Teoria polityki, legitymizacja władzy - internet, Legitymizacja władzy jest procesem odnoszącym się zarówno do państw demokratycznych, jak i państw których ustrój jest


Legitymizacja władzy jest procesem odnoszącym się zarówno do państw demokratycznych, jak i państw których ustrój jest zaprzeczeniem demokracji.

W niniejszej pracy proces ten zostanie ukazany od strony teoretycznej, z punktu widzenia teorii Maxa Webera, D.Eastona, B.Beethama i P.Winczorka, oraz strony praktycznej, poprzez praktykę wyborów w Rzeczypospolitej Polskiej, która jest państwem demokratycznym, co stanowi podstawę dążenia każdego demokratycznego przywódcy do legitymizacji, a więc uprawomocnienia nadanej mu władzy, zgodnie z demokratyczną procedurą wyborów. Na tej podstawie każdy sprawujący władzę ma prawo domagać się posłuszeństwa od obywateli, zamieszkujących podległe mu terytorium.

Legitymizacja systemów demokratycznych, bo o takiej będzie mowa w niniejszej pracy opiera się na lojalności państwa lub narodu i stanowi wyzwanie dla każdego demokratycznego przywódcy.

Każda władza zdobyta w drodze wyborów musi stawić czoło swojej arbitralności (bezwzględności) i opanować ją odwołując się do prawomocności (legitymacji).

Zmiana władz w każdym kraju wywiera głęboki wpływ na miliony ludzkich istnień, wzniecając emocje od nadziei do lęku. U podstaw tego procesu leży zjawisko legitymizacji władzy.

Legitymizacja władzy jest to uprawomocnienie władzy oparte na społecznej akceptacji. W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnioną formą legitymacji władzy są wybory, łączy się to z przekonaniem, że źródłem władzy jest naród. Z kolei siły rządzące nie wyłonione w drodze legalnych wyborów, szukają poparcia społecznego, powołując się na: głos ludu, sprawiedliwość dziejową oraz potrzebę zaprowadzenia porządku w państwie.

Pisząc o koncepcji legitymizacji należy dokonać rozróżnienia między prawomocnością (legitymacją) a uprawomocnieniem (legitymizacją) oraz delegitymizacją.

Otóż jeśli przez prawomocność danej władzy rozumie się według S.M.Lipseta - zdolność systemu do wywoływania i podtrzymywania przekonań, że istniejące instytucje polityczne są najwłaściwsze dla danego społeczeństwa, to wówczas legitymizacja jest procesem wiodącym do tego stanu, natomiast delegitymizacja jest procesem odwrotnym, czyli erozją prawomocności.

O legitymizacji możemy mówić w aspekcie sprawującego władzę oraz sposobu jej sprawowania.

Legitymizacja podmiotu sprawującego władzę oznacza, że rządząca w systemie politycznym partia polityczna osiągnęła swoje stanowisko zgodnie z obowiązującymi normami, głównie prawnymi, bowiem legalnym sposobem zdobycia władzy przez dane ugrupowanie jest wygranie wyborów parlamentarnych.

Natomiast legitymizacja sposobu sprawowania władzy oznacza, że wszystkie instytucje stanowiące trzon danego systemu władzy powołane zostały zgodnie z obowiązującymi normami oraz że funkcjonują one zgodnie ze swoimi kompetencjami i na podstawie obowiązujących norm prawnych.

Twórcą koncepcji legitymizacji władzy był wybitny niemiecki socjolog Max Weber.

W Weberowskiej teorii polityki analiza zależności między władzą (aspekt polityczny) a jej legitymacją (aspekt wartościujący) uzyskała podstawowe znaczenie.

Według Maxa Webera podstawową cechą państwa jest „legitymowane użycie siły”. Zwraca on uwagę na to, że władza jest zdolna do urzeczywistnienia swoich celów, gdy rządzeni traktują stosunki panowania jako „wiążące”.Uważa on, że każde panowanie może być legitymowane przez różnorodne czynniki:

  1. afektywne (uczuciowe oddanie),

  2. racjonalno-aksjologiczne (wiarą w to, że władza i panowanie są nakazem i środkiem realizacji określonych wartości etycznych),

  3. interesy (oczekiwanie na zaspokojenie określonych potrzeb).

Max Weber teorię legitymizacji oparł na trzech rodzajach prawomocnego panowania:

    1. władzy tradycyjnej,

    2. władzy charyzmatycznej,

    3. władzy legalnej.

Władza tradycyjna opiera się na przekonaniu rządzonych, że władza jest ważna lub prawomocna. Zakres władzy panującego wyznaczony jest przez tradycję. Prawomocność w tym typie panowania zagwarantowana jest nie tylko przez tradycję ale i określoną organizację społeczeństwa. Typem panowania tradycyjnego jest władza patrialchalna, czyli taka która opiera się na stosunkach mających charakter wspólnoty.

W zależności od zakresu władzy, jej ograniczeń czy związanej z tym pozycji aparatu władzy Weber wyróżnił dwa warianty panowania tradycyjnego: patrymonializm i feudalizm.

W patrymonializmie występuje całkowita zależność sługi od pana. Natomiast feudalizm charakteruzuje się większą sferą autonomii dla szerszych grup społecznych.

Obok władzy tradycyjnej Weber wyróżnia władzę charyzmatyczną, która opiera się na charyzmie przywódcy. Przywództwo charyzmatyczne z reguły odnosi się do sytuacji kryzysowych, ale pojawia się także w trwałych systemach panowania. Zmiana warunków społecznych powoduje, że przywództwo to, które jest niestabilne a zarazem nadzwyczajne, wraz z zanikiem misji, do której zostało powołane, może stracić poparcie rządzonych.

Zdaniem Webera charyzma jest zjawiskiem powracającym, ludzie korzystający z niej zdobywali bowiem przywództwo we wszystkich warunkach historycznych.

Ostatnim rodzajem panowania jest panowanie legalne, stanowiące rezultat stopniowego rozwoju państwa i społeczeństwa.

Władza legalna wynika z przekonania, że prawomocną przesłanką do jej sprawowania jest legalne jej ustanowienie tzn: zgodne z procedurą uznawaną za ważną i obowiązującą.

Panowanie legalne i tradycyjne Weber uważał za trwałe i zaspokajające zwykłe i codzienne potrzeby społeczeństwa.

Max Weber wraz z koncepcją legitymizacji władzy opartej na prawomocności wprowadził pojęcie wiary legitymizacyjnej bez której legitymizacja władzy nie miałaby sensu. Wiara ta przejawia się tym, że jest pewna forma wewnętrznego przekonania, posłuszeństwa, wewnętrznej zgody na sprawowanie takiej a nie innej władzy.

Na gruncie wiary legitymizacyjnej Weber wyróżnia trzy rodzaje zachowań:

  1. zachowanie bezrefleksyjne, polegające na akceptacji tego co jest (niewielu ludzi zastanawia się nad światem, nad swoim losem), bowiem władzy trzeba być posłusznym. Słowo „trzeba” jest wskaźnikiem bezrefleksyjności (automatycznych przekonań w relacji z władzą). Konsekwencją takich zachowań jest zdenerwowanie społeczeństwa.

  2. zachowanie refleksyjne, polityczne zachowania refleksyjne jednostki polegają na tym, że jednostka zna swoje intencje (wie, czego oczekuje od władzy) i jest w stanie przewidzieć intencje drugiej strony (instytucji politycznej).

  3. zachowania analityczne, to takie, w których jednostka jest w stanie przewidzieć intencje swoich zachowań, zrozumieć uwarunkowania swoich oczekiwań i jest w stanie przewidzieć konsekwencje swoich zachowań.

W stosunku do władzy politycznej jednostka jest w stanie zrozumieć czego władza chce i jakie mogą być konsekwencje decyzji podejmowanych przez władzę dla społeczeństwa.

Wielu krytyków uważa, że Max Weber za bardzo skupił uwagę na wymiarze prawnym legalności.

Współczesna interpretacja władzy legalnej wyróżnia dwa podtypy władzy legalnej:

  1. władza formalno- racjonalna, wszystkie prawa zostają uznane za ważne i uzasadnione jedynie na gruncie poprawnej procedury ich tworzenia,

  2. władza wartościowo- racjonalna, fundamentalne uregulowania konstytucyjne zostają uznane za ważne i uzasadnione poprzez odniesienie ich do określonych wartości.

Współcześnie legitymizacja władzy politycznej w systemach demokratycznych możliwa jest pod dwoma warunkami:

  1. gdy państwo i jego organy władzy reprezentują wolę obywateli i jest to tzw. zabezpieczenie czysto proceduralne,

  2. gdy państwo realizuje w jakimś stopniu te wartości, które są możliwe do określenia jako wartości demokratyczne ( wolność, równość, itd.).

Obok koncepcji prawomocności Maxa Webera na uwagę zasługuje również koncepcja legitymizacji D. Eastona, która wywarła duży wpływ na współczesne nauki społeczne, a która jednocześnie jest krytyką teorii M. Webera.

Założeniem koncepcji Eastona jest teza, że podstawowym czynnikiem konfrontującym wszystkie społeczeństwa jest niedostatek dóbr, traktowanych jako wartości, co prowadzi do sporów wokół ich podziału. Problemy te rozstrzygają konkretne decyzje polityczne.

Według Eastona legitymizacja systemu polega na istnieniu dwóch rodzajów poparcia:

    1. działań otwartych, które wspierają różne aspekty danego systemu,

    2. działań pozytywnych.

Easton poprzez swoją koncepcję rozszerzył tradycyjne pojęcie legitymacji, wyróżniając trzy wymiary:

  1. legitymację ideologiczną,

  2. legitymację strukturalną,

  3. legitymację personalną.

Ideologiczny wymiar legitymacji opiera się na uznaniu wartości i zasad stanowiących podłoże systemu politycznego. Celem tej legitymacji jest akceptacja tych zasad i wartości. Źródłem tej legitymacji jest ideologia, jak i praktyczne działanie państwowe obiektywnie korzystne dla społeczeństwa.

Natomiast u podstaw legitymacji strukturalnej leży przekonanie o praworządnym charakterze norm regulujących wzajemne stosunki pomiędzy władzą a społeczeństwem. Normy tej legitymacji mówią o zgodnych z prawem działaniach władzy.

Inaczej przedstawia się legitymacja personalna, która wyraża szacunek dla konkretnych osób sprawujących określone funkcje publiczne. Podstawową rolę spełniają zachowania autorytetów, sposób ich politycznego działania.

Zdaniem Eastona każdy z wyżej wymienionych wymiarów legitymacji może być źródłem poparcia dla systemu politycznego.

Powyżej zostały ukazane koncepcje legitymizacji władzy w różnym wymiarze, a mianowicie: normatywna (zgodna z normami prawnymi) koncepcja Maxa Webera i empiryczna (oparta na doświadczeniu) teoria Eastona.

Niejako połączeniem tych dwóch koncepcji jest propozycja B. Beethama. W świetle jego teorii legitymizacja ma trzy poziomy:

  1. poziom reguł- władza na tym poziomie jest legitymizowana o tyle o ile nabywa się ją i sprawuje zgodnie z przyjętymi regułami, zarówno regułami pisanymi jak i niepisanymi,

  2. poziom przekonań- na tym poziomie władza polityczna jest legitymizowana o tyle o ile reguły władzy znajdują oparcie w przekonaniach stron związanych stosunkami władczymi

W celu zwiększenia stopnia legitymizacji władzy na tym poziomie, wyróżnia się trzy podstawowe zespoły zmiennych, a mianowicie:

    1. przekonania co do tego, od kogo pochodzi władza (czy władza ta pochodzi od autorytetów, czy od osób, co do których mamy wątpliwości),

    2. przekonanie społeczeństwa, co do posiadania kwalifikacji przez osoby sprawujące władzę polityczną,

    3. system przekonań społecznych, dotyczących tego, czy władza polityczna służy dobru wspólnemu, czy służy ona interesom indywidualnym.

3. poziom zachowań- czynne poparcie na potencjalne sprawowanie funkcji władcz ych.

Ważne są dwa rodzaje zachowań w czasie wyborów:

  1. elektorat twardy- dojrzałe politycznie zachowania, ugruntowane poglądy,

  2. elektorat miękki- obiekt zabiegów sztabów wyborczych.

Beetham wyróżnia mobilizacyjny i demokratyczny typ legitymizacji.

Pierwszy rodzaj polega na występowaniu trwałego i masowego uczestnictwa ludzi w działaniach realizujących cele określone przez system. Obywatele nie mają tutaj wpływu na decyzje podejmowane przez elity władzy.

Z kolei demokratyczna forma legitymizacji jest realizowana poprzez wolne wybory.

Teoria legitymizacji została również przedstawiona przez P. Winczorka.

Według niego obiektami legitymizacji są podmioty władzy i sposób jej sprawowania. Wyróżnia on legitymizację normatywną i ideologiczną.

Legitymizacja normatywna jest wynikiem postrzeganej przez ludzi zgodności sposobów nabycia i sprawowania władzy przez dany podmiot, z obowiązującymi normami prawno- politycznymi.

Natomiast legitymizacja ideologiczna jest subiektywną aprobatą sprawowanej władzy przez dany podmiot.

Powyżej została ukazana teoria legitymizacji według Maxa Webera, Eastona, Beethama i Winczorka.

Jednak bez względu na to w ujęciu której koncepcji rozpatrujemy zjawisko legitymizacji władzy, proces ten charakteryzuje się bogatą złożonością i przebiega w mniej lub bardziej dynamicznym otoczeniu.

Współcześnie w procesie legitymizacji występują następujące czynniki:

W przestrzeni społecznej i politycznej można wyróżnić następujące sytuacje odnoszące się do procesu legitymizacji.

Po pierwsze proces ten zachodzi w warunkach dominacji współpracy pomiędzy podmiotami polityki, opartej na zgodnej i pozytywnej ocenie płaszczyzn funkcjonowania systemu społecznego i politycznego.

Zgodność ta jest wynikiem:

  1. sprawności i efektywności systemu,

  2. nadzwyczajnych okoliczności wewnętrznych i zewnętrznych.

Po drugie legitymizacja przebiega w sytuacji względnej równowagi pomiędzy procesami współpracy i walki.

Po trzecie w systemie politycznym dominują procesy walki pomiędzy podmiotami sprawującymi władzę.

Mamy więc tutaj do czynienia z ostrymi konfliktami legitymacji

Trzeba zatem przeanalizować:

  1. natężenie i trwałość wrogości między uczestnikami walki,

  2. zakres przedmiotowy delegitymizacji, który dotyczy aspektów funkcjonowania grupy rządzącej, reżimu i systemu politycznego.

Z powyższych stwierdzeń wynika zatem, że uczestnicy procesu legitymizacji- rządzeni i rządzący wykorzystują w swoich działaniach i podlegają zarówno oddziaływaniom czynników obiektywnych jak i subiektywnych.

G. Meyer przeprowadził ich analizę i wyróżnił następujące płaszczyzny:

  1. kulturowe i normatywne podłoże społeczeństwa, do którego zalicza między innymi wartości (godność, wolność, równość, solidarność, sprawiedliwość) oraz koncepcję ładu społecznego,

  2. demokratyczne instytucje, procedury i sposoby podejmowania decyzji wśród których występują: