matura to bzdura hity 5

( matura_to_bzdura_hity_5.pdf )

http://www.zippyshare.co.pl/dl/?id=matura_to_bzdura_hity_5#

Podobne: matura focus unit 5, natural wonders civ 5, matura focus 2 unit 5,

matura focus unit 2, matura nowa era 2015, matura focus review 5,

matura pazdro 2015, matura focus unit 6, matura focus unit 1,

maturaOpisana Bitwa Na temat midway pomiedzy Amerykanskimi zolnierzami, a Japonczykami na Pacyfiku.Idea: Omow rozne oblicza wybranki i

roznoraki sposob do niej prezentowania przy

wybranych utworach literackich.

Bibliografia

Literatura podmiotu

1. J. W. Goethe, Cierpienia mlodego Wertera, W krakowie 2004

2. A. Mickiewicz, Konrad Wallenrod, Krakow 2002

3. B. Prus, Lalka, Warszawa 1985

4. B. Prus, Kamizelka, Warszawa 1971

Literatura przedmiotu

1. M. Piwinska, Afekt romantyczna, Krakow-Wroclaw 1984

2. W. Kopalinski, Leksykon watkow milosnych, Stolica polski 2003

kilku. A. Wraz z. Makowski, Slownik postaci literackich, Warszawa 2000

4. H. Markiewicz, Lalka Boleslawa Prusa, Warszawa 1967

5. T. Milkowski, J. Termer, Slownik lektur oswiatowych, Warszawa 1993

6. Przewodnik po lekturach, pod red. P. Kuncewicza, Boleslaw Prus Lalka,

opracowal B. Klukowski, Warszawa 1992

7. Przewodnik po lekturach, pod red. P. Kuncewicza, Boleslaw Prus

Nowele, opracowal W. Solecki, Warszawa 1991

8. Przewodnik po lekturach, pod red. P. Kuncewicza, Johann Wolfgang

Goethe Cierpienia mlodego Wertera, opracowal S. Tomala, Stolica polski

1991

Idea: Omow rozne oblicza wybranki i roznoraki sposob do niej prezentowania przy

Wybranych utworach literackich.

Ramowy plan prezentacji

1. Zdefiniowanie problemu.

Afekt istnieje przy literaturze w tej chwili od samych jej poczatkow. Jest nieodlacznym elementem egzystencji. Ukazywana okazuje sie byc w kazdym

utworze literackim pod wszelka postacia.

2. Kolejnosc prezentowanych tresci

1) Krotka okreslenie milosci.

2) Motyw wybranki w literaturze romantyzmu a, takze pozytywizmu:

o Romantyzm – epoka najbardziej poswiecajaca sie milosci

o Pozytywizm – pomimo calkiem odmiennej filozofii temat wybranki byl aktualny w literaturze

3) Sposob przestawiania wybranki w literaturze romantyzmu a, takze pozytywizmu:

o Romantyzm – najwazniejszym czuciem jest namietnosc, przewaznie prowadzaca do zguby, przyklad

o Pozytywizm – nawiazania sluzace do romantyzmu, okazy

4) Nieszczesliwa i niespelniona milosc Wertera do Lotty – Cierpienia mlodego Wertera:

o Powiesc epistolarna

o Werter a, takze Lotta

o Werteryzm

5) Tragiczne odczucie milosci Konrada Wallenroda sluzace do ojczyzny a, takze ukochanej – Konrad Wallenrod:

o Przeszlosc Konrada Wallenroda

o Batalia metoda lisa i lwa

6) Malzenska milosc jednostek cichych skromnych i ubogich – Kamizelka:

o Malzenskie zycie dwojga prostych biednych ludzi

7) Kupiec zakochany w arystokratce - Lalka:

o Nie zaakceptowac odwzajemniona namietnosc

o Kazde poswiecenie Wokulskiego dla Izabeli

o Izabela typowa arystokratka – kaprysna i niestala

3.jednej. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych przyczyny, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: stan rzeczy, w ktorej trzeba

bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami a, takze kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, wraz z ktorych obie sa jednakowo wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko trup zmarlego

pozostanie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go zbyt

zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze swoim sumieniem, upowaznienie

boskie a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie

na niego od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego wspieraja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu

pozwalaja mu sie od chwili nich oswobodzic i osiagnac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze trwoge―,

patrzac na akcje tragedii. Polska (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie

czlowieka, ktory to jest do nas podobny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o ludzi celach.

Fatum – odwrotnie los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie powinien spotkac dziecka i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to na ogol zapowiedz klopoty. Przykladem sa

dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka a, takze taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wyboru. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Jest on rownoczesnie

ofiara a, takze winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra a,

takze wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje

serca, odrzucic widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach a, takze zeslali wykladzinom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom pod zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go pod dwie

fragmentu: osobno zlozyl mieso a, takze owinal halasuje w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie

posiadaja skladac bogom. Zeus wybieral druga czesc, myslac ze pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc jednostki skladali bogom

w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz odrastala.

Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego godnosci powstalo

ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, dowodzi, ze dysponuje taka potege jak Bog,

jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to wielka, piesn konstruowanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, aby Bog dal mu skala

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to pan odwroci od chwili Niego osob. Konrad okazuje sie byc cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, zechce sie w celu niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow. Wyslali

na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl pan jednak dotrzec do panstwa cieni, gdyz zona odrzucic zakopala jego ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic pod ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim.

Zyl dlugo, az finalnie przypomniano samemu o nim i wyslano Tanatosa na jego istote. Za kare Syzyf mial wniesc duzy kamien pod gore. Syzyf wzial sie

do wykonywania zadan, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie a, takze spadl. Tak bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym

wspolnie. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale w kazdej sytuacji tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji pod ziemiach rodzimych do wykonywania zadan Syzyfa. Tok ten odrzucic byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby mu pozwolil

powrocic do Grecji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym

sposobem mogl wraz z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbyt wysoko, gdyz wosk moze sie stopic i aby nie schodzil

zbyt nisko wody, gdyz piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal sie on symbolem czlowieka strasznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jest zauwazona za posrednictwem nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem Niemcow.

Dodatkowo jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz

nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel

wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 3 miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W ten wlasnie rodzaj

starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc przemian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka, sztuka

globu zachodniego). Sposoby nawiazan do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne i kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu pisarzy, poetow. Dzieki tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy sa nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne postacie zyja w nowej mysli w jakims wymiarze

jaki wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit okazuje sie byc opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter a, takze Kora"). Legendy dla dawnych pelnily procedury

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie

sposob w pelni odgadnac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc dobrem najlepszym.

Slowacki przypomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia

czlowieka do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze

czlowiek wychodza w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego a, takze wytrwalego w

pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same w samemu

sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu

jest Amor przeszywajacy serce strzala.

trzy. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Dzieki taki obrot sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo

grozacej do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby

pozostawila odroczenia brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wyboru. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z zonie na przewaga szczescia prywatnego syna. Gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej

decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Owego

ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie los.

Kreon, nieustannie stawiany w wypadku wyboru, powinien rozwazyc, lub powinien wybierac dobro swego ludu, lub dobro swej rodziny. Tej nieustepliwosc

idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod

smierc). Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku wraz z nich.

Sluzace do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca powiazany byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac w pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania pod polu walki i do gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty wzorzec – obrazuje, co oczekuje tchorza, dziecka, ktory odrzucic chce zwrocic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec spodziewanych pokolen, jakkolwiek imie tegoz, ktory odrzucic

obcuje ze sztuka, zas przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie wraz z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek serca odrzucic wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tym nie kroczy o walke na zejscie i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka pod piesci, jaka podmiot liryczny

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

, ktorzy przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Los jest grymasny, a zmienia sie

faktycznie szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam co wiecej zorientowac, podczas gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zyciowej Horacego a, takze wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze nigdy

nalezy miec uznanie rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Zyc nalezy zgodnie z natura, brac od globu tyle, jak wiele potrzeba,

odrzucic za duzo, ale i odrzucic za nieduzo. Taka postura zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze przekonanie, ze zapisywanie

wierszy zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za istnienia poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta zapewnia tym

samym wyraz swojej pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc istnien bedzie w wierszach, w pamieci ludzi, ktorzy te wiersze beda kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych badz

historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu sa mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

robieniu dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa

nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― a, takze ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac dokladnie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane faktycznie, ze wolno je z latwoscia odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, trzech miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany faktycznie, ze przesadza odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego,

nie scalonego z naczelna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej

Europy - takze i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jak cos znakomitego, a ow lampy

prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten wolno uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w odniesieniu do dorastajacych osob.

Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma w sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy wraz z dotychczasowym systemem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system wartosci, stajemy sie innymi

osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i odrzucic rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje dzieci. Bogini

odrzucic zniosla tak znakomitej zniewagi a, takze jej dzieci: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami wraz z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili

ja w kamien. Jednakze i wtenczas smutek duszy przebywajacej w glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit nasz przedstawia swoistosc

macierzynstwa a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i

nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 3 miesiace w roku, wtenczas to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W ten wlasnie rodzaj

starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc przemian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwie. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o kwestiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie stosowane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych polozenie w terazniejszosci

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one meritum religijny a, takze duchowy. Obecnie posiadaja przymioty kulturowe. Odrzucic znaczy to

aczkolwiek, ze legendy odeszly gdzies w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy ogromne znaczenie. Byly one w celu nich faktycznie cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich spora role. Udostepnia to fakt, ze obszar kulturowy i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie dysponowali poglady pod dane sprawy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

na temat powstaniu osob opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, ze starozytni dysponowali podobny stanowisko

na dane sprawy, jak my dzis.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem od razu "piekno

a, takze uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i sa obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja w celu poetow, stworcow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, astronomiczne,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, w mitach sa utrwalone pierwsze wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu bylo szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jak powstal rzeczywistosc

i czlowiek, jaka okazuje sie byc jego natura i przeznaczenie. Dawni jednostki odpowiadali pod te pytania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania wyboru

wartosci przeciwstawnych lecz jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane pod niepowodzenie zas sam swiadectwo wyboru, bez wzgledu

na to, ktore wraz z wartosci pozostanie wybrana powinien doprowadzic do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja spotkac

za strony wladcy. Upowaznienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Selekcja

jednego wywoluje kolizje kluczowego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa absolutnie

rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna a, takze energiczna. Pragnie uczcic zejscie brata, chowajac

go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena okazuje sie byc inna. Leka sie na temat swoje los i odrzucic chce

zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu w stosunku do niego. Jest oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze morzem losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie pod smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz odrzucic chce upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby

sie wtedy slaba a, takze przecietna osoba.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Wiec zgineli jego

bliscy. O ile uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet zas to moglo doprowadzic do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc sprawiedliwy i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Przykladem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw. Bezwzgledny w

celu wrogow a, takze zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W trakcie konfrontacji wraz z synem

Hajmon pokazuje mu jego bledy i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec zobaczyl prawdziwy

portret sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore sa wazniejsze od

chwili niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a odrzucic krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni

go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon poteznieje w obronie demokracji w panstwie, jego ojciec na niego nie

slucha. Kreon zwaza sie zbyt nieomylnego. Odrzucic zwaza pod wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy od chwili niego. Przy przyplywie gniewu

Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora wraz

z postaci okazuje sie byc wartoscia w „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Jest on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej.

Jest pan wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug zonie jest 1 i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Ona jednak zwaza,

ze nie moze postapic odwrotnie. Role ktora narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma do wyboru 2 mozliwosci a, takze kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze los bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc,

ze potrafila by odrzucic dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, ze racja okazuje sie byc po do niej

stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od chwili siostry Polinejkesa,

ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde wraz

z nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi ewentualnosci kompromisu. A, takze to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem a, takze personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy pozwolic Antygonie umrzec. Jest rewolucyjny i walczy z zastosowaniem. Walka

wraz z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny skraj. Nic odrzucic moglo ochronic Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej sprawy, a zwyciezyc mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku jest do czynienia glownie z tragedia Kreona. Przy utworze wolno odnalezc prawdziwosci uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w imie wartosci moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka miary opowiadajaca sie

po jakiejs ze witryn www ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu takze

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

10. Wymien typy literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie typy literackie, popularne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie a, takze wydarzenia odrzucic sa wazne z uwagi na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

esencji. Wlasciwa objasnienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa plany, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie wycelowana jest do Boga. Sluzace

do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej badz religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby badz instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze pod trudy wycieczek, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez wolno tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi, przewagi.

Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden wraz z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor nasz jest na ogol wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia pan

losy chojrakow na tle zdarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu okazuje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, natury, swiata a, takze milosci. Poglady filozoficzne sygnalizuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez idea, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, strukturze lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna i

tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Czesto opowiadanie powstrzymuje sie do jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w jakiej czesto wystepuja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie do trzech osob. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec takze i role kobiece. Przy tragedii

antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu pod akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi na niego do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt wartosci i wymagania, bowiem smialkowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tegoz wzgledu,

ze racje obu stron sa rownorzedne, konflikt tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie do kleski chojrakow. Antygona, zbyt

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej narzeczonego, a

prywatnego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly do konca zycia. Tragizm okazuje sie

byc wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie

zejscie lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze na temat ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza)

jest na stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga a, takze przeciwstawianie sie

despotyzmowi i przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc a, takze

spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza okazuje sie byc obrazem istnienia

codziennego, inna zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie wraz z 3 trzonow: dwa pierwsze to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

3. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne sa osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego istote

5. posiadaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo pod droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone za posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest slowo boze, zas gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo pogardzic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu a, takze jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czesc majatku a, takze wyruszyl w

swiat. Mienie roztrwonil aczkolwiek szybko pod zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Podczas gdy

skruszony syn wrocil do ojca nasz sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna,

ktory to byl jak umarly, zas teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do

dostrzegania swoich brakow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie w celu rannego a, takze obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

przebywanie w gospodzie. Wczesniej podpory odmowili mu duchowni, jakich zadaniem okazuje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze

jednostki powinni okazywac innym spoleczenstwom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, lecz jako wzorzec

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne esencji. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce padlo

na przerozne podloze. Jednego razu padlo pod droge a, takze wydziobalo halasuje ptaki, odrzucic wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani miedzy

cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo pod zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac przeslanie uniwersalne tej przypowiesci, odnalezc jej

meritum, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, aby byc zyzna

gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze

prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl pan wczesniej a,

takze odszedl od chwili wiary, lecz powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do bliskich

traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada niektore cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Bog Ojciec zas Jego synowie

to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem do ciaglego

powracania, dostrzegania swoich bledow a, takze checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Poprzez

dzis dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob juz sam walczy na temat swoja tytul odpierajac pierwotnego racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza symbol

religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlowiek powinien ubostwiac tajemnicze plany Opatrznosci, zas nie halasuje badac;

- Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i trup

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego los podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To

takze wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to wlasciwy

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wysoki

z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa:

wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest wiec symbolem perfekcyjnego wladcy a, takze doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi funkcje

namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla Anonima― Gall

eksponuje odwaga, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola zostala

przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera,

wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kompanow i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie i swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

okazuje sie byc walka w obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scena smierci

bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, junak na do niej miejsce

wybiera wzgorze, aby byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego formy: miecz a, takze rog. Przy swej krancowej spowiedzi przypomina wartosci

nadajace sens jego zyciu. Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac stac sie ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu,

ktory to oznacza umiejscowienie Boga w centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami

dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady prezentowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co powstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i wynajdzie sie pod biesiadnym stole. Udziela

rad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi takze Boga na temat odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich osob. Nazywany okazuje sie byc takze pierwotnym savoir-vivrem polskim, gdyz wlacza zbior nakazow i

pouczen, jak musi zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety, ktory to

to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej podstawa i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, jaka zaprasza do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie w tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do tematu

stosunkow spolecznych, zawiera idea, ze zejscie zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak aby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy szykowne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Literatura

sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych pod Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre zasady zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie podpory Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym , ktorzy rosnie pod polu a, takze niedlugo

pozostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie zacnych

obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie uciechy na kazdego z ludzi. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem

polskim, gdyz zawiera zestaw nakazow a, takze pouczen, jak powinien zatrzymac sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w powyzszym utworze

rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw nasz ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli roznorodnych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak aby tego pragnal

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele lecz zostal w tym miejscu zabity. Zauwazamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac

przywileje. Budzi sie wsrod nich pycha.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis dnia, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie do

niej powstania:

• piesn stanela w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala w 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego wraz z 1506r., , ktorzy nobilitowalo nasz tekst do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, aby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, , ktorzy z czasem, w XVI w.,

doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace niekiedy po kilka

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze

w kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw pod

jego konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na obszarze nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen w

Szwajcarii. Przy XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba, pelniacy

role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna precyzja w

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore do niej cechy. Mozemy powiedziec, ze na faktycznie przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony formalnej czekac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range tej piesni, dzialajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa

pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdemu Polakom tamtej epoki,

odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi wraz z 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest do Matki Boskiej,

druga do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, na temat dobrobyt nigdy ziemskim a, takze wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, do ktorej czesto nawiazywali jednostki

sredniowiecza, jaka wspoltworza w Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo

historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica

w zamian Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie nastapil jeszcze przeglos polski:

(zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast w celu, jaz w zamian ktora.

Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm

skladniowy i paralelny, czyli rownolegly, obustronny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, iz w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lament swietokrzyski

to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede wszystkim

podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek, spoleczenstwom

opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu wraz z

konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, czyli hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa takze znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich zywocie i czynach,, Legenda na temat sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty polaczona tematycznie wraz z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Wystepuje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe

np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ich zbior przesadza psalterz., dotychczasowy bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja

wysokosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub polozenie np. terytorium szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec

tym bardziej boli jego zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swego Syna od chwili biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie go

za posrednictwem Zydow, na przybicie do krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim, stara sie czuc podobnie jak On, rozmyslac podobnie. Ale przede

wszystkim podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek,

spoleczenstwom opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po miasteczku, postrzegana

za posrednictwem ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca trzech barw: czarnej i

srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie pod czarno, moze dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

poniewaz jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych

utracila jedno wraz z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich dzieci, ale takze z powodu

kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w porzadnym stopniu. W moim odczuciu Matka wraz z wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa potrzeby

niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych dzieci lecz takze przyjmuje pod swoje

barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa.

Jakkolwiek Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ow jedna zejscie,

smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna matka nie bedzie musiala faktycznie cierpiec jak ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana zostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora mielibysmy

szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: na temat pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten gra wielorakie procedury. Przede wszystkim okazuje sie byc refrenem,

a wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze stworzona zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― jest do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie ogromniejsza od czolowej, podwojone postaci wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze profesjonalne wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione w tekst

apostrofy. Apostrofe przesadza cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje zbior wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy wraz z

minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl wraz z codziennego zastosowania. Tych nieuzywanych dzis slow jest w

„Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca w tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Jednostki uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tej epoce 2 pojecia sa centralne: Bog i czlowiek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednak to czlowiek zostal utworzony

na portret i zwiazek Boga a, takze dzieki temu madry jest odnalezc w samemu doskonalosc a, takze jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona fundamentalne

wartosci dziecka, jego tytul zdolnosc do samopoznania, do dokonywania niezaplanowanego wyboru, do zdobywania zdolnosci, do milosci i czynieniu

dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza raz za razem mniej. Kazdy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac pod filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc harmonijnego

postepowania. Trzeba przystanac na chwile i pomyslec o wlasnej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za

razem mniej aktualny w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci,

ktore przestaja okazac sie dla nas fundamentalne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne np.: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w podaniach o paniach i na temat panach

„minionego czasu―. Jakze jest to obecne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, , ktorzy najwazniejsze, czyli nasze los.

Zapominamy jak jest to siano ulotne a, takze kruche.

Afekt jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w sredniowieczu. Przykladem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w kazdej epoce. Afekt to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna czesto propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy siegac z

tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym ktora wage dysponuje dla niego honor, ktory to we wspolczesnym swieci

stracil pod swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka,

zas czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Dzieki polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego

do Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych w celu tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do wzrostu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow

swietych, opartych pod legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy istote

dydaktyczny. Konstruowanie sie swiezych panstw a, takze dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy a, takze zakonnikow w

kosciolach badz w specjalnie wyznaczonych na dodatek miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna

okazuje sie byc misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze

Sedziwego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek dziecka, odkupienie a, takze sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii

Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z istnienia Maryi. Pochodzace z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

posrednictwem grzechy a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie dziecka na poprawna droge. Pierwotnym

bohaterem moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy

wewnetrzna walke miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Wam utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej do glosu na przyklad

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, dziecka.

W sredniowieczu w glowny punkt swiata dziecka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osob, ktorzy postrzegali

Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal pierwotnego glosy a, takze raczyl ofiarowac spokojne, pobozne

zycie a, takze miejsce w raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu,

wiecznosci a, takze zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie

przesadza jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy wraz z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania tej walki. Przy utworze mozna

przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

milosci rzeczy globu tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow lampy w stanie ofiarowac czlowiekowi

rzeczywistego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci a, takze

piekna w Bogu. Korzyscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i

prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo dysponuje radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

Przy baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jak wiemy

sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej powstania

do dzis budzi zywe dyskusje badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, narodziny tekstu zwiazane sa wraz z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy m. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Mateczki Boskiej wraz z prosba na temat

wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego, wlacza blagania na

temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i odmianach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, szybko wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle

stanowila w dalszym ciagu nieodlaczna czesc wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - pierwsze polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie w literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie pod ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie bezzwloczne wziecie duszy do

Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich podejsciu do religii.

Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w samemu

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedlug Boleslaw powstal

sie w sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od pociechy. Karol duzy byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony w utworze Dzieje Tristana a, takze Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze jakikolwiek rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i mysli poetow, sa one

predzej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza - calkiem

stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana a, takze Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, tresciwym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osob do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala do tzw. rzeczy

ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przyrzadzanie sie pod spotkanie ze

smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi a, takze swiatem. Okazy motywow zgonu

w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy przerozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte oczy i trup, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa w reku itp. Mowi jej osoba, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy

zyjacych w dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze wykladzinom czlowiek przejdzie przez los

skromniej, tym jego randka ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― matka Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie krewna ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

Pierwsza zwrotka okazuje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i wlacza w samemu wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w zonie prosby wszechstronne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie mnie jako forma cierpiaca, zalaca sie morzem soba a, takze swoim synem. Oplakuje swe dziecko,

zechce z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko i wylacznie bano duzo..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osob o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku a, takze zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest podstawowym problemem utworu. Marie tym bardziej boli

zniewazenie syna, gdyz jest pan jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swojego syna od chwili biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem zydow na przybyciu do krzyza. Caly czas wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec podobnie jak on, odczuwac. Wie, ze to aktualnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zabawny i pod blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter zwlaszcza

sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub zasady

budowy). Charakter piesni wynika z do niej zwiazkow wraz z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, zwiazane z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej sfery wiedzy. Wystepuje czesto w tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich nie zawsze pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o zywocie pasterzy badz wiesniakow. Klasa ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal wtedy wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej najczesciej pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

rodzaj realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze niecheci

do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc formy (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedlozenie tylko poszczegolnego watku, koncentracja sie pod jednym tylko i wylacznie problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo nasz gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest aczkolwiek glosow przekonujacych,

ze na temat ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we

kazdego z nastepnych epokach literackich a, takze jest zwiazane z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny

stawia ponad wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby renowacji, nie liczac sie wraz z przykrymi w celu niego

konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde co wiecej ta

przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla zonie wszystko, co wiecej osobiste ambicje i

prywatne dobro. Mocy dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego postepowania a, takze mysl, ze zasluguje samemu nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania czytelnika do

refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy a, takze

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza, zas nam

nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". Przy "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl swe

rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, takich jak gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni dobre wychowanie, kompetencji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca zas dziedziczenie

na przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto dziecka na manowce,

bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i wykonywania zadan na wioski, totez dokladnie opisywal lekcje ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku,

a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok odrzucic zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz odmiennych plodow

rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi zysk i

zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej a, takze

sprzedawac drozej w odmiennych okolicach.

Akt milosny Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego

szlachcica, to upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych

odrzucic ceniac pierwotnego zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, poniewaz oprocz zdolnosci praktycznej reprezentant tego duzego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii seks szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, dajac im rozum i mowe, Dlatego

tez, jakikolwiek winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Ktory jest mezny - zmagac sie w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dysponuje oddanie istnienia za slawe, niz zejscie w

zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni na

temat spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We

fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca istnien

wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty prezentuje

fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Niemcy, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi

korzystac wraz z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI wieku widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Jest oburzony obojetnoscia

szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im walke, by placili na wojsko, na

uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski zechce by wojowal caly

narodowosc. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest glupek przed a, takze po krzywdzie. Mimo szkody nie

pragna oni reperowac bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja wraz z tragedii

moralow. Nie umieja ustrzec sie przed analogiczna sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i ochronic ojczyzne od chwili wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to ogolnym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Krajowy, swiadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc. Odgrywaja

dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Solidnosc i wladza panstwa jest

zalezny od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic ponad ojczyzne, czlowiek powinien co wiecej z

radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic , ktorzy ludzkie nie jest mi obce".

Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia a, takze podziw w celu urokow natury. We fraszce

"O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy termin po temu",

"Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, przyjemnosc duchowa a,

takze intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy tuz przy dzwiekach muzyki, w aurze tanca,

dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet podczas zabawy powinno sie zachowac, faktycznie ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za najlepsza

wartosc - "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji dziecka wyrazanej

za posrednictwem Platona - wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku

odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o niezwyklosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten mozna przeczytac sie w piesni

"Niezwyklym i odrzucic lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez

do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze

lasow" - Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych

propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza.

Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, jednoczy rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W tym utworze swobodnie odnalezc

fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem glebokiej troski na temat losy osobistej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

wraz z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calym narodem, stac na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno wykladzinom myslec na temat prywatnych biznesach, powinni dysponowac wylacznie na mysli dobro ogolu. W ostatnim

fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie pod obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodz rycerska do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy pewne elementy, ktore mimo

umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy

polski balagan). Uwazaja przewodnia kompletnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic

miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z

pania a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem w celu Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego

sa przekladami rzymskiego poety. Sa one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka okazuje sie byc zas bogata. Wystarczy dokonac przegladu

roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas na temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, natury i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne czesto stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge a, takze lament na klesce Mlodych

polakow poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( damy i dzieci ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja wciaz milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania zasobow dla

wojsk, mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie nasz rym: „Polak madry na szkodzie―

Ale jesli nie myle sie i wraz z tego nasza firme zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze a, takze przed szkoda, i na szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego miejsca dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, finalnie czlowieka

na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i jednostki, bo dysponuje czyste serce i

tegoz „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali dzielo sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz glowny o tym podsluchujemy, przeciez

Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy

niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. To proba

wytworzenia pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali los na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o problemach i

klopotach codziennych, co wiecej praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie

dorosleje sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Posada na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne wikt, wysilek zas jest

motywem do dumy. Po wykonywania zadan mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas pod tancach a, takze spiewach. Istota ludzka zyje pod wsi w

harmonii wraz z przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, poniewaz to naturalnie oni demonstruja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 wieku jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw poety

przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie a, takze radosc. Uciechy plynace wraz z zycia dziecka na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w z natura

przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat swojej milosci prosto wraz

z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w tych propozycji mitologizacji

a, takze jezyk wolno podzielic pod dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa lub przykladami, lub przerobkami idylli

antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych powiazan wraz z mitologia±, gdzie pod

maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic osob i relacje dworskie. Oczywiscie obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie

przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe lecz sztuczne

a, takze zmyslone, lecz prawdziwe niewatpliwie sa odczucia, szczescie a, takze nieszczescie w milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, podobnie jak i

smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat

tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej a, takze celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli

prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze tym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

rak tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych wesela i zamozne zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy

panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z wiernym symbolem swej wladzy - nahajka±, zas chlopem absolutnie pedzonym do

roboty.

Widzimy wiec tu krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to czesto. Pan boi sie, lub czasem dzieki temu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie

odnajda sie pod lewicy, innymi slowy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje wciaz ksiedza, gada tylko na

temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi na temat

odpustach, ktore sa wlasciwie jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja

odpust. Teraz wlacza sie do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze pod stu urzednikow, jeden okazuje

sie byc sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba zeby za rownoczesne swiadczenia. Roznorodne

lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady,

prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu wlacza sie a, takze przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Mezczyzna Ksiedza, zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im

to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem wykonac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala na nowo zwozic zboza

poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest trudna, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie

szlachta ponosi z racji zycia ponad stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku a, takze nieuchronne bankructwa. Chlop okazuje sie byc zadowolony ze

swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan odrzucic sa ukojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i

odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego do niej zycia. Przy mlodosci zaleca

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka wolno

sie nauczyc bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic musi posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie,

statecznosc a, takze zdolnosc swoich korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic. Zwiazek malzenski

trzeba zawierac wraz z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie powinno sie pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez

Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac,

mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem wolno z ludzi przygotowanych na wiosne krzewow a, takze drzewek

dysponowac owoce a, takze pozytek. Sa juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo zapewnia takze:

maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca

niesmak i jednostki zle dzialaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie

sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Jednakze i podczas

mrozu nalezy dogladac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez wolno z wytworami, albo takze u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy tanio

sprzedac, w innej okolicy drozej. Widzimy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow

zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu skladow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo lubiany drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca atencje na to, ktore wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony mialy wiecej zaufania.

Chlop takze o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden wraz z utworow w ktorym poeta porusza problem spoleczny w Polsce.

Zaprezentowanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to

dzielo oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla obyczajow

ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter opisywanej uroczystosci. Piesn panny innej mowi na temat tancu a, takze radosci. Zacheca

wszystkich do pojscia w jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wioski. Chlop

utrzymuje ze swej pracy mojej dziurki i rodzine, a fach jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza lub pisarza.

Oblicza nastepnie wszystkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly 2 glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w jego poezji znajdziemy echa ideologii

epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu przyrody pod ludzka

psychike. Zawiera takze pochwale a, takze zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez

zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne

humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola dziecka w kuli ziemskiej, zastanawiaja

morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale takze podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

prawie wszystkie rozwazania i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za dzielo sztuki stworzenia globu oraz dziecka, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postury

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje pierwotnego syntezy. W zyciu najwazniejsze okazuje sie byc miec

czyste sumienie, radzi, aby uzywac z okazji do rozrywki, ale racjonalnie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w sobie. Przy „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie uksztaltowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze

swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty okazuje sie byc obowiazkiem kazdego czlowieka,

a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz

sam proces kreatywny. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie oni pozostawic na sobie slawe i

dobre imie. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym

artysta, ktory to z racji pod posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o

tym, ze jego dziela beda tez popularne nie tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni

„Milo hulac, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w nalezytym miejscu a, takze

czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe

diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII wolno odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna w dalszym ciagu pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy

osobowe, idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie musi wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej

majetnosci. Wskazowki wlaczone sa w „Zywocie dziecka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac uposazenia, rozkoszujac

sie darami natury o kazdej porze rok, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska na temat sobotce― co wiecej „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych za

posrednictwem literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich

dobr co wiecej zycia. Tego typu ideal stworzony jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden standard – rodzaj

renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do jakiejs dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci

potrzebnych ma rozlegla wiedze i zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako lojalnosc, patriotyzm, los zgodne wraz z natura. Adekwatny ozenek, obowiazki

gospodarskie a, takze obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli a, takze w ogrodzie, uciech plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z radoscia korzysta z

dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca a, takze troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak wraz z dziedzicznego

lub nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego

blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana jak czyste etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc

pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego powodzenia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych,

ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie

za jakas z najwazniejszych wartosci, w stosunku do ktorej odmienne dobra gubia swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w

zgodzie z natura i odrzucic szuka duzo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i jego prawdziwych wartosci w niektorych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia trzeba zyc zgodnie z natura a, takze jej sprawami, pamietac, ze wszystko mija ale trzeba przy tym afirmowac zycie a, takze w

pelni z niego korzystac. Wedlug stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem okazuje sie

byc wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru doskonalego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej w celu roznych osob jest rozne prawo.

Przykladowo prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne w celu szlachty a, takze inne w

celu mieszczan. Rozmyslam ze, nasz problem okazuje sie byc nadal aktualny. Tak aktualnie bylo a, takze jest, ze ludzie majacy wplywy a, takze takze

bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, lecz zazwyczaj sa traktowani w duzej mierze lzej, w wielu wypadkach

moga sie chociazby kupic. Czesto jednostki na ogromnych stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w ich sprawie jest w znacznym stopniu

przedluzone. Kolejnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest znaczenie nauki a, takze wiedzy nigdy kazdego czlowieka i wspolzaleznosc energii

panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i ulepszyc sytuacje

finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i jest

zatrudnionych nadal wraz z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w malych miasteczkach,

zamknieto a, takze dzieci wielokrotnie musza chodzic do ludzi odleglych w duzej mierze kilometrow. Poza tym szkoly posiadaja zazwyczaj zbytnio male

fundusze na postep pracowni a, takze zakup podpory naukowych, czasami nawet pod utrzymanie. Przy ksiedze na temat wojnie jakkolwiek mowi, iz

kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie badz

zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia odnosnie spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem a, takze panstwo mialo mu zapewnic szczescie, - o wartosci czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek musi byc prawnie

przygotowany do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do zonie powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia

(urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy prawo prawny wraz z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci wraz z wojny odrzucic sa faktycznie wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych a, takze

szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbedne, takie jak swietne domy i sute biesiady. Proponuje fundusze

przeznaczone pod ten zamysl wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie pod dotowanie szkolnictwa w czasach, gdzie

nie docenia sie zdolnosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje

przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego.

(Po raz glowny prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W taki sposob pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny okazuje sie byc

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie wiazac w jakas calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla rzetelna ojczyzny powinno sie poswiecic caloksztalt: majatek, energii,

zdrowie, fuks, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, poniewaz laczy na niego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, rywalizacji domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat

polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, aby stara kult ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy nie sa spojni,

odrzucic tworza jednosci. A w celu Skargi zadne krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej

okazuje sie byc jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale obok

heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich dziedzinach zycia, rowniez publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie potrafia

nawet bronic panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa

wiec krola do obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w narodzie. Wymaga

odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow a, takze pozbawienia pierwotnego ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze

znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo wtedy wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw ograniczajacych a, takze

naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Jednoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. bezzwloczne

sadzenie a, takze bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji

herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc a, takze

brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek i do tonacego okretu, ktory to wszyscy, w

chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, ktore maja polozenie w kraju i proponuje

naprawe istniejacego formy rzeczy. Rownolegle przepowiada pan, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w piesniach

patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady moralne i

spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy w celu dobra

ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

potrafia jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna mnogie analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Dostrzec

mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, iz nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie dziecka poczciwego" odnalezc mozna standard prawego obywatela.

Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy a, takze swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany wraz z pozycji

kalwina i w duzej fragmentu stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, , ktorzy jest przede wszystkim widoczne w

krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na

temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

zamilowanie do istnienia w przepychu i sztuczne zawyzanie ilosci swietych, pod ktorych nieprzerwanie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj

placenia ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa podlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze

zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow lecz takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

odgadnac istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia na niego i siega ponad zwyklych ludzi.

Aczkolwiek mnich tamten jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal okazuje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swego psa pod cmentarzu obok grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa

uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a,

takze lekcewazenie zasadniczych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, przesadza nawiazanie do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych w celu wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie

odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja pierwotnego spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo w

odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczescie ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach czesto nawiazywal do filozofii stoickiej - juz sam pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, ze jest poufaly osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, w jakim stopniu

sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych a,

takze zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal wraz z ta maksyma. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie osobiscie, rownoczesnie

stara sie dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego istnienia. Brak okazuje sie byc na odrzucic odpowiedzi ze

strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz na smierci, do miejsc gdzie

przebywala przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis

jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w ostatnim wraz z TRENOW, w ktorym opowiada swoj

sen - we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze jego coreczka okazuje sie byc szczesliwa.

Wizerunek ojca zmienia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie los Jana pod wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil wybrana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta za

posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja kwestii pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po

odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana zostala jego wiara w uczciwosc boska, wiedzie to do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w odcinku

kulminacyjnym do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w watpliwosc meritum calego istnienia i aktualnych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku, rozpaczy, trwogi. W

obliczu zgonu corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym czasy swoje Na

tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej decyzji - Urszula poprzez zejscie w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami sa pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne powtykania

czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, do epiki – fabula a, takze narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi a, takze

rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z

humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem w celu prezentowania

zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi polskiej

Ostatnia wraz z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna robota w polu i tuz przy gospodarstwie sprawia radosc innym

ludziom wsi a, takze jest w celu nich motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze dodac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury ludowej

przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w literaturze polskiej siegnal na

motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, hhg bowiem fuche panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje wiec nie temat, ale rodzaj, w jaki zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod

motywach ludowych i narzeka razem wraz z Oluchna pod ciezka fuche oraz pod srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki zonie sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI wieku jest, podlug Szymonowica,

pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie czesto dochodzi do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw przykrych, pokazuje

ujemne strony istnienia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i tworzac utwor usredniony raczej do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle natury, a

do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i uciechy, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa pod spotkanie wraz z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt pod nia odrzucic czeka. Powoduje to podejrzenie o zdrada i relacja z odrebna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza pobliskich zarosli wybiega

Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne w

celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu milosci na zachowanie

czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza hen poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, , ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj w mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, lecz, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzisiaj i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie―

jest idealnym obrazem ludzi niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w trzech sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, okazuje sie byc wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej walki,

ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od chwili Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z

silami ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest wszak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc ktorego

kazdy czlowiek powinien rachowac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy prywatnego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tegoz, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog okazuje sie byc wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od chwili Boga, zakloca mu koncepcje do istnienia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla przez kazdego znana spoleczenstwom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske

(pretekst), pod jaka autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest mocne, a podczas gdy slabe.

Meritum rozwazan autora ma istote uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj

XVI wieku, wowczas wciaz silna a, takze znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal

wiec przestrzec rodakow przed tym, ze niewlasciwa polityka moze sprawic do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Przy tekscie sa fragmenty

swiadczace o tego rodzaju intencjach autora.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") okazuje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak maja

sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro publiczne.

Na zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy o tym polski rodzaj glosowania za posrednictwem rozstapienie i obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci zbyt losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo zas jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa

a, takze obzarstwa, zas niezdolna do zadnego mordegi, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie osoby beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku panstwa rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Przy kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie wraz z dobrem panstwa, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, okazuje

sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by za posrednictwem atak zadziwiac wroga, oslabic go a,

takze nie zgodzic sie do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy najbardziej istotne, obecne i

skomplikowane. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna stanela dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, lub wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, zas ci , ktorzy sa pod jego czele powinni oferowac

przyklad,

dwie. "O milosci ku ojczyznie" - wylicza 6 niemocy Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Nieszczesliwie jej nie istnieje, Skarga boi sie, ze fakt nasz moze byc wyczerpany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

okazuje sie byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie do osiagniecia swoich celow, , ktorzy prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, zamieszanie o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek

Krajowy, jesli do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

pan na obszarze niezaleznosci od chwili papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego z stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zywocie szlachcica od chwili narodzin do smierci. Frapuje sie morzem edukacja a, takze wychowaniem

dzieci szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauczania Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczowe oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec a,

takze spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich zaslug.

Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy pod wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach rok, przynosza duzo

pozytku, jak rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, aby niczego za posrednictwem caly rok nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu autora do wykonywania zadan na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow a, takze

warzyw i innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w lekkim towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca rozrywki, polowania, polow, co daje pozytek a, takze daje przyjemnosc.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupic je taniej i wyprzedawac drozej w innych obszarach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych i sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to upatrywal w tym

zwlaszcza ksztaltowanie jego charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac ich zbyt. Najwyzej cenil

urzad posla ziemskiego, lecz tylko dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej przedstawiciel tegoz

wysokiego formy spolecznego musi posiadac takze gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow pod Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej swe przemyslenia odnosnie tego zdarzenia oraz propozycje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow i mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie przed

napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty,

co wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka a, takze niesmiertelnej -

poety. Dusza poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i odrzucic znajacy granic. Piesn ow przekazuje

przytomnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme

aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien,

gloszacych chwale zycia pod wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23

czerwca, w wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem h2o i

Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala istnienia na wioski w gronie rodzinnym. Posada ziemianina pod roli

przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Obszerny

wplyw pod tworczosc poety mialo takze spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z istota znakomitego polskiego poety, ktory to jako pewien z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten okazuje sie

byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej wartosci

Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze dlugo po jego smierci beda czytane a, takze podziwiane za posrednictwem wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, , ktorzy bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII i fraszka

"O zywocie ludzkim". Zawarte w tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie da sie ukryc

zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego rozwazania na nasz

temat sa zawarte na przyklad w Piesniach XII a, takze XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka pielegnowana w sercu dziecka

moze byc w celu niego w tym samym czasie "nagroda a, takze placa" i swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota zwiazana okazuje sie byc tak okreslana

dobra slawa, tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, zas po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od chwili rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc pospolite wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w niej swe przemyslenia a, takze sugestie,

jak w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale najbardziej emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow.

Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Odrebnym

jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszystkie zalety stanowiace cnote sa

cenne, lecz najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do niebios, Tym, , ktorzy sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym momencie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w Czarnolesie, aby tam aranzowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Liryk

opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie na swiecie w

poszukiwaniu przygod i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc pod roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Ze zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki a, takze pola, zas nastepnie caloksztalt znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie termin na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby badz w lesie zastawia sidla,

dzieki czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze na

temat wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zazenowanie. Poeta zechce, aby jego wnuki dotychczasowy

dobrze wychowane i aby posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to

renesansowa afirmacja zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, a, takze stoickie, aby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w „Piesniach―

posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia dziecka jest fuks, rozumiane jak zycie zgodne z prawami cnoty, gwarantuje czyste

etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z uciech zyciowych. W

stosunku do przemijalnosci globu, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili, cieszenia sie wraz z zabawy –

echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac w Piesniach II, IX a, takze

XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla odrzucic wolna od chwili sprzecznosci. Stad fraszki dotychczasowy tak rozne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do globu i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii

antycznej dazenie do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore

zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce

„Na dom w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co emituje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta zechce

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie,

ludzka zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tegoz swiata odrzucic zapewniaja

rzeczywistego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna tylko dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych

norm a, takze przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna wraz z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale

istnienia w zgodzie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec faktycznie krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze ogromnym spokojem sledzic otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu wraz z rozumu, ale i w uciech „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze wizji

Boga, jako duzego Architekta, spotykamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem w stosunku do Boga, lecz

tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzyc swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od chwili trosk a, takze cierpienia i obawy przed

smiercia. Naszym dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w ustalone za posrednictwem myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta wraz z ironia wytycza sie odnosnie madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie wraz z

problemami, oferowac sile sakralna i porzadne szczescie i czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w swych

piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi odnalezc w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej harmonijnej

i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu a,

takze ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer

poswiecil wlasna „Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow na porwana za posrednictwem

Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo

Kochanowskiemu ukazac rozne postury polityczne obywateli i stalo sie pretekstem do rozwazan natury ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, jakkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob pod scenie odrzucic przekracza trzech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow problemow.

Ukazane konflikty prowadzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w

nagrode zbyt wyrok w sporze bogin, wine wiec ponosi lacha, ktora na niego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tym miejscu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu wyznaczyc glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac osobisty interes pod rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od chwili reguly okazuje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z tegoz okresu okazuje sie byc epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego okresu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego wina

przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek globalny, ponad caloksztalt

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w

najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Sluzace do gor a, takze lasow,

stworzona w chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i jednoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie w rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Obecnie zas pyta z porzadnym

niepokojem: „dalej co bedzie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny stan ducha, inne sa tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc

budynku rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac

na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie natury, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, poniewaz wlasne los bylo w celu Kochanowskiego

najbardziej waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w jego

zyciu najwazniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) a, takze nawet wlasny pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych typow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow a, takze zagadnien wraz z zycia dziecka, porusza sprawy jednostki, jak rowniez calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w los prostego systemu

wartosci. Istota ludzka i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tegoz pisarza w, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, iz tematyka jego utworow dotyczy

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jak wskazowka w celu jednostki, lecz dla

kazdego z, bowiem wykorzystywac sie moze do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kilku wersach w lapidarny rodzaj przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i prowokuja go

do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... ) nalezacy do mnie rzad wraz z

tymi pany: szedlem kimac trzezwo, zas wstane pijany. ― Fraszka ta dysponuje na celem osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego skutki i

niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim niszcza

swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem bedzie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien pamietac o tym, ze cialo ludzkie ulega na smierci rozpadowi, w wiec kazdy musi usilnie zabiegac, aby pozostawic po samemu dobre

retrospekcja. Nie jest dobrym czlowiekiem nasz, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo Bog

odroznil dziecka od zwierzakow, dajac mu rozum a, takze mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, w

celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

mowy powinien uczyc swych nabywcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzeczywistej

wolnosci. Jakkolwiek ludzie majacy odpowiednia potege i odwage powinni wraz z bronia w reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w

walce zwrocic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, porusza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic caloksztalt dla rzeczy

kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci dostalo sie do

niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma faktycznie rozwinietej cywilizacji; nie wie

budowac domow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia na temat Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy odrzucic pomysla

juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, ze i przed

szkoda, a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. By to udowodnic potrzeba czynow, a wyraznie –

wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to naturalnie odroznia wlasny narod od chwili plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zajecie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, lecz sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to w

celu pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma pod celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od chwili

poczatku istnienia naszego panstwa, ale lub takie procedura duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni gleboko sie

zastanowic morzem dalszymi swoimi wlasnymi losami, aby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz tworza go zwyczajny ludzie. Jezeli zawiedzie pewien element

w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a nie tylko czesc organizmu – panstwa – wolno tu zawrzec do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodz nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jakas z przyczyn upadku niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor nasz zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta wraz z

mitologii a, takze przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

kiepskie spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal

wraz z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas pod scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora a, takze Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach gada posel

-akcji – obnizona do poszczegolnego watku – sporu na temat Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, , ktorzy

ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy jednoczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem

konsekwencjami wszelkiego czynu, odrzucic reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, bazujacy na okazach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden wraz z epizodow rywalizacji trojanskiej. Przy utworze tym latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow i

zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedostatek parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie nie jest

mnie obce―. Przy odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg postaw postaci, pierwotnego zachowan; od chwili patriotow

poczawszy, a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy

laczy wraz z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem a, takze intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w powyzszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale kompletnego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze naturalnie w tej epoce konstruuje sie chodliwy w Polsce mit sielskiej, cichej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w „Nad Niemnem― itd.

Nie wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace, jaka

wszystkim zapewnia radosc a, takze rozrywke, jaka tez daje zadowolenie. Tego typu obraz prezentuje „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze inna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, rozumuja

egoistycznie, sa chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz

odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facio musi pracowac na panskim polu, robota nie jest wesola piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei wraz z

„Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z istotnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza frakcja dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w zonie mysl, iz „bez praw nie moze okazac sie

prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic odrzucic otrzymuje kary, a

plebejusz traci los. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlowiek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac powinien rowniez

kuratele wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta prosperowac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc a,

takze nam a, takze bydlu, jesli zadnego oracza nie bedzie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych,

to bronil chlopow przed wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm wraz z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i

apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, gdyz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodocianego obywatela a, takze do rangi

zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na odmienne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo

swobodnie zapamietac, gdyz dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w literaturze.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Wytyczne te

wlaczone sa w „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie darami

natury w kazdej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy

smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug intelektu i w bliskosci wraz z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate,

odrzucic zaluje do niej swoich dobr, a takze a, takze zycia - taki wzor ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi,

w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze

lansujaca pochwalane. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. Przy

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech

reprezentatywnych w celu polskiego systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej ze stron. I tak Pleban porusza problemy

sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach

wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada

sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych

jednostkom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie

jedynie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal

z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O

Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i jego legatow. Krytykowal

negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach

publicznych a, takze nakladow pod ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje

dolegliwosci toczace Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor nasz niesie w sobie esencji uniwersalne, hhg sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego a,

takze zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, dba o interesy narodu, odrzucic unosi sie ambicja

wowczas gdy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie do szantazu a, takze przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten hhg

niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej panstwa tematyki. Postury patriotyczne wykazuja

niemal ogol humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie dziecka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny uklad,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli na temat zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Wiec Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A mnie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― w pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow - czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc niemocy spolecznych -

obojetnosc w stosunku do ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy

przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo

dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych spotykamy tez w licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna

pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan a, takze swoim

wyksztalceniem. Jest z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal na temat

ksztalt swojego stylu, na temat forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, jak rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu takze obce jezyki

klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dotychczasowy dziela

Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow rodzimych. Nawiazania do antyku w dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych typow,

poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul klasycznych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w

odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w podejmowaniu motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski

motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego ponad tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko jak poeta a, takze dramaturg, lecz takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu

– Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbyt wielka melodie, znajduje

wielkie wartosci natury i wioski, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tegoz terminu nie wczesniej w 18 wieku we Francji - poczatkowo w celu

okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia czasow panowania

Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete za posrednictwem

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie

mialo okazac sie poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla duzo sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz czas swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale dalej sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od chwili XIV do poczatkow XVI wieku, zas w panstwach Europy

polnocnej od finiszu XV do samego konca XVI wieku. Jest pan rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak: kryzys

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe

a, takze religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, pod plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek przybywa w glowny

punkt badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do wzrostu

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej.

Przy mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i nic co ludzkie nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do wzrostu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za oficjalny jej

poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w

Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze wolno ja oddawac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je pod jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia czyli uwolnienia osob od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dysponuje swoj zycie zapisany

w gwiazdach. Kierowane jest mu niebo badz pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i zbieranie

dobr. Dobrobyt to zaszczyt, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal wraz z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni pod sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem sa wydane w 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa polskiego.

Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd spolecznych i praw

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat

sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje dolegliwosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc niemocy Polski. Zawsze sa to: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", jaka plynie wraz z "chciwosci swojego lakomstwa". Przy sposob wyrazny i

wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci

do ojczyzny, milosci dla zonie samej. Najscie skierowany okazuje sie byc w strone magnatow dbajacych jedynie na temat swoje majatku. Widmo

tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, dzieci jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz laczy

pierwotnego jedna kult, nakazujaca afekt blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedostatek tej zgody szczegolnie

pod sejmach budzi u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a, takze V -

"O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa kleska dla Krajowy, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, prowadzacej do zgody i do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni

sa swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne wraz z

upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Oblicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ochroni Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: niedostatek sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana

okazuje sie byc z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech podstawowych

stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne problemy

interesujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup ozonatorow wody, czy niedostatek stalego

systemu obronnego panstwa. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki wyprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu a, takze piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych rodzimych utworow o tematyce

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow wraz z prosba, aby pomysleli nareszcie o grozacym im ryzyku; Polacy

musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem

nasz, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec

mlodo, lecz w rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo a, takze umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na bazie o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka jak czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) pojmowanie zycia jak wiecznej walki o zywot

2. postura uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, caloksztalt powinno znalezc odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, stare ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i zdrowie mieszkancow. Jest on pelen podziwu w celu prostoty a, takze kontaktu wraz z natura.

Osada, wspomnienia, jak miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tym miejscu zyjacych. Sa

oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wioski, tamtego

istnienia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii autora. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora na stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, zas kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor wykonywania zadan na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, lecz to odrzucic pomagalo.

Odrzucic stac na niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci istnienia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na inny los, uciazliwa wizja, wojna o zywot, przetrwanie

trzy. obiektywizm a, takze bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dysponuje ukazywac problemy duchowe dziecka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 szczatkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami.

Cel poety byl odrebny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy -

"skromnie do zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak czlowiek (samotny, odczuwa sie

zagrozony przez niebezpieczenstwa, zadumane dysponuje skronie), okazuje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci

(lekkie nastroje dekadenckie), krzak nasz probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona

korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz

prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity rozklad. Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory pod starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym

stopniu przydatny do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia

sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn nasz wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad koncowy i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac

glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Sam

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w powyzszym utworze mysli o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw a, takze odcieni. 4 opisy poszczegolnego

krajobrazu odmieniajacego sie pod wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, poglos

2. Won: ziola

3. Wzrok: odcien, ksztalt

trzy. Nastroj: podziw, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i okazuje sie byc piekna, chroni sie, okazuje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni podczas burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy przed jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo utrzymuje

sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly opowiastke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal pan o zrecznosc jezyka, uklad swojego stylu i postac uprawianych

typow, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie jednoczy sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i dajac jednoczesnie prawie boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), czyli przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, powinno sie sie zabawiac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka nastepnego

dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, ze zgadnie , ktorzy nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, lecz moralne: lojalnosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

, ktorzy sie dysponuje.

- Piesn XX - w zyciu okazuje sie byc czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie nigdy bawic, lecz mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas caloksztalt zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o zdrowie.

- mnogie nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl czesto

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z podstawowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do

rodzinnych tradycji, jawnie tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale los gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor nasz ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna wymaga obrony a, takze pieniedzy pod wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal w niej

zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace relacje w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami w bitwie pod

Chicimiem w 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie wraz z 10 fragmentu dosc precyzyjnie opisujacych w pierwszej kolejnosci

obustronne preparowania, a dalej bardzo dokladnie, dzien na dniu sytuacje pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow a, takze zaprzestania prac

wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych rzeczy: nad calym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza

pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych

nalezy odwrocic na sprawy naprawde fundamentalne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Przedstawia w tych

propozycji zywy portret owczesnego istnienia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacje o Naszym narodzie XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Przy 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl pod wsi w krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Pierwsza czesc obejmuje 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, czyli taki czas jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do

Danii, walka z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, typie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w walce a, takze

sasiadami nigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie kwestii nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: sklad dodatnich wlasciwosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem w

celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie do zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne sa dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski (J.

A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i roznorodnoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

porownanie, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

obowiazkiem jest ukazanie zycia a, takze urody w pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi wyrazisty kontrast wraz z pierwszym - jest dwubarwny (czern a,

takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika wraz z kaprysu. Planuje to gre z

uczuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz z

sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga - zestawienie porzadku trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym i slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym zrodlem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska okazuje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci we wnetrzu stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich

refleksji pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swoich przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach formy

rycerskiego a, takze wojennego rekodziela. Porownanie obecnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja

rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety sa niestale w uczuciach. Myslenie ta

wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sprawy niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej wolno je wykonac (uspokoic morze, wiatr

zapiac w wor) niz dostrzec stalosc w uczuciach damy.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo takze moga stac sie tematem w celu artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa prawdziwym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany smak,

erudycja, interesujace szczegoly tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego zgubie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna a, takze zmyslowa pani. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka a, takze nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku a, takze ich dzialanie na los umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze w literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. 1-wszy - gentlemenski – rozwijajacy sie pod

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast, tetniacych swoich

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

popularna stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce,

zapewniac mistrzostwa autora, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

fasonow zachodnich, wykladzinom skladajacy powazanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt gentlemenski, przykladala olbrzymia wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze

swoj polski rodowod uznawala za najistotniejszy tworcami tegoz nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten nazywa sie takze

sarmackim od chwili slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na 2 nurty okazuje sie byc wygodny, lecz nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec

gentlemenski i dotychczasowy siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Ale byly takze miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn a, takze Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia

– mozna wiec mowic co najmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w XV wieku. Szlachta polska w dobie swej swietnosci poszukiwala

swych korzeni - znalazla je w starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi). To

szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - pierwsze oznacza obyczaj szlachty w XV a, takze XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Oryginalnie

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje postep zakresu znaczeniowego o kult

zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska posiadala poczucie, ze

Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej pod wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej pozycji

polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej pozycji

jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - los na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czego swiadectwem okazuje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, porzadnych sady skazaly go pod infamie a, takze banicje. Tej pamietniki zawieraja okres sluzby wojskowej.

Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z tych propozycji obraz

autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze milosci natury -

wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna, laczyl czesto polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych rodzimych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696

"Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca atencje

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stanowisko szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze

represje odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go fakt, ze w kraju, ktory nie istnieje za , ktorzy oplacic armii, ludzie

odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory postaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje nawet najmniejszej z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia kazdego z mszy, zas mysli tylko i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic dalej formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w wojsku wykazuje

chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w sluzbie wojskowej.

Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w utworach Przy. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty a, takze panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa

polskiego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze potrafia sluzyc pociechom do rozrywki. Wszyscy pilnuja o

prywatne dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja tylko na temat

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

aczkolwiek zyje tylko dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez jej osoba sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy nasz

lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed

lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem w 1621r.

Poemat opisuje przebieg bitwy a, takze rokowan. Komplet przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc w

zwyciestwie morzem poganami. Umilowanie ojczyzny widac w przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie do

czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Duzo jest w nich krytyki, bolesnej refleksji i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

lokalizacje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow sa znakomitym zrodlem poznania osob i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czesc zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pasek opowiada na

temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji do walki dostarcza mu szwung

zdobycia lupow, a odrzucic milosc do ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach obcych, ktore dotychczasowy wynikiem jego zainteresowan a,

takze ciekawosci. Pasek opisuje takze msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z innymi. Przykladem okazuje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry

Pasek, ktory odrzucic chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial

reke jego bratu. Jednakze taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W

innej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz istnienia

ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swa klase zwaza za godna przedstawicielke

narodu. Zycie prywatne szlachty obudowane jest troska o majatek i wartosci wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty.

Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie,

jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do partnera, wziety w cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac samemu sprawe wraz z ich wplywu na los

polityczne w owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow a, takze klesk potrafia one sprawic, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki wraz z nimi sluzyly mu glownie bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak opowiesci, ukazuja portret zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow. Krasicki obnazal

a, takze osmieszal w nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie czesto sa aczkolwiek uniwersalne a, takze ponadczasowe.

Krasicki tak juz sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie tylko

moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz w

tytule, zas przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, zbytnio mlody wiek, zbyt

przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i nonsensowne, iz domyslec sie wolno, ze tym sposobem Krasicki obrazuje

zalety mistrza. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie

okazuje sie byc atakiem pod sarmacje, pod jej niedoskonalosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, rozmowki prowadzonej za posrednictwem dwoch

szlachcicow. Jeden wraz z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie byc

pesymistyczna - wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by wyszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez zwykle

cechy Mlodych polakow, ktorzy tuz przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie pojmuja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac i pod

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Wychodzi na to, ze w Rzeczypospolitej dzieje sie raz za

razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego typu

brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow

i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk prezentowana

byla w sposob jednoznaczny i jowialny. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w przytoczenie, przez co

autor chcial podkreslic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej w satyrach dialogowych,

szczegolnie zas w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do

domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i unikniecie bezposredniego

a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V. w. p. n.

e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Laczy w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Zawartoscia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze

karmelitow. Mnisi walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co

duzo trunku mial szanse pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym

patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl wraz z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru okazuje sie byc „Wstep do bajek―. Przy sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie

wady, zachowujac ze spotykamy ludzi idealnych, ale sa to tak rzadkie postawy, ze mozna halasuje miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― okazuje sie byc atakiem pod jedna wraz z najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym miejscu

tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem wszechstronny, wazny wlasciwie dla kazdej zywej:

pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie

aktualnie w niewoli i odrzucic zna posmaku wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swe zycie w klatce a, takze uwaza, ze jest to nieco normalnego.

Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodocianego. On kiedys byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai

sie do niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, pokazuje sie pod fakt, ze powstala jej osoba po

pierwotnym rozbiorze Krajowy, moze wiec Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, lecz zyl w nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, lecz byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osob naturalne, takimi,

jakimi sa, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze najniebezpieczniej informowac

ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna w duzej mierze wiecej osiagnac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w kuli

ziemskiej dominuje upowaznienie silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie tego, ktory ma potege. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, niedysponowany i w lesie", zas

nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare w Boga a,

takze smieje sie ze kazdego z swietych. Jednakze gdy spada na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we swoich pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze czesto

teoretyczne wiedzy nie wspomagaja w zyciu.

A zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki a, takze

zaprezentowane odbiorcy.

79. Zanalizuj role podrecznikow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: w Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z glebokiej troski na temat kraj, wraz z

leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamiarem powinno okazac sie szczescie

ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich jego mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie

powinna zdatnosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program

reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Mowil o wymagania utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne polozenie w jego dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwa. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal system reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych strukturze

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny a, takze polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra pod

owczesne ludnosc.

Do ewidencje utworow powinno sie jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w ciagu kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma pan charakter

klasyczny – zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, niedostatek jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana

okazuje sie byc w jakiejs konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na

opinie publiczna i na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Dzielo ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc przemian

ustrojowych Krajowy, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem a, takze ukazal chojrakow jednoczesnie

okreslonych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest

splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow prezentujacych

poszczegolne poglady i racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― beda przedstawieni jak prawi a, takze wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak

durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn Walery, Teresa

(wychowanka Podkomorzego i jego zony). Natomiast ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, , ktorzy doprowadza do upadku Krajowy, podobnie

jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swego zycia silna i

wyzwolona z pod obcych sladow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale przewaznie bez sensu; zadziwia sie, ze

Starosta zezwala na wszystkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, odrzucic respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke

przymusem za partner, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski

prezentuje jego niedostatek zainteresowania wiedza, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; takze jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna z pewnoscia niezle zarobic;

Szarmancki okazuje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac okazje finansowa, jak

moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego na niego nie

nauczyly, niczego ciekawego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o wielkiej roli slowa jako przybory oddzialywania pod spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na postep tego nurcie mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja progresowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie

– byla to afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali

sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial w tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Podstawa jego bylo rozumienie zachwycajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od chwili 1730 do 1822. zaczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory to

wypowiada sie w trzech dziedzinach istnienia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam oryginalne metody nauczania. Byl pan pijarem a, takze z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 rok oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO

wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 rok oddano do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 rok krolem Krajowy zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane pod angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i

rozne tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, reportaz, listy do redakcji a, takze

odpowiedzi pod nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan a,

takze chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Krajowy. Wydawany za posrednictwem 21 lat. Z inicjatywy krola w 1765

rok zalozono w Warszawie pierwszy w dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach okreslany mianem Operalnia, w ktorym

zaczely odbyc sie trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 rok dla teatru

zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty.

Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej caloksztalt prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly

uczelni wydzialowe a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac

sie w jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu nauczania potrzebne sa dobre ksiazki dlatego w

1775 rok powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie a, takze wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza.

Brali w nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie czesci bohaterskie a, takze komiczne. Wynik komiczny osiagniety

zostaje za posrednictwem celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym a, takze podnioslym

sposobem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha pomiedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych nie

wczesniej puchar, , ktorzy wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu,

opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od chwili wina legl z

slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza tegoz poematu na temat charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn pod

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest

afekt, ogarniajaca kompletny narod. Przy imie tej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu

jego rzetelna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil

sie dla rzetelna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo

okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w opinia szczescia ludzkosci, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w pyche a, takze megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i przyczyn jego

kleski. Nalezy podkreslic, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, porzadnych uczestniczyl w

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tym Slowacki pragnal dac odpowiedz na pytanie dlaczego powstanie

listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za posrednictwem

zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, ze rzady ludzi ludzi

dotychczasowy jedna wraz z przyczyn kleski. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku okazuje sie byc zamach pod cara. Ludnosc jest w tej sprawie podzielone. Tylko mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Szczep, reprezentowany za

posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, jaka nienawidzi cara i zechce powstania, lecz potrzebuje wodzow. Wynik

glosowania, ktore dysponuje przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, aby zabic tyrana, lecz ponosi kleske.

Mozemy zatem w dramacie odczytac caly przebieg powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych,

pierwotnego pragnienie wolnosci jest w tym miejscu oceniane jak bardzo pomocne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki euforia zostal

wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Krajowy. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narodowosc, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to

jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa historii i postepu.

Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

wiec rozumiane a, takze doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub miejsca

pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci badz po zgonu. Smierc

uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza, ze moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi do grobu, w ktory odrzucic sklada cialka bohatera. To symbol przezycia idealow

Bema - walki o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze

pan do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych a,

takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przezyc historie a, takze budzic do walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja Browna pozostanie przez

odmiennych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Melodia Chopina okazuje sie byc

przedstawiona za posrednictwem Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny

byt absolutny. Idealu tegoz nie mozna osiagnac ale wolno don starac sie. Muzyka czyni z osob istoty swietne. Miara tej doskonalosci okazuje sie byc

porownanie do hostii. Przy wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na

bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Jest tez w tym

miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida - wielcy

ludzie odrzucic znajduja powodzenia za istnienia, a nawet na smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po zgonu

Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta

goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w cieniu obszernych ludzi, odrzucic doceniony, samotny, a zmarl w

przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak wielka koszty musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za wlasna

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jak pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady trzech jednosci: termin miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miech, miejsce: fabula

rozgrywa sie w duzej ilosci miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom.

mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne:

wielkie monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legendy

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa idei wolnosci swietnie poswiecic kompletny narod, niz ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa

historii i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

inicjatywa sil politycznych o charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2 plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wspaniala, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz odrzucic oddzielal pierwotnego od mojej dziurki, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a,

takze zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je wiec autor w wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie do panstwa a, takze monarchy. Dla

Sienkiewicza jego bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor akcentuje kilka zasadniczych typow pierwotnego charakteru. Jakosci typowe sa najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby,

kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, a wiec posrednio sluzy

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca przez

kompletny narod polski oraz poswiadczenie grozy polozenia naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jak ogolnonarodowego

powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna wojna

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia

Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i

izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce. Ukazujac

szeroko okolicznosci kleski patrzyl z duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i

brak religii narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach

wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera duzo aluzji a,

takze mozna miec sie na bacznosci go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa powstrzymac sie pod Termopilami,

porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom tegoz brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial udzialu w powstaniu, a wiec identyfikuje sie z ludem -

oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w

stosunku do powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje mnie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 rok, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z

zaleznosci naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze mnogie postacie o tematyce historycznej, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce a, takze

tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot odrzucic uprawnia do uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka a, takze patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec odczucia innych, odrzucic kpic wraz z nich

a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego,

sa przeznaczone fajnego przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do osobistego szczescia i szydzi wraz z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie.

Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za istnienia

zazna pan szczescia ziemskiego, bo ten fakt takze opoznia a, takze utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej na temat natchnienie, pomocna dlon w robieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( sa nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc mozna przeczytac sie

takze arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu badz klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona pod Moskwe).

Niedostatek jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow a, takze ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie