59 rysunków kolorowych na 12 tablicach,

z tekstem objaśniającym.

W Y D A W N I C T W O M. A R C T A W W A R S Z A W I E

(Sb о в)

http://rcin.org.pl

MAŁY ATLAS

GADÓW I PŁAZÓW

59 RYSUNKÓW KOLOROWYCH

NA ta TABLICACH

B i b l i o t e k a M u z e u m i Insł. Z o o l o g i i PfiN

К .2372

6000000000119

PRAWDAM

P R A C A

P t / }

.

ш т ш к

VJs/JtA

(йг*ч

Ж

'il

PfflisWstw.iäMiPfzyrotoie

t Z I J t ZQGLOUICZn

B to lje te k a . Jft In w c n t.-r i^ ^ jL.

1 9 2 5

WYDAWNICTWO M. ARCTA W WARSZAWIE

http://rcin.org.pl

I.

G A D Y .

R E PTI LI A.

Gady s ą to kręgowce o ciepłocie ciała zm iennej, oddychają ce

w y łączn ie płucami. Rozróżnia my następujące rz ędy gadów: żółwie

{Chelonia), krokodyle (Crocodilia), ja szczurki (Lacertilia) i w ęże

(Ophidia).

Ciało gadów pokryte j e s t bądź łuskam i i tarczkam i

(jaszczurki i węże), bądź płytam i rogow o-kostnemi (żółwie). Gady
m a j ą po

4 kończyny, z których niekiedy 2 są uwstecznione; n ie ­

kiedy k ończyn brak zupełnie. Jedne z nich przeto biegają, in n e

cz ołgają się, je szcze inne skaczą lub n aw et w s p in a ją się, ja k np.

ja s z c z u r k i niektóre, o p atrzo n e długiemi pazurami.

W ęże pełz a ją

lub ślizgają się p rzy pom ocy licznych bardzo mięśni żebrowych.

Węże i jas zczu rk i m a ją ję z y k najczęściej rozdw ojony, służący im

ja k o organ dotyku. Większość gadów składa ja ja . U wielu gatun­

kó w młode wychodzą z ja j z a raz po ich złożeniu; te gatunki n a ­
zyw am y ży worodnemi.

Rząd:

Żółwie. Chelonia.

Żółwie różnią się tem od innych gadów, że ciało ich o p a tr z o ­

n e je s t grubym pan cerzem . S kłada się on z w ypukłej tarczy
grzbietowej i płaskiej brzusznej. P r a w ie wszystkie gatunki m a ją
nogi opatrzone pazuram i. Żółwie m ogą wciągać pomiędzy skorupy

głowę, szyję, nogi i ogon.

Rodzina:

Żółwie lądowe. Testudinidae.

Form y lądow e m a ją p an cerz grzbietowy bardzo wypukły , g ło­

w a i ryagi pokryte są małemi, ro gowemi tarczkami. F orm y słodko­
w odne m a j ą pan cerz niezbyt wypukły. Palce u nóg opatrzone są
b ło n ą p ła w n ą . Żyją one przew ażnie w wodzie.

Т. 1,

r y s .

1.

Żółw grecki, Testudo graeca.

Ojczyzną tego śliczne­

go żółw ia je s t Europa południowa. W ystępuje on nie tylko w G re­

cji, spotkać go m ożna n a wyspach m o r z a Śródziemnego, n a całym

Bałkanie i we Włoszech. Tutaj je s t on bardzo pospolity; n ajch ę t­
niej p rzeb y w a w suchych, kamienistych okolicach. Długość jego
wynosi 20 cm. lub nieco więcej. Żywi się ró żn em i roślinami, j a k

2

http://rcin.org.pl

to: trawa, sałata, owoce, liście, naw et kwiaty i pączki, zjada poza
tem robaki i nagie ślimaki. Żółw grecki lubi bardzo ciepło i słoń­
ce, a n a w e t wysoką tem p eratu rę znosi bez szkody.

Chociaż p o ­

stać m a nieco niezgrabną, umie je d n a k dobrze w spin ać się, a rzu­
cony na grzbiet, potrafi zręcznie i prędko, przy pomocy głowy,
z pow rotem stanąć n a nogi. Z im niejszą porę roku spędza w jam-
kach, przez siebie wygrzebanych i od mrozu zabezpieczonych.
P a rz e n ie odbywa się wiosną. R ozm naża się przy pomocy jaj.
Rozwój ja j n astęp u je tylko pod w pływ em prom ieni słonecznych.

Dlatego to samice w yszukują n a złożenie ja j miejsc, w ystaw ionych
n a operację słoneczną i zagrzebują je w piasku.

T. 1, rys. 2.

Żółw błotny, Emys orbicularis.

Jak ju ż sam a n a z w a

wskazuje, żyje w m iejscach błotnistych i w odach stojących. W y ­
stępuje on przew ażn ie n a południu Europy, głównie we W łoszech

i n a Bałkanach. W Polsce w niektórych okolicach je s t pospolity,,
zw łaszcza w okolicach m oczarow atych i nad rzekami. Poza tem

w y stęp u je w Rosji, w Azji i gdzie niegdzie w Niemczech.

Tarcza

grzbietowa je s t ciemna, czarno-zielona, ja k mech, z żółtemi p lam a­
mi, które w niektórych m iejscach zlew ają się w pręgi. Głowa
i nogi n a k ra p ia n e są ładnem i, żółtemi cętkami. Długość dojrza­
łego okazu przekracza niekiedy 20 cm. W akw arjach dobrze się
hodują, żyją długo i dawniej były w ty ch celach w większej ilości
sprowadzane. Pożyw ie nie jego stanow ią ryby, żaby, tr ytony i różne
larw y owadów.

Ofiarę rozdziera zwykle pod wodą, chwytając j ą

w p ó ł ostremi pazurami. Okres godowy przypada wczesną wiosną.

Rodzina:

Dermochelyidae.

S ą to żółwie morskie, których kończyny zamieniły się w płetw yr

bez pazurów. Z am ieszkują morza.

T.

1, rys. 3.

Żółw skórzasty, Dermochelys coriacea.

Żółw ten

m a więcej niż 1 metr długości; zamieszkuje on morza gorące, nie

je s t je d n a k b. częsty.

Żywi się rybam i i in nem i m ieszkańcam i

mórz. Na brzeg wychodzi tylko w okresie składania jaj. Pancerz

jego je s t pokryty w a rs tw ą miękkiej skóry.

Rodzina:

Żółwie morskie. Chelonidae.

Do tej rodziny należ ą żółwie, żyjąc e w yłącznie w morzach

gorących. P an cerz ich je s t płaski, kształtu sercowatego,

ztyłu

nieco zaostrzony. Nogi są zamienione n a płetwy, m a ją je d n a k po

1 lub po 2 pazury; są one duże i pod skorupo nie m ogą być wcią­

gane.

Górna szczęka je s t haczykow ato zagięta, ja k u p taków d ra ­

pieżnych.

T. 1, rys.

i.

Żółw szyldkretowy,

Chelone

imbricata.

Jest to ten

gatunek, który dostarcza szyldkretu; jest on tępiony w

tak wielkiej

3

http://rcin.org.pl

«Iości, że je s t obawa, iż niedługo znajdzie się na liście zw ierząt

g in ący c h , ja k rajskie ptaki lub czapla i t. p.

Ma praw ie 1 m. d łu­

gości. Na lą d wychodzi tylko w tedy, gdy m a składać jajka.

Rząd:

Krokodyle. Crocodilia.

Ciało krokodyli je s t w ydłużone; silne rogowe łuski, ro z m ie ­

s z c z o n e n a głowie, grzbiecie, bokach i ogonie, c h ro n ią je, ja k n a j ­

le pszy p ancerz. Na ogonie, spłaszczonym z boków, znajduje się
listewka zazębiona.

Ogon służy krokodylom jednocześnie jak o

s t e r i jak o groźny oręż. Nogi opatrzone są pazuram i i błonam i

p ław n em i. Szczęki są n aszpikow ane długiemi, ostremi zębami,

•osadzonemi ukośnie nieco ku tyłowi.

T. 2, rys. 1.

Aligator, Alligator mississipiensis.

Ma długości 5 m e ­

tr ó w , pa sz c z ę m a płaską, szczupakow atą, żyje w błotach, bagnach

i innych w odach południow ej części S tanów Zjednoczonych. D aw ­

n ie j w y stęp o w ał tam bardzo licznie, teraz, przez coraz bardziej

p o stęp u jącą kulturę, stał się rzadszy.

W ogrodach zoologicznych

często m o ż n a go obserw ow ać, młode łatw o hodować dają się

лѵ niewoli. Jest. to n adzw yczajnie dobrze uzbrojone zwierzę, o tem

św iadczy silny ogon i zazębiona, wielka paszcza. Na lądzie p o ­

r u s z a się niezgrabnie i ciężko, w wodzie zato potrafi ro zw in ąć

b ajec zn ą w prost zręczność, p ły w a i nurkuje doskonale. P atrząc

n a niego zgóry, gdy leży nieruchom o w wodzie, m a się w rażenie,
ż e to pień drzewa. P ożyw ienie jego sta n o w ią ry b y i dro bne ssaki.

Ze skóry jego robią różne rzeczy, np. walizki, woreczki i t. p.

S a m ic a sk ład a j a j a n a brzegu, w dole, n a k r y w a j e ziemią lub

piaskiem.

T. 2, r y s 2.

Krokodyl nilowy, Crocodilus niloticus

należ y do n a j ­

w iększych gatunków całej rodziny. Stare okazy, według po m iaró w
uczonych, dochodzą do 6 lub naw et 7 m etrów długości; jeszcze
w iększe znajd y w an o w grobach starożytnych Egipcjan. Było to
św ięte zwierzę Egipcjan i czczono je. Pisarze starożytni wiele

o nich o p o w ia d a ją i stąd wiem y, że dawniej w rzekach żyły one

w olbrzymiej ilości. Dzisiaj je s t on w Egipcie wytępiony. W rze­
k ach zato Afryki środkow ej aż roi się od tych zw ierząt, w z b u d z a ­

ją c y c h grozę w ludziach i innych zwierzętach. Krokodyl nilowy

p osiada gruczoły, z których otrzymuje się piżmo. Liczne szczepy
m urzyńskie j e d z ą mięso tego krokodyla. Pożyw ienie jego, podobnie

j a k aligatora, składa się z ryb, ssaków i innych zw ierząt. N aw et

w o ły i konie, chociaż tak duże, nie s ą wobec niego bezpieczne,

gdy p rzychodzą pić wodę, krokodyl nilowy ud erzen iem ogona
ogłusza je, a potem w ciąga do wody. W okresie godowym samce
s taczają potę żne walki między sobą.

Samica składa j a j a w dole,

bądź specjalnie przez n ią w ykopanym , bądź też znale zionym.

http://rcin.org.pl

Rząd: Jaszczurki. Sauria.

Jaszczurki są to zwierzęta z pośród gadów najw yżej uorgani-

zow ane. Ciało m ają wydłużone, kończyn zazwyczaj 4 i łatwe-

ła m liw y ogon. Dobrze rozwinięte p a z u ry pozwalają im świetnie

w sp in ać się; u je d n y c h gatunków palce u nóg są świetnie ro zw i­
nięte, służą im do chw ytania lub przyczepiania się, u innych nogi

s ą uwstecznione lub brak ich zupełnie.

Skóra n a tułow iu wszyst­

kich ja s z c z u re k je s t pokryta łuskami, podobnie ja k głowa i brzuch..

Ciepło i słońce lubią bardzo, rozpow szechnione są w całym św ie-
cie Starym i Nowym.

Rodzina: Jaszczurki w łaściwe. Lacertidae.

Głowa ich je s t w yraźnie zaostrzona, pazury u tylnych nóg

b a rd z o długie. Błona b ębenkow a w y ra ź n ie widoczna. Język roz­
dwojony.

T. 3, rys. 1.

Jaszczurka zwinka, Lacerła agilis.

U nas n a jp o s p o ­

litsza z jaszczurek, rozm ieszczona je s t w całej Europie. Nad
Dniestrem została w y p a rta przez jaszczurkę zieloną. Dorosłe oka­

zy dochodzą do 20 cm. długości; ciało m ają z boków ścieśnione.

S am ce są przew ażnie żywo zielono zab arw io n e, n a grzbiecie ciem­
no nakrapiane, samice są bardziej niepozorne, zwykle szare lub-
bronzowe. Zwierzątko to żyje w kamieniołomach, różnych dołach,,
n a grobach, miedzach, zaroślach, spotkać je m ożna też n a skrajach

la s ó w i na stepach. Nie je s t o n a tak zwinna, jak in n e jaszczurki,,
p rzez to ła tw o j ą m o ż n a schw ytać, zw ła szcza r a n o i wieczorem.
Pożyw ienie je j stan o w ią ow ady i dżdżownice. Zwykle w maju
sam ica składa p e w n ą ilość ja j w m iejscach dobrze usłonecznio-

nych. Ma o n a licznych wrogów, a więc: żmiję zygzakowatą, m y ­

szołowa, orła gadożera, bociana i wiele innych; nie bacząc na to,
często spotkać m ożna to śliczne zwierzątko. W terarjum hoduje
się świetnie, dzięki temu, że pokarm jej je s t bardzo urozm aicony,

przez co łatwy do zdobycia; hodowcy dostarcza wiele przyjemności.

T. 3, rys. 2.

Jaszczurka żyworódka, Lacerta vivipara.

Ta ja s z c z u r­

k a m a budowę ciała zgrabniejszą od poprzedniej, długość jej do­

chodzi tylko do 18 cm. Rozmieszczenie tej jaszczurki je s t bardzo

rozległe i dochodzi aż do dalekiej północy. Podobnie ja k zwinka,

żyje żyw oródka w całej Polsce. Dorosłe okazy dochodzą do 20 cm.
długości, ciało m ają z boków ścieśnione. Występuje najchę tniej1

w okolicach wilgotnych w pobliżu błot, bagnistych lasów lub w o­

dospadów. Z ruchów p rzypom ina jaszczurkę zwinkę, nie je s t j e d ­

nak tak ruchliw a. N iepokojona lub wypło szona ze swej kryjówki
ucieka najczęściej na pnie drzew ku górze i chow a się w szpary
lub pod korę. Lubi bardzo dżdżownice, p o za tem zjada przeróżne-

owady. W końcu lipca lub n a początku sierpnia składa samicai

Mały a tla s gadów i płazów .—2

5

http://rcin.org.pl

6 do 8 jaj, z których bardzo prędko w y k lu w a ją się młode. Nie­
p rzyjaciół m a tych sam ych, co ja s z c z u rk a zwinka.

T. 3, rys. 3.

Jaszczurka murówka, Lacerta muralis.

J e s t to dziec­

ko ciepłego południa; tam w ystę puje ona w niezm iernej ilości

i wielu odm ianach. Z am ieszkuje opustoszałe kaw ałki ziemi, stare

budynki, p o d w ó rza kościelne, ro zp ad ające się m u ry i t. p., n a p e ł ­
n ia ją c je h a ła s e m i w e so łą zabaw ą. Niekiedy w ystępuje w śro d ­

kowej Europie, lecz tylko w poszczególnych miejscach, w Polsce

obecność jej nie je s t d okładnie stwierdzona. Długość je j dochodzi
do 25 cm., w spina się z n ad z w y c z a jn ą zręcznością. Po stromych,

gładkich ścianach biega z szybkością błyskawicy. Im dzień j e s t
gorętszy, tom je s t o n a ruchliw sza. H odow ana w terarjum , n a p e ł­
n ia swe więzienie cią głym r u c h e m i niepokojem . Godzinami m o ż ­
n a się przyglądać i o b serw o w ać to śliczne i wesołe zwierzątko.
Chętnie b ardzo żywi się m ącz nem i larw am i. W iosną, w słoneczne,

cie p łe dni odbyw a się ich okres godowy. W walk ach o sam icę

tr a c i sam iec niekiedy swój p rzep y s zn y ogon. J a jk a s ą p rzew ażnie

z a g r z e b y w a n e w ziemi, gg

Rodzina: Zonuridae.

”^3?. Cechą c h arak tery sty czn ą tej rodziny jest fałda, przechodząca
w połowie ciała. Język n ie je s t rozdw ojony, lecz tylko n a końcu
■nieco zgrubiały.

T. 3, rys. 4.

Zonurus cordylus

żyje w Afryce połu dniow ej, m a

18 cm. długości, żywi się robakami, chrząszczami i m ałem i ja s z c z u r­

kami. L ubi bardzo ciepło, przeto w ystępuje najczęściej n a suchej

ziemi. Kolczasty ogon służy je j za broń. W te r a rja c h hodowano

ju ż ją; częściej je d n a k spro w ad zan y byw a inny, pokrew ny jej

gatunek.

Rodzina:

Scincidae.

Ciało pokryte je s t gładkiemi łuskami, g ło w a niebardzo w y ­

ra ź n ie oddzielona od ciała. Łuski są ułożone dachówkowato.'

T. 3, rys. 5.

Elada, Scincus officinalis.

J e s t to zwierzę bardzo

oryginalne.

Potrafi ono w m gnieniu oka zak o p ać się w piasku

i w prow adzić tem w id za w podziw.

Cała postać, a zw łaszcza

ło p a tk o w a t e nogi i głowa, są św ietnie p rzystosow ane do życia

-w sypkim piasku. Zamieszkuje on a pustynie Afryki północnej.

P o ż y w ie n ie jej stanow ią sz arańcze, chrząszcze i in n e owady. Ho­

do w a n e w te r a rju m je d z ą też m ą c z n e larwy; m łode

m a j ą

jednolite,

żółte zabarw ienie. S c h w y ta n a w rękę czuje się doskonale. Jest

je d n a k tak gładka, że długo u trzy m ać je j niesposób. Na tw ardej,

szorstkiej ziemi j e s t b e z ra d n a . Lubi bardzo ciepło, w hodowli
w y m a g a opieki i starań.

6

http://rcin.org.pl

T. 4, rys. 3.

Gongylus ocellatus

je s t również mieszkańcem p u ­

s t y ń

i suchych krain. Z kształtów ciała podobna jest do poprzed­

niego gatunku, z tą różnicą, że ciało jej je s t bardziej okrągłe
i walcowate. Potrafi o n a też bardzo zręcznie i szybko zakopać

eię w tw ardej ziemi. Żywi się o w ad am i zarów no ja k i robakami.

R ozm nażanie odbyw a się p rzy pomocy jaj.

T. 4, rys. 4.

Jaszczurowąż trójpalczasty, Seps halcides

jest b a r ­

dzo podobny do naszego padalca, z tą różnicą, że je s t p rą tk o w a n y
1 opatrzony maleńbiemi nóżkami. Żyje on w e Włoszech i innych

krajach południowych. Długość jego w a h a się od 30 do 35 cm.,

a w zachow aniu , sposobie życia, odżyw ianiu zupełnie przypom ina
padalc a. P rz e b y w a chętnie n a piaszczystej ziemi. Słońce jest
d la ń warunkiem nieodzownym.

Rodzina:

Padalce. Anguidae.

Z kształtu podobne do węży, bo tak ja k i one nie m ają koń­

c z y n .

Są to je d n a k jaszczurki, bo paszczę m ają nierozszerzalną.

J ę z y k je s t rozdw ojony.

T. 4, rys. 1.

Skeltopusik, Pseudopus apus

w ystępuje n a Bałka­

n ach , w Rosji i częściowo w Austrji.

P rz y nieznacznej stosunko­

w o grubości, długość jogo dochodzi do 1 m. Myszy stanowią

g łó w n e jego pożywienie , poza tem łow i jaszczurki i węże. Schw y­

ciw szy zdobycz, zazwyczaj wpół ciała, zaczy n a szybko bardzo
kręcić się d okoła w ła sn e j osi, przez co ofiarę ogłusza, a potem
zabija już z łatwością. Do te r a rjó w nie nadaje się skeltopusik,

g d y ż je s t za duży.

Trzeba go trzymać oddzielnie, inaczej pożera

sw oich sublokato rów .

Sam ica składa ja ja .

T. 4, rys. 2.

Padalec pospolity, Anguis fragilis

je s t znanym p rzed­

sta w ic ie le m naszy ch gadów k rajow ych.

Dochodzi do 30 cm. dłu­

gości, zamieszkuje te sam e miejsca, co wyżej o pisana jas z c z u rk a

żyworódka. Stare, dojrzałe okazy m a ją na grzbiecie błękitno-jasne

plam y, takie trafiają się j e d n a k bardzo rzadko.

W wilgotnych la ­

bach, w śród m chu lub w pniach drzew w ystępują niekiedy w wiel­

kiej ilości. P olują zwykło o zmierzchu.

Wtedy w yła ż ą ze swych

kryjów ek i polują n a dżdżownice, które stanow ią ich ulubiony

przysmak. S to sunkow o m a ła paszcza n ie pozw ala im n apadać na

w ię kszą zdobycz. W razie c hw ytania go, broni się w te n sposób,
że p o zo staw ia n ap astn ik o w i k aw ałek ułam anego ogona, a sam
umyka. W sierpniu lub n a p o czątk u w rześn ia składa samica jaja,
z których z a raz w ykluw ają się młode. W terarjum hoduje się

■wyśmienicie, gdyż je s t bardzo odporny i w jedzeniu niew ybredny.

Rodzina:

Agamy. Agamide.

Jedne z nich żyją n a drzewach, inne n a ziemi. Fałdy skórne,

grzebienie lub kolce n a d a ją im odstraszającą postać. Ciało ich je s t

2

boków ścieśnione lub płaskie, przystosow ane do życia n a ziemi.

\

7

I

pnŃSTWOWE

К Ш І І М tOOUGICZlt

http://rcin.org.pl

T. 5, rys. 1.

Smok latający, Draco volans.

Zam ieszkuje w y s p y

a rch ip elag u Malajskiego i dochodzi do 20 cm. długości; osobliwą,
tę jaszczurkę zaliczyć m o ż n a do najpiękniejszych gadów okolic
podzw rotnikow ych. Pożyw ie nie jego stanowią owady.

Zdobycz

ch w y ta w locie; dzięki rozpościerającej się, j a k p arasol, skórze m o ­
gą smoki n ieznaczne odległości prze la ty w a ć w powietrzu. W okre­
sie godowym sam ce m a ją w y d ę tą sk órę n a podgardlu w k ształcie
pęcherza; skóra ta m ien i się p rzedziw nem i barw am i.

T. 5, ry s. 2.

Agama zmienna, Calotes versicoior.

Ta znów p r z e ­

p iękna jaszczurka zam ieszkuje archipelag Indyjski. Jest p ra w ie
d w a

r a z y

w ię ksza od poprzedniej, ogon m a bardzo długi, żyje

p rzew ażn ie n a drzew ach. P odobnie jak wiele innych jaszczurek,

może zm ieniać ona b arw ę ciała.

Pożyw ienie je j stan o w ią m a ło

jaszczurki, p o za tem owady.

Hodować j ą m o ż n a w ak w arjach .

S kłada ja ja .

T. 5, rys. 3.

Strasznica, Agama colonorum.

Ojczyzną jej j e s t

Afryka środkowa. Tutaj w ystępuje o n a licznie, zw łaszcza w p o ­
bliżu m ie s z k a ń lu dzkich. Wspina się na ściany domów, skały,
ru m owiska, ciesząc wzrok p rzepysznem i barw ami. Właściw e w ielu

ja s zczu rk o m kiw anie głow ą u niej j e s t bardzo c h a ra k t e ry s ty c z n e .

Długość je j wynosi 30 cm., żywi się głów nie owadami.

T. 5, rys. 4.

Moloch straszny, Moloch horridus

m a postać iście

djabelską.

Całe ciało uzbrojone kolcam i n a d a je m u postać n ie -

bezpie cznego stw orzenia, tym czasem nie je s t on nim wcale. Z a ­
mieszkuje Australję, w ła ściw ie jej okolice piaszczyste, żyw i się
mró-WKami.

W Meksyku i Texasie w ystępuje podobny do niego

in n y gatunek.

Rodzina:

Iguany. Iguanidae.

Tutaj rów nież r o z r ó ż n ić n ależ y formy nadrzew ne i n a z ie m n e .

R o d zin a ta jest bardzo zbliżona do poprzedniej. Poszczególne ga­

tu n k i m a j ą grzebienie i workowate podgardla. Większość p rz e d ­

stawicie li żyje w środkow ej i Po łu d n io w ej Ameryce.

T. 6, rys. 1.

Pęcherzowiec, Anolis carolinensis.

Ł a d n ą tę ja s z c z u r ­

k ę o b a r w ie trawiasto-zielonej spotkać m ożna w p o łudniow ych

okolicach S ta n ó w Zjednoczonych na drzewach lub krzakach.

S a ­

m iec p osiada n a podgardlu w y d y m a ją c ą się fałdę skórną, k tó r a
w razie n ieb ez p ieczeń stw a lub p rzes trach u n a d y m a się, a właści­
w ie rozpościera się b. silnie, m ieniąc się p rzytem w ielom a b a r w a ­
mi. Temu zw ierzęciu j e s t rów nież w ła śc iw a z m ia n a b arw y ciała.
Dzięki przylgom n a palc a c h może p ęcherzow iec biegać po gładkich
p o w ierzch n iach w górę i n a dół. P odczas w alk sam ców w y s tę p u ­

j e u nich ch arak tery sty czn e kiw anie głową. W te r a rju m o t w ó r
p o w in ien być stale zamknięty. Długość jego w ynosi 20 cm.

8

http://rcin.org.pl

T. 6, rys. 2.

Bazyliszek, Basiliscus americanus

zamieszkuje Ame­

r y k ę środkową, długość jego dochodzi do 1 m etra, je s t to dobrze

uzbrojone zwierzę. Głowa, grzbiet i ogon ozdobione są p rzepy­
sznym , kolczastym grzebieniem. Bazyliszek żyje n a drzewach w po-

.bliżu wód.

Głownem jego pożywieniem są owady, niekiedy rów ­

nież żywi się owocami. Krajowcy je d z ą jego mięso.

Rodzina: Gekony. Geckonidae.

T. 6, rys. 3.

Gekon maurytański, Tarentola mauretanica

( = A s e a l a

botes fascicularis) zam ieszkuje połu dniowe Włochy, a w łaściwie

c a łą Europę po łu d n io w ą. Często w tych krajach spotkać go m ożna

n a ścianach domów, m urach, mieszkaniach, w pobliżu latarni
ulicznych; głównie zaś wieczorem, gdy poluje n a owady. Wesołe

te zwierzątka szybko p ie r z c h a ją to tu, to tam, polując n ies tru d ze­

nie

W te r a rju m ho d o w ać je m o ż n a doskonale. Nie trzeba jej

j e d n a k trzym ać razem z większem i jaszczurkam i, gdyż te za wiele

h a ła s u ją , lepiej je s t mu oddzielić spokojny kątek.

Podrząd: Rhiptoglossa.

Po d rząd te n za w ie ra tylko:

Rodzina:

Kameleony. Ghamäleontidae.

Mają charakterystyczny ję z y k maczugowaty lub robakow aty

i oczy po ru szające się każde niezależnie jedno od drugiego i umie­

szczo n e n a środku bardzo w ypukłych półkul. Nogi m ają chw ytne,

o g o n p rzystosow any do przy m o co w y w an ia się lub chw ytania. Cha­

ra k te ry sty c z n e dla nich je s t zmienianie barw y.

T. 6, rys. 4.

Kameleon, Chamäleon vulgaris

zamieszkuje południo­

w e prow incje Hiszpanji i Afrykę półn ocną. Wielkość jego docho­
dzi zale dwie do 25 cm. Jest to zwierzę bardzo powolne, ja kby
z n am ysłem poruszające nogami. Owady chw yta lepkim językiem,
który z szaloną szybkością i daleko bardzo potrafi w ysuw ać. Rzad­
ko bardzo ch ybia celu.

Zdolność zmiany b arw y pozw ala mu bro­

n i ć się przed wrogami. Na tle ja snych, zielonych liści staje się

m o m en taln ie też zielony i zle w a się z otoczeniem, przez co łatw o
stracić go z oczu. Po raptow nem przestraszeniu staje się płowy,
żółty lub bronzow y. Nigdy je d n a k nie przybiera innych barw,

zazwyczaj skala b a rw nie p rzekracza wyżej wspom nianych zmian.

P rz y drażnieniu w ydaje n ieprzyjem ne parskanie.

Rząd:

Węże. Ophidia.

Węże są wydłu żone, podobnie j a k jaszczurki, brak im tylko

odnóży. Ciało ich da się podzielić n a głowę, tu łó w i ogon. Na

g ło w ie łuski uło żone są w kształcie płytek, n a pozostałej części

http://rcin.org.pl

ciała u łożone są rzędam i i m ają kształt tarczek. Głowa niewy­

raźnie oddziela się od ciała i tylko u żmij jadow itych u w y d a tn ia
się pozornie lepiej, a to dlatego, że głowa m a kształt trójkątny.

P a sz c z a wszystkich w ęży j e s t bardzo rozciągliwa, przez co m ogą

one po ły k ać ofiary znacznie większe niż ich głowa. P o ły k a n ie
m ają je szcze u łatw io n e przez obfite bardzo wydzielanie śliny.

Rodzina:

Grzechotniki. Crotalidae.

T. 7, rys. 1.

Grzechotnik, Crotalus durissus (liorridus),

jest to n a j­

groźniejszy wąż z Nowego Świata, gdyż ukąszenie jego je s t śm ier­

telne. Ma on przeszło 1,50 m. długości. W ystępuje w zachodnich
częściach Stanów Zjednoczonych, gdzie je s t bardzo częsty. Ż y w i
się m a łem i ssakam i i ptakami, nie gardzi też ry bam i i żabam i.
N azwę sw o ją otrzym ał od tego, że n a końcu ogona m a coś w ro ­
dzaju grzechotki; składa się on a z rogowych pierście ni, które przy
na jm n ie jsz y m r u c h u w y d a ją ch arak tery sty czn y łoskot:

C hętnie

osiedlają się w dziuplach i ja m k a c b , z b udow anych przez in n e z w ie ­
rzęta, np. przez sowy lub wiewiórki. Młode z a ra z w ychodzą z j a j r

j a k tylko sam ica je złoży.

T. 7, rys. 2.

Bołhrops

lub

Lachesis lanceolatus

m a długości p r a ­

wie 2 m etry , w y stęp u je w Ameryce środkowej, w północnej części1
Ameryki Południowej, n a Małych A ntyllach i in nych jeszcze w y ­
spach. Dla człowieka je s t on n a p ra w d ę niebezpieczny, bo w y s tę ­
puje w olbrzymiej ilości. Środki przeciw działające ukąszeniu żmij

jadow itych, po jego ukąszeniu przew ażn ie nie skutkują. Zazw yczaj

n astęp u je szybka śmierć. Główne pożyw ienie tej żmii stanowią,
szczury i m ałe ptaki.

Samica składa j a j a , z k tórych b a rd z o

szybko w ychodzą młode.

Rodzina:

Elapidae.

Węże te m a ją tak zw ane b ró zd o w an e zęby, które umieszczone

s ą z przodu szczęki i m a j ą p ołączenie z gruczołami jad o w em i. S ą

to z w ie rz ę t a dzienne, źrenice ich s ą okrągłe.

T. 7, rys. 3.

Okularnik, Naja haje.

Zwiedzający Afrykę n a jc z ę ­

ściej spotka go u w ęd ro w n y c h kuglarzy. P odobnie j a k kilka po­

w yżej opisanych gatunków, je s t to j e d e n z gro źniejszych gadów;

długość jego w ynosi 2 m., a niekiedy n a w e t więcej. Żyje okular­
nik w Egipcie i w kra ja c h sąsiednich Afryki północnej. Myszy

i inne gryzonie, ptaki, gady stanow ią jego pożyw ienie . Przy n a ­
tarciu n a zdobycz w y rzu ca zw ierzę górną część ciała daleko n a ­
przód, czyni to zaś z s zalo n ą szybkością; krótką chw ilę z a tr z y m u j e

się w tej potwornej pozycji, ro zs zerzając groźnie szyję (w tej p o ­

zycji je s t w yob rażo n y n a rysunku). Ten w łaśnie m o m e n t u m ie ją
w yzyskać zaklinacze przez lo, że g rają mu jakąś m o n o t o n n ą m e -
lodję n a flecie lub je d y n ie tylko pocierają p ęcherz o muszelkę-.

10

http://rcin.org.pl

Widocznie proste te dźwięki są środkiem podrażniającym dane
zwierzę, staje ono wtedy w zwykłej pozycji obronnej nieruchomo,

zaledwie lekko kiw ając się w górnej części ciała. Kuglarze w yci­

n a ją takim

wężom gruczoły ja d o w e. R ozmnażanie odbywa się

przez sk ładanie jaj.

Rodzina: W ąże wodne. Hydrophidae.

Wgże morskie żyją tylko w wodzie, cechą ich charakterystycz­

n ą je s t spłaszczony z boków ogon, odgrywający rolę steru. Mają

one krótkie, brózdowane zęby ja dow e.

T. 7, rys. 4. Wąż

wodny dwubarwny, Pelamis blcolor.

Zamieszku­

j e on gorące w ody oceanu Spokojnego i Indyjskiego. Nie jest b a r ­

dzo

długi, niekiedy je d n a k dochodzi do 1 m. Poluje głównie n a

ryby i inne morskie zwierzęta. Jest on jadowity; o jego sposobie
życia wiemy bardzo niewiele.

Rodzina: Żmije. Viperidae.

Głowa u przedstawicieli tej rodziny je s t bardzo wyodrębniona,

m a kształt trójkątny, n a przedzie je s t rozszerzona.

T. 8, rys. 1.

Żmija zygzakowata, Pelias berus

je s t najp ospolitszą

z n aszych żmij i jedynym w Polsce jadow itym gatunkiem. Rozpo­
z n ać j ą m o ż n a bardzo łatw o po czarnej, zygzakowatej linji, biegną­
cej wzdłuż ciała; ciało m a niezgrabne, głowę dużą, wyraźnie od
reszty ciała oddzieloną, pra w ie trójkanciastą. P rz e b y w a najchęt­

niej w m iejscach p orośniętych gęstemi krzakam i i zabezpieczonych
p rz e d wiatrami; spotkać j ą można rów nież n a świeżych porębach,
w ylegując ą się n ą p n iak ac h drzew nych lub dołkach. Jest on a p o ­
spolitą n a ziemiach całej Polski, w niektórych okolicach występuje
bardzo często, tam tr zeba się jej wystrzegać, zw łaszcza w ciepłe,,
słoneczne dni. Ukąszenie jej następuje tak szybko, że zanim u k ą ­
szony spostrzeże się, co się stało, żmija już daw no uciekła.

Cho­

ciaż ukąszenie jej dla dorosłych jest rzadko śm iertelne, lepiej j e d ­
n a k je s t jej unikać lub zabić kam ieniem przez silne uderzenie
w głowę. Dla dzieci je s t znacznie groźniejsza i n a w e t przy szyb­
kiej pomocy nie obędzie się bez silnej choroby, a b y w a też śm ier­

telne. Słaby organizm jest za mało odporny n a tę silną truciznę.

Miejsce ukąszone trzeba przedewszystkiem bardzo starannie oczy­
ścić, najlepiej je s t wypalić, następnie przez silne przew iązanie z a ­

h am o w ać krew w miejscu skaleczonem. W danym wypadku po­
m aga bardzo silne upicie się alkoholem. Lekarz powin ien w t a ­
kim w ypadku przybyć na ra tu n e k jak najwcześniej. N ajw ażniejszem
pożyw ieniem żmii są myszy. Poza tf m pożera jaszczurki, głownie

jaszczurki zwinki. Okres godowy w ypada wiosną. Młode wylęgają

się zaraz po zniesieniu jaj; odrazu s ą bardzo ruchliw e i chętnie
kąsają. Ciekawem jest, że po zabiciu żmii jad, umieszczony w gło-

11

http://rcin.org.pl

•wie, długo jeszcze je s t skuteczny.

Trzeba być przeto ostrożnym

i nie bawić się lekkom yślnie zębam i żmii.

T. 8, rys. 2.

Żmija piaskowa, Vipara ammodytes.

Występuje już

w południowym Tyrolu i stąd rozprzestrzenia się w zdłu ż całyc h
BałKanów i południowej części Węgier; spotyka się też we W ło ­

szech. Ł atw o p oznać j ą m ożna po rogowym w yrostku

n a

końcu

p yszczka i ciemnej, zygzakowatej linji, świetnie zaznaczonej. W iel­
kość tego zwierzęcia dochodzi najw yżej do 50 cm. i to tylko w n a j­
lepszych w a ru n k ach .

Żmija ta m a brzydki i bardzo niezgrabny

w ygląd. Pożyw ienie jej rów nie ż sta n o w ią głównie myszy i ja s z c z u r­

ki. Ukąszenie jej niekiedy b y w a śmiertelne. W hodowli oczywi­
ście tr zeba bardzo u w ażać, by nie narazić się n a jej ukąszenie.
T e ra rju m musi być bardzo dobrze zamknięte, by zapobiec n ie ­

szczęściu.

Rodzina:

Colubridae.

Są to węże niejadowite, łazodne, o smukłem, zgrabnem ciele.

Źrenic ę m a j ą okrągłą.

Szczęki uzbrojone są w małe, ku tyłowi

skierow ane zęby. S ą one rozm ieszczone praw io n a całej kuli
ziemskiej.

T. 8, r y s .’ 3.

Zaskroniec pospolity, Tropidonotus natrix.

U n as

je st to najp ospolitszy i najbardziej wszystkim z n a n y wąż, którego
wielk ość b y w a niekiedy bardzo znaczna. Z n ajd o w an o już okazy

więcej niż n a 1 m e tr długie. C harakterystyczne dla niego są żół­

te lub p o m a ra ń c z o w e p lam y z boków i tyłu głowy, jakby za skro-
niam i, stąd jego nazw a.

Często spotkać go można w wilgotnych

lasacb, okolicach błotnisty ch, n a brzegach w ód bieżących, n a d j e ­
zioram i i t. p. Ruchy m a bardzo zręczne i szybkie, p ły w a dosko­

n a le , dłuższy czas może być pod w odą. Jeśli go chwytać, gryzie
bardzo rzadko, częściej tylko sy czy głośno i w y d z ie la brzydko
p a c h n ą c y kał n a ręce łowiącego.

Pożyw ienie jego stan o w ią żaby

i tryto ny, zarów no ja k ry by, które um ie chw ytać zwinnie i ładnie.
Okres godowy w ypada w maju. J a ja składa w mchu, liściach lub
w próchnie zbutw iałych drzew.

Hoduje się ła two, gdyż c hętnie

j e zielone żaby lub d robne ryby.

T. 8, ry s. 4.

Gniewosz plamisty, Coronella laevis

żyje w miejscach

suchych, często w tych sam ych m iejscach, gdzie żmija zygzakow a­

ta.

Lubi on tak samo miejsca su che i bez w iatru, różni się je d n a k

tem, że je s t sm uklejszy i nie m a n a grzbiecie rysu n k u . Zwierzę
to je s t b ardzo zapalczyw e, łatw o w p a d a w gniew i w tedy gryzie.
Ząbki ma dro bne i pozostawia n a ciele leciuchne ślady. Ukąszenie
gniew osza je s t zupełnie nieszkodliwe. Na podobieństw o wielkich
w ę ż ó w zw ija ciało w pierścienie i zabija ofiarę przez zaciśnięcie

tychże, a potem dopiero pożera. Najgorliwiej n a p a d a n a zwinki
i je s t ich najbardziej z aja d ły m wrogiem. Jest on żyworodny.

12

http://rcin.org.pl

T . 9,

rys.

1.

Połoz,

Ząmenis atrovireus

zamieszkuje południe

Europy. Lubi bardzo kąsać i jest zaczepny, zawsze gotów do
walki. Ofiarą jego żarłoczności pa d a ją najczęściej jaszczurki i m a ­

łe węże.

Ciało jego je s t cienkie i smukłe, ruchy m a w ytw orne

i powłóczyste W terarju m tr u d n y je s t do hodowli, bo pożera inne
m n iejsze węże.

W

połowie lata składa jaja.

Rodzina:

Pytony. Pytonidae.

T .

9, rys. 2.

Pylon, Python molurus.

Wielki ten wąż, bo sięga­

j ą c y aż 4 m. długości, żyje w Indjach Wschodnich i n a Cejlonie.

B a rw a ciała jo st bardzo ładna, ry sunek również; a p a ra t mięśniowy
p y to n a posiada zadziwiającą siłę. Nawet duże zwierzęta, jak a n ­
ty lopy lub kozy, pa d a ią jego ofiarą. W w ężowych uściskach p o ­

trafi zabić n a w e t człowieka, chociaż nigdy n a ń nie napada. Po

zabiciu ofiary zaczy n a zwykle połykać j ą od głowy. Następnie
c h w y ta coraz dalej zębami, tak że stopniowo całe ciało ofiary

z n ik a w jego wnętrzu. Silne bardzo wydzielanie śliny i rozciągli­

wość paszczy uła tw ia połykanie.

Po spożyciu ofiary leży pyton

w zupełnym spokoju, pośw ięcając się jedynie trawieniu . Sam ica

s k ł a d a ja j a i podobno dogląda je, zanim młode się wyklują, tak p rzy ­

na jm n ie j tw ierdzą hodow cy wężów. Często spotkać go m ożna
w ogrodach zoologicznych.

Rodzina:

Erycidae.

S ą to m ałe węże, żyjące w piaskach pustyń i stepach.

T . 9,

rys.

3.

Eryx jaculus.

Zamieszkuje Europę p o łudniow ą

i Azję, przebyw ając najczęściej w suchym piasku.

Chociaż liczy

zaledwie 80 cm., je d n a k z budowy i sposobu z a ch o w an ia p rz y p o ­

m in a wielkie węże. Żywi się, coprawda, tylko jaszczurkam i, zabija

j e je d n a k tak, ja k jego olbrzymi krewniacy, mianowicie przez ści­

skanie pierścieniami.

Rodzina: Żmije koralowe. Hysiidae.

S ą to w ęże o m ałej głowie i krótkim ogonie. P o sia d a ją szcząt­

kowe nogi.

T . 9,

rys.

4.

Żmija koralowa, Hysia scytale,

je s t to żmija p rz e ­

ślicznie

zabarw io na,

o

ciele

smukłem,

dochodząca zaledwie

do 80 cm. długości.

Ojczyzną jej jest Ameryka

Południowa.

Odpowiednio

do swej

niewielkiej postaci,

łowi tylko

drobne

zw ierzęta.

13

http://rcin.org.pl

II.

PŁAZY.

ZIEMNOWODNE. AMPHIBIA.

Płazy, podobnie ja k gady, są kręgow cami o tem peraturze ciaia

zm iennej, ró żn ią się je d n a k od nich znacznie b u d o w ą ciała. Skóra
ich przy dotykaniu w ydaje się miękka i wilgotna. J e s t on a zao­
p a tr z o n a w w ielką ilość gruczołów, które to w łaśnie dostarczają

ciału potrzebnej wilgoci i jednocz eśnie wydzielają śluz.

U niektó­

r y c h osobników w ydzielina gruczołów m a w łasności trujące. P ła z y ,
pozbaw ione dostatecznej wilgoci, giną. Pod zwrotnikami nie które

z nich za p a d a ją w sen letni, c h o w ając się n a dnie zbiorników

z w odą lub w miejscach wilgotnych. Życie pła z ó w podzielone je s t
n a 2 okresy, przech o d zą one bowiem przeobrażenia. Mianowicie
z ja j w y lęg ają się larwy, któ re n a z y w a m y „kijankami” ; ta k o w e
ż y ją w wodzie i oddychają skrzelami. Stopniowo kijanki p rzeo ­

b r a ż a j ą się n a formy lądow e i w ted y ju ż o d dychają płucam i.
W postaciach la r w a ln y c h płazy p ły w a ją , po osiągnięciu dojrzałośc i
w y c h o d z ą n a ląd i w tenczas biegają lub skaczą. Większość z nich

składa ja ja , poszczególne tylko gatunki są żyw orodne. J a ja skła­

d ają zazw yczaj w wodzie, w galareto w atej osłonie, je s t to t. zw.
ikra. Ze z n a n y c h czterech rzędów płazów tu taj w y m ien im y tyl­
ko dw a ważniejsze: płazy bezogonowe (Eucaudata) i ogonowe

(Caudata).

Płazy i gady zm ieniają skórę w pew nych okresach czasu.

T racą one mianowicie z e w n ę trz n ą w arstw ę skóry; w tym okresie

s ą mniej żywe. leniwe i mało jedzą .

S ta r ą skórę ściągają,

ocierając się o kam ienie lub przeciskając się przez szpary; skóra

t a je s t z ja d a n a przez nie które zwierzęta. Nasze k rajow e gatunki
z n a s ta n ie m zimy z a p a d a ją w sen zimowy. W te d y po k arm u nie

p r z y jm u j ą wcale. Na wiosnę znów b udzą się do życia i w tedy

za raz za b ie ra ją się do jedzenia.

Gady i płazy m a ją wiele wrogów, ale nie które z nich, j a k np.

krokodyle lub olbrzymie węże, same stają się w rogam i dla in n y c h

zw ierząt, j u ż to dzięki n a d zw y czajn ej sile i zręczności, albo też
siln em u jadow i, który u niektórych żmij j e s t śmiertelny. Wiele

g atunków żywi się owadami, zja dając ogromne ich ilości; te n a t u ­

ralnie, sią bardzo pożyteczne.

Rząd:

Płazy bezogonowe. Eucaudata.*

Ciało krótkie, pozbaw iono ogona. Skóra wilgotna. Tylne kon-

c zyny p rz e w a ż n ie bardzo dobrze rozwinięte, przysto sowane do ska­

kania. P a sz c z a z ao strzo n a i głęboko wycięta. Przednie nogi m a j ą
po 4 palce, tylne po

5, częściowo lub całkowicie objętych b ło n ą

p ła w n ą .

14

http://rcin.org.pl

Rodzin a:

Ża b y. R a n i d a e .

Żaby m a j ą język priy ro śn ig ty do przedniej części szczęki dol­

nej. Palce ty lnych nóg m a ją błong pła w ną.

T.

10, rys. 1.

Żaba płowa, Rana platyrhinus (Rana temporaria)

m a

p ra w ie 10 cm. długości. Przebyw a najchętn iej n a wilgotnych łą ­

kach, w mokrych lasach i n a bagnach. W poró w n an iu z żabą

zieloną, która m a bardzo donośny głos, kwakanie żaby płowej je s t
w łaściwie ciche. We dnie chow a się pod kamienie lub w krzaki,

dopiero wieczorem staje się żywsza. O tej porze dopiero zaczyna

istotne swe polowanie, w tedy giną niezliczone m asy owadów, r o ­
baków i ślim aków. Sposób polow ania tej żaby je s t spokolny i opa­
now any. Jeżeli żaba p ło w a zostanie spostrzeżona, wtedy siedzi
przez chwilę nieruchomo, ja k b y czekając, czy niebezpieczeństwo

grozi jeszcze.

Często m ożna to zauw ażyć. Ze wszystkich żab o n a

n ajw cześniej składa jaja, n a w e t prędzej zaczyna się u niej okres

godowy, niż u żaby zielonej.

T. 10, rys. 2.

Rana oxyrhinus.

Jest ona bardzo podobna do

żaby płowej, je s t tylko nieco mniejsza. W yróżnia się tem, że spód

ciała m a jas n y , je d n o b a rw n y , a paszczę bardzo zaostrzoną. Spot­
kać j ą m o ż n a w miejscach wilgotnych i znacznie rzadziej niż ga­
tu n ek poprzedni. P ożyw ienie jej stanowią te same zwierzęta co
i żaby płowej, a okres godowy i składanie jaj w y p a d a ją w tym
s a m y m czasie mniej więcej.

T. 10, rys. 3.

Żaba zielona, Rana esculenta

je s t to najw iększa

m oże ze wszystkich żab krajowych. Często spctkać j e można, sie­
dzące w w ielkich ilościach w wodzie, lub n a brzegu w ygrzewające
sig n a słońcu. P ośród ich m o notonnego rech o tan ia od czasu do
c zasu słyszeć się daje głos samca, który wyraźnie góruje ponad
innem i głosami. Najbardziej głośne i n a w e t melodyjn e są ich
k oncerty o zmroku i w nocy, zwłaszcza, gdy noce są ciemne i księ­

życowe. Ż ab a zielona je s t strasznym rozbójnikiem.

Wszystkie

istoty, które zdoła pokonać, giną w je j wielkiej paszczy. P o lu je 1
n a w e t n a młode ptaszki i ryby, co czyni j ą bardzo nieprzyjem ną
i poniekąd szkodliwą. Zasługi jej zato w tępieniu owadów, a więc
m uch, kom arów i ich la r w są tak olbrzymie, że ostatecznie zali­
czyć j ą trzeba do zw ierząt bardzo pożytecznych. Wrogam i jej są
szczury wodne, bociany, szczupaki, łososie, w odne ptactwo, a n a ­
w e t człowiek, gdyż w rybnem gospodarstwie często wiele szkód
w yrządzić potrafi. Składa j a j a późną wiosną.

T. 10, rys. 4.

Żaba zwinka, Rana agilis.

Różni się od form w y ­

żej opisanych bardzo zrę czną budow ą ciała i zdolnością do dale­

kich skoków. Zawdzięcza to ona niezwykle długim nogom w sto­

sunku do ciała; po tem to właśnie odróżnić j ą m ożna od innych
żab. Żaba zw inka je s t u n a s dosyć rzadka, spotyka się mniej'
więcej do 51° szerokośei północnej. Do nas przy w ęd ro w ała p r a w ­
dopodobnie z zachodu. Składa ja j a w kwietniu.

15

http://rcin.org.pl

R od zin a: P ę t ó w k i . A l y t i d a e .

T. 10, rys. 5.

Pętówka żabienica, Alytes obstetricans.

Jest to cie-

tkawy okaz z pośród naszych krajow ych gatunków. Długość jego

w y n o si 4 do 5 cm. W Polsce w y stęp u je n a P odolu galicyjskiem,

ina Śląska, chociaż tego dokładnie nie stwierdzono. We dnie p ę ­

tów ka kryje się w ciem ne miejsca, dopiero w ieczorem staje się
żywsza i w y ru s z a n a polow anie, by zdobyć coś do jedzenia. Ruchy

je j są obliczone i przem yślane, skacze tylko wtedy, gdy koniecznie

musi. Bardzo sw oisty c h a ra k te r m a składanie jaj. Okres godowy

za c z y n a się w marcu.

Samica składa ja ja do wody, a samiec z a ­

r a z po tem przyczepia je sobie do ty lnych nóg i p ły w a tak z niemi,
dopóki nie wylęgną się z jaj kijanki. P rz e o b ra ż e n ia odbyw ają się

,u tego gatu nku bardzo długo.

Rodzina:

Ropuszki. Discoglossidae.

T. 10, rys. 6.

Kumak ognisty, Bombinator igneus,

m a zaledwie

4 cm. długości; zamieszkuje błota i bagna, zw łaszcza n a równin ach.

•Grzbiet m a ciemno-szary lub czarniaw y. Na tyle głowy m a dwie

jas n e, bronzow o-zielone plamy, co j e s t jego c e ch ą rozpoznaw czą.

Spód ciała je s t niebiesko-c zarny, p o p rz e r y w a n y gdzie niegdzie ce-

■glasto-czerwonemi plam ami. Kumak ognisty większą część życia

spędza n a d wodą, w suchych okolicach nigdy go spotkać nie można.

W nocy i przez cały dzień w ydaje on dziwne dźwięki, t. zw. ku m ­
kanie, które są bardzo miłe dla ucha.

Według ogólnego m n i e m a ­

n ia przynosi on do domu nieszczęście. Przy grożącem niebez pie­
czeństwie u p a d a kum ak n a dno wód i zagrzebuje się w mule. Na
lądzie j e s t bezbronny, w tedy ucieka w krótkich skokach. Z jada

■robactwo, ślimaki i owady. Okres godowy p rz y p a d a późno, bo

najczęściej w końcu m aja. Do hodow li są kum aki bardzo ła tw e
i w y m ag ają niewiele trudu.

T. 10, rys. 7.

Kumak górski, Bombinator pachybus

w ystępuje n aj-

•częściej w okolicach górzystych. B rzuch jego je s t ślicznej cytry-

now o-żółtej b arw y w czarniaw e plamki. W sposobie życia podobny

j e s t do tam tego gatunku. Bociany chętn ie n a nie polują, poza

•tem kum aki górskie nie m a j ą wiele wrogów.

T. 10, rys. 8.

Huczek ziemny, Pelobates fuscus.

P ła z ten m a

7 cm. długości i je s t ślicznie zab a rw io n y , jak to wskazuje rysunek.
Znajduje się prawdopodobnie w całej Polsce, ale tylko w niektó­

r y c h okolicach, głównie w piaszczystych, je s t pospolity. Dzięki
rogow ym stw ard n ien io m n a palcach, a służącym huczkowi do ko­
pania, potrafi on w oka mgnieniu i niespostrzeżenie skryć się pod
ziemią. Potrafi też w prędkich susach uciekać naprzód. Jest b a r ­
dzo pożyteczny przez to, że tępi w olbrzymiej ilos'ci owady, roba-

M i inne drobne zwierzęta. Okres godow y o d b y w a się w kwietn iu,

16

http://rcin.org.pl

ja ja składa do wody. L arw y dochodzą do znacznej wielkości i po-
nich najłatw iej je s t stwierdzić obecność tego gatunku w danej

okolicy.

Rodzina:

Ropuchy. Bufonidae.

P ow ierzchnia skóry pokryta je s t iicznemi utw oram i brodawko-

watemi. Tylne kończyny słabo rozwinięte. P o ru s zają się przy

pomocy krótkich skoków.

T. 10, rys. 9.

Ropucha zwyczajna, Bufo vulgaris.

Jest to gatunek-

u n a s bardzo rozpowszechniony, dochodzący nieraz do 12 cm. d łu­
gości. Żyje ona w lasach, n a polach, w ogrodach, zaroślach i s ta ­
ry c h murach, gnieździ się w zagłębieniach w ziemi lub w piw ni­
cach. Podczas dnia rzadko spotkać j ą można, zato wieczorem do­
chodzi do niebyw ałej w p ra w y w tępieniu ow adów i innych szkodni­
ków. Niektórzy przeto ogrodnicy chętnie znoszą je j obecność
w ogrodach i nie p rześ lad u ją jej. R opucha zw yczajna podchodzi
o zmierzchu swoje ofiary, w skoku schwytać ich nie potrafii. Z a ­

r a z po skończonym śnie zim owym samica składa ja ja . Są one

połączone

śluzem w kształcie sznurów , które sam ica umieszcza

n a podwodnych roślinach. Ta najpospolitsza z ropuch osiąga n ie ­
raz znaczny wiek. Mało m a wrogów w śród in nych zwierząt.

T. 11, rys. 1.

Ropucha paskówka, Bufo calamita.

Jest to gatunek

u n a s znacznie rzadszy. Dochodzi do 8 cm. długości. S am a b u ­
duje sobie nory, ale poza tem lokuje się niekiedy pod kamieniam i
lub korzeniami. Św ie tny z niej kopacz, w razie niebezpieczeństw a
potrafi w je d n e j chwili skryć się pod ziemią. Podczas biegu w zn o ­
si ciało w sposób tylko dla niej charaktery styczny. Skakać nie
potrafi, gdyż tylne nogi m a bardzo krótkie. W okresie godowym
często słyszeć m ożna głośno w ołanie samca.

Bywa to zwykle

w m aju lub n a początku czerwca.

T. 11, rys. 2.

Ropucha zielona, Bufo variabilis.

Wielkością zbli­

ża się do poprzedniego gatunku, je s t tylko znacznie barw niejsza.
W Polsce bardzo pospolita, a w niektórych miejscowościach pospo­
litsza od rop u ch y zwyczajnej. Jest to zw ierzę nocne, wychodzi
tylko o zmierzchu, we dnie chow a się głęboko w cieniu, niekiedy
tylko w p e w n y c h okresach w ygrzew a się n a słońcu. Biega do­
skonale i zręcznie, potrafi toż w sp in ać się nieźlo.

Pożywienie je j

stan o w ią przeróżne owady, robaki, ślimaki; w te r a rja c h h odow ana

j e chętnie gąsienice i pająki. Do wody chodzi częściej, nietylko

w okresie godowym.

Rodzina: Żabki drzewne. Chylidae.

Palce u nóg opatrzone s ą przylgami, szczęka górna ząbkami.

Zwierzęta te p rzeb y w ają głównie n a drzew ach lub krzakach.

T. 11, rys. 3.

Żaba rzekotka, Hyla arborea.

To ładne zielone

stworzenie j e s t w yłącznie mieszkańcem drzew* . Na ziemię schodzi

17

http://rcin.org.pl

»tylko czasem w ieczorem, by zapolow ać n a jakiego robaka, lub też

w okresie godowym. Długość jej dochodzi do

i cm. We W łoszech

żyje o d m ian a jej, tylko znacznie większa. Samiec je s t c h a ra k te ­
ry s ty czn y przez ciemno gardło, które przy sk rzeczeniu w y d y m a

się znacznie. B a rw a jej je s t zmienna. Zależnie od n a s tro ju lub

• otocze nia może się b a r w a rzekotki zmienić z zielonej n a szarą

lub b ronzow ą. N ajulu bieńszem jej pożywienie m są muchy.

Wio-

-sną odb y w a się okres godowy, w tedy zaraz po śnie zim owym

szukają prz edewszystkie m wody, by złożyć jaja. Jest to tak pospo­
lita w hodowli żabka, z n a n a każdem u niem al dziecku, przeto o z a ­
ch o w an iu je j n ie w a rto n a w e t wspominać. Niektórzy z z a c h o w a ­
n ia jej w n io sk u ją o pogodzie, co j e s t w rzeczywistości niesłuszne.
P rzep o w iad an ie pogody nie je s t jej bowiem właściwe.

T. 11, rys. 4.

Nototrema marsupiatum.

Ciekawa j e s t przez swój

■swoisty sposób ro zm n ażan ia. Sam ica nosi j a j a w specjalnym w o r ­

ku n a grzbiecie. B a rw a jej ciała je s t przepysznie zielona, żyje n a
d rz e w a c h w dziewiczych lasach.

Rodzina:

Grzbietorody. Pipidae.

J ed en tylko gatunek należy do tej rodziny, nie posiada on

języka.

Szczęki bezzębne, oczy zwrócone ku górze. Na palcach

posiada gwiazdkowate utw ory.

T. 11, rys. 5.

Grzbietoród, Pipa americana.

Bardzo ciekawe jest

je j ro zm n ażan ie i w y ch o w y w an ie młodych. O jczyną jej je s t Bra-

zylja.

Po złożeniu ja j sam ica n a r z u c a je sobie n a grzbiet; tam

każde ja jk o leży w zagłębieniu w śluzie, dosyć głębokiem, które

potem kijance służą ja k o kolebka.

W

tych zagłębieniach osiągają

j a j a swój najw iększy rozwój. Tryb życia prow adzi ukryty z a ­

zwyczaj w wilgotnych lasach, żyw iąc się głównie ro bactwem
wszelkiem.

Rząd:

Płazy ogonowe. Caudata.

Ciało m a ją w ydłużone, podobnie ja k jaszczurki.

Gatunki, ży­

ją c e w wodzie, m a ją skórę wilgotną i gładką, te zaś, które n a l ą ­

dzie przeb y w ają, skórę m ają b rodaw kow atą i gruczołowatą.

Od

czasu do czasu sk óra od n aw ia się, a nierzadko zdarza się, że

s ta rą osłonę zw ierzę połyka.

To zjawisko u ja s z c z u ra plamistego

w niew oli n ieraz udało się zaobserwować.

Rodzina:

Salamandry. Salamandridae.

T. 11,

rys.

6.

jaszczur plamisty, Salamandra maculosa.

W Polsce

w ystępuje w K arpatach, n a Podkarpaciu, w Sudetach i górach

Olbrzymich. Cały czarny, błyszczący, w żółte lub pom arań czo w e

plamy, które u niektórych osobników zlew ają się między sobą,

rtworząc pręgi. Długość jego je s t więcej niż 20 cm.

Cała po­

18

http://rcin.org.pl

wierzchnia ciała p okryta jest licznemi gruczołami, z których n a j­
większe s ą gruczoły zauszne z wielkiemi porami. Przy p o d rażn ie­

n iu zw ierzę wydziela gryzący płyn, który dla drobnych zw ierząt
m oże być trujący. Zdolność ta jest doskonałym środkiem o chron­

ny m dla ja s z c z u ra plamistego. Nie udało się stwierdzić, czy b y w a
on c hw ytany kiedy przez żmije lub węże. Od najdaw niejszych

c zasów aż po dziś dzień odgrywa on dużą rolę w w ierzeniach
i zab obonach ludu. Wiele ludzi u w a ż a go za zw ierzę jadow ite,

a poza tem istnieje pogląd, że ogień go się nie ima. Jest to b a r ­
d zo łagodne i dobre stworzonko, dla człowieka szkodliwe tylko

z tego względu, że czasem od jego wydzieliny może się w y tw o ­
rzyć lekkie zapalenie skóry. Łatw o to je d n a k u su n ą ć przez z w y ­
kłe wymycie rąk. Młode ro d zą się żywe i samica rodzi je wszyst­
kie do czystej, źródlanej wody. P rzeobrażenia tr w a ją coś blisko

trzy miesiące.

T. 11, rys. 7.

Jaszczur czarny, Salamandra atra.

W Polsce tylko

ra z jed en znaleziony w Karpatach Zachodnich. Budowę ciała m a
podobną do ja s z c z u ra plamistego, jest tylko nieco mniejszy. Z a ­

barw ienie jego jest czarne, błyszczące, bez żadnych plam. P o w y ­

żej linji lasów jaszczu r czarny nie występuje, szkodzą mu tam

silne, zimne wiatry. Młode ro dzą się żywe i do dorosłych są z u ­

p ełn ie podobne.

T. 12, rys. 1.

Traszka czarna, Triton cristatus.

Jest on najw ięk­

s z y ze wszystkich naszych traszek, gdyż długość jego dochodzi do

12 a n a w e t 15 cm. Zazwyczaj prosto ubarw ione, tylko samce
w okresie godowym n a b ie r a ją przepysznych barw.

Grzbiet i ogon

ozdobione są zębatym grzebieniem, a brzuch j e s t cały żółty i b ły ­

szczący. Toki sam ca w okresie godowym są w sp an iałe i bardzo

ciekawe.

P ływ a o n wciąż wokoło samicy i stara się jej spodobać.

Ogonem kręci n a wszystkie strony i uderza nim nerw owo od

c z a s u do czasu. Toki ciągną się przez wiele dni i kończą się z w y ­

kle złożeniem jaj. J a ja przym ocow uje samica do roślin podw od­

nych, tak j a k żaby. Ż yw ią się tiaszki drobnem i wodnemi zw ierzę­

tami. Po skończonym okresie godowym w racają traszki znów n a

ląd w wilgotne lasy i łąki, by pędzić swój skromny, ukryty tryb
życia.

T. 12, rys. 2

Traszka paskowana. Triton taeniatus.

Jest on w ca-

îe j Polsce bardzo pospolity, dochodzi do 8 cm. długości. Wiosną

znale źć go m ożna w w odach stojących, bagnach i t. p. i w tedy

ł a t w o

bardzo m ożna go siatką schwytać. Samiec m a

w

okresie

godow ym rów nież duży grzebień i je s t jaskraw iej zabarwiony. Na

palcach tw orzą się skórzaste, płatowate obrzeżenia.

Do hodowli

n a d a je się najbardziej ze wszystkich traszek, gdyż je s t łatw a do

zdobycia, a poza tem u niej w te r a rju m m ożna obserwować cały

ofkres godowy, który jest bardzo ciekawy.

T. 12, rys. 3.

Traszka górska, Triton alpestris.

Jest to n a jła d ­

n ie js z a ze swojskich traszek. Występuje licznie w Tatrach, w Kar-

19

http://rcin.org.pl

patach, aż po okolice pagórk owate, szukając wszędzie czystej, źró­
dlanej w ody i p o dłoża kamienistego. Szaty godowe tej traszki są.,
ró w n ież wspaniałe.

T. 12, rys. 4.

Triton helveticus

m a długi, nitk o w aty ogon. Z w iel­

kości i postaci p rz y p o m in a traszkę paskow aną, i żyje w tem s a ­
m em środowisku, co i ona.. Z in n y c h w łaściw ości przypomina,
w yżej opisane gatunki.

T. 12, rys. 5.

Aksolotl, Amblystoma mexicanum.

Ojczyzną jego

je s t Meksyk; tutaj n a ry s u n k u p rzed s taw io n a je s t je go la r w a czyli

fo rm a w odna. Często spotkać go m ożna w akw arjach i zdawało by
się, że życie jego je s t zw iązane z w odą stale. Tymczasem tak n ie

jest.

Axolotl, tak sam o ja k inne płazy, przechodzi stopniowe p rze­

obrażenia, stając się w końcu fo rm ą lądow ą, oddychają cą płucami,
a nie skrzelam i już, j a k dotychczas w wodzie. Niekiedy w y s tę p u ­

j ą białe odm iany tego gatunku.

Rodzina:

Proteusze. Proteidae.

S ą to zw ierzęta wodne, oddychają ce tylko skrzelami przez c a ­

łe życie i opatrzone czterem a m a łe m i nogami. Oczy są uwstecz-
nione.

T. 12, rys. 6.

Odmieniec proteusz, Proteus anguineus

je s t z e ­

w nętrznie podobny do węgorza, żyje w wodach w ielu grot Karstu.
B arw a jego je s t bla do-różow a, właściwie cielista. Postać m a b a r ­
dzo m iłą, ciało przezroczystawe. P ożyw ienie jego stanow ią d robne
zwierzęta wodne. W niewoli nie je s t zn ó w tak trudno go hodować.
Trzeba m u tylko urządzić a k w arju m tak, by p rzypom inało m u oj­
czyste groty, co n ietrudno osiągnąć przez w ybudow anie w kacio
ak w a rju m małej grotki z kamieni, opatrzonej czystą wodą.

Roz­

m n a ż a się przy pomocy jaj.

Rodzina:

Sirenidae.

T. 12,

rys. 7.

Wzdręga, Siren lacertina.

Wielka ta traszka żyje

w błotnistych okolicach p o łudniow ych części Stan ó w Z jednoczo­
nych, długość jej dochodzi do 70 cm. P osiada tylko 2 przednie
nogi, ciało m a w alcow ate, tylko ogon sp łaszczony w kształcie ste­
ru.. W spaniałe są. różow aw e kępki skrzel po bokach głowy. Z w ie ­
rzę to chętnie zagrzebuje się w ziemi.

0 HODOWLI GADÓW I PŁAZÓW W TERARJUM

I 0 URZĄDZANIU TEGOŻ.

W zasadzie w olno pozbaw iać wolności gady i pła z y tylko w tym-

w ypadku, o ile im m o ż n a w niew oli zapew nić też sa m e -m n ie j
więcej w arunki, co n a wolności. Jako n aczynia do p rz e c h o w y w a ­

nia tych: zw ierząt powin ny być w yłączone wszelkie pu d ełk a od)

20

http://rcin.org.pl

cygar, blaszane puszki, klosze na ryby, słoje i t. p. Nieodzownemi

w aru n k am i dla gadów są: świaiło, powietrze i słońce, a n a w e t

■niektóre płazy lubią wygrzewać się w promieniach słońca. N a j­

lepiej jest,

aby te ra rju m stało blisko okna,

jeśli można,

to

zw róconego n a wschód, pow inno być ono ozdobione roślinami,

ustaw ione wysoko, w tedy w ytw orzyć m ożna takie warunki, że

zw ierzęta b ęd ą się świetnie hodowały, n aw et po wiele lat i p o ­

myślnie ro zm nażały. W arunki wszystkie powinny być tak z a s to ­
sowane, aby odpow iadały w y stępow aniu tych zw ierząt w p rz y r o ­

dzie. Zwierzęta egzotyczne tylko bardzo dobry znaw ca może h o ­

dować. P oczątkujący lepiej niech się zadowoli f a u n ą krajową.
Właściwie h odow ca musi się n a p ra w d ę opiekować temi zw ierzęta­

m i. nie gnieździć ich w wielkiej ilości, a m ałem terarjum, bo i n a ­

czej na ra z i je n a śmierć przedwczesną.

Rozróżniamy dw a rodzaje terarjów: suche i mokre. Zależnie

o d sposobu w y stęp o w an ia tych zw ierząt w przyrodzie, muszą być

odpowiednio urządzone d an e naczynia. Nie pow inno brakować

•miseczki z wodą, je d y n ie tylko wtedy, gdy hodow ane są jaszczurki

z krajów gorących. Te zwierzęta m u s zą mieć wodę w postaci

kropel, co m ożna osiągnąć przez skrapianie gałązki łopianu lub
rozpylaczem; w odne żółwie i węże, jak również wszystkie płazy,
w y m ag ają większej miski z wodą. Trzeba, aby to było tak zro­
bione, by zw ierzęta z ła twością mogły wchodzić i wychodzić z wo-

•dy na ląd. Nieodpowiednie do tego celu są naczy n ia o stromych,

gładkich ścianach.

Terarja, w któ rych jednocześnie hodow ane są gady i płazy,

naz y w a m y towarzyskiemi. Takie te r a r ja nie mogą mieć mniej niż

1 m. długości, gdyż inaczej nie byłoby miejsca n a urządzenie

miejsc suchych i wilgotnych, tak aby mieszkańcom danego tera-

)j u m było ja k najw ygodniej. O ile h odow ane są zwierzęta tr o p i­
kalne, w tedy terarju m powinno być ogrzewane. Za dalekoby to

n a s zaprowadziło, gdybyśmy chcieli w ram ach niniejszej książeczki
w d aw ać się w szczegóły. Kto jest ich ciekaw, ten je znajdzie

■w książkach specjalnych.

O

przygotowaniu terarju m m ożna powiedzieć, co następuje: m u ­

si ono być tej wielkości, by zw ierzęta mogły się swobodnie p o r u ­
szać. Najlepszemi są te r a rja żelazne, oszklone, ze szczelnie zamy-

kającem i się drzwiczkami.

Można je d n a k użyć do tego specjalnie

przygotow anej i mocno zbudowanej drew nianej skrzynki. Do dna
tej skrzynki p o w in n a być przym ocowana płytka cynkowa, albo­
w iem drzewo z u p ły w e m czasu łatwo ulega zniszczeniu. P rzed n ia

ścianka po w in n a być w ycięta i zastąpiona szybą szklaną. P o ­

k ry w k a w in n a być zdejm ow a na, a otw ory w niej zakryte gazą.

Piękniej w ygląda naturalnie pochyły dach, przy którego zastosow a­

n iu m ożna poza tem um ieścić we w nętrzu daleko większe rośliny

o z à o b n e . Jako podłoża używ a się grubego żwiru; w desce podsta-

-wowej wierci się p ew n ą ilość otworów, umożliw iających prz ew iew

:powietrza w terarjum . W terarjach, w których p o w in n a być w i l­

21

http://rcin.org.pl

go ć, n a w a rs t w ę grubego żw iru sypiem y w a rs tw ę żw iru drobniej­
szego a n a to kaw ałki kory, najlepiej jakiejś kory ozdobnej, k tó r ą
m ożem y łatw o dostać w kwiaciarni.

Dobrze j e s t w e w n ą trz ak w a -

r ju m umieszczać mało jaskinie, w y s ła n e mchem, zw ierzęta ch o w ają

się do n ich chętnie p rzed zim nem i n a noc. Również niepokojone
sz ukają w nich ucieczki.

Odpowiednie rośliny pow in n y być tak

p oum ieszczane, żeby zw ierzęta nie mogły niszczyć korzonków.

Najlepiej w ybierać je s t takie rośliny, które łatwo, w razie w y sch n ię­

cia lub uszkodzenia, mogą być zamienione. Jaszczurki i żmije
chętn ie w sp in a ją się po ścianach, p o w in n a więc być w tym celu
przy g o to w an a j e d n a ze ścian, najlepiej słoneczna, przez gałązki
lub kupki z kamieni.

Dla gadów ziem ia podłoża p o w in n a być

wilgotna, lecz nie za mokra. Duża ilość roślin w te ra rju m b y n a j­
mniej nie zawadza, przeciwnie, przez umiejętne rozmieszczenie
m o ż n a j e zam ienić n a praw dziw e cacka. Wilgotne te r a r ja nie p o ­
w in n y być długo w y staw ian e n a operację słoneczną; zw łaszcza
w m ałych te r a rja c h szybko następuje śmierć zwierząt.

N ajw ażniejszą rzeczą w hodowli j e s t to, by uważać, aby z w ie­

rz ę w te r a rj u m miało mniej więcej te sam e w arunki, co w przyro­
dzie. Zw ierzęta, nie znoszące się wspólnie, lub też takie, że silniej­
sze p o ż e ra ją słabsze, nie pow in n y być tr zym ane w jed n cm te rarjum .

Np.: żmije, żyw iące się jaszczurkam i. Boże b ro ń z jaszczurkam i
i t. d. Raz n a dzień pow inno być jed ze n ie dostarczane zwierzę­
tom. W ęże znoszą dłuższy post bez szkody. P rz e w a ż n ie je d n a k

tr z e b a pilnować, by jed ze n ie było dostarczane stale i mniej więcej

urozm aicone. Wtedy zw ierzęta świetnie się czują i doskonale cho­
w a ją się. Koniecznem je s t ja k najczyściejsze u trz y m y w a n ie te r a ­
rjum.

W ydalanie zanieczyszczeń m u s i być bardzo skrupulatne

i tak zała tw ian e, by zwierzętom nie mącić spokoju.

Z n a sta n ie m zim nych pó r ro k u po w in n y być terarja z f a u n ą

k r a jo w ą przy g o to w y w an e n a przezimowanie.

Terarjum trzeb a

przenieść w zimne miejsce, ale przed za m a rz a n ie m zabezpieczone;
naczy n ie w e w n ą trz dobrze oczvścić i w ysłać suchym m chem
i liśćmi.

Zw ierzęta w tedy stopniowo zagrzebują się eoraz głębiej

i n a dnie zbio rnika spędzają zimę. Od czasu do czasu trzeba się

przekonać, czy wszystkie ono żyją. P ła z y i gady krajowe n a j l e ­

piej je s t późno latem puścić n a wolność, a n a wiosnę znów ich

nałapać.

Każdy z nas, o ile może, p o w in ien chronić i oszczędzać z w ie­

rzęta, zw ła szcza grupę tak niesłusznie znienaw idzoną, ja k płazy

i gady. T rzeba się starać w szelkiemi siłami, by wykorzenić pow szech­
n y pogląd, że wszystko, co pełza, m a 4 nogi albo ich nie m a w cale,

j e s t jadowite. Szybko krocząca nap rzó d cywilizacja ogranicza m iej­

sca pobytu ty ch zwierząt, a przez to ich egzystencję. Z pow yższe­
go widzimy, że z d w u stro n za g ra ż a im niebezpieczeństwo. N a­
szym przeto obowiązkiem je s t j e o c h ra n ia ć i pom agać im.

http://rcin.org.pl

ALFABETYCZNY SPIS GATUNKÓW

Agam a colonorum.

„

zmienna.

Aksolotl.

Aligator.

Alligator mississipiensis.

Alytes obstetricans.

Ambly sto m a m exicanum.
Anguis fragilis.
Anolis corolinensis.
Ascalabotes fascieularis.

Basiliscus americanus.
Bazyliszek.
Bom binator igneus.

„

pachypus.

Bothrops lanceolatus.
Bufo calamita.

„

variabilis.

„

vulgaris.

Calotes versicolor.
Cham äleon vulgaris.
Cholone imbricata.
Coronella laevis.
Crocodilus niloticus.
Crotalus durissus.

D ermochelys coriacea.
Draco volans.

Elada.
Emys orbicularis.
E ry x jaculus.

G ckon amerykański.
Gniewosz plamisty.

Gongylus ocollatus.

Str.

8

Grzbietoród.

19

Grzechotnik.

11

Huczek ziemny.

17

Hyla arborea.

18

Hysia scytale.

14

Jaszczur czarny.

20

„

plamisty.

19

Jaszczurka murówka.

7

„

zwinka.

6

„

żyworódka.

6

Jaszczurowąż trójpalczasty.

8

Kameleon.

10

Krokodyl nilowy.

5

Kumak górski.

17

„

ognisty.

17

Lacerta agilis.

6

,,

muralis.

7

,,

vivipara.

6

Lachesis lanceolatus.

11

Moloch horridus.

9

,,

straszny.

9

Kaja hajc.

11

Noto trem a marsupiatum.

19

Odmieniec proteusz.

21

Okularnik.

11

P adalec pospolity.

8

Pela m is bicolor.

12

S tr.

9
9

21

5
5

17

21

8

9

10

10
10
17
17

11

18
18
18

9

10

4

13

5

11

4
9

7

4

14

10
13

23

http://rcin.org.pl

Str.

P e lia s berus.

12

P elobatcs fuscus.

17

P ip a атогісаіьа.

19

Pofoz.

14

Protous anguineus.

2i

P seudopus apus.

8

P y to n m o lu ru s.

14

Pyton.

14

R a n a agilis.

36

„

esculenta.

16

„

oxyrhinus.

16

„

p la ty rh in u s.

16

„

tem p o raria

16

B opucha pasków ba.

18

„

zielona.

18

„

zw yczajna.

18

S a la m a n d ra atra.

20

„

m acu lo sa.

19

Scincus officinalis.

7

Seps halcides.

8

Siren lacertina.

S tr_

2 1

ISkoltopusik.

8

Smok latający.

9

1

Strasznica.

»

T aren to la m auritanica.

1 0

Testudo graeca.

a

T raszka czarna.

2

»

,,

górska.

2 1

paskow ana.

2 0

Triton alpestris.

2 1

„

cristatus.

2 0

'

„

helveticus.

2 1

„

taeniatus.

2 0

W zdręda.

2 1

.

Żmija zygzakowata.

1 2

Żółw bJotny.

4

„

grecki.

3

„

skórzasty.

i

„

szyldkretowy.

4

D ru k a rn ia M. A rcta w W arszaw ie, C zerniakow ska 225-,

http://rcin.org.pl

1

. Żółw grecki.

Testudo graeca.

2. Żółw błotny.

Emys orbicularis.

4. Żółw szyldkretow y

Chelone imbricata.

3. Żółw skórzasty.

Dermochelys coriacea.

шш- xi

2

. K rokodyl nilowy.

Crocodilus niloticus.

1. Aligator.

Alligator mississipiensis.

to

3

1. J a s z c z u rk a zwinka,

Lacerta agilis.

4. Zonurus cordylus.

2.

J a s z c z u rk a

żyw oródka.

Lacerta vivipara.

3. Ja s z c z u rk a murówka.

Lacerta muralis.

5.

Scincus officinalis.

1. Szeltopusik.

Pseudopus apus,

2. P a d a le c pospolity.

Anguis fragilis.

3.

Gongylus ocellalus.

4. Jaszczu ro w ą* trójpalczasty,

Seps chalcides.

5

2. A gam a zmienna.

Calotes versicolor.

1. Smok latający

Draco volans.

3. Agama.

Agama colonorum.

4. M oloch straszny.

Moloch horridus.

4. Kamaleon.

Chamaeleon vulgaris.

1

. Pęcherzowiec.

Anolts carolinensis.

2. Bazyliszek.

Basiliscus americanus.

3. Gekon

amerykański.

Ascalabates

'ascicularis.

7

2

.

Bothrops

albo

Lachesis lanceolatas

4. Wąż w odny d w u b a rw n y

Pelamis bicolor.

3. Okularnik.

N aja ha je

1. Grzechotnik,

Crotalus durissus

(horridus).

8

1

. Żmija zygzakowata.

Pelias ber us.

2

. Żmija piaskowa.

Vipera ammodytes.

3. Zaskroniec

pospolity.

Tropidonotus

natrix.

4. Gniewosz

plamisty.

Coronella

laevis.

9

3.

E ryx jaculus.

4. Żmija koralowa.

Ilysia scytale.

1. Połoz.

Zamenis atrovirens.

2. Pyton.

Phyton molurus.

6

. Kumak ognisty.

Bombinator igneus.

8

. H uczek ziemny.
Pelobałes fuscus.

2. Rana

oxyrhinus.

3. Żaba zielona

Rana esculenta.

9. R o p u ch a zwyczajna.

Bufo vulgaris.

7. K umak górski.

Bombinator pachypus

5. Pętów ka babienica.

Aiytes obsietricans.

£ a b a płowa.

Rana platyrhinus

(Rana temvoraria).

4. Żaba zwinka.

Rana agilis.

i l

4.

Nototrema marsupiatum.

2

. R o p u ch a zielona

Bufo variabilis.

5. Grzbietoród.

Pipa americana.

1

. R o p u ch a pasków ka

Bufo calamita.

6

. J a s z c z u r plamisiy.

Salamandra maculosa.

3. Żaba rzekotka.

H yla arborea.

7, Jas z c z u r czarny.

Salamandra atra.

12

4.

Triton helveticus.

1. Traszka

czarna.

Triton

cristatus.

3. Traszka górska.

Triion alpestris

2

.

Triton taeniatus.

6

. O dm ieniec proteusz.

Proteus anguineus.

5. Aksolotl.
Amblystoma

mexicanum.

7.

Siren lacertina.

W Y D A W N I C T W A М . A

B i b l i o t e k a M u z e u m i I n s i Z o ol ogi i PfiN

К .2372

A tlasik botaniczny.

Atlasik ki

r o w y c h n a 12 ta b l ic a c h .

____________________________

6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 9

Botanika na przechadzce.

R o ś li n y s p o t y k a n e n a p o lu , łą c e

w le s ie , r o w a c h i t. p , z t e k s t e m o b ja ś n ia j ą c y m . 2 c z ę ś c i
k a ż d a z a w ie r a 16 t a b l i c k o lo r o w y c h r o s lm .

_________

Grzyby jadalne.

A tla s ik k ie s z o n k o w y z r y s u n k a m i k o lo r o w e m i.

Grzyby trujące.

A tla s ik k ie s z o n k o w y z 96 r y s . k o lo r o w e m i.

Grzyby jadalne i trujące.

O p is, 2 części, k a ż d a z 32 ta b l. k o lo r .

Kw iaty wiosenne.

174 b a r w n y c h r y c i n n a 40 r o z c i ą g a n y c h ta b l.

Kw iaty letnie i jesienne.

162 b a r w n y c h r y c i n n a 40 r o z c i ą g a ­

n y c h ta b l ic a c h .

Minerały.

A tla s ik k ie s z o n k o w y z r y s u n k a m i k o l o r o w em i.

Motyle.

129 r y s u n k ó w k o lo r o w y c h n a 12 ta b l ic a c h , z o p is e m

m o t y li i ic h g ą s ie n ic .

______

Owady.

129 r y s u n k ó w k o lo r o w y c h n a 12 ta b lic a c h .

Ptaki

ŚDiewaiace,

s p o t y k a n e w n a s z y c h la s a c h , z a r o ś la c h , o g r o ­

d a c h , n a łą k a c h , n a d w o d a m i i t. p. 97 r y s u n k ó w b a r w n y c h

n a 12 ta b l ic a c h .

Rasy ludzkie.

A tla s ik k ie s z o n k o w y , 28 r y s u n k ó w k o lo r o w y c h

n a 16 ta b l ic a c h .

Rośliny kwiatowe.

O p is 116-tu g a tu n k ó w k r a j o w y c h r o ś l i n

z ic h r y s u n k a m i n a 32 t a b l i c a c h b a r w n y c h i 19 c z a r n y c h .

Rośliny tatrzańskie i alpejskie.

A tla s ik k ie s z o n k o w y , 96 r y ­

s u n k ó w k o lo r o w y c h n a 12 ta b l ic a c h .

Ryby.

A t la s ik k ie s z o n k o w y z r y s u n k a m i k o lo r o w e m i.

Zwierzęta ssące. 12

ta b l i c k o lo r o w y c h z 65 w i z e r u n k a m i z w ie ­

r z ą t ż y ją c y c h u n a s i w r ó ż n y c h Krajach.