Reforma emerytalna

Na początku 1999r. rozpoczęła się reforma emerytalna. Praktycznie wszyscy o niej słyszeli i większość z nas wzięła w niej udział. Jednak dlaczego w ogóle ją przeprowadzano i jakie czynniki zdecydowały o wprowadzeniu jej w życie? Te pytanie często sobie zadajemy. Postaramy się udzielić na nie odpowiedzi.

Dwa modele emerytalne

Istnieją dwa modele systemów zabezpieczania się społeczeństwa na starość. Pierwszym z nich jest system "umowy pokoleniowej", który istniał w Polsce przed 1999r. Polega on na tym, że osoby pracujące przekazują swoje składki (czyli część zarobków) do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), po czym środki te są przekazywane obecnym emerytom. Środki te trafiają do "wspólnego worka" i są od razu wydawane. Ubezpieczony nie ma swojego indywidualnego konta. Drugim system to system prywatnych instytucji zajmujących się inwestowaniem składek społeczeństwa. Są to tzw. fundusze emerytalne, które w zamian za zarządzanie naszymi środkami otrzymują wynagrodzenie, a więc zależy im na najlepszych efektach. W tym systemie nasza indywidualna emerytura zależy od tego ile sobie uskładaliśmy, a nie jest ustalona wg "widzimisie" ustawodawcy, tak jak to jest w przypadku umowy pokoleniowej.

Wrażliwość na zagrożenia dwóch modeli emerytalnych

Typ zagrożenia	System umowy pokoleniowej	System kapitałowy
starzenie się społeczeństwa	nieodporny	odporny
wzrost bezrobocia	nieodporny	odporny
spadek produkcji	nieodporny	odporny
spadek płac realnych	nieodporny	odporny
konflikty i przetargi polityczne	nieodporny	odporny
załamanie na rynkach finansowych	odporny	nieodporny
długotrwała wysoka inflacja	odporny	nieodporny
Źródło Dane rządowe

Bankructwo systemu umowy pokoleniowej

System emerytalny oparty na umowie pokoleniowej przestał poprawnie funkcjonować. Jego wadą było to nie angażował środków w rozwój gospodarczy, jednak nie to przekonało polityków o jego nieskuteczności. Decydującym czynnikiem były względy demograficzne. Otóż społeczeństwa zachodnie starzeją się i mamy coraz więcej osób w wieku emerytalnym. Dodatkowo ludzie na emeryturze żyją coraz dłużej i więcej środków musi zostać przeznaczone na świadczenia emerytalne. Ponadto mamy coraz mniej osób w wieku produkcyjnym, więc współczynnik mierzący liczbę osób zdolnych do pracy do liczby emerytów ulega zmniejszeniu.

Liczba osób zdolnych do pracy przypadających na jednego emeryta

Rok	Zdolni do pracy przypadający na jednego emeryta
1990	2,20
1995	2,17
2005	2,09
2010	1,94
2015	1,80
2020	1,76
Źródło Dane rządowe

Groźba deficytu w ZUS-ie

Ta tendencja spowodowała, że zaczęło brakować środków na świadczenia a prognozy wskazywały, że w przyszłości problem ten będzie narastać. Wyjściem z sytuacji było podniesienie składki na ubezpieczenia społeczne, jednak ruch ten podwyższyłby koszty produkcji i w konsekwencji spowodował wzrost bezrobocia i osłabienie konkurencyjności gospodarki w porównaniu z innymi państwami. Było to szczególnie niebezpieczne w Polsce, gdzie obciążenia kosztami pracy (podatki i składki ZUS) są wyjątkowo wysokie. Warto jednocześnie podkreślić, że Polska ma najwięcej rencistów w Europie! Dodatkowo na słabość systemu "umowy społecznej" wpływały uzyskane przez niektóre grupy pracowników przywileje np. dotyczące przechodzenia na wcześniejszą emeryturę. Warto wiedzieć, że ludzie Ci żyli na koszt pozostałych a ich przywileje zmniejszały emerytury pozostałych. Bankructwo systemu pokoleniowego ("umowy społecznej") spowodowało skierowanie uwagi na system funduszy emerytalnych i na wzorcową reformę w Chile.

Decyzja o reformie i o sposobie pokrycia deficytu

W Polsce jednak nie było możliwości całkowitego odejścia od systemu pokoleniowego. Powodem tego byłby brak środków finansowych na świadczenia obecnych emerytów. W systemie kapitałowym (funduszy emerytalnych) emerytura zależy całkowicie od tego ile sami zgromadziliśmy na swoim indywidualnym koncie emerytalnym. Skoro część składek zaczęła trafiać do funduszy emerytalnych, Zakład Ubezpieczeń Społecznych miałby lukę, ponieważ zabrakłoby mu środków na emerytury obecnych emerytów. Dlatego też postanowiono sfinansować tę lukę z dochodów z prywatyzacji, jest to kilkadziesiąt milionów złotych. Warto o tym przypominać różnym przeciwnikom prywatyzacji i zwolennikom tzw.powszechnego uwłaszczenia, że środki z prywatyzacji otrzymujemy my wszyscy (jesteśmy więc uwłaszczeni) i dzięki nim mamy szansę na lepszą i wyższą emeryturę.

Podział na trzy filary

Jak już wspomnieliśmy Polska nie mogła zrezygnować całkowicie z umowy pokoleniowej więc stworzono tzw. system mieszany łączący w sobie system pokoleniowy i kapitałowy. Utworzono tzw. trzy filary ubezpieczeń :

• I Filar - dotychczasowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych- wszyscy należą do niego obowiązkowo - jest oparty o "umowę pokoleniową",

• II Filar - Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) zarządzane przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE) - obowiązkowy dla pewnej grupy wiekowej - system kapitałowy,

• III Filar - dobrowolny, składki wpłacane przez ubezpieczonych są zarządzane przez wybraną przez ubezpieczonego instytucję.

I Filar

Składka płacona do ZUS-u będzie nadal przeznaczana na sfinansowanie bieżących emerytur, ale jednocześnie wszelkie wpływy będą klasyfikowane na indywidualnym koncie każdego ubezpieczonego. Tak więc nasze pieniądze zostają natychmiast wydane, ale jednocześnie są one liczone i tyle ile zgromadzimy taką będziemy mieli emeryturę. Środki na nasze emerytury będą pochodzić z wpłat następnych pokoleń. Tak więc I Filar jest udoskonalonym systemem "umowy pokoleniowej". Nie możemy jednocześnie zapominać o składkach które wpłaciliśmy do ZUS-u przed wejściem w życie reformy. Zostaną one wyliczone jako tzw. kapitał początkowy i do niego będą doliczane wpłacane na bieżąco nasze składki (będą one corocznie pomnażane przez odpowiedni wskaźnik oparty o poziom infacji).

Wyliczenie kapitału początkowego dla osób, które rozpoczęły pracę przed reformą

Jak obliczyć emeryturę z I Filaru?

Aby obliczyć naszą przyszłą emeryturę zostanie wyliczony wskaźnik Międzypokoleniowy Kapitał Uprawnień Emerytalnych (MKUE), który będzie odpowiadał wysokości wpłaconych przez określoną osobę składek i długości stażu pracy. MKUE zostanie następnie podzielony przez średni oczekiwany czas życia osoby przechodzącej na emeryturę (nie jest on wyliczany indywidualnie lecz globalnie dla społeczeństwa). Oczywiście jeżeli osoba ta będzie żyła dłużej nadal będzie otrzymywać pełną emeryturę. Sytuacja odwrotna (wcześniejsza śmierć) nie powoduje stosunku dziedziczenia zgromadzonych składek, składki z I Filaru nie są dziedziczne. Warto także pamiętać, że średni oczekiwany czas życia nie odpowiada średniej długości życia społeczeństwa, jest on wyższy gdyż odrzucamy osoby które zmarły przed osiągnięciem wieku emerytalnego (mężczyźni - 65, kobiety - 60).

Sposób wyliczenia emerytury w I Filarze

Od czego zależy nasza emerytura?

Tak więc nasza emerytura zależy w pełni od :

• wysokości zapłaconych składek,

• stażu pracy i daty przejścia na emerytura - im później tym jest ona wyższa,

Ustawodawca stara się ograniczać przywileje emerytalne, które wydają się być zjawiskiem niesprawiedliwym. Emerytura z I Filaru ma pełne gwarancje państwa.

II Filar

II Filar to system kapitałowy - w którym nasza składka (ok. 1/3 składki emerytalnej) trafia do Otwartego Funduszu Emerytalnego zarządzanego przez prywatną firmę Powszechne Towarzystwo Emerytalne. Środki te są inwestowane w papiery wartościowe, nasza składka będzie przeliczana na jednostki, które będą odzwierciedlać wysokość majątku funduszu przypadającą na jedną jednostkę. Może ona rosnąć ale również spadać w czasie dekoniunktury giełdowej. Za zarządzanie majątkiem OFE, PTE pobiera prowizje, mogą być one różnej wysokości i dotyczyć opłaty za zarządzanie od całości zgromadzonych składek i procentowej opłaty od każdej wpłaty. Przy wyborze OFE musimy brać pod uwagę wysokość opłat, prestiż i doświadczenie podmiotu prowadzącego PTE oraz osiągane przez niego wyniki inwestycyjne. W każdej chwili możemy zrezygnować z usług danego funduszu i przejść do innego OFE (operacja ta jest płatna - 200zł w pierwszym kwartale należenia do danego OFE, co kwartał maleje 25zł - tak że po dwóch latach przejście do innego OFE jest bezpłatne).

Warto także podkreślić, że składki zgromadzone w Funduszach Emerytalnych są dziedziczone - zgromadzone środki zostaną przekazane na rachunek w funduszu emerytalnym osoby, która dziedziczy składki wpłacone przez zmarłego (jeżeli osoba dziedzicząca nie należy do żadnego OFE, po prostu otworzy sobie swój rachunek w wybranym OFE).

Bezpieczeństwo składki w II Filarze

Składki przekazywane do funduszy emerytalnych nie mają bezpośrednich gwarancji państwa, ale ustanowiony przez Ustawę o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych system zabezpieczeń powoduje że są relatywnie bezpieczne. Ustanowione zabezpieczenia to :

• wymóg dywersyfikacji inwestycji funduszu np. fundusz może bez ograniczeń inwestować jedynie w obligacje Skarbu Państwa, w zasadzie nie może inwestować więcej niż 5% swoich aktywów w papiery wartościowe jednego emiteneta, w ogóle zakazane są inwestycje w nieruchomości i instrumenty pochodne - są one uznane za zbyt ryzykowne,

• istnienie Urzędu Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi - wydaje on zezwolenia na prowadzenia działalności przez PTE i na zarządzane przez nie OFE, pilnuje on ponadto aby składki były bezpiecznie, efektywnie i zgodnie z prawem inwestowane,

• zarówno PTE jak i OFE nie dysponuje fizycznie składkami swoich klientów - są one przechowywane u Depozytariusza - banku nie związanym kapitałowo z Powszechnym Towarzystwem Emerytalnym i spełniającym odpowiednie wymogi, To bank Depozytariusz odpowiada finansowo za niezgodne z prawem wykorzystanie naszych pieniędzy,

• Otwarty Fundusz Emerytalny nie może zbankrutować - taki los może spotkać tylko Powszechne Towarzystwo Emerytalne, jednak i tym wypadku nic zagraża naszym pieniądzom, ponieważ PTE tylko nimi zarządza. W razie bankructwa PTE, prowadzony przez niego OFE wraz z zgromadzonymi środkami przejmie w zarządzanie inne PTE,

• istnienie tzw. minimalnej stopy zwrotu - jeżeli zyski danego OFE będą :
  - mniejsze o połowę od pozostałych Otwartych Funduszy Emerytalnych, lub gdy będą
  - mniejsze o 4% od pozostałych OFE, to
  PTE musi dopłacić różnice z własnych środków,

• jeżeli środki, które każde PTE musi gromadzić w specjalnym funduszu rezerwowym nie starczą na pokrycie ww różnicy, to różnicę tą pokrywa Fundusz Gwarancyjny tworzony przez obowiązkowe wpłaty PTE, jeżeli środki Funduszu Gwarancyjnego nie starczą - różnice pokrywa budżet państwa.

III Filar

III Filar to ubezpieczenia dobrowolne, wynikające z indywidualnej zapobiegliwości. Możemy zainwestować w Fundusz Inwestycyjny, w komercyjnym Towarzystwie Ubezpieczeniowym. Jednak bardzo popularne mogą się stać Pracownicze Programy Emerytalne (PPE), czyli porozumienia pracowników z pracodawcą co do inwestowania na starość. Emerytura z PPE będzie nieopodatkowana, ponieważ już teraz od składki płacimy normalny podatek.

Należy pamiętać, że od składki w I i II Filarze nie płacimy podatku, ale ewentualne świadczenie przez nie wypłacane będzie opodatkowane.

Kryterium wieku

O objęciu poszczególnych osób reformą emerytalnym i jej zakresem decydował wiek. I tak :

• osoby urodzone przed 1 styczniem 1949r. pozostały w ZUS-ie i emeryturę będą otrzymywać wg dotychczasowych zasad,

• osoby urodzone po 31 grudnia 1948r., a przed 1 stycznia1969r. - mogły do 31.12.1999r. wybrać czy chcą otrzymywać emeryturę tylko ze zreformowanego ZUS-u (I Filar) czy z I i II Filaru - ta decyzja była nieodwracalna,

• osoby urodzone po 31 grudnia 1968r. wchodzą obowiązkowo do nowego systemu (I i II Filar) - osoby te podjęciu pracy po raz pierwszy mają 7 dni na wybór OFE - w przeciwnym wypadku trafią do niego w drodze losowania.

Emerytura minimalna

W nowym systemie zostanie zachowana minimalna emerytura - w 1999r. wynosiła ona 415zł i będzie ona podlegała regularnej rewaloryzacji. Emerytura minimalna będzie wypłacana osobom, które w łącznie w I i II Filarze nie wypracują emerytury wyższej niż minimalna a osiągną odpowiedni dla danej płci wiek emerytalny. Różnica będzie wypłacana z budżetu państwa. Jednak warto podkreślić, że w nowym systemie emerytalnym sami będziemy pracować o momencie przejścia na emeryturę (jednak po osiągnięciu minimum), możemy np. przejść na nią mając 74 lata.

Podział składki

Wraz z podziałem systemu ubezpieczeń społecznych na trzy filary nastąpił podział samej składki ubezpieczeniowej. Wynosi ona tyle samo co przed reformą 45%, ale jest ona płacona przez pracownika i pracodawcę. Zauważyliśmy to gdy nasza płaca została "ubruttowiona", czyli podwyższona on płaconą przez pracownika składkę. Tak jak było to wcześniej do ZUS przekazuje ją pracodawca ale dzięki ubruttowieniu znamy w przybliżeniu połowę naszej składki, ponieważ drugą połowę płaci sam pracodawca. Zabieg ten utrudnia oszukiwanie pracowników co do faktycznej wysokości płaconej składki. Reforma spowodowała powstanie w ramach naszej składki :

• funduszu emerytalnego - 19,52% - - 1/3 tej składki może trafiać do Funduszu Emerytalnego, w zależności od grupy wiekowej ubezpieczonego,

• funduszu rentowego - 13,00% - płacone po połowie przez pracownika i pracodawcę - jest zabezpieczenie na wypadek niezdolności do pracy,

• funduszu chorobowego - 2,45% - płacony przez ---------------na wypadek choroby,

• funduszu wypadkowego - 0,40%-8,12% (w zależności od ryzyka) - płacony przez ---------------- - zabezpiecza przed skutkami wypadku.

Składki będą naliczane od wynagrodzenia nie przekraczającego 30-krotności średniej miesięcznej płacy krajowej. Osoby, których roczne dochody przekroczą ten limit, nie będą odprowadzały dalszych składek aż do końca danego roku kalendarzowego, ponieważ i tak nie dostałyby jeszcze wyższej emerytury.

Korzyści z reformy

Reforma emerytalna przynosi duże korzyści ubezpieczonym, mają ono wpływ na wysokość emerytury, która zależy od wysokości składek i stażu pracy (coraz mniej opłaca się pracować na czarno). Będziemy też znali w każdym momencie przewidywaną wysokość świadczenia, ale także mamy wpływ na sposób oszczędzania. Jeżeli mamy bardziej ryzykowne podejście wybierzemy OFE odważnie inwestujący w akcje, jeżeli bardziej cenimy bezpieczeństwo powierzymy składkę OFE, który deklaruje ostrożną politykę inwestycyjną np. w obligacje. Nasze emerytura będzie też bezpieczniejsza gdyż, w przypadku osób młodszych, będzie pochodzić z co najmniej dwóch źródeł. Mamy też dzięki temu szansę, że będzie wyższa niż gdyby była wypłacana wg wcześniejszych zasad.

Reforma przynosi też korzyści w skali całego kraju. Zabezpieczamy się przed bankructwem ZUS-u z powodów demograficznych, a istnienie funduszy emerytalnych zwiększa poziom inwestycji w gospodarce i wzmacnia rynki kapitałowe.

---