Agata Szymańska
Tomasz Wysocki
ELITY WŁADZY (ćwiczenia - notatka)
Elita - cechy:
- grupa mała
- grupa ekskluzywna (przystąpienie do niej wymaga spełnienia pewnych kryteriów oraz chęci reszty członków do przyjęcia nowego)
- grupa opiniotwórcza
Elity polityczne wyróżniamy na podstawie posiadania władzy. Są też jednak inne rodzaje elit np:
- artystyczne
- ekonomiczne
- społeczne
- intelektualne
Władza - zdolność do przeforsowywania swojej opinii wbrew woli innych. Wg. Webera jest to „siła jaką możemy użyć aby przeforsować swe interesy”.
Władza nie jest przedmiotem. Jest to relacja między min. 2 stronami. Aby zaistniały stosunki władzy, grupa rządząca musi posiadać taką siłę, aby móc przeforsować swe cele. Z drugiej strony grupa rządzona musi popierać te cele.
Rządzenie - zalegalizowana forma przymusu [ Weber ]. Realna siła jaką posiada się do wymuszenia danego zachowania
Panowanie - prawdopodobieństwo, że druga strona wykona polecenie, dany rozkaz.
Max Weber "Trzy czyste typy prawomocnego panowania":
1) PANOWANIE LEGALNE - na mocy ustanowienia
*władza biurokratyczna - najczystsza forma panowania legalnego
*panowanie legalne nie musi jednak byc biurokracją
*swoboda w tworzeniu i zmienianiu prawa w ramach poprawnego ustawodawstwa
*zespół zarządzający jest wybierany bądź mianowany
*model przezentujący ten typ może nazywać się się urzędem i składać się z urzędników
*wszyscy działają w ramach prawa; urzędnicy to fachowcy, którzy podpisują umowę o pracę
*urzędnicy nie mogą ulegać żadnym wpływom osobistym czy uczuciom, brak nieoczekiwanych zachowań
*urzędnicy podlegają rotacji lub wyborowi
*dobrym przykładem jest prywatne przedsiębiorstwo kapitalistyczne, w którym występuje taki typ sprawowania władzy
2) PANOWANIE TRADYCYJNE na mocy wiary w świętość istniejących od dawna porzadków i potęgi panujących
*władza patriarchalna - najczystsza forma panowania tradycyjnego
*stosunki o charakterze wspólnotowym -> pan i poddany i panujący pomiędzy nimi stosunek służby
*występuje szacunek poddanego do pana, o treści rozkazów decyduje tradycja i jej świętość - naruszenie jej grozi rozpadem struktur
*inne przykłady - głowy rodzin, wodzowie klanów, "ojcowie ludu"
3) PANOWANIE CHARYZMATYCZNE na mocy uczuciowego oddania osobie pana oraza uznania dla jego niezwykłych talentów (charyzma), w szczególności zdolności magicznych, bohaterstwa, mocy ducha i mowy.
*władza proroków, bohaterów wojennych, wielkich demagogów - najczystsza forma panowania charyzmatycznego
*stosunek wspólnoty i posłuchu
*typ rozkzujący to "przywódca" (Fuhrer) - typ słuchającego jest "uczeń", zwolennik; posłuszeństwo wynika z darów przywódcy, jego siły, a nie ze stanowisk i profitów jakie czerpie osba słuchająca
*zespół przywódczy jest dobierany ze wzgledu na charyzmę i osobiste oddanie, a więc bez względu na kwalifikacje fachowe
*wiara w proroka, jego zdolności, siłę, mądrość
C.W. Mills - „Elita władzy”
Elita władzy - osoby zajmujące stanowiska, które umożliwiają im wzniesienie się ponad zwyczajnych ludzi. Dzięki temu mogą one podejmować decyzje pociągające za sobą doniosłe konsekwencje (posiadają strategiczne stanowiska kierownicze).
Elita władzy nie rządzi sama - jej wyższe decyzje przygotowują różnego rodzaju doradcy, rzecznicy i urabiacze opinii publicznej.
Trzy koncepcje „elity władzy” - kół wyższych:
1. Elita - ludzie mający większy niż inni udział w rzeczachi najwyżej cenionych wartościach; posiadający najwięcej tego co można posiadać (kryterium posiadania)
pieniądze - głównym źródłem bogactwa jest współczesna korporacja
władza - możliość realizowania swojej woli, nawet jeśli inni się temu sprzeciwiają
prestiż - bazą wielkiego prestiżu są obecnie główne instytucje państwowe
Wszystkie te 3 czynniki wykazują
- tendencję kumulacji - im więcej się go ma tym więcej można go zdobyć.
- tendencję przekształcania się jednych w drugie - np. bogatemu łatwiej jest zdobyć władzę niż biednemu.
2. Elita - najwyższa warstwa społeczna, zespół grup, których członkowie znają się wzajemnie, stykają się zawodowo i prywatnie i uwzględniają swe poglądy przy podejmowaniu decyzji. Elita = wewnętrzny krąg „wyższych warstw społecznych”, zespół świadomych swej pozycji członków określonej klasy społecznej.
3. Elita - ludzie o wyższych zaletach charakteru i większej energii. Są elitą dzięki swym naturalnym cechom. (kryterium psychologiczno - moralne)
Są to nie związane ze sobą jednostki, które starają się być lepsze, szlachetniejsze, ulepione z „lepszej gliny” ( obojętne jest np to czy są biedne czy bogate, posiadają wysokie stanowiska itp.)
koncepcja kontrelity - ludzie wyższego typu żyjący w poniżeniu, biedzie itp. Koncepcją tą posługują się niższe warstwy ludności dla uzasadnienia ostrej krytyki elity rządzącej i głoszenia utopii nowej, przyszłej elity.
*
Elita władzy - koła polityczne, ekonomiczne i wojskowe, które podejmują wspólne decyzje pociągające za sobą skutki w skali przynajmniej ogólnokrajowej. (elitę stanowią ci, którzy te decyzje podejmują).
Jedność elit władzy opiera się na:
psychologii poszczególnych elit w ramach ich środowisk (elita władzy - ludzie o podobnym pochodzeniu, wychowaniu, karierze, i stylu życia, jest to ten sam typ społeczny - istnieją między nimi psychologiczne i społeczne podstawy jedności elity)
strukturze i mechanizmie działania hierarchii instytucjonalnych, na szczytach których widzimy obecnie członków kierownictwa politycznego, bogaczy świata korporacji i najwyższych dygnitarzy wojskowych.
koordynacji - wspólnym działaniu członków elity, uzgadnianie między sobą decyzji w sposób mniej lub bardziej formalny.
S. Ossowski - „O strukturze społecznej....”
Władza ekonomiczna:
Władzę ekonomiczną ma ten kto:
rozporządza dobrami bardziej pożądanymi w danym środowisku
rozporządza większą ilością dóbr przeznaczonych na wymianę
posiada sytuację bliższą sytuacji monopolisty
Pieniądz - najbardziej podatny do wymiany typ dóbr w gospodarce pieniężnej - rynkowej (kto ma go więcej, posiada większą władzę ekonomiczną)
Najdonioślejszą formą władzy ekonomicznej jest posiadanie środków produkcji - władza nad tymi którzy takowych środków nie posiadają i muszą wynajmować swoją pracę.
K. Marks -„wszelka władza oparta jest na stosunkach produkcji”. Władza ekonomiczna = posiadanie środków produkcji Jest to forma charakteryzująca ustrój kapitalistyczny.
Typy stosunku pomiędzy władzą polityczną a klasą uprzywilejowaną:
Schemat struktury społecznej (wg. Lasswella):
grupa rządząca ( w jej rękach - aparat państwowy) - posiada 2 narzędzia władzy: środki przemocy i środki ekonomiczne. Posiada też ideologię
grupy uprzywilejowane zarówno klasa posiadaczy środków produkcji jak i ci, którzy osiągają wysoki udział w dochodzie społecznym inną drogą niż posiadanie środków produkcji na wielką skalę.
klasy pośrednie
klasy upośledzone - klasy nie posiadające środków produkcji
Typy stosunku pomiędzy klasą rządzącą a klasą uprzywilejowaną (typy idealne):
Przewaga władzy ekonomicznej nad polityczną (klasyczny ustrój kapitalistyczny) - rząd stanowi „komitet wykonawczy klasy uprzywilejowanej” (typ idealny). Jest to rząd niestały, utrzymujący się przy władzy dzięki decyzjom klasy posiadającej
Równowaga władz - rząd może służyć interesom klasy uprzywilejowanej (forma podziału funkcji). Mamy tu wzajemną zależność pomiędzy obiema władzami - grupa rządząca daje klasie uprzywilejowanej opiekę, ta zaś organizuje produkcję i dostarcza rządzącym środki ekonomiczne niezbędne do utrzymania machiny państwowej.
Uniezależnianie się grupy rządzącej od klasy posiadającej - grupa rządząca stara osiągać stanowisko niezależnego arbitra pomiędzy antagonistycznymi klasami.
Zespolenie władzy politycznej z ekonomiczną - grupa rządząca sama kieruje produkcją (grupy uprzywilejowane nie posiadają środków produkcji). W przeciwieństwie do typu 1 to grupy uprzywilejowane są funkcjonariuszami grupy rządzącej.
Do takiego typu stounków prowadzą 3 drogi:
- rewolucja mieszczańska - grupa posiadaczy przejumuje władzę
- posiadacze środków przemocy stwarzają w drodze odpowiednich przywilejów klasę właścicieli środków produkcji np. droga zdobywców, którzy organizują ład społeczny w podbitym kraju.
- powolne procesy przemian gospodarczych i politycznych
Władza nieuwarunkowanej przemocy i praworządna władza polityczna:
Dwa typy władzy (co do jej stosunku do reguł gry):
władza nieuwarunkowanej przemocy - nieskrępowana żadnymi regułami gry, pełna samowola.
praworządna władza polityczna - stoi na straży ustalonych norm dotyczących stosunków społecznych, stosuje się też do tych reguł.
Czasami zdarza się, że władza nieuwarunkowanej przemocy może wprowadzać ład społeczny i wydawać ustawy, które będzie przestrzegać i odwrotnie, władza praworządna może nie stosować się do ustalonych reguł (syt. wyjątkowe)
*Kolonie - przykład przechodzenia od stosowania przemocy nieuwarunkowanej do metod „ładu społecznego”.
Polityka - forma działalności zmierzająca do jak największej mocy w stosunkach społecznych tzn. do umacniania, rozszerzania i utrwalania władzy
Max Weber: „Polityka jako zawód i powołanie”
polityka - każdy rodzaj samodzielnej działalności kierowniczej
państwo - wspólnota ludzka, która w obrębie określonego terytorium rości sobie prawo monopolu na wywieranie prawomocnej przemocy fizycznej
polityka - dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy czy to między państwami, czy też w obrębie państwa między grupami ludzi, jakie ono obejmuje.
władza - środek do realizacji innych celów (idealnych bądź egoistycznych) lub do władzy „dla niej samej” (rozkoszowanie się poczuciem prestiżu, jaki ona daje)
państwo i inne związki polityczne to stosunek panowania ludzi nad ludźmi. Muszą istnieć poddani panowaniu podporządkowani autorytetowi panujących.
3 „czyste” typy legitymizacji władzy:
tradycyjny - obyczaj uświęcony szacunkiem oraz przyzwyczajenie, żeby go przestrzegać (np. panowanie patriarchy, księcia patrymonialnego)
charyzmatyczny - autorytet niecodziennego, osobistego daru łaski (charyzmy), całkowite osobiste oddanie, wiara w objawienia, bohaterstwo, zdolności przywódcze jednostki (np. panowanie proroka, wodza wojennego, demagoga, charyzmatycznego przywódcy partyjnego)
legalny - wiara w ważność legalnego ustanowienia i uzasadnionej poprzez racjonalnie utworzone reguły „kompetencji” rzeczowej (np. nowoczesny „sługa państwa”)
to właśnie przywódca drugiego typu uchodzi za wewnętrznie „powołanego” do polityki
„zabiega on o swoje dzieło” i należne mu jest oddanie uczniów, zwolenników, współpracowników
na całym świecie występowali przywódcy tego rodzaju pod postacią maga/proroka i wodza wojennego/przywódcy bandy
osobliwość zachodu: przywództwo polityczne - najpierw wolny demagog, a potem parlamentarny przywódca partyjny
każde sprawowanie panowania wymagające ciągłej administracji (także tradycyjne i legalne) wymaga nastawienia ludzi na posłuszeństwo i rozporządzania dobrami niezbędnymi do zastosowania przemocy fizycznej: osobowym sztabem administracyjnym i rzeczowymi środkami administracyjnymi
sztab administracyjny - zewnętrzna forma, w jakiej wyraża się sprawowanie panowania. Jest związany z władzą za pomocą wynagrodzeń materialnych i godności społecznej.
podział porządków politycznych:
podzielony stanowo - sztab ludzi ma środki administracyjne (pieniądze, budynki, sprzęt wojenny, tabor kolejowy itd.) w swoim posiadaniu (np. wasal w związku lennym opłaca ze swojej kieszeni administrację, wojsko itp., a jego wasale czynią to samo)
patriarchat, patrymonium, despotia sułtańska, biurokratyczny porządek państwowy (także dzisiejszy) - sztab ludzi jest oddzielony od środków administracyjnych należących do władcy
proces powstawania nowoczesnego państwa rozpoczął się od wywłaszczania wszystkich stanowych funkcjonariuszy o autonomicznych uprawnieniach i skupiania w rękach kierowników rzeczowych środków administracyjnych.
posiadając te środki państwo mogło realizować monopolizację stosowania prawomocnej przemocy na swoim terytorium
w ciągu tego procesu wywłaszczania powstała na zachodzie nowa kategoria polityka zawodowego w służbie księcia, nie dążącego do sprawowania władzy, a tylko służącego księciu.
3 typy polityków (kryterium czstotliwości):
politycy okazjonalni - jesteśmy nimi wszyscy (poprzez głosowanie, aplauz lub dezaprobatę na spotkaniu politycznym itd.)
politycy wykonujący ten zawód ubocznie, tylko w ryzie potrzeby. nie stanowi on ich „treści życia” ani w sensie ideowym ani materialnym
politycy wykonujący ten zawód jako główny - całkowicie oddani księciu lub - w wolnych wspólnotach - jakiejś ideologii. Zalążkiem takiej kategorii politycznej był zachód, a szczególnie miasto jako związek polityczny.
Ludzie, dla których polityka to zawód główny dzielą się na tych żyjących „z” i tych żyjących „dla” polityki.
Dla ludzi żyjących „z” polityki najważniejsze jest obsadzanie stanowisk. Aby zapewnić stabilność administracji (żeby nie zmieniała się całkowicie po każdej zmianie władzy) zaczęła się rozwijać nowoczesna, wykwalifikowana klasa urzędnicza. Stała się ona narzędziem w walce monarchów absolutnych ze stanami.
Wraz z awansem klasy urzędniczej zaczęli się pojawiać politycy zajmujący się kierowaniem, np. doradcy księcia. Powstały najwyższe władze administracyjne o charakterze kolegialnym. Aby im się przeciwstawić, w miarę jak rosły w siłę, książę grupował wokół siebie swoich zauszników (gabinet), przez których wydawał decyzje równoważące decyzje kolegialnych ciał.
Kiedy pojawił się parlament, najwyższe władze łączyły się z księciem, aby uzyskać teki ministerialne (jako najwyższy stopień urzędniczy, nie stanowisko polityczne). Powstał urząd szefa gabinetu, który miał stanowić jednolite przedstawicielstwo polityczne księcia i administracji w stosunkach z parlamentem.
Tam, gdzie parlament był silniejszy (np. w Anglii) gabinet z liderem powstawał jako reprezentacja parlamentu, mogąca jednocześnie przemawiać w imieniu faktycznej siły politycznej - partii sprawującej aktualnie władzę. Taki system przyjął się później w Europie.
W USA przywódca zwycięskiej partii stawał na czele aparatu administracyjnego i potrzebował zgody parlamentu tylko w sprawach ustawodawczych i budżetowych.
Wraz z rozwojem polityki wykształciły się 2 rodzaje urzędników:
polityczni - odchodzący ze stanowisk wraz ze zmianą rządów, sprawujący tylko nadzór nad fachowcami i wyznaczający im kierunki działania zgodne z polityką ich rządu (np. minister)
fachowcy - lepiej nadający się do rozwiązywania problemów dnia codziennego i faktycznie kierujący administracją
Urzędnicy zawodowi w historii:
Duchowni - byli piśmienni, nie mieli potomków, byli oddzieleni od środków administracyjnych
Literaci o humanistycznym wykształceniu - zdolność przekonującego pisania
Szlachta dworska - kiedy książę zwyciężał w walce ze stanami. ściągał szlachtę na dwór i czynił jej członków urzędnikami.
Gentry (drobna szlachta i mieszczaństwo w Anglii) - początkowo książę pozyskiwał ich w walce z baronami, później utrzymywała ona całą lokalną administrację w posiadaniu, chroniąc kraj przed nadmierną biurokratyzacją.
Wykształceni na uniwersytetach prawnicy - racjonalistyczna teoria prawnicza przyczyniła się do rozwoju racjonalistycznego państwa. Stworzyli także partie polityczne.
Prawdziwy urzędnik powinien bezstronnie wykonywać polecenia, nawet jeśli są one sprzeczne z jego poglądem i nie brać za nie odpowiedzialności. Polityka zaś powinna cechować nieustępliwość w walce o swoje poglądy i przyjmowanie odpowiedzialności za swoje decyzje.
Typy polityków zawodowych:
Demagog - w dzisiejszych czasach: dziennikarz, chociaż przez dziennikarstwo raczej trudno jest stać się przywódcą politycznym. Większe korzyści z dziennikarstwa czerpią właściciele wielkich koncernów prasowych.
Urzędnik partyjny - rozwinął się dopiero wraz z potrzebą umasowienia partii politycznych.
Od początku trwała walka między urzędnikami i partyjnymi notablami. Zwyciężyli ci pierwsi wraz z pojawieniem się demokracji plebiscytowej, w której istnieje machina partyjna (w Anglii - caucus), czyli aparat ludzki (koła lokalne, płatni urzędnicy partyjni, zebrania na różnych szczeblach, zjazdy partii), który wyłania ze swoich szeregów przywódcę.
Przywódca taki jest zazwyczaj obdarzony charyzmą i staje się niemalże dyktatorem narzucając innym swoją wolę za pomocą posłusznej mu machiny.
Tradycyjne kierownictwo partii - jej frakcja parlamentarna traci swoje dotychczasowe znaczenie.
W USA najważniejszy jest nie lider, a boss - kapitalista przez którego przepływają środki na finansowanie partii i który w razie wygranej jego kandydata zajmuje się podziałem „łupów” - urzędów.
W Niemczech - małe znaczenie parlamentu, tworzenie się klik złożonych z notabli partyjnych.
Tam, gdzie jest przywódca partyjny, ludzie należący do machiny muszą zrezygnować z własnych poglądów i ślepo za nim podążać. W systemach bez przywódcy do władzy dochodzą kliki.
3 cechy szczególnie istotne dla polityka:
namiętność - namiętne oddanie sprawie
odpowiedzialność wobec tej sprawy
wyczucie w ocenie - dystans wobec rzeczy i ludzi
Największe grzechy polityka: nierzeczowość i brak odpowiedzialności. Źródłem obu jest najczęściej próżność.
Każdy polityk powinien mieć wiarę w jakąś sprawę (np. postęp, ideologię, cele społeczne itd.)
Wewnętrzną korzyścią z zawodu polityka jest poczucie władzy i współtworzenia historii (nawet na niskim szczeblu)
V.Pareto "Model krążenia elit"
Elita-arystokracja, najlepsza w swojej dziedzinie
2 cechy: dobrobyt i dominacja. Elita rządzi w każdym społeczeństwie, nie jest zamknięta, ale stale się odnawia i zjawisko to nazywamy krążeniem elit. W społeczeństwie nie ma równości obiektywnej, zawsze będzie duża część przeciętnych. We współczesnym społeczeństwie ma miejsce intensywne krążenie elit.
Są dwa rodzaje elit: elita rządzacą i nierządząca np. bohema artystyczna. Krążenie elit odnosi się do elity-nieelity. Arystokracje nie są trwałe.
Ruch elit powoduje, że elita rządząca jest w stanie ciagłego i powolnego przeobrażania się.
Elity wyłaniają się z klas niższych, jako jednostki najsilniejsze i najzdolniejsze, które zdołały przetrwać.
Opóźnienie w krążeniu eli powoduje, że równowaga położenie powstaje zakłocona (zmiany
rezydentów są ważne dla równowagi).
* ludzie nie sa równi
* każde społeczeństwo posiada elitę
* elitę arystokratyczną charakteryzuje dobrobyt i dominacja
* elita zapewnia równowage społeczną
* krążenie elit: ciągłe i powolne przeobrażanie się elit. Każda elita jest skazana na upadek dekadencyjny lub rewolucyjny, czemu sprzyjają konflikty wewnętrzne
* elita to grupa mała i ekskluzywna, posiada władzę
C. Parkinson "Prawo Parkinsona, czyli rosnąca piramida"
W istocie rzeczy nie ma w ogóle żadnej współzależności pomiędzy liczbą urzędników a ilością wykonywanej pracy. Wzrostem liczby urzędników rządzi bowiem Prawo Parkinsona i wzrost ten będzie dokładnie taki sam bez względu na to, czy pracy będzie więcej, mniej, czy też nie będzie jej w ogóle. Znaczenie Prawa Parkinsona polega na tym, że jest to prawo wzrostu, oparte na analizie czynników rządzących tym wzrostem.
Ważność tego niedawno odkrytego prawa opiera się głównie na danych statystycznych. Pomijając szczegóły techniczne, możemy rozróżnić dwie siły napędowe. Mogą one być reprezentowane przez dwa, niemal aksjomatyczne twierdzenia. A mianowicie:
1) urzędnik pragnie mnożyć podwładnych, a nie rywali,
2) urzędnicy przysparzają sobie nawzajem pracy, jedni drugim.