Publiczne Gimnazjum im. Jana Pawła II w Krościenku n.D

PROGRAM PRACY

Z UCZNIEM MAJĄCYM

TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ

Opracowanie:

Przewodnicza Zespołu Wychowawców Anna Biel

Pedagog szkolny Bożena Chlebek

WSTĘP

Podstawowym zadaniem nauczyciela jest podmiotowe, indywidualne traktowanie ucznia. Każdy uczeń jest inny i wymaga innego podejścia. Szczególnie ważne zadanie stoi przed nauczycielami w stosunku do uczniów z trudnościami w uczeniu się.

Praca z uczniem słabym wymaga od nauczyciela właściwego przygotowania w zakresie poznania ucznia, jego trudności oraz przyczyn ich powstawania. Właściwa diagnoza pedagogiczna dokonana na podstawie przeprowadzonych badań i rozmów z uczniem rodzicem, wychowawcą i nauczycielem stanowi punkt wyjścia do wdrażania właściwych form pracy indywidualnej i grupowej z uczniem.

Mówiąc o niepowodzeniach w nauce szkolnej ma się na uwadze te sytuacje, gdy istnieją „wyraźne rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi

i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania” Zakłada się przy tym, że wymagania szkoły są zgodne

z przyjętymi celami edukacji oraz programami nauczania. Zatem, najogólniej można powiedzieć, że niepowodzenia szkolne to stan, w jakim się znalazło dziecko na skutek niemożności sprostania wymaganiom szkolnym. Tak rozumiane niepowodzenia szkolne mogą przybierać formę niepowodzeń ukrytych lub jawnych.

Niepowodzenia ukryte występują wówczas, gdy nie dostrzegamy braków

w wiadomościach, umiejętnościach lub nawykach uczniów, mimo, że braki tego rodzaju z punktu widzenia wymagań programowych rzeczywiście istnieją. Początkiem słabych osiągnięć w nauce są, więc niepowodzenia ukryte tzn. drobne luki

w wiadomościach lub umiejętnościach z jednego tylko przedmiotu lub nawet tematu lekcji. Luki te, jeżeli nie zostaną przez nauczyciela w porę dostrzeżone i usunięte z czasem powodują niepowodzenia jawne, z którymi mamy do czynienia wtedy, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowywanej przez ucznia wiedzy i ocenia wyniki jego pracy jako niedostateczne. Dzieje się tak przeważnie w takich okolicznościach, kiedy wykryte braki mają względnie trwały charakter, stanowiąc przejaw opóźnienia danego ucznia w nauce. W przypadku, gdy ocena niedostateczna nie obejmuje całorocznej pracy ucznia, lecz odnosi się do rezultatów uzyskanych przez niego w ciągu pierwszego półrocza nauki szkolnej, to stanowi ona wskaźnik tzw. jawnego opóźnienia przejściowego. Wczesne wykrycie tego opóźnienia oraz podjęcie środków mających na celu zlikwidowanie go - to zabiegi, dzięki, którym można uchronić ucznia przed powtarzaniem klasy. Natomiast, jeżeli ocena niedostateczna odnosi się do wyników całorocznej pracy ucznia to musi on na ogół powtarzać klasę. Staje się uczniem drugorocznym. Drugoroczność wywiera ujemny wpływ na zdecydowaną większość uczniów. „Zniechęca ich do pracy, tłumi zainteresowania nauką, wpływa niekorzystnie na stosunek do otoczenia, wywołuje różnorakie kompleksy i zaburzenia w zachowaniu a nawet prowadzi do zahamowania prawidłowego dotychczas rozwoju umysłowego dziecka”. Ponadto uczniowie drugoroczni wpływają niekorzystnie na pozostałych uczniów, utrudniając pracę dydaktyczno - wychowawczą z całą klasą. Uczeń drugoroczny często tłumi u swoich nowych kolegów zainteresowanie nauką

i nierzadko przewodzi niewłaściwym zachowaniom. Stąd najważniejszym zadaniem nauczyciela jest zapobieganie niepowodzeniom szkolnym poprzez stosowanie różnorodnych metod pracy oraz obserwację postępów pracy ucznia.

W przypadku zaobserwowania trudności w uczeniu się najważniejsze jest dokonanie rozpoznania przyczyn trudności i podjęcie właściwych środków zaradczych.

ZAŁOŻENIA OGÓLNE PROGRAMU

1. Program zawiera diagnozę przyczyn występujących trudności w uczeniu się oraz określa formy pracy z uczniem

2. Stanowi podstawę do pracy z uczniem mającym trudności w uczeniu się

3. W oparciu o jego treści będą konstruowane indywidualne plany pracy

z uczniem

4. W efekcie realizacji programu uczniowie słabi będą osiągać lepsze wyniki

w nauce

CELE PROGRAMU:

1. Diagnoza przyczyn niepowodzeń szkolnych i ich eliminowanie w profilaktyce

i terapii

2. Rozpoznawanie potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb ucznia

3. Podjęcie odpowiednich środków zaradczych

4. Udzielanie nauczycielom pomocy w dostosowaniu wymagań edukacyjnych wynikających z realizowanych przez nich programów nauczania do indywidualnych możliwości ucznia

5. Sprawdzenie efektywności podjętych działań

DIAGNOZA TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ

Przyczyny niepowodzeń szkolnych mogą odnosić się do złych warunków materialnych, niekorzystnej atmosfery życia rodzinnego a mogą tkwić w samym uczniu, jego rozwoju umysłowym, motywacji do nauki oraz wewnętrznych przeżyciach.

Każdy przypadek niepowodzenia ucznia w nauce wykazuje sobie tylko właściwe cechy i dlatego wymaga indywidualnej analizy i współpracy nauczycieli, pedagoga i rodziców.

1. Trudności związane z czynnikami społeczno - ekonomicznymi

Analizując niepowodzenia szkolne ucznia należy wziąć pod uwagę środowisko,

w którym wzrasta i wychowuje się, warunki bytowe, atmosferę panującą w domu oraz postawę rodziców wobec dziecka i jego nauki.

Niewłaściwe odżywianie, brak miejsca oraz pomocy dydaktycznych do nauki powodują trudności w uczeniu się. Niekorzystne warunki życia (np. rodzina rozbita, z problemami alkoholowymi) często uniemożliwiają prawidłowy rozwój ucznia a niekiedy wręcz go hamują. Niekiedy zakłócająco na uczenie się młodzieży mogą wpływać bardzo dobre warunki materialne. Dziecko wychowujące się w rodzinie o wysokim statusie materialnym może być nastawione na konsumpcję, na zaspakajanie przyjemności i unikanie wysiłku. Ważne tutaj jest by dziecko z dobrobytu rodziców korzystało dla własnego rozwoju, podejmując przy tym wysiłek i odpowiedzialność za siebie.

Duże znaczenie dla nauki szkolnej młodzieży mają również warunki kulturowe, w jakich ona wzrasta, wyznaczone przez wykształcenie i zawód rodziców oraz ich potrzeby kulturowe. Ale niezależnie od wykształcenia istotną rolę odgrywają rodzicielskie ambicje, ich poglądy na życie i pozycję społeczną. Do warunków kulturowych zaliczyć można takie przedmioty jak: książki, czasopisma, radio, telewizor czy komputer. Najważniejsza jest tutaj umiejętność posługiwania się nimi oraz racjonalne wykorzystywanie informacji. Nadmierne przebywanie przed telewizorem czy komputerem powoduje znużenie a przede wszystkim wpływa niekorzystnie na aktywność młodego człowieka.

O powodzeniu szkolnym w dużym stopniu decyduje atmosfera życia rodzinnego. Więź emocjonalna między członkami rodziny może skompensować wiele braków, z trudnościami bytowymi włącznie. Brak więzi emocjonalnej odbija się niekorzystnie na rozwoju młodego człowieka. Dziecko, które napotyka na trudności szkolne i nie ma się, do kogo zwrócić o pomoc, zaczyna zniechęcać się do nauki, zamyka się w sobie i zaczyna często otrzymywać oceny niedostateczne, które w rezultacie prowadzą do niepowodzeń szkolnych. Brak zainteresowania ze strony rodziców problemami dziecka, brak również kontroli efektów uczenia się stanowi jedną z podstawowych przyczyn niepowodzeń szkolnych. Również źródłem braku postępów w nauce są występujące u dzieci zaburzenia nerwicowe, których główną przyczyną może być środowisko rodzinne. Na przykład długotrwały lęk i strach, jaki przeżywają dzieci z rodzin alkoholicznych hamuje ich rozwój, motywację oraz właściwą postawę do nauki.

Aby potwierdzić lub wykluczyć istnienie przyczyn społeczno - ekonomicznych pedagog szkolny przeprowadza wywiad z rodzicem (załącznik nr 1) oraz rozmowę z uczniem (załącznik nr 2 i 3). Wychowawca klasy wypełnia arkusz obserwacji ucznia z trudnościami w uczeniu się (załącznik nr 4). Wszystkie zebrane informacje stanowią podstawę do określenia przyczyny.

2. Trudności związane z czynnikami biologiczno - psychologicznymi

Oprócz warunków środowiska rodzinnego niepowodzenia szkolne zależą od warunków biopsychicznych młodzieży. Dla nauki istotne znaczenie mają czynniki natury biologicznej, takie jak sprawność analizatorów, sprawność motoryki, przebieg dojrzewania, stan zdrowia. Wpływają one na niepowodzenia w nauce przez ograniczenie sprawności bądź obniżenie ogólnej dynamiki rozwoju.

Czynniki natury częściowo biologicznej, częściowo psychicznej to:

• Uzdolnienia, w tym na pierwszym miejscu ogólna inteligencja ucznia, która będąc wyrazem możliwości mózgu, jest dana biologiczna, ale jest zarazem wyuczona, gdyż kształtuje się w trakcie operowania światem przedmiotów

i pojęć;

• Nadpobudliwość nerwowa, przede wszystkim sfery emocjonalnej i motorycznej (nadpobudliwość powoduje między innymi chwiejność uwagi i trudności w zapamiętywaniu, co bezpośrednio wpływa na uczenie się);

• Zły stan fizyczny dzieci, mała sprawność ruchowa wpływa niekorzystnie na ich funkcjonowanie w szkole.

• Pogorszenie stanu zdrowia dziecka. Przebyta choroba może spowodować ogólne osłabienie organizmu i wynikającą z niego niechęć do podejmowania wysiłku, szybkie męczenie się. Dziecko podczas choroby opuszcza dni nauki i ma z tego powodu braki w wiadomościach, luki w materiale.

• Niedojrzałość społeczna, niska samoocena, brak wiary we własne możliwości.

• Brak motywacji do nauki

Aby potwierdzić lub wykluczyć istnienie przyczyn biologiczno - psychologicznych pedagog szkolny przeprowadza wywiad z rodzicem (załącznik nr 1) oraz rozmowę z uczniem (załącznik nr 2 i 3). Wychowawca klasy wypełnia arkusz obserwacji ucznia z trudnościami w uczeniu się (załącznik nr 4). Wszystkie zebrane informacje stanowią podstawę do określenia przyczyny.

3. Trudności związane z oddziaływaniami dydaktycznymi

Zasadniczy wpływ na powodzenie czy niepowodzenie szkolne młodzieży mają także czynniki pedagogiczne. Są bardzo zróżnicowane. Do najważniejszych zalicza się:

• Treści, metody i środki nauczania, system zasad dydaktycznych respektowany przez nauczycieli,

• Sposoby aktywizowania uczniów na lekcji oraz w czasie zajęć pozalekcyjnych,

• Warunki, w jakich przebiega praca dydaktyczno - wychowawcza (dwuzmianowość, nadmierna liczba uczniów w klasie),

• Niedostateczna pod względem dydaktycznym praca nauczycieli, tzn. popełniane przez niego błędy metodyczne, niedostateczna znajomość uczniów oraz brak należytej opieki nad uczniami borykającymi się z trudnościami w nauce. Niemałą rolę odgrywają również nieodpowiednie „narzędzia” pracy jak podręczniki czy pomoce dydaktyczne,

• Bagatelizowanie sygnałów uczniów świadczących o tym, że treści nie są przez nich rozumiane,

• Brak dbałości o rozwój zainteresowań uczniów, lekceważenie czynników motywujących,

Aby potwierdzić lub wykluczyć istnienie przyczyn dydaktycznych pedagog szkolny przeprowadza wywiad z uczniem (załącznik nr 2). Wychowawca klasy analizuje czynniki dydaktyczne mogące mieć wpływ na powodowanie trudności w uczeniu się. Nauczyciel analizuje swoją pracę pod kątem dostosowania metod pracy do indywidualnych potrzeb ucznia z trudnościami w uczeniu się (kwestionariusz samooceny - załącznik nr 5). Wszystkie zebrane informacje stanowią podstawę do określenia przyczyny.

Wszystkie zebrane dokumenty będą przechowywane u pedagoga szkolnego w teczce Informacje o klasie.

FORMY PRACY Z UCZNIEM TRUDNYM

Na podstawie dokonanej diagnozy pedagog szkolny sporządza opinię o uczniu uwzględniając w niej przyczyny trudności w uczeniu się oraz zalecane formy pracy. Następnie zapoznaje z nią wychowawcę klasy oraz nauczycieli uczących ucznia. Nauczyciel sporządza plan pracy z uczniem oraz prowadzi kartę postępów ucznia (załącznik nr 6).

Każdy nauczyciel pracując z uczniem musi mieć na uwadze złożony charakter przyczyn niepowodzeń szkolnych. W pracy z uczniem jego zadaniem będzie eliminowanie przyczyn i podjęcie właściwych środków zaradczych.

Znając przyczyny można pomóc uczniowi i odpowiednio kierować jego rozwojem. Ważna jest właściwa współpraca z domem rodzinnym dziecka. Rodzic powinien zostać zapoznany z rozpoznanymi przyczynami trudności w uczeniu się oraz proponowanymi formami pracy z uczniem. Pedagog szkolny ma za zadanie ukierunkować rodzica w postępowaniu wobec dziecka w domu i udzielić mu rad i wskazówek do pracy. Nauczyciel ma za zadanie bieżące informowanie rodzica o postępach (bądź ich braku) w nauce.

Jeżeli dominujący wpływ na rozwój dziecka mają przyczyny społeczno - ekonomiczne to należy:

• stwarzać dziecku poczucie bezpieczeństwa i wsparcia psychicznego,

• prowadzić częste rozmowy z rodzicami, wspierać ich w procesie wychowania,

• zapewnić pomoc materialną (dożywianie, bezpłatne wycieczki),

• zapewnić miejsce do nauki na terenie szkoły ( biblioteka szkolna, świetlica, pomoc nauczyciela, pomoc koleżeńska ),

• zapewnić dostęp do świata kultury (Internet, encyklopedie, słowniki, czasopisma, kino, teatr)

• zapewnić udział w zajęciach wyrównawczych,

• motywować i dowartościowywać dziecko poprzez indywidualną pracę,

• chwalić dziecko za małe osiągnięcia,

• angażować dzieci do pracy na rzecz szkoły, klasy,

• uwzględniać samopoczucie dziecka w danym dniu,

• motywować dziecko do współpracy z grupą rówieśniczą,

Jeżeli dominujący wpływ na rozwój dziecka mają przyczyny biopsychiczne to należy:

• stosować zalecenia Poradni, bądź skierować dziecko na badania

• wzmacniać poczucie wartości uczniów (chwalić za drobne osiągnięcia)

• stwarzać atmosferę spokoju, bezpieczeństwa

• okazywanie uczniowi szczerego zainteresowania i troski

• w pracy uwzględniać wolniejsze tempo pracy ucznia

• ukierunkowywać tok myślenia

• odpytywać z małych partii materiału

• ciągle powtarzać podstawowe wiadomości

• sprawdzać czy uczeń rozumie polecenia

• zorganizować pomoc koleżeńską

• motywować ucznia do nauki i pracy nad sobą

• dostosowywać zadania do możliwości ucznia

• angażować ucznia do pracy w grupie

Wpływ na pokonywanie trudności w uczeniu się ma motywacja szkolna. Przekonanie młodzieży o pożytku z nauki, o znaczeniu szkolnego uczenia się dla przyszłego życia decyduje w dużej mierze o efektach pracy. Brak młodzieży takich cech charakteru jak pracowitość, sumienność i dokładność często prowadzi do niepowodzeń początkowo ukrytych a następnie jawnych.

W okresie dojrzewania uwagę od nauki mogą również odwrócić intensywne przeżycia osobiste. Typowym przykładem jest przeżywanie pierwszej miłości, poza którą nie tylko nauka szkolna, ale i cały świat przestaje na pewien czas być ważny. Jednak w tym przypadku niepowodzenia będą miały charakter przejściowy i nie muszą prowadzić do niepowodzeń trwałych.

Jeżeli uczeń nie ma motywacji do nauki i ma negatywny stosunek do szkoły skuteczne może okazać się:

1. Rozbudzenie motywacji

2. Określenie celu

3. Wykorzystanie zainteresowań w procesie edukacyjnym (załącznik nr 7)

4. Angażowanie ucznia do rywalizacji (konkursy klasowe, zespołowe)

Jak motywować ucznia do pracy?

1. Uczniowie są motywowani przez takie sytuacje i czynności, które skłaniają do tego, by osobiście i aktywnie zaangażować się w naukę, pozwalają na własny wybór i podejmowanie decyzji zgodnie z możliwościami i wymogami zadania.

2. Motywacja uczniów zwiększa się, gdy postrzegają zadanie szkolne jako:

• Bezpośrednio lub pośrednio związane z osobistymi potrzebami, zainteresowaniami, celami

• Mające właściwy poziom trudności, tak, że można liczyć na wykonanie

3. Motywacja może być wzbudzona w otoczeniu charakteryzującym się:

• Dobrymi stosunkami z nauczycielami (nauczyciel zauważa możliwości ucznia)

• Wsparciem i wspomaganiem nauki (dostosowanie do indywidualnych potrzeb uczniów)

• Istnieniem szans na podejmowanie ryzyka bez strachu przed niepowodzeniem

Motywacja powinna być ukierunkowana na cel. Zatem każdy uczeń musi wiedzieć, po co się uczy, co osiągnie dzięki nauce.

Cel powinien być:

-osiągalny, realistyczny, wyraźny, upragniony

Procedura określania celu, od której nauczyciel powinien rozpocząć pracę z uczniem:

1. opisz jasno swój cel,

2. sporządź listę niezbędną do osiągnięcia celu,

3. pomyśl o problemach, jakie mogą pojawić się i przeszkadzać,

4. pomyśl jak rozwiązać te problemy,

5. określ termin realizacji celu,

6. oceń swoje postępy na drodze do celu,

7. udziel sobie nagrody za osiągnięcia,

Jeżeli dominujący wpływ na rozwój dziecka mają przyczyny dydaktyczne to należy:

• dokonać samooceny swojej pracy,

• zmodyfikować metody pracy na lekcji (stosować metody aktywne, pracę w grupach),

• obrać wspólną linię postępowania z rodzicami,

Nauczyciel, który chce pracować i pomóc uczniowi przezwyciężyć trudności w uczeniu się musi:

1. Znać potrzeby i zainteresowania każdego ucznia

2. Widzieć możliwość osiągnięcia sukcesu przez ucznia

3. Odczuwać zadowolenie z pracy

4. Być konsekwentnym w określaniu granic, jakich nie należy przekraczać

5. Utrzymywać porządek bez poniżania ucznia

6. Zachęcać uczniów do podejmowania ryzyka

7. Zindywidualizować podejście do uczniów

EFEKTY

Nauczyciel:

1. Zna przyczyny niepowodzeń ucznia i dostosowuje formy i metody pracy do potrzeb i możliwości ucznia.

2. Zna zainteresowania i potrzeby ucznia.

3. Potrafi zmotywować ucznia do pracy.

Uczeń:

1. Osiąga pozytywne wyniki w nauce.

2. Aktywnie uczestniczy w pracy na lekcji.

3. Ma motywację do nauki i pracy nad sobą.

EWALUACJA

1. Analiza postępów ucznia w nauce ( analiza ocen w dzienniku lekcyjnym, obserwacja zachowania ucznia podczas lekcji i pracy indywidualnej, obserwacja aktywności ucznia podczas pracy).

2. Rozmowa z rodzicem na temat zaobserwowanych zmian w postawie ucznia.

(Cz. Kupisiewicz, Encyklopedia Pedagogiczna, str 449).

Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996, str. 225

10

---