluchna na ciezka fuche oraz na srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki zonie sielanka Szymonowica

potrafi znalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stulecia jest, wedlug Szymonowica, mieszkaniem wyzysku: mieszkaniem,

gdzie niejednokrotnie dochodzi az do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw przykrych, pokazuje ujemne strony zycia na wioski,

oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji otoczenia i komponujac utwor zblizony raczej az do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

natury, a do niej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie obejmuje ze soba milosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie z ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt na nia nie zaakceptowac czeka. Wywoluje to posadzenie o niewiernosc i alians z odrebna pasterka – Doryda, jakie

mozliwosci konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wtedy zza pobliskich

zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu milosci

na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy

wykracza o wiele poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy

podloze swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj przy mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, ale, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy,

abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem ludzi niepewnosci a, takze lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w dwoch

sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem niepokoje poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z

silami ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc jakiego

kazdy czlowiek powinien rachowac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, glob i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co emocjonalne, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od

Boga, zawadza mu droge do zycia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla przez kazdego znana spoleczenstwom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske

(pretekst), pod jaka autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest mocne, a kiedy slabe. Meritum rozwazan

autora ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), jednak najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas

wciaz silna a, takze znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

poprzednio tym, iz niewlasciwa polityka moze spowodowac do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Przy tekscie beda fragmenty swiadczace o tego typu

intencjach autora.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie skierowana az do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona dywanom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro

publiczne. Na zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy o tym polski strategia glosowania poprzez rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci

zbytnio losy was. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo natomiast jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna az do pijanstwa a, takze obzarstwa, a niezdolna az do zadnego trudu, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie

beda zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Przy kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie z dobrem was, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, aczkolwiek sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje sie

w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by poprzez atak zadziwiac wroga, naruszyc go a, takze nie

przyjac do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza poniewaz tematy w najwyzszym stopniu istotne, biezace i

skomplikowane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla przyrzeczenia czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten trudnosc; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie,

albo wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej az do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, a ci jakie mozliwosci sa na jego

czele powinni dawac przyklad,

2. "O milosci ku ojczyznie" - liczy 6 chorob Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy krolewskiej,

niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc az do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie wystepuje, Skarga boi sie, iz fakt ten moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz wydaje

sie wykorzystywana poprzez magnaterie az do osiagniecia osobistych celow, jakie mozliwosci prowadzi az do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). zada wolnosci

prywatnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, zamieszanie o

losy Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste az do nieba zawsze sa to:

brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Lokalny,

jesli do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on

na gruncie niezaleznosci od papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zywocie szlachcica od narodzin do smierci. Frapuje sie nad edukacja a, takze wychowaniem

podopieczni szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec a, takze

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Zbytnio wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy na wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach rok, przynosza duzo pozytku, a takze

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego poprzez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O wielkim zamilowaniu autora do wykonywania zadan na wioski swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw jak

rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w przyjemnym towarzystwie kompanow i dzinki, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co zapewnia pozytek a, takze

daje przyjemnosc. Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i zbywac

drozej przy innych obszarach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal na temat urzedach publicznych nie

ceniac ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko totez, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jawi sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej przedstawiciel tego

wysokiego postaci spolecznego musi posiadac podobnie gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow na Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej wlasne przemyslenia odnosnie tematu tego wydarzenia oraz propozycje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. Przy

reakcji poety na najazd Tatarow na Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow jak rowniez mysl na temat powetowaniu strat i

zabezpieczeniu sie poprzednio napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski

sugeruje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka a, takze

niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety w jego opinii jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie zaakceptowac

znajacy barier. Piesn ponizsza przekazuje swiadomosc wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania

tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia

na wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w

piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII

zawarta wydaje sie pochwala zycia na wioski w gronie rodzinnym. Posada ziemianina na roli przeciwstawiona jest odrebnym, niemoralnym sposobom

zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza,

a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu. Wielki wplyw na

tworczosc poety mialo podobnie spotkanie z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z istota znakomitego naszego poety, ktory to jako jeden z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet on sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jakim sposobem wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest rowniez uwidocznieniem mysli wlasnej

wartosci Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze czasochlonnie po jego smierci pozostana czytane a, takze

podziwiane poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z zycia codziennego, jakie mozliwosci bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do

ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piosenka

XXIII jak rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc a, takze stosowanie filozofii

stoickiej, aczkolwiek nie da sie ukryc zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie zaakceptowac bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka.

Jego rozwazania na ten temat sa zawarte na przyklad w Piesniach XII a, takze XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora

pielegnowana przy sercu czlowieka moze byc gwoli niego rownoczesnie "nagroda a, takze placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota

zwiazana wydaje sie tak okreslana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, a po smierci pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc ogolne wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest

wiersz zartobliwy "Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy przy "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl przy niej wlasne przemyslenia a, takze

sugestie, jakim sposobem w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze

wszelkie zalety stanowiace cnote beda cenne, ale najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do

nieba, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym okresie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej przy Czarnolesie, by tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Pisarz

opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Na rzecz porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie na swiecie

przy poszukiwaniu bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc na roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow zdobytych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki a, takze pola, a nastepnie caloksztalt znosi az do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy

stale znajdzie okres na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby lub w lesie zastawia potrzask, dzieki

czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze na temat

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta chce, aby jego wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i by

posiadaly owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale rowniez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

jest to renesansowa afirmacja zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby porywac

dzien, a, takze stoickie, by przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta przy „Piesniach― miala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia czlowieka jest szczescie, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z regulami

cnoty, gwarantuje czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie az do

korzystania z radosci zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do korzystania z chwili,

cieszenia sie z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac przy

Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dotychczasowy tak rozne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku,

ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do otoczenia i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim.

Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny.

Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, ktora niesie zycie. Przede wszystkim

nalezalo unikac trosk, ktore mogly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na

dom w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co wydaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, ludzka

zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tego swiata nie zaakceptowac

zapewniaja doglebnego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na zdrowie―.

Pochwale zycia w aprobacie z natura odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na glob renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec naprawde krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i umiejacego

ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, przy

korzystaniu z rozumu, ale i takze w radosci „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze wizji

Boga, jako ogromnego Architekta, odkrywamy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem w stosunku do Boga,

ale tez wizja czlowieka godnego, umiejacego uzywac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od trosk a, takze cierpienia jak rowniez obawy

poprzednio smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety przy ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta z ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie z

problemami, dawac sile sakralna i trwale szczescie jak rowniez czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie przy

swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi znalezc w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na

tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak pocieszeniu

a, takze ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow na porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska a, takze stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne postury

polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem az do rozwazan przyrody ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, chociaz w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej, zachodzi

podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob na scenie nie zaakceptowac przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty wiesc maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal przy nagrode zbytnio wyrok przy sporze bogin, wine totez ponosi bogini, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tutaj takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac osobisty interes na rowni ze sprawa panstwie

odstepstwem od reguly wydaje sie rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos z bohaterow przy tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna utworow z tego okresu wydaje sie epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze Hiszpanie

— huczna zabawe, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni z tego czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI,

Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy tym

przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek swiatowy, ponad caloksztalt przedkladajacy uciechy

zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany tez sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w

najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Sluzace do gor a, takze lasow, stworzona

w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na wlasne zycie, sentymentalne i rownoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory proch dar przemieniania sie przy rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzis zas pyta z ktoryms niepokojem:

„dalej co pozostanie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj kompletnie inny stan ducha, inne beda tez tematy. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), zwieksza wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma miec

na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie przyrody, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, poniewaz wlasne zycie bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej istotnym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w jego zyciu

najistotniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) a, takze nawet ten pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, nalezacych do roznych rodzajow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow a, takze zagadnien z zycia czlowieka, porusza rzeczy jednostki, a takze calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez przedstawienie w zycie prostego systemu

wartosci. Czlek i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tego pisarza przy, odniesieniu az do w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka jego utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane w charakterze wskazowka gwoli

jednostki, jednakze dla wszelkich, bowiem stosowac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kliku wersach przy lapidarny strategia przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor planuje odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty doktora i

zachecaja go az do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad z tymi

pany: szedlem kimac trzezwo, a wstane wciety. ― Wiersz zartobliwy ta dysponuje na zamysle osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego efekty i

niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede

wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem pozostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien nie zapominac o tym, iz cialo czlowiecze ulega na smierci rozpadowi, w totez kazdy musi usilnie zabiegac, aby pozostawic po osobiscie dobre

wspomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem ten, kto rozmysla tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac

na darmo Pan odroznil czlowieka od zwierzat, dajac jemu rozum a, takze mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

wymowy powinien uczyc swych konsumentow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzetelnej

wolnosci. Ale juz ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni z bronia przy reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie przy walce

zwrocic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, porusza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac az do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic caloksztalt dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

hhg tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie

az do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji; nie

potrafi budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie

zaakceptowac pomysla zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak

osobiscie kupi, iz i poprzednio szkoda, a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Zeby to pokazac potrzeba czynow, a konkretnie

– zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to oczywiscie odroznia ten narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to

gwoli pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od poczatku

bycia naszego was, ale albo takie zachowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie zastanowic

nad dalszymi swoimi wlasnymi losami, by problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest rowniez problemem narodu, poniewaz konstruuja go pojedynczy ludzie. O ile zawiedzie jeden

element przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a lecz rowniez czesc ukladu organicznego – panstwie – wolno tu nawiazac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze wybrana z okolicznosci

upadku niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta z

mitologii a, takze przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kiepskie

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal z

antyku:

chor stoi poprzez caly czas na scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach twierdzi posel

-akcji – ograniczona do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw istot, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, wlasne losy jednoczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad konsekwencjami wszelkiego czynu,

nie zaakceptowac reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i hhg jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej. Przy utworze ow latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow jak rowniez zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec brak parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych miejscach mowi

posel

-akcji – ograniczona az do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i guzik, co czlowiecze

nie jest mnie obce―. Przy odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg wybuduj postaci, cechujaca je zachowan; od patriotow

poczawszy, a na zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega na temat utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy

z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w tym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze oczywiscie w tej epoce konstruuje sie wziety w Polsce mit sielskiej, cichej wsi,

szczesliwego dworku, mit podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa przy „Nad Niemnem― itd. Nie wydaje

sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa z „Piesni na temat Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace, ktora wszystkim

podaruje radosc a, takze rozrywke, ktora tez zapewnia zadowolenie. Tego typu obraz prezentuje „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze odrebna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, mysla

egoistycznie, beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facio musi manipulowac na panskim polu, profesja nie jest radosna piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z

„Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie

tematy podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z podstawowych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje

konstruuja: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w zonie mysl, ze „bez praw nie moze byc prawdziwej

wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska na cala Europe, demokratyczna mysl, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie

w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje kary,

a plebejusz traci zycie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlowiek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac

musi rowniez kontrole wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal

zywnosc a, takze nam a, takze bydlu, jezeli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych,

to bronil chlopow poprzednio wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak jego duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), a zwolennikiem potwierdzenia i

pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, bowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage az do edukacji

malolata obywatela a, takze do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy―

– i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz naklady na odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje

sie bardzo latwo zapamietac, bowiem dzis wydaje sie on tez aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane przy literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Wytyczne te powstale sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami przyrody w wszelkiej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt uczony, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc,

ani smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i przy bliskosci z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro wiecej niz prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich towarow, a takze a, takze zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko az do tworzenia, jest to czlowiek wszechstronny,

oprocz umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja tworcy tacy

jakim sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyjasnij w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca dobre.

Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja,

„O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski stworcow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych gwoli polskiego

spoleczenstwa stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej ze stron. I tak Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i

starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach.

O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie

zaakceptowac posiadajacym stosownego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu i interesem

panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w

zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych a, takze nakladow

na ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu przy 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ten niesie przy sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego a, takze

zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja

wowczas gdy chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie az do szantazu a, takze

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne wykazuja

niemal ogol humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny obrys,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie to zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze

mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie

sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - twierdzi Pleban). Wiec Wojt twierdzi rozgoryczony:

„Ksiadz pana wini, pan ksiedza A mnie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― przy pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc chorob

spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc

prawa a, takze grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, przy XVI stulecia,

przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, batalii z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia az do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych odkrywamy tez przy licznych fraszkach, a najwazniejsza pozycja wydaje

sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan a, takze swoim

wyksztalceniem. Jest z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal na temat ksztalt

swojego stylu, na temat forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, a takze o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal przy

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to studia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu podobnie obce jezyki klasyczne:

lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dotychczasowy dziela Erazma z

Rotterdamu i wspolczesnych tworcow rodzimych. Nawiazania az do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych typow,

poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych,

przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy

horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w relacji literatury krajowej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, jednakze takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady tworcy, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka melodie, znajduje ogromne wartosci przyrody i wioski, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tego terminu nie wczesniej w 18 wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich przy sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo

gwoli okreslenia okresow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to

zostalo przyjete poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo byc poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja

ponizsza wywarla duzo sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu jednak

odrodzenia antyku lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale potem sama dotarla do

szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV az do poczatkow XVI wieku, a w krajach Europy polnocnej od konca

XV do oporu XVI stulecia. Jest on rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak: recesja papiestwa, rozluznienie

wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad

Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe

a, takze religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, na plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek przybywa w srodek

badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do

progresu osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej

jednostki ludzkiej. Przy mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano

przyrode, urok, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza:

„Czlowiekiem jestem i guzik co czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za oficjalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej przy

Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze wolno ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia jednostek od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dysponuje swoj zycie

zapisany przy gwiazdach. Oddane jest jemu niebo lub pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zachowywanie dobr. Dobrobyt to zaszczyt, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch ten powstal z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial mu

(odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem beda wydane przy

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one az do literatury duchowej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej az do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni byc ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc chorob Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niezasadne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca pisarz pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie z "chciwosci swojego lakomstwa". Przy sposob oczywisty i

wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci az

do ojczyzny, milosci dla zonie samej. Najscie skierowany wydaje sie w strone www magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa. Widmo

tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

poniewaz laczy cechujaca je jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, ten sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedostatek tej

potwierdzenia szczegolnie na sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Kazanie IV a, takze V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa

klapa dla Lokalny, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadzacej do

potwierdzenia i az do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu wydaje sie jednowladztwo, jakiego nie mozna jednak

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni beda

swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Wylicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc az

do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze porzadny Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: brak sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, a jej tresc

zwiazana wydaje sie z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech glownych

stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia zasadnicze

problemy interesujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy eksploatacji zup solnych, czy brak stalego systemu

obronnego panstwie. Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

religijnych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu

zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych rodzimych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie az do rodakow z prosba, by pomysleli wreszcie o grozacym im ryzyku;

Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac az do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym

czlowiekiem ten, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie

dobrej slawy; sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo,

ale w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo a, takze umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na bazie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy przy wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej batalii o byt

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny neutralnosc, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. brak tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on pelen podziwu gwoli prostoty a, takze kontaktu z

natura. Osada, wspomnienia, w charakterze miejsce istotne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tym miejscu

zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do

wioski, tamtego zycia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii autora. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora na stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, a kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor wykonywania zadan na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, ale to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac fita na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci zycia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - brak wlasnej woli na drugi los, uciazliwa wizja, walka o byt, przetrwanie

4. obiektywizm a, takze bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne dysponuje ukazywac klopoty duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 szczatkowy zbiorek z roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami.

Cel poety byl odrebny, glebszy. Dwa pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie

az do zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie totez do losow czlowieka. Przechowuje sie totez jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

ryzyka, zadumane dysponuje skronie), wydaje sie wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten

probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Jest ona

symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity rozklad.

Podobnie wydaje sie z osoba, ktory na starosc wydaje sie chorowity, w mniejszym stopniu przydatny az do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest

latwe). W utworze tym zostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad ostateczny i koniec swiata. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac

glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w tym utworze rozmysla o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego charakter skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial

sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Poprawka barw a, takze odcieni. Cztery opisy okreslonego

krajobrazu odmieniajacego sie ponizej wplywem czasu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

4. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, poszukuje wsparcia by

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w toku burzy zostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy poprzednio jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historyjke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal on o zrecznosc jezyka, obrys swojego nurcie i postac uprawianych

typow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i dajac jednoczesnie nieomal boska potega tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), to znaczy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady mozemy odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, trzeba sie rozrywac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka nastepnego

dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, jednakze moralne: uczciwosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

jakie mozliwosci sie dysponuje.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie w zyciu bawic, ale mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- najrozniejsze nawiazania az do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na duzym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z glownych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji, wprost tworzyl

wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ten ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna postuluje obrony a, takze pieniedzy na wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem. Ukazal

przy niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami przy bitwie ponizej

Chicimiem przy 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc az do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie z 10 fragmentu dosc detalicznie opisujacych w pierwszej

kolejnosci obustronne przyrzadzania, a potem bardzo dokladnie, dzien na dniu wypadki pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow a, takze zaprzestania

dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych rzeczy: nad skonczonym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga.

Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, iz

uwage wspolczesnych nalezy skierowac na rzeczy naprawde istotne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnym wspolczesnych. Hhg w tych

propozycji zywy obraz owczesnego zycia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym narodzie XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Przy 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl na wsi przy krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

a wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

1-wsza czesc niesie 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, to znaczy taki szmat jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa az

do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, charakterystycznych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami przy walce a,

takze sasiadami w zyciu ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie sprawy nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie dodatnio: sklad dodatnich jakosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie az do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem przyciagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila az do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzory kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu danymi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje roznorodna kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zadaniem jest pokazanie zycia a, takze urody przy pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi przenikliwy kontrast z pierwszym

a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen,

wynika z kaprysu. Planuje to gre z wrazeniem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Odsetek druga a mianowicie zestawienie porzadku trupa z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od nich uwolnic.

Pointa: poprzednio miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela na

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym jak rowniez slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak

rowniez poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym podlozem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica,

przekazuja wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji na

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym

przywilejow, a zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach postaci

rycerskiego a, takze wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym

stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety beda niestale przy uczuciach.

Mysl ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg kwestii niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej wolno je wykonac (uspokoic zatrzesienie, wiatr zapiac

w wor) niz spostrzec stalosc przy uczuciach damy.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga zostac tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, ciekawostki tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej kwestii. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka a,

takze nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku a, takze ich wplyw na zycie umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, zasadnicze prady. 1 - gentlemenski – rozwijajacy sie na

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych osobistych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

atrakcyjna stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

fasonow zachodnich, dywanom skladajacy powazanie, a z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt gentlemenski, przykladala olbrzymia wage az do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj

lokalny rodowod uznawala za kluczowy tworcami tego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten okresla sie rowniez sarmackim

od slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na dwa nurty wydaje sie wygodny, jednakze nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec

gentlemenski i dotychczasowy siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Jednakze byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn a, takze Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie

roznia – mozna totez mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie przy XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza sposob zycia szlachty przy XV a, takze XVI stulecia, drugie a mianowicie

rozbudowana ideologie szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje

wzrost zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego

mesjasza. Szlachta polska miala poczucie, iz Polska swiadczy przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej na

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie

na temat szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci

krajowej - na temat szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zycie na wioski,

fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie przy

zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czego swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie az do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go na infamie a, takze banicje. Tej pamietniki

obejmuja okres sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej.

Wyziera z tych propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej

ksenofobii a, takze milosci przyrody - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych rodzimych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688

- 1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi az do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz zwraca

uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stosunek szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie wystepuje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce

chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory wybuduj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek badz z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszelkich mszy, a mysli jedynie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, poniewaz szlachta przy wojsku

wykazuje chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych przy utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty a, takze panstwa. Wielokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz panstwa

naszego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze maja mozliwosc sluzyc dzieciom do

zabawy. Wszyscy pilnuja o wlasne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy

mysla tylko na temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku

upadkowi. Szlachta jednak zyje osobiscie dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez jej osoba sama. Przy wierszu "Kto

mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza trudnosc nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze

obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy.

Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja

o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje tok bitwy a, takze rokowan. Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor

wierzy w Boga i jego pomoc przy zwyciestwie nad poganami. Umilowanie ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi on o

obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Sporo jest

przy nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

lokalizacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow beda znakomitym podlozem poznania

jednostek i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czesc zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji az do walki

dostarcza mu pragnienie zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc az do ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach obcych, ktore

dotychczasowy wynikiem jego zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow

rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo

az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac

swiadomosc, ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednakze taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal

modyfikacje. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W drugiej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana.

Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz zycia ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodniczy

stan rzeczy. Swoja wlasna klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty obudowane jest troska o posiadanie i zalety wlasne.

Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty.

"Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za powodu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

2. Monolog zwrocony do osoby, wziety przy cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe z ich oddzialywania na zycie

polityczne przy owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym argumentu, do jakich konfliktow a, takze klesk maja mozliwosc one spowodowac,

stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki z nimi sluzyly mu glownie bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak opowiesci, ukazuja obraz zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal a, takze osmieszal przy nich najwieksze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i przygodny, rownie niejednokrotnie sa jednak uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc nie tylko

moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor ten jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest wymieniony juz

przy tytule, a przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbyt mlody ilosc lat,

zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i tradycje. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle bezsensowne i nonsensowne, iz domyslec sie wolno, ze w ten sposob Krasicki ukazuje zalety

krola. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego strategii wewnetrznej, a jednoczesnie wydaje sie

atakiem na sarmacje, na jej ulomnosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej

poprzez dwoch szlachcicow. Jeden z nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry

wydaje sie pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje

rowniez zwykle cechy Mlodych polakow, ktorzy tuz przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie pojmuja sie na polityce, a przy tym uwielbiaja zastanawiac sie

i ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Dowiaduje sie, ze przy Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie raz za razem gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie

przymioty, jak honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep,

wiarolomstwo, rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz

panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk

przedstawiana byla przy sposob niewatpliwy i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial uwydatnic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej

przy satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow

autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej

tresci i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja

V. przy. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Scala w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

pokazania i stylem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow.

Zakonnicy walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku

mial mozliwosc pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac

narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru wydaje sie „Wstep az do bajek―. Przy sposob humorystyczny autor wymienia rozne

czlowiecze wady, deklarujac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale zawsze sa to tak rzadkie postawy, iz mozna je miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem na jedna z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem powszechny, wazny praktycznie dla wszelkiej zywej: zamilowanie

wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie zaakceptowac zna zapachu

wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje wlasne zycie przy klatce a, takze uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego. Jednakze stary czyzyk

nie zgadza sie z twierdzeniem malolata. On ongis byl wolny, zostal jednak uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie az do niewoli, stale bedzie pragnal

wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, okresla sie na fakt, iz powstala jej osoba po glownym rozbiorze Lokalny, moze totez Krasicki pragnal

napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednakze zyl przy nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal jednostek

naturalne, danymi, jakimi beda, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w znacznym stopniu wiecej zdobyc.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

globie dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie po stronie www tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, watly i przy lesie", a nastepnie

pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare przy Boga

a, takze smieje sie ze wszelkich swietych. Jednakze gdy maleje na jego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale tez w

„upiory―. Utwor pokaze jak bardzo osoby sa chwiejni we osobistych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze niejednokrotnie

teoretyczne madrosci nie wspieraja w zyciu.

Oraz zatem glob w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki a, takze

zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: przy Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Lokalny. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z mocnej troski na temat kraj, z leku poprzednio utrata

niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamiarem powinno byc szczescie ojczyzny. Poniewaz szczescie

spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich jego mieszkancow, totez, jak pisal koncem edukacji krajowej byc powinna uzytecznosc obywatela.

Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Mowil o koniecznosci utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszary w jego dzielach frapuje krytyka krajowej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych struktury

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny a, takze polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra na owczesne

spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow trzeba jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w trakcie kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma on charakter wspanialy

– zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca a, takze akcji, brak jest tez scen masowych, calosc natomiast utrzymana wydaje sie w jakiejs

konwencji. „Powrot posla― zostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na reputacje publiczna jak

rowniez na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Kawalek ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc przemian

ustrojowych Lokalny, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal zuchow jednoczesnie

konkretnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia

jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow prezentujacych

jednostkowe poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi a, takze wzorowi

obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy a, takze ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Nastepnie ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta

Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza az do upadku

Lokalny, podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku

swego zycia silna i wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale na ogol bez

sensu; zdumiewa sie, iz Starosta zezwala na wszelkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc

goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke

przymusem za malzonek, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje

jego brak zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zyskac; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory to roztrwonil mienie rodzicow na zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac szanse finansowa, jakim sposobem moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego fita nie nauczyly, niczego

ciekawego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o ogromnej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na wzrost tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja rozwojowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal

uczucie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego stalo rozumienie olsniewajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Procz literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane przy malych postaciach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy

eleganckiej ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej problematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od 1730 az do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

to wypowiada sie w kilku dziedzinach zycia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam oryginalne metody ksztalcenia. Byl on pijarem a, takze z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 rok oddano az do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozmysla naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 rok krolem Lokalny zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany przy pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i

rozne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, dokument, listy az do redakcji a,

takze odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan a,

takze chlopow, konweniuja o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Lokalny. Wydawany poprzez 21 lat. Z inicjatywy krola przy 1765 rok

zalozono w Warszawie pierwszy przy dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely

wystepowac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 rok dla teatru zaczyna

komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej

zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe

a, takze podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie przy jezyku

naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia stosownego poziomu nauki potrzebne beda dobre lektury dlatego przy 1775 rok

powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo opracowanie a, takze wydanie nowatorskich podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala

do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali przy nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednakze jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie szczegoly bohaterskie a, takze komiczne. Wynik

komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym a, takze

podnioslym wybiegiem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych nie

wczesniej puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym

patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas

kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra na gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje

sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy

jest milosc, ogarniajaca caly narod. Przy imie tej milosci zada od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy przy

uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego

porzadna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie

poswiecil sie dla porzadna ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony na

kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w imie szczescia ludzkosci, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on przy pyche a, takze megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos przy dyskusji odnosnie tematu oceny powstania

listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i okolicznosci

jego kleski. Nalezy zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie az do Paryza, w ktorym

miejscu uczestniczyl przy wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich miesiecznikow emigracyjnych a, takze na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie on o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze ow Slowacki pragnal dac riposta na

watpliwosc dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady ludzi ludzi dotychczasowy jedna

z przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie zamach na cara. Spoleczenstwo jest przy tej sprawie podzielone. Jedynie mlodzi

oficerowie pragna batalii. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Szczep,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, jednakze potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, by zabic tyrana, lecz

posiada kleske. Mozemy zatem przy dramacie odczytac caly tok powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny

mlodych, cechujaca je pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane w charakterze bardzo wartosciowe i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki

entuzjazm zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Lokalny. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania przy walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia przy niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to

jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly totez rozumiane a, takze doceniane poprzez wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub

miejsca pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci lub po smierci. Smierc

uwydatnia dopiero cechujaca je wielkosc. Poeta uwaza, iz moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje doglebnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi az do grobu, przy ktory nie zaakceptowac sklada cialka bohatera.

Jest to symbol przezycia idealow Bema - batalii o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu

zgarna narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu

Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze on do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo smierc Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych a,

takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przezyc historie a, takze budzic az do walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna pozostanie przez

roznych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie przedstawiona

poprzez Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Podstawa sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt absolutny.

Idealu tego nie mozna zdobyc ale wolno don zmierzac. Muzyka czyni z jednostek istoty doskonale. Miara tej doskonalosci wydaje sie porownanie az do

hostii. Przy wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na

bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w

tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za zycia, a nawet na smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina

Norwid Sokratesa, ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl przy cieniu ogromnych ludzi, nie zaakceptowac

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka wartosc musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za

wlasna odmiennosc, oryginalnosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na niektorych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady kilku jednosci: okres miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: akcja

rozgrywa sie w duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: ogromne

monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: opowiesci

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa koncepcji wolnosci swietnie poswiecic caly narod, anizeli ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia przy niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa relacji i postepu.

Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

ktorym przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa sil politycznych o

zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historyjke obyczjowo-prywatna,

odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal cechujaca je od mojej dziurki, dzieki czemu przebieg zdarzen

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy wywodza sie bohaterowie

a, takze zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa na ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je totez autor przy wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie az do panstwa a, takze monarchy. Na

rzecz Sienkiewicza jego bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane,

autor podkresla kilka elementarnych typow cechujaca je charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, glownego

sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, otoz posrednio towarzyszy

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez caly narod

lokalny oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania

przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo

bez krola, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie

spisku. Samotna walka szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego

pogladu uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko

we wlasne moce i izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce.

Odslaniajac szeroko pobudki kleski patrzyl z wielkim niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc jak rowniez brak wiary narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w

dzialach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera duzo

aluzji a, takze mozna uwazac go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa zatrzymac sie ponizej Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy

Polakom tego brak. Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac

wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu

przy powstaniu, otoz identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w

stosunku do powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko

represje popowstancze ( wydarzenia z 1823 rok, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wystepuja takze najrozniejsze postacie historyczne, w

tym takze Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce

a, takze tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, a Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje przy

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Lekkie zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot nie zaakceptowac uprawnia az do uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie wolno uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec uczucia innych, nie zaakceptowac kpic

z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny punkt widzenia na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, beda

przeznaczone niezwyklego przez Boga i zwiazane na wieki. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i

odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej

wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za zycia zazna on szczescia ziemskiego, bo

tego rodzaju fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej na temat natchnienie, wsparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy zuchow ( beda nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc ukazuje sie tez arystokracja

jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu lub klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona na Moskwe).

Niedostatek jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow a, takze ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie