matura to bzdura anatomia

( matura_to_bzdura_anatomia.pdf )

http://www5.extrafiles.be/hget/matura_to_bzdura_anatomia#

Podobne: matura pazdro chemia, matura wzory chemia, matura stara a nowa,

matura na 100 historia, matura nowa era probna, matura z matematyki,

matura z oke matematyka, matura ib matematyka, matura studia w anglii,

1-wsza. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sytuacja, w ktorej powinno sie bedzie dokonac

wyboru pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda rozstrzygniecie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, sposrod ktorych obie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko

organizm zmarlego bedzie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem, ustawa

boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie mial doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie jego

od tych propozycji. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja jemu sie

od chwili nich oswobodzic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, zwazajac

na akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to

jest w celu nas podobny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o takich celach.

Fatum – inaczej los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

wydarzen w zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie winien spotkac mezczyzny i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem

istnieja dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wybrania. Dzialania swoim prowadza w celu katastrofy. Jest on zarazem

ofiara jak i rowniez winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra jak i

rowniez wierna prawom boskim. Jako obywatelka ciebie, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach jak i rowniez zeslali dywanom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom w zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go w dwie

fragmentu: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal te rolety w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

odsetek ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te czesc

osobistosci skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu

watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z wybranki do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom.

To od chwili jego godnosci powstalo objasnienie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie wybranki do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on przeznaczyc sie dla osob, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, argumentuje, ze ma taka energie

jak Bog, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to rozlegla, piesn tworzenie, taka piesn jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, by Bog dal mu skala wladania

osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to maz odwroci od chwili Niego osob. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota, dla ktorego

ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, potrzebuje sie w celu niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl maz jednak dotrzec do ciebie cieni, bowiem zona nie zakopala swoim ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic w ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl

czasochlonnie, az nareszcie przypomniano osobiscie o nim i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare Syzyf mial wniesc duzy kamien w gore. Syzyf

wzial sie do wykonywania zadan, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Naprawde bylo zbytnio drugim, trzecim,

dziesiatym razem. Syzyf stale wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji w ziemiach lokalnych do wykonywania zadan Syzyfa. Proces ten nie byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Tunezji. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym

sposobem mogl z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbytnio wysoko, bowiem wosk ma mozliwosc sie stopic i by nie

schodzil zbyt nisko wody, bowiem piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie powyzej

i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal sie on

emblematem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc

nie wydaje sie byc zauwazona za sprawa nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa

Niemcow. Tez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, by oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do partnera na 3 miesiace w roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W taki

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie w celu wybranych wzorcow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka,

sztuka otoczenia zachodniego). Sposoby nawiazan w celu kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po

osoby konkretne i kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy istnieja nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety w celu jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej

swiadomosci w takowym wymiarze jaki wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla starozytnych

pelnily funkcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bogow i rytualnych obrzedow).

Dzielimy je w teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez

do niej znajomosci nie mozna w pelni odgadnac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta sposrod Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie

dobrem najwazniejszym. Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie

wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i

rowniez czlowiek powstaja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i

Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

uczen Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Tylko w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. W taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej do

niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby pozostawila

zwloki brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w przypadku kolejnego wybrania. Musi zdecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na zaleta szczescia swojego syna. Kiedy waha sie przed pobraniem ostatecznej woli, Antygona

popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Tamtego ciosu nie wytrzymuje

Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, bez ustanku stawiany

w przypadku wyboru, winien rozwazyc, badz powinien wybierac dobro swojego ludu, badz dobro swojej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie ku

tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku sposrod nich.

Sluzace do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. W

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca zwiazany byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, kiedy kroczac w pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania w polu walki i w celu gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty przyklad – odslania, co czeka tchorza, mezczyzny, ktory nie chce zwrocic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy utwor, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec ewentualnych pokolen, jakkolwiek imie tego, ktory nie obcuje wraz z sztuka,

zas przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie sposrod tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze ow nie chodzi o bitwe na zejscie i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka w piesci, ktora podmiot poetycki

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jak przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Los jest kaprysny, a

adaptuje sie tak szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam nawet zorientowac, jak przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym pozorem

nalezy powazac rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Zyc nalezy wedlug natura, brac od otoczenia tyle, jak duzo potrzeba, nie za

duzo, ale i nie za troche. Taka postura zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze wyobrazenie, ze pisanie wierszy przynosi

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za istnienia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta przynosi tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze ma juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc istnien bedzie w wierszach, w pamieci takich, ktorzy te wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany utwor wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych badz historycznych bohaterow na tle wydarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu istnieja mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

czynieniu dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jak widac wyraznie w wariancie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane tak, ze jest dozwolone je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, 2 miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon wydaje sie rozbudowany tak, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z kluczowa fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Europy

- rowniez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos doskonalego, a ow

lampy prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w odniesieniu w celu dorastajacych

osob. Ogolnie materia biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma w sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy sposrod

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, wlasny system

ceny, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje pociechy. Bogini nie zniosla takiej

zniewagi jak i rowniez jej pociechy: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Aczkolwiek i w

takim przypadku smutek duszy przebywajacej w glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia nature macierzynstwa jak i

rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

nareszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do partnera na 3 miesiace w roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W taki

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwie. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do wydarzen majacych obszary w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Obecnie posiadaja atuty kulturowe. Odrzucic znaczy to lecz, ze

legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Byly one w celu nich tak cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano w celu nich ogromna role. Ujawnia to argument, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu osob opowiada mnie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni dysponowali podobny punkt widzenia

na wiadomosci sprawy, jakim sposobem my teraz.

Wrocmy lecz do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na poczatku "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i istnieja obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja w celu poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, w mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal glob

i istota ludzka, jaka wydaje sie jego natura i przeznaczenie. Dawni osobistosci odpowiadali w te testowania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec koniecznosci

wyboru ceny przeciwstawnych jednak jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane w niepowodzenie zas sam akt wyboru, bez

wzgledu na to, ktore sposrod wartosci bedzie wybrana winien doprowadzic w celu katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja napotkac

za strony wladcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Asortyment jednego

powoduje kolizje innego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa absolutnie rozne. Antygona

jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Jest odwazna jak i rowniez energiczna. Pragnie uczcic zejscie brata, chowajac go.

Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie inna. Obawia sie o swoje istnienie i nie chce zlamac zakazu

krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Jest oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem

losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie w smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba jak

i rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale zarazem zlamal ustawa boskie. Wiec zgineli swoim bliscy. O ile

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet zas to zdolalo doprowadzic w celu anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze zdola byc porzadny i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw. Bezwzgledny w

celu wrogow jak i rowniez zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W toku konfrontacji sposrod synem

Hajmon pokazuje jemu jego defekty i dominacje dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl

prawdziwy portret sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore

istnieja wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie w celu jego ludzkich uczuc. Pragnie by spojrzal na to jakim sposobem zwykly istota ludzka, a nie krol.

Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w obronie

demokracji w panstwie, swoim ojciec jego nie slucha. Kreon mniema sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic zwaza w wskazowki syna, ktory wydaje sie

mlodszy od chwili niego. W przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora sposrod

postaci wydaje sie wartoscia w „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze nie mozna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej. Jest maz

wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1 i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia.

Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Jej osoba jednak mniema, ze nie

powinna postapic inaczej. Role jaka narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru dwie mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie lecz pelne wyrzutow sumienia.

Swiadomosc, ze potrafila by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz zejscie. Kreon tez uwaza, ze racja wydaje sie po do niej

stronie, winien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od chwili siostry Polinejkesa,

ktora niezmiennie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde

sposrod nich wydaje sie przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I to jest przeslanie tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem jak i rowniez personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z przeznaczeniem.

Walka sposrod czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny basta. Nic nie moglo zachowac Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej rzeczy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku posiadamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W utworze jest dozwolone odnalezc prawdy uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w imie ceny moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po niejakiej ze stron ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Kwestia

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na mojej dziurki

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesieciu. Wymien rodzaje literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie rodzaje literackie, popularne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne zwazywszy na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci.

Wlasciwa odczytanie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie przeznaczona jest w celu Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to istniec takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej badz religijnej. Utwor ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby badz instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie

miedzy miastami, a takze w trudy wycieczki, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za sprawa duchowienstwo w celu wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez jest dozwolone

tresc pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi, wartosci.

Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden sposrod podstawowych aktow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest z reguly wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia maz

losy bohaterow na tle wydarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu wydaje sie

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, natury, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne stanowia

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez mysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, struktury lub sekcji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna i tym, ze

ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Czesto opowiadanie blokuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w jakiej czesto wychodza epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie w dialogu prowadzonym

przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Zespol

aktorski ograniczal sie w celu trzech ludzi. Aktorami mogli byc tylko mezczyzni, grali wiec takze i funkcje kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na

akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu w akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi jego do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt ceny i koniecznosci, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tego

wzgledu, ze racje obu stron istnieja rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie w celu kleski bohaterow. Antygona,

zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej narzeczonego,

a swojego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie wywolany

szczegolna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od sily charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie zejscie lub

kleske. Nalezy dodac, ze o ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest poprzez stronie

Antygony, bo w jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, chocby takich jak odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie

despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc jak i

rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem istnienia codziennego, druga

zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie sposrod 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

kilku. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne istnieja osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego charakter

5. posiadaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

za sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest termin

boze, zas gleba wszyscy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo odrzucic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku jak i rowniez wyruszyl w

swiat. Mienie roztrwonil lecz szybko w zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Gdy skruszony synek

wrocil w celu ojca ten sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory to

byl jakim sposobem umarly, zas teraz znowu ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do

dostrzegania swoich defektow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie w celu rannego jak i rowniez obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

przebywanie w gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze

osobistosci powinni okazywac innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na nie same, ale jako przyklad

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na rozne

podloze. Raz padlo w droge jak i rowniez wydziobalo te rolety ptaki, nie wzeszlo w kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo

w zyzna ziemie, wydalo zbior bogaty. Prosto odczytac istotnosc uniwersalne tejze przypowiesci, znalezc jej tresc, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki

Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, zeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to

odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda zawiera wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl maz

wczesniej jak i rowniez odszedl od chwili wiary, ale powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi.

Powrot do bliskich traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Bog

Ojciec zas Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie sposrod

wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Na dzis

dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob samodzielnie walczy o swoja godnosc odpierajac pierwotnego racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob swiadczy symbol

wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien uprawiac tajemnicze plany Opatrznosci, zas nie te rolety badac;

- Bog definitywnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie w

celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw. Franciszka. To

rowniez wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do natury, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa:

wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest totez symbolem perfekcyjnego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu.

Pelni na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod

„Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego prawdomownosc i troske o

poddanych. Scena smierci krola pozostala przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i

wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serca, za

najwyzsza wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista

dzialalnoscia tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow,

symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim

zycia wydaje sie walka w obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena smierci

herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, bohater na do niej

miejsce wybiera wzgorze, by byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego stanu: miecz jak i rowniez rog. W swej krancowej spowiedzi

wspomina wartosci ktore nadawaly sens swoim zyciu. W scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio

wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac zostac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Aczkolwiek na projekt pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu,

ktory to oznacza zamieszczenie Boga w centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej interesujacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje dobre zasady zachowania sie przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada na temat co wzrasta na polu i moment zostanie zebrane i odnajdzie sie w biesiadnym stole.

Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci w wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze pierwotnym savoir-vivrem polskim, gdyz miesci zbior nakazow

i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety,

ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej istota i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, ktora zaprasza w celu tanca pracownik roznych stanow.

Obraz objawia sie w tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje stosunki

spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele ale zostal w owa strone zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania,

idealy szykowne i uznawane w danej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza tradycje

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre maksymy zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym jak rosnie w polu jak i rowniez niedlugo

bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie dobrych

obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na wszystkich ludzi. Zwany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem

polskim, bowiem zawiera zespol nakazow jak i rowniez pouczen, jakim sposobem powinien zatrzymac sie obok stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym

utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw ten ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli rozmaitych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje stosunki

spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak zeby tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele ale zostal w owa strone zabity. Uswiadamiamy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje.

Pobudza sie wsrod nich buta.

Jest jeszcze duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala w 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego sposrod 1506r., jak nobilitowalo ten tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa skierowany do Matki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania formatu sylabicznego, jak z czasem, w XVI w., doprowadzilo w celu tzw.

sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po nieco wersow,

uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika tym samym, ze w kazdym

wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa - pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod odpowiednim

zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Na zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw w jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na rejonie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

w Szwajcarii. W XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez

prosba, pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki,

matematyczna precyzja w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Jest dozwolone powiedziec, ze na tak przemyslane jak i

rowniez staranie dopracowane od strony formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range tejze piesni, czyniac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana

wszystkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi sposrod 1407r., lecz juz w takim przypadku byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1-wszy hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa zas Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna cyfra

4, w celu ktorej niejednokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak

i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych,

np. w funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj,

zeslij! ), wyrazy, gdzie nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych

znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast w celu, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu

wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, ze w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede wszystkim

podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do odmiennych matek, osobom opowiada

swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu sposrod konca

XV wieku wydaje sie zabytkiem tekstow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, czyli hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa Famijana -

lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw.

Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa rowniez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy taki jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy - teksty polaczona tematycznie sposrod Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Wystepuje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe

np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior swiadczy psalterz., zostaly bardzo znane w sredniowieczu, opiewaja

wysokosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. terytorium szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec tym

bardziej boli swoim zniewazanie. Matka Boska odslania losy swojego Syna od momentu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za

sprawa Zydow, poprzez przybicie w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi sposrod nim, pragnie czuc tak samo jak On, myslec podobnie. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do odmiennych matek, osobom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miescie, postrzegana

za sprawa ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw: ciemnej i srebrnej. Czarny -

prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie w czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny - albowiem jej wlosy sa juz

siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila jedno sposrod

podstawowych zlecen do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty swoich pociechy, ale rowniez z

powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w pewnym stopniu. W mojej opinii Matka sposrod wiersza Rozewicza

Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa zapotrzebowania

niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych pociechy lecz rowniez przyjmuje w swoje barki

cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli w obronie lokalnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa. Ale

juz Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do szalenstwa lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze ponizsza jedna zejscie,

smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma zyczenia, ze juz zadna oryginal nie zostanie musiala tak cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora moglibysmy nazwac

zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy, oraz

wybitniej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten pelni wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem, a

wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala rozmyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone formy wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze rozbudowane wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + kilku;

* kilku. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily opcje

wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma jakosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione w tekst apostrofy. Apostrofe

swiadczy cala glowna zwrotka, ktora obejmuje szereg wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy sposrod

minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl sposrod codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest w

„Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce 2 pojecia istnieja centralne: Bog i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jakkolwiek to istota ludzka zostal

stworzony na portret i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu zdolny jest znalezc w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc sposrod Nim.

Akcentuje ona wazne wartosci mezczyzny, jego godnosc zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania nieograniczonego wyboru, w celu

zdobywania wiedzy, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza raz za razem mniej. Kazdy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac w filozofow sposrod tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego

postepowania. Powinnismy przystanac na krotko i rozwazyc o lokalnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za

razem mniej istniejacy w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki zostaly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci,

ktore przestaja istniec dla nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne np.: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w basniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jak najwazniejsze, czyli nasze istnienie.

Zapominamy jak jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Uczucie jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w sredniowieczu. Wzorem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i Izoldy―.

Ten bodziec jest istniejacy w kazdej epoce. Uczucie to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli,

jednak nasza firma mozemy czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga i tym jaka wage ma dla niego honor,

ktory to we wspolczesnym swieci stracil w swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka, zas czlowiek sie nie

zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. W polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych bohaterow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska

poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do rozwoju hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow kultu

religijnego, opartych w legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter

dydaktyczny. Tworzenie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy jak i rowniez zakonnikow w kosciolach

badz w celowo wyznaczonych dodatkowo miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna wydaje sie

misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludzkosci, upadek mezczyzny, odkupienie jak i rowniez sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii

Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z istnienia Maryi. Z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa

grzechy jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie mezczyzny na odpowiednia droge. Pierwszym

bohaterem moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej ukochany zycia, toczacy

wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Wam utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej w celu glosu na

przyklad tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, mezczyzny. W sredniowieczu w srodek swiata mezczyzny stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osob,

ktorzy postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal pierwotnego glosy jak i rowniez raczyl

podarowac spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o ceny

dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i

rowniez cialem" szczesciem jest apartament. Zycie swiadczy jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy sposrod cialem. Bog stwarza

nadzieje wygrania tejze walki. W utworze objawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc,

zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy otoczenia tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze

nie sa ow lampy w stanie podarowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Tez "I nie milowac nielatwo, i milowac".

Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci jak i rowniez piekna w Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz z

swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo ma radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jakim sposobem wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego).

Czas do niej powstania w celu dzis ozywia zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, narodziny

tekstu powiazane sa sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Matki Boskiej sposrod

prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, miesci blagania o

"zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem wiadomosci o slownictwie i odmianach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla poza mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie

stanowila wciaz nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - w pierwszej kolejnosci polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze

pelnia w sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie w literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie w

ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie szybkie wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do wiary. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

wybranki do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Stale postepuje w zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji―

i oddany damie swojego serca. Jako rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy

ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw powstal sie w

sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol duzy byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka jest przedstawiony w utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna zgodnie z

regula, ze ktorykolwiek badz rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi poetow,

istnieja one predzej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a wykaz

uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, zwiezlym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz z zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala w celu tzw.

rzeczy ostatecznych w poblizu sadu podstawowego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przygotowanie sie w spotkanie wraz z

smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi jak i rowniez swiatem. Wzory motywow

smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i organizm, bez finiszu nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, sposrod kosa w reku itp. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych w

dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika tym samym, ze dywanom czlowiek przejdzie przez

istnienie skromniej, ow jego randka ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― oryginal Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i miesci w osobiscie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Znajdujemy w pani a prosby publiczne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej jak i rowniez jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie mnie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje swe

dziecko, potrzebuje z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, tylko bano duzo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku jak i rowniez zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria wydaje sie matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli

zniewazenie syna, bowiem jest maz jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swojego syna od momentu biczowania za sprawa nakladanie cierniowej

korony, bicie go za sprawa zydow poprzez przybyciu w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak samo jak on, czuc. Wie, ze to juz ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki utwor poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zartobliwy i w blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta stanowiaca

wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala charakter przewaznie

sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, nieskomplikowana skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

detalu lub maksymy budowy). Istote piesni wyplywa z do niej zwiazkow sposrod muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu

piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie

rozne do niej odmiany, powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie,

powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji

polskiej wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej specjalizacji wiedzy. Wystepuje czesto w tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o egzystencji pasterzy badz wiesniakow. Klasa ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany utwor o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej ogolnie pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne

wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj

realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez

niecheci w celu miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z stosownym jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc kompozycji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, wprowadzenie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie w jednym tylko problemie, jeden punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Zostala srodkiem wczytania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ten gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) jak i rowniez

nawolywanie w celu walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest lecz glosow wymownych, ze o ojczyzne powinno sie

sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J.

Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To

pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we wszystkich nastepnych epokach

literackich jak i rowniez jest powiazane z zleceniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w

postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny

stawia wiecej niz wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby poprawy, nie liczac sie sposrod przykrymi w celu

niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde nawet ta

przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko, nawet osobiste ambicje i prywatne dobro.

Mocy dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje osobiscie nim na stale imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika w celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, mezczyzna ksiedza, zas

nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl swe rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, chocby takich jak gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni dobre wychowanie, kompetencji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

natomiast dziedziczenie poprzez przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto mezczyzny na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i wykonywania zadan na wioski, totez starannie opisywal lekcje ziemianina w roznych porach roku,

przynoszace wiele pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez

pelny rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy w wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i

warzyw oraz odmiennych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi pozytek i

przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w odmiennych okolicach.

Akt milosny Reja w celu spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac pierwotnego zbytnio.

Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, albowiem oprocz wiedzy praktycznej reprezentant tego ogromnego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza rowniez sympatii seks szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory

jest mezny - walczyc w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc ma oddanie istnienia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce

Polski sposrod Turcja. Oznacza postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje utwor

„O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina wycieczki

(Francja, Rfn, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza,

ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Jest oburzony obojetnoscia

szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Sugeruje im bitwe, by placili na wojsko, na

uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by

wojowal caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu wykonuje ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest glupi przed jak i rowniez po szkodzie.

Mimo krzywdy nie chca oni podreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja sposrod

tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed rownolegla sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem wydaje sie aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i zachowac ojczyzne od chwili wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Krajowy, swiadczy na temat podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo

Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga

zakonczone odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i

rowniez madroscia. Wytrzymalosc i wladza panstwa zalezy od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie istnieje nic wiecej niz ojczyzne, istota ludzka powinien nawet z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie wydaje sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia jak i rowniez podziw w celu urokow

natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy

epoka po temu", "Chcemy istniec sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, radosc

duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy obok dzwiekach muzyki, w

atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w czasie zabawy nalezy zachowac, tak ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od starozytnych

przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci mezczyzny. Czestym motywem jego skladow jest cnota, ktora uznaje za najwyzsza

wartosc - "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji mezczyzny wyrazanej za

sprawa Platona - wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu

wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o unikalnosci jednostki obdarzonej

talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten objawia sie w piesni "Niezwyklym i nie lada

poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje w

praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" - Proteusz (bozek

lesny), w utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych propozycji pochwale cnot i

wartosci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni"

maja rodowod antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, spaja rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej, lecz przedstawiony w owa strone problem

dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze prosto odnalezc urywki, w

ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem intensywnej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

sposrod odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanom myslec o prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W ostatnim fragmencie

tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast,

wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie w obronce ojczyzny (mialo to

zachecic ludzie mlodzi rycerska w celu grozacej juz wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne elementy, ktore

pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy

lokalny balagan). Rozumuja przewodnia calego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem w celu Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego istnieja przekladami rzymskiego poety. Sa one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie zas obfita. Wystarczy wykonac

przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas poprzez temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, natury i istnienia, milosci. Preferencje filozoficzne zazwyczaj stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge jak i rowniez lament poprzez klesce Mlodych polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( panie i pociechy ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja jeszcze milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu,

przygotowania finansow dla wojsk, mysli o kraju zas nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ten rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Jednak jesli mam racje i sposrod tego nas zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Polak sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i poprzez szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, wyobrazenie o

harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego punktu dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osobistosci, bo ma czyste serce i tego „kogo gryzie

mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Panie za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali ksiega

Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz 1-wszy o tym

podsluchujemy, przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik

osobiscie stawiam trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. To proba

zrobienia pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali istnienie na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie zyje

sie uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na roli choc masywna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne utrzymanie, wysilek natomiast

jest procesem do dumy. Po wykonywania zadan mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas w tancach jak i rowniez spiewach. Czlowiek zyje w wsi w

harmonii sposrod przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, albowiem to wlasnie oni demonstruja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17 wieku

jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, ze stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie jak i rowniez radosc. Radosci plynace sposrod zycia mezczyzny na wioski

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione w

obcowaniu w z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o swojej

wybranki prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej

w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk jest dozwolone podzielic w dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa lub

przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan

sposrod mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic osob i stosunki dworskie. Bez watpienia obrazy dekorowane w

sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe ale sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe niewatpliwie sa uczucia, szczescie jak i rowniez

nieszczescie w milosci, ktorych doswiadcza niemalze kazdy, tak samo jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub wybitniej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i oceny zycia, takiej jak "Kolacze"

i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". W utworze ow poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, sposrod ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze wydaje sie przepych wesela i zamozne zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja zatarg miedzy panskim

dozorca - Starosta, ktory to wystepuje za kazdym razem z przyrodzonym symbolem naszej wladzy - nahajka±, zas chlopem zdecydowanie pedzonym w

celu roboty.

Zobaczymy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Tez

nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan obawia sie, badz czasem dzieki temu postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie

wynajda sie w lewicy, a wiec czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje jeszcze ksiedza, powiada tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa wlasciwie jarmarkami.

Ludzie znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu rozmowy Pleban,

ktory wlasnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze w stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny.

Sedziowie nie zycza odprawiac swych procesow, chyba zeby za dodatkowe swiadczenia. Przerozne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory

mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia rzeczy

narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam

nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Ponizej

przymusem wykonac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny,

wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawiklana, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop

krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia

wiecej niz stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony wraz z swego losu. Jest

czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa ukojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage.

Utwor wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wioski, omawia proces calego do niej zycia. W mlodosci

zaleca cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas

jezyka jest dozwolone sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic ma obowiazek posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc osobistych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek

zajac sie gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Alians malzenski powinno sie zawierac sposrod osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do

urzedow nie powinno sie pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy

sadzic drzewa jak i rowniez krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy sposrod truskawkami

itp. Latem jest dozwolone z takich przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek posiadac owoce jak i rowniez pozytek. Sa juz w takim

przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja

tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i osobistosci zle operuja.

Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki

futerkowe. Na strychu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Aczkolwiek i zima nalezy kontrolowac

gospodarstwa. Wyjechac na targ tez jest dozwolone z wytworami, albo takze u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w innej

strefie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny

stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. W Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu skladow. "Na lipe" to wiersz

o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Poeta zwraca atencje na to, jakie to wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Zawsze sa to

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego picia z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy obie strony mialy wiecej powierzenia.

Chlop takze o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden sposrod utworow w ktorym poeta zahacza problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to utwor oparty w

tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i

rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli

wezmiemy pod atencje charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny odrebnej mowi o tancu jak i rowniez radosci. Zacheca wszystkich w celu

pojscia w jej slady. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wioski. Chlop podtrzymuje ze

swojej pracy mojej dziurki i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz pisarza. Wylicza

nastepnie wszelkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Utwor nalezy odnosic sie jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Opierajac sie na tych zrodel

powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w swoim poezji znajdziemy echa

ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu

przyrody w ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale jak i rowniez zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i rowniez

umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola mezczyzny w kuli ziemskiej,

zastanawiaja morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale rowniez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

prawie wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za ksiega stworzenia otoczenia oraz mezczyzny, a takze melodie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, zwazajac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje pierwotnego syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec

nieskalane sumienie, radzi, aby uzywac z okazji do gry, ale rozwaznie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w sobie. W „Piesni o cnocie― poeta stara sie zbudowac swiadomosc

czytelnika. Kluczem wydaje sie tu termin „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z swiatem

zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego z nas, a

najwyzsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez

samodzielnie proces kreatywny. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic

poprzez sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie

tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji w posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi panstwami jest wyrazem przekonania

podmiotu lirycznego na temat, ze swoim dziela pozostana tez popularne nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski

nawiazuje tez w celu antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi

„slodko jest szalec w odpowiednim miejscu jak i rowniez czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach

zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII jest dozwolone odnalezc rowniez topos

arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna wciaz pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel

zakladu swojej majetnosci. Wskazowki powstale sa w „Zywocie mezczyzny poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac

dobytku, rozkoszujac sie darami natury o kazdej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke.

Podobny model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota ludzka

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych za sprawa literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego

jej swych dobr wiecej jeszcze zycia. Ten ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden standard

– rodzaj renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do niejakiej dziedziny konstruowania, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze i zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, istnienie zgodne sposrod natura. Dobry

ozenek, zadania gospodarskie jak i rowniez obywatelskie okreslaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza

opisuje rej zajecia gospodarskie, prace w roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie

zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z rozkosza

korzysta z dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca jak i rowniez troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak

sposrod dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we

fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest cnota ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jak czyste etyka,

ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego powodzenia i spokoju wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z

fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za jedna z najistotniejszych wartosci, wzgledem ktorej pozostale dobra gubia swe istotnosc. Poeta we fraszce

„Na lipe― chwali spokojne istnienie w zgodzie z natura i nie szuka duzo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego istnienia i swoim prawdziwych ceny w niektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia powinno sie zyc wedlug natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, ze wszystko mija ale powinno sie przy tym

afirmowac zycie jak i rowniez w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i zapracowac spokoj

lezacy wewnatrz broniacy przed atakami fortuny.

38. Ustal, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej

oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej w celu roznych osob jest rozne prawo. Na przyklad prawo karania

smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z rozmaitych warstw spolecznych, inne w celu szlachty jak i rowniez inne w celu mieszczan. Mniemam ze, ten

problem wydaje sie nadal istniejacy. Tak juz bylo jak i rowniez jest, ze ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym

samym prawom co zwyczajowy obywatel, ale zazwyczaj istnieja traktowani w znacznym stopniu lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie chociazby

wykupic. Czesto osobistosci na wysokich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w ich kwestii jest znacznie przedluzone. Pozostalym problemem,

ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka i wspolzaleznosc sily panstwa jak i rowniez

jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli.

Aktualnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i manipuluje

nadal sposrod dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w malych miejscowosciach, zamknieto jak i

rowniez dzieci czesto musza spacerowac do takich odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Ponadto szkoly posiadaja zazwyczaj zbyt male srodki

pieniezne na wzrost pracowni jak i rowniez zakup wsparcia naukowych, czasami nawet w utrzymanie. W ksiedze o wojnie jakkolwiek mowi, ze kazda

wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze

walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec wydaje sie

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, - o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz czlowiek ma

obowiazek byc legalnie przygotowany w celu pracy, zas ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal

opracowac nowy przepis prawny sposrod udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie sa tak wielkie, by mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny oznacza

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski sugeruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych jak i rowniez

szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy bezuzyteczne, takie jak swietne domy i sute biesiady. Proponuje srodki

pieniezne przeznaczone w ten zamiar wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie w dotowanie szkolnictwa w czasach,

gdzie nie docenia sie wiedzy i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie. Modrzewski sugeruje

przejecie opieki nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz 1-wszy

prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Tym sposobem pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny wydaje sie

podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie ceny (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie wiazac w jedna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra lacznego, dla porzadna ojczyzny nalezy poswiecic komplet: majatek, sily, zdrowie, fart, a nawet

istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

w celu tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic

krol, wspierany madra rada, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

zle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo polskie od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie

istnieja spojni, nie tworza jednosci. A w celu Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale

u heretykow jest to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, zarowno publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie sa w stanie

nawet chronic panstwa przed poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest odpowiednie do wygrania wojny.

Skarga wzywa totez krola w celu obrony wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej w

narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow jak i rowniez pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza

legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione w celu

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim chaos (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski, podkomorski,

grodzki, miejski). Wskazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia praw ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje

Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. szybkie sadzenie jak i rowniez bezwzgledne

przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych propozycji

herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc jak i

rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne w celu matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek i do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, jakie to maja obszary w kraju i

proponuje naprawe istniejacego stanu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tego typu chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno

w piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy w celu

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Utwor, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic sa w

stanie jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna liczne analogie w celu wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Dostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, ze nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie mezczyzny poczciwego" znalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwa jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany sposrod pozycji kalwina i

w duzej fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za sprawa protestantow, jak jest zwlaszcza widoczne w krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, zamilowanie do

istnienia w przepychu i nienaturalne zawyzanie ilosci swietych, w ktorych nieprzerwanie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia

ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa podlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez

zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad

epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i

wynosi ponad zwyczajnych ludzi. Podczas gdy mnich tenze jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci

osobistosci, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio swietych, chetnie ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska

na cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swojego psa w cmentarzu w poblizu grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli

sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana,

jednak z czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek jak i rowniez lekcewazenie waznych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie w celu czesto

wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych w celu wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze

prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja pierwotnego spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego

uczestnictwo w odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach niejednokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal istniec stoikiem.

Byl przekonany, ze jest poufaly osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow minionych zrzucony

I miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych

jak i rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal sposrod ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, jak obecnie przebieg zdarzen sie sposrod Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie na nie

odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz poprzez smierci,

w celu miejsc gdzie przebywala przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek

wydaje sie, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym opowiada swoj

sen - we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka wydaje sie

szczesliwa. Wizerunek ojca adaptuje sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie istnienie Jana w wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do kompozycji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta za sprawa

nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja kwestii pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, przewodzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w

punkcie kulminacyjnym w celu zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w watpliwosc tresc calego istnienia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy, strachu. W obliczu

smierci corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym lata swoje Za zakupach

grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca tresc boskiej woli - Urszula poprzez zejscie w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami istnieja pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja

liryczne wczytania czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, w celu epiki – fabula jak i rowniez narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie

tresci, wypowiedzi jak i rowniez rozmowy poszczegolnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie ogolnie z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie

czestokroc tlem w celu prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi polskiej Ostatnia sposrod

panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; masywna, codzienna praca w polu i obok gospodarstwie czyni radosc sasiadom wsi jak i rowniez jest w

celu nich procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze napomknac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w literaturze polskiej siegnal

poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie nietypowa, hhg bowiem fuche panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

totez nie sprawa, ale rodzaj, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach

potocznych i skrzeczy razem sposrod Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani

a sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stuleciu jest, podlug Szymonowica, miejscem wyzysku:

miejscem, gdzie niejednokrotnie dochodzi w celu naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich, pokazuje ujemne strony

istnienia na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji otoczenia i konstruujac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle natury, a

do niej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba milosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie sposrod ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt w nia nie czeka. Powoduje to podejrzenie o niewiernosc i zwiazek z odmienna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wowczas zza pobliskich zarosli wybiega Filon jak

i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne w celu

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu wybranki na

postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak charakter jego

wierszy wykracza o wiele poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci

bytu ludzkiego, jak powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niepewnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednak, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest wspanialym obrazem takich niepewnosci jak i rowniez lekow. Szczegolnie wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 2

sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki,

jaka kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od chwili Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z

silami ciemnosci istota ludzka jest samotny, a stawka jest w koncu zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc

ktorego kazdy istota ludzka powinien polegac, bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, glob i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog wydaje sie wielki jak i rowniez dokonaly, istota ludzka maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od chwili Boga, zakloca mu sciezke do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla przez kazdego znana osobom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest mocne, a jak slabe. Tresc rozwazan autora ma

charakter uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), lecz najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas jeszcze

silna jak i rowniez znaczaca w Europie, ale juz z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, ze

niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W tekscie istnieja fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach

autora.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jakim

sposobem maja sprawowac powierzona dywanom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy na temat polski rodzaj glosowania za sprawa rozstapienie i obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor odpowiedzialnosci

zbytnio losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow

troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia ludzie mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, zas niezdolna w celu zadnego trudu, a przede wszystkim do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie osoby

beda mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. Glowny z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest

synonimem prywaty, nieliczenia sie sposrod dobrem ciebie, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, jakkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za sprawa atak zadziwiac wroga, oslabic go jak i

rowniez nie przyjac do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, aktualne i

zawile. Swoje poglady na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna powstala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz utwor "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, lub wysoka grzywna [120

grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, zas ci jak sa w jego czele powinni oferowac

przyklad,

dwie. "O wybranki ku ojczyznie" - wylicza 6 niemocy Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc w celu ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny sposrod kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie wystepuje, Skarga obawia sie, ze fakt ten moze byc wyczerpany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana za sprawa magnaterie w celu osiagniecia osobistych celow, jak prowadzi w celu anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow, zamieszanie o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy,

jesli do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

obszarze niezaleznosci od chwili papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o egzystencji szlachcica od chwili narodzin do smierci. Frapuje sie morzem edukacja jak i rowniez

wychowaniem pociechy szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauczania Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i

rowniez taniec jak i rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy w wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach roku kalendarzowego, przynosza

duzo pozytku, jak i rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego za sprawa caly dwanascie

miesiecy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu autora do wykonywania zadan na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw

owocow jak i rowniez warzyw i innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w przyjemnym towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca gry, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek jak i rowniez daje

radosc. Dbajacy o fortune liryk zaleca w wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i wyprzedawac drozej w

innych strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych i sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie swoim charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko wiec, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie wydaje sie byc pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy uzytkowej przedstawiciel tego

wysokiego stanu spolecznego ma obowiazek posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow w Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w niej swe przemyslenia odnosnie tematu tego zdarzenia oraz aluzje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na najazd Tatarow w

Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow i mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie przed napascia Turkow, silniejszych

znacznie od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy talerze w

talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Dusza poety jego zdaniem jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn ponizsza

przekazuje swiadomosc wlasnej ceny Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia w wsi.

Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci sposrod natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W

piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala istnienia na wioski w gronie rodzinnym. Posada ziemianina w roli przeciwstawiona jest odmiennym,

niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie rzadzic w

zyciu. Wielki wplyw w tworczosc poety mialo takze spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z istota znakomitego naszego poety, ktory to jako jeden z glownych tworzyl literature narodowa.

Jednak nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jakim sposobem wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten wydaje

sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest rowniez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej

ceny Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze czasochlonnie po swoim smierci pozostana czytane jak i rowniez podziwiane za

sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z istnienia codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piesn XXIII i fraszka "O zywocie

ludzkim". Zawarte w tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da sie ukryc

zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego przemyslenia na ten

temat zostaly zawarte na przyklad w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora pielegnowana w sercu

mezczyzny moze byc w celu niego rownolegle "nagroda jak i rowniez placa" i swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie tak okreslana

dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, zas po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty. Bez

watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w niej swe przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jakim sposobem w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz

wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z

kieszeni wspolrodakow. Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski

mniema, ze wszelkie zalety stanowiace cnote istnieja cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla

kogo otwarta kosztowna do niebios, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym momencie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w Czarnolesie, by tam aranzowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina. Liryk

opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Na rzecz porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie poprzez swiecie

w poszukiwaniu przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc w roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Ze zbirow otrzymanych z ofiarnej

pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, zas nastepnie komplet znosi w celu stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej

pracy za kazdym razem znajdzie epoka na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby badz w lesie zastawia

potrzask, dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze

o wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby swoim wnuki zostaly dobrze wychowane i

azeby posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale rowniez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

jest to renesansowa pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby

porywac dzien, jak i rowniez stoickie, zeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w „Piesniach―

posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane jak zycie zgodne z zasadami cnoty, zapewnia

czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z radosci

zyciowych. Wzgledem przemijalnosci otoczenia, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania z chwili, cieszenia sie sposrod

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac w Piesniach II, IX

jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora byla nie

wolna od chwili sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki zostaly tak rozmaite. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal dystans do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz

niewatpliwie blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej

zmierzanie do powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore

zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce

„Na gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

pragnie boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie,

nieskalane sumienie, humanistyczna zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tego swiata

nie zapewniaja rzeczywistego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna sposrod

fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w zgodzie z natura odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na glob renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i stalosc wobec tak krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze ogromnym spokojem sledzic otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu sposrod rozumu, ale rowniez w radosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez

wizji Boga, jako ogromnego Architekta, znajdujemy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wzgledem Boga,

jednak tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzywac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od chwili trosk jak i rowniez cierpienia i

obawy przed smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w ustalone za sprawa myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie

sobie sposrod problemami, oferowac sile sakralna i porzadne szczescie i czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory to

wielokrotnie w swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi znalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w

tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz pocieszeniu

jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow poprzez porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu

zaprezentowac rozne postawy polityczne obywateli i stalo sie pretekstem w celu rozwazan natury ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, chociaz w pewnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w katastrofy

greckiej, zachodzi podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob w scenie nie przekracza czterech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w nagrode zbytnio wyrok w sporze bogin, wine totez ponosi lacha, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tym miejscu takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes w rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od chwili reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos sposrod bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin

badz ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z tego okresu wydaje sie epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni sposrod tego czasu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie

przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek swiatowy, ponad komplet

przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany tez

sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow,

napisana w chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i jednoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie sposrod przeszloscia. Byla ona tak zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Obecnie zas pyta z pewnym

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny samopoczucie, inne istnieja tez tematy. W duzej liczby utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc

budynku rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na

pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie natury, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, albowiem wlasne istnienie bylo w celu Kochanowskiego

najwazniejszym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w swoim

zyciu najwazniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom)

jak i rowniez nawet nasz pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow jak i rowniez zagadnien sposrod zycia mezczyzny, porusza rzeczy jednostki, jak i rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez wprowadzenie w istnienie prostego

systemu alarmowego wartosci. Czlowiek i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tego pisarza w, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka swoim utworow odnosi sie do

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, oraz ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jak wskazowka w celu jednostki, ale

dla wszystkich, bowiem uzywac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kilkunastu wersach w lapidarny rodzaj przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty doktora

i prowokuja go w celu kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za sprawa glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad sposrod

tymi pany: szedlem spac trzezwo, zas wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta ma na zamysle osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego wyniki i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim wyniszcza

swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien pomniec o tym, ze cialo ludzkie ulega poprzez smierci rozpadowi, w totez kazdy ma obowiazek usilnie starac sie, aby pozostawic po osobiscie

dobre wspomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem ten, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog

odroznil mezczyzny od zwierzakow, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien szkolic swych nabywcow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw,

umilowania autentycznej wolnosci. Ale juz ludzie posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni sposrod bronia w reku walczyc z wrogiem ojczyzny,

nawet gdy przyjdzie w walce zwrocic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, zahacza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac w celu walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

komplet dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci dostalo sie

w celu niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie

umie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla juz wczesniej o

grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, ze i przed

szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a

wyraznie – zaangazowania w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to wlasnie odroznia nasz narod od

chwili plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zajecie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Sprawia to

w celu pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

chwili poczatku istnienia naszego ciebie, ale badz takie dzialanie duchownych moze byc przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni gleboko sie

zastanowic morzem dalszymi swoimi losami, by problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest rowniez problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwyczajny ludzie. Jezeli zawiedzie jeden

element w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ciala – panstwa – jest dozwolone tu

nawiazac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jedna z

przyczyn upadku niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta sposrod

mitologii jak i rowniez przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal sposrod

antyku:

chor stoi za sprawa caly czas w scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach powiada posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jak

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swe losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem konsekwencjami kazdego czynu,

nie reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, wzmacniany na okazach antycznych.

Utwor ten jest napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i hhg jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej. W utworze ow latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow i zle spoleczenstwo.

Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedobor parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie nie jest jest

obce―. W odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg zadbaj postaci, pierwotnego zachowan; od chwili patriotow

poczawszy, a w zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy

sposrod losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w tym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tekst dramatu ma charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze wlasnie w tejze epoce wyrabia sie popularny w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa w „Nad Niemnem―

itd. Nie wydaje sie byc to lecz jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

milosc i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa sposrod „Piesni o

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace,

ktora wszystkim przynosi radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez pozyskuje zadowolenie. Ten obraz przedstawia „Zywot mezczyzny poczciwego―

Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

uwazaja egoistycznie, istnieja chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia.

Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlop musi pracowac na panskim polu, praca nie jest wesola piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei sposrod „Krotkiej rozprawy

miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy podejmuje

autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski zadnej z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w pani a mysl, ze „bez praw nie moze istniec

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz traci

istnienie. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak, ze istota ludzka ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez kuratele wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta prosperowac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, jesli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i apartamencie, chociaz

uzasadnial potrzebe wojny obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji mlodego obywatela jak i

rowniez do wagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o

potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na pozostale rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie

bardzo prosto zapamietac, bowiem dzis wydaje sie on tez aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w literaturze.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Sugestie te powstale sa w „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami natury w kazdej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu ani

starosc, ani smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i w bliskosci sposrod natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro wiecej niz prywate, nie

zaluje do niej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia - taki wzor ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja stworcy tacy jakim sposobem

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez

lansujaca pozytywne. Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny. W „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych w celu

polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej wraz z stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu,

finansow wojennych myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych,

rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z

piec ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu

urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym stosownego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal

kierowania sie jedynie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem

prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko

obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i

swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych

ludzi w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow w ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w 1575 r. Poeta obrazuje

jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju jak i rowniez wsparciem

finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor ten

niesie w sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego

obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja kiedy chodzi o dobro panstwa.

Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw

grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony

negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny forma,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie to zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli o

zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - powiada Pleban). Wiec Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

mnie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, ale bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow - czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc niemocy spolecznych -

obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy

przeciw Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, w XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic posiadaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych znajdujemy tez w licznych fraszkach, a szczegolnie

istotna pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest

z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swojego stylu, o forme

uprawianych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez

epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow lokalnych.

Nawiazania w celu antyku w dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul

imponujacych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w

podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego wiecej niz tlumem.

Tenze wybitny istota ludzka zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jak poeta jak i rowniez dramaturg, ale takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady stworcy, ktory uznaje swiat zbytnio

wielka melodie, znajduje wielkie wartosci natury i wioski, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto tego terminu wowczas w 18 wieku we Francji - poczatkowo w celu okreslenia

zapozyczen i wzorow wloskich w sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia czasow panowania Franciszka I,

jak nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie objasnienie to pozostalo przyjete za sprawa nauke niemiecka i

upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo istniec

poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla duzo sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu lecz odrodzenia antyku

lecz szmat swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale potem sama dotarla do szczytow przewyzszajacych

projekty.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od chwili XIV w celu poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy

polnocnej od finiszu XV do oporu XVI stuleciu. Jest maz rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak: recesja

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, w plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek okazuje w srodek badan

jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci majac na uwadze wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki

ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodek swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i nic co ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za oficjalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 - protest mniejszosci

luteranskiej w Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze jest dozwolone ja oddawac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je w jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia osob od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek ma swoj zycie

zapisany w gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo badz pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

gromadzenie dobr. Posiadanie to zaszczyt, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch ten powstal sposrod natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem istnieja wydane w

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one w celu literatury religijnej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej w celu rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni istniec ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc niemocy Polski. Zawsze sa to: brak wybranki ojczyzny, niedobor zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie sposrod "chciwosci swojego lakomstwa". W sposob wyrazisty i

wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci w

celu ojczyzny, wybranki dla pani a samej. Atak skierowany wydaje sie w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo

tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, pociechy jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem laczy

pierwotnego jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody szczegolnie w

sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV jak i rowniez V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa klapa dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do zgody i w celu potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna lecz

utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu.

Poddani winni istnieja swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie

jednoznaczne sposrod upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci.

Wylicza prawa niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje

stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny, oburzenie

na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ustrzeze Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedobor sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst zwiazana

wydaje sie z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech kluczowych stanow:

Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia podstawowe problemy

interesujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup solnych, czy niedobor stalego systemu

alarmowego obronnego panstwa. Wiele rowniez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia

ogolnego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki wyprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu jak i

rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych lokalnych

utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow sposrod prosba, by pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu

obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem ten, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest zginac mlodo,

jednak w rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo jak i rowniez umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa natury

c) pojmowanie zycia jak wiecznej walki o byt

2. postura uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i zdrowie mieszkancow. Jest on absolutny podziwu w celu prostoty jak i rowniez kontaktu

sposrod natura. Osada, wspomnienia, jak miejsce wazne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone

zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do

wioski, tamtego istnienia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii autora.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora poprzez stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, zas kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, potezny, wzor wykonywania zadan na wioski. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednak to nie pomagalo. Odrzucic stac jego

na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

starsza niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci istnienia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedobor wlasnej woli na drugi los, przygnebiajaca wizja, walka o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne ma ukazywac zmartwienia duchowe mezczyzny. Te dziedziny ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 ulamkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie w celu

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie totez do losow czlowieka. Przedluza sie totez jak istota ludzka (samotny, czuje sie zagrozony przez

ryzyka, zadumane ma skronie), wydaje sie wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten

probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Jest ona

symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity rozklad. Podobnie

wydaje sie z czlowiekiem, ktory w starosc wydaje sie chorowity, wiecej przydatny w celu zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest

przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad ostateczny i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac

glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w tym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego charakter skazony wydaje sie niemoca.

Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Odmiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy jednego

krajobrazu odmieniajacego sie ponizej wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, rezonans

2. Zapach: ziola

kilku. Wzrok: odcien, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie piekna, szczedzi sie, wydaje sie delikatna, poszukuje wsparcia zeby

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza obawia sie ulewy drzy przed jej krzepa, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo trzyma

sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly gawede starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, bowiem dbal maz o artyzm jezyka, forma swojego nurcie i odmiane uprawianych

klas, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o swoim wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie prawie boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady mozemy odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, nalezy sie zabawiac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, ze zgadnie jak nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, ale moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc sposrod tego

jak sie ma.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- liczne nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na duzym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z kluczowych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji, wyraznie

tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do

najwybitniejszych skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel tekstow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ten ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna postuluje obrony jak i rowniez pieniedzy w wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem.

Ukazal w niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace stosunki w

wojsku, poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w bitwie ponizej

Chicimiem w 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc w celu ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie sposrod 10 fragmentu dosc szczegolowo opisujacych

najpierw obustronne przygotowania, a potem bardzo starannie, dzien poprzez dniu sytuacje pamietnej batalii, az do poczatku ukladow jak i rowniez

zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad pelnym obrazem goruje uczucie wybranki do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy

ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy odwrocic na rzeczy naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Hhg w tych propozycji

zywy portret owczesnego istnienia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia wiadomosci o Polsce XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. W 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego

pod Matwami w 1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl w wsi w krakowskim, gospodarujac w majatku i

pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Naczelna czesc miesci 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, czyli taki szmat jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w

celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte mniema za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w walce jak i rowniez sasiadami pod

zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie kwestii nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: team dodatnich cech odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem w celu

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem interesujaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila w celu upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa projekty kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu takimi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zadaniem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody w pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi przenikliwy kontrast sposrod pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc wrazen, wynika

sposrod kaprysu. Planuje to gre z uczuciem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego sposrod

sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie spokoju trupa sposrod cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela poprzez

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym momencie ulegl nastrojom

elegijnym jak i rowniez sielankowym i slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i poczciwego

ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy cennym zrodlem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja wizerunek

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji w

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego jak i rowniez

wojennego rekodziela. Porownanie obecnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety istnieja niestale w uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono pelny szereg kwestii niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej jest dozwolone je wykonac (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor)

niz zanotowac stalosc w uczuciach panie.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga zostac tematem w celu

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a na cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, interesujace szczegoly tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego zgubie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej kwestii. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor)

sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jak piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka jak i

rowniez nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich oddzialywanie na istnienie umyslowe ery.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, podstawowe prady. Glowny - uprzejmy – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, odleglych od w zamian, tetniacych osobistych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, dowodzic mistrzostwa autora,

wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow zachodnich,

dywanom skladajacy szacunek, a sposrod niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, lokalnych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ponizsza wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt uprzejmy, przykladala olbrzymia wage w celu rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez

swoj lokalny rodowod uznawala za kluczowy tworcami tego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie rowniez

sarmackim od chwili slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial tekstow na 2 nurty wydaje sie wygodny, ale nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec uprzejmy i zostaly

siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Jednak byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn jak i rowniez Naborowski istnieja poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna

totez mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza sposob zycia szlachty w XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

posiadala poczucie, ze Polska swiadczy przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej w wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli

polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej roli jaka odgrywa

Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - istnienie na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki,

bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje w celu laski, czego swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale w krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go w infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki zawieraja okres

sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z

tych propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak

i rowniez milosci natury - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski sposrod

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych lokalnych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696

"Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi w celu konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt nie respektuje. Pisarz zwraca atencje na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stanowisko szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go argument, ze w polsce, ktory nie wystepuje za jak oplacic armii,

ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z

nietypowym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u

Potockiego synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje zadnej z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszystkich mszy, zas mysli wylacznie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, albowiem szlachta w wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto poddaje krytyce

wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz panstwa naszego,

ktore chyli sie ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc wychowankom do gry. Wszyscy pilnuja o prywatne

dobro, nie interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta lecz zyje czysta dla siebie jak

i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez jej osoba sama. W wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza problem

nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak

szlachta nie broni sie, bowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w 1621r. Poemat

opisuje proces bitwy jak i rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w zwyciestwie

morzem poganami. Patriotyzm widac w przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Duzo jest w nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosc znaczna pozycje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow istnieja znakomitym zrodlem poznania osob

i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji w celu walki dostarcza mu szwung

zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach zagranicznych, ktore zostaly wynikiem swoim zainteresowan jak i

rowniez ciekawosci. Pasek opisuje takze msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry

Pasek, ktory nie chcial walczyc w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni jego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke

swoim bratu. Aczkolwiek taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W

odrebnej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz istnienia

ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja wlasna klase mniema za godna

przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty obudowane jest troska o majatek i zalety wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty.

Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Sa pisane

barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do osoby, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe sposrod ich wplywu na

istnienie polityczne w owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk sa w stanie one przyczynic sie, stal

sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki sposrod nimi uslugiwaly mu nade wszystko bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak klechdy, ukazuja portret zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tych czasow. Krasicki obnazal

jak i rowniez osmieszal w nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie niejednokrotnie sa lecz uniwersalne jak i

rowniez ponadczasowe. Krasicki tak samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie istniec

nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz w

tytule, zas przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, zbyt mlody wiek,

zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze tym sposobem Krasicki odslania zalety

krola. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie

wydaje sie atakiem w sarmacje, w jej usterki i zle przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej za

sprawa dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Wymowa satyry

wydaje sie pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez szablonowe

cechy Mlodych polakow, ktorzy obok alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie znaja sie w polityce, a przy tym uwielbiaja rozwazac i ponizej lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Wychodzi na to, ze w Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie raz za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Ten brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie

zjawisk przedstawiana byla w sposob jednoznaczny i bezposredni. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie

ujeta w przytoczenie, przez co pisarz chcial zaakcentowac swoj dystans od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji prawdopodobnie

najwyrazniej w satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze istniec uznany zbytnio reprezentanta

pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie

odpowiedniej tresci i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja V. w. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Laczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Mnisi walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem,

co duzo trunku mial szanse pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego prezentuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. W sposob zartobliwy autor wymienia rozne ludzkie wady,

zapewniajac ze spotykamy ludzi idealnych, ale sa to tak wyjatkowe postawy, ze mozna te rolety miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie atakiem w jedna sposrod najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym miejscu

tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym

razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem powszechny, wazny wlasciwie dla kazdej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie zna smaku wolnosci,

nie rozumie do niej. Akceptuje swe zycie w klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to nieco normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza sie sposrod

twierdzeniem mlodego. On dawniej byl nieograniczony, zostal lecz uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie w celu niewoli, za kazdym razem bedzie

pragnal wolnosci. Czesto interpretujac ta bajke, obrazuje sie w fakt, ze powstala jej osoba po pierwotnym rozbiorze Krajowy, moze totez Krasicki chcial

napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, ale zyl w nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, ale byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osob naturalne,

takimi, jakimi istnieja, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna w znacznym stopniu wiecej uzyskac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje ustawa silniejszego, ze racja wydaje sie po stronie www tego, kto ma energie. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci jak i

rowniez okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, ktorym prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, watly i w lesie", zas

nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca nawet wiare w Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszystkich swietych. Aczkolwiek gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale tez

w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we osobistych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

Zas zatem glob w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki jak i rowniez

zaprezentowane nabywcy.

79. Ocen role tekstow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: w Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Krajowy.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z intensywnej troski o kraj, sposrod

leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamyslem powinno istniec szczescie ojczyzny.

Poniewaz fart spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich swoim mieszkancow, wiec, jak pisal koncem oswiaty krajowej istniec powinna uzytecznosc

obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Duzo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Przemawial o koniecznosci utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszary w swoim dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Ponizej

swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra w

owczesne spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych w celu zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal podczas kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma maz charakter

doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, niedobor jest tez scen zbiorowych, calosc natomiast utrzymana

wydaje sie w niejakiej konwencji. „Powrot posla― jest napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na renome

publiczna i na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Utwor ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

przemian ustrojowych Krajowy, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro

krolewskiemu jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal

bohaterow jednoczesnie ustalonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej

prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i

rowniez toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych poszczegolne poglady i racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― pozostana

przedstawieni jak prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy

obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Z kolei ich wrogowie

to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jak doprowadza w celu upadku Krajowy,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swojego

zycia silna i wyzwolona z ponizej obcych sladow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale przewaznie bez sensu;

zdumiewa sie, ze Starosta zezwala na wszelkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc

goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke przymusem za

partner, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego niedobor

zainteresowania znaja, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory to roztrwonil majatek rodzicow w zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac okazje finansowa, jakim sposobem moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego jego nie nauczyly, niczego

interesujacego sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o duzej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania w spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na wzrost tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja rozwojowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie

– byla to milosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial w tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Podstawa jego stalo rozumienie zachwycajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w malych odmianach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej

ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od chwili 1730 w celu 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w czterech dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W 1740 zalozyl szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam nowe

metody nauczania. Byl maz pijarem jak i rowniez z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia

laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia slownika, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 roku kalendarzowego oddano w celu uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwa. Na

sejmie konwokacyjnym w 1764 roku kalendarzowego krolem Krajowy zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku zalozyl Szkole

Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna

jak i rowniez wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i

rozmaite tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz, listy w celu redakcji jak i

rowniez odpowiedzi w nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan jak i

rowniez chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Krajowy. Wydawany za sprawa 21 wielu lat. Z inicjatywy krola w

1765 roku kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy w dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach znany

jako Operalnia, w ktorym zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W

1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w

Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej KEN.

Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ),

jakim podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie

w szkolach miala odbywac sie w jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia stosownego poziomu nauczania potrzebne

istnieja dobre pozycje ksiazkowe dlatego w 1775 roku kalendarzowego powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo

opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali w nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie skladniki bohaterskie jak i rowniez komiczne. Efekt

komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe uzycie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym jak i rowniez

podnioslym pomyslem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych wowczas puchar, jak wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

w takim przypadku kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Odsetek pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn w czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – ma poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy jest

milosc, ogarniajaca pelny narod. W imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Swoim pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego

porzadna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga o zlo dominujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla porzadna

ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Mimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w pyche jak i rowniez megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i przyczyn jego kleski. Nalezy

zaznaczyc, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl w wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze ow Slowacki chcial dac riposta na zapytanie

dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, ze rzady takich

ludzi zostaly jedna sposrod przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie zamach w cara. Ludzie jest w tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Narod, reprezentowany za

sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, ale potrzebuje wodzow. Wynik

glosowania, ktore ma przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Jest dozwolone

zatem w dramacie odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

systemu spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, pierwotnego

pragnienie wolnosci jest w tym miejscu oceniane jak bardzo wartosciowe i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal

zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Krajowy. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narodowosc, niz uratowac go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to jest

idealem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly totez

rozumiane jak i rowniez doceniane za sprawa wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub punktu pochowku.

―. Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci badz po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi w celu grobu, w ktory nie sklada organizmu bohatera. To symbol przetrwania

idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze maz do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych jak i rowniez uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przetrwac historie jak i rowniez budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka kwestia Browna bedzie przez

odmiennych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Muza Chopina wydaje sie

przedstawiona za sprawa Norwida jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona sposrod ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny.

Idealu tego nie mozna uzyskac ale jest dozwolone don dazyc. Muzyka czyni z osob istoty bardzo dobre. Miara tejze doskonalosci wydaje sie porownanie

w celu hostii. W wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Jest tez w owa

strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za istnienia, a nawet poprzez smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w cieniu wspanialych ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w

przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka wartosc musi uregulowac naleznosc kazda

indywidualnosc za swoja odmiennosc, oryginalnosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa

przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak dlugo jakim sposobem pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na okreslonych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady czterech jednosci: epoka miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie

w duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom. mieszal

konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: wielkie

monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legend

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przeszlosc Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa idei wolnosci dobrze poswiecic pelny narod, niz ocalic jego ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) w celu zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to jest

idealem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa relacji i postepu.

Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

jakim przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa sil politycznych o

charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od mojej dziurki, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa w ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je totez autor w wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie w celu panstwa jak i rowniez monarchy. Na rzecz

Sienkiewicza swoim bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor uwypukla kilka elementarnych typow pierwotnego charakteru. Cechy typowe istnieja najlepiej zauwazalne w charakterystyce

Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, a wiec

posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym

najezdzca przez pelny narod lokalny oraz cenzurka grozy polozenia naszego kraju w ciagu najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami jak

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

krola, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania

byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne sily i izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce.

Odslaniajac szeroko przyczyny kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc i brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w

kategoriach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do

powstania, zawiera duzo aluzji jak i rowniez mozna zwazac go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zachowac sie ponizej Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tego brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu w powstaniu, a wiec identyfikuje sie z

narodem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wzgledem

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko represje popowstancze (

wydarzenia sposrod 1823 roku kalendarzowego, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy

dowiedziec sie z relacji naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Powstaja takze liczne postacie o tematyce historycznej, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce jak i

rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Zawarty jest problem winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz

pokazuje w utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Blogie zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic innego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec uczucia innych, nie

kpic sposrod nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem

jego cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory ma romantyczny punkt widzenia na nature milosci. Dusze kochankow, podlug niego, istnieja

przeznaczone fajnego przez Boga i zwiazane na lata. Zakochanych na ziemi nie mogli byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia i szydzi sposrod tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedle

nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za istnienia zazna maz szczescia

ziemskiego, bo taki fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem podstawowe wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej o natchnienie, wsparcie w czynieniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki

przyrody, niebios, obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( istnieja nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc objawia sie tez

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu badz klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona w Moskwe).

Niedobor jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora

zastepuje moce olimpijskie