Handel zagraniczny

Pojęcie „ handel zagraniczny” obejmuje wszelkie rodzaje działalności związane z utrzymaniem stosunków gospodarczych z zagranicą. Handel zagraniczny to w wąskim znaczeniu sprzedaż za granicę lub zakup dóbr materialnych. Podstawowymi formami handlu zagranicznego jest import, eksport oraz handel tranzytowy.

Import - polega na przywozie towarów z zagranicy w celu wykorzystania ich na rynku wewnętrznym.

Eksport - to wywóz za granicę towarów gotowych pochodzenia krajowego lub w znacznym stopniu przetworzonych w kraju w celu ich sprzedaży.

Handel tranzytowy - sprowadza się wyłącznie do obrotu towarowego i dotyczy sytuacji, w której siedziba firmy realizującej transakcje kupna-sprzedaży nie znajduje się ani w kraju importera, ani w kraju eksportera.

Wspólną cechą wymienionych form handlu zagranicznego jest to, że dokonują się one na wolnym rynku w sposób bezpośredni między producentami towarów a ich nabywcami, bądź z udziałem pośredników. Część transakcji handlowych jest zawierana na tzw. Rynkach zorganizowanych. Do form rynków zorganizowanych zalicza się targi, giełdy, aukcje, przetargi oraz wolne obszary celne.

Zarówno transakcja eksportowa, jak i importowa może być realizowana bezpośrednio między producentami i odbiorcami ( eksport/import bezpośredni) bądź poprzez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa ( firmy) handlu zagranicznego, które występują jako pośrednicy w handlu.

Suma eksportu i importu określana jest jako obroty handlu zagranicznego. Różnica między eksportem i importem oznacza dodatnie saldo handlu zagranicznego; nadwyżka eksportu nad importem oznacza dodatnie saldo handlu zagranicznego, zaś nadwyżka importu nad eksportem - ujemne saldo handlu zagranicznego ( deficyt ). Import towarów, których nie można wytworzyć w danym kraju, a które są konieczne do prowadzenia procesu reprodukcji społecznej - określany jest jako import niezbędny, natomiast import towarów zastępujących możliwą produkcję krajową - jako import substytucyjny lub konkurencyjny.

Import może zaspokajać:

bieżące potrzeby produkcyjne ( import zaopatrzeniowy )

potrzeby rozwojowe gospodarki ( import inwestycyjny )

potrzeby konsumpcyjne ludności ( import konsumpcyjny )

Natomiast część eksportu, która służy pozyskiwaniu środków na finansowanie importu niezbędnego jest określana jako eksport niezbędny.

Przepływy kapitału

Oprócz obrotów towarowych i usługowych większego znaczenia nabierają międzynarodowe przepływy kapitału. Mogą mieć one formę kapitału pożyczkowego ( kredyty ) lub inwestycji zagranicznych. Inwestycje zagraniczne mogą wyst. W formie :

• inwestycji bezpośrednich ( tworzenie od podstaw przedsiębiorstwa za granicą lub nabycie udziałów w przeds. Już działających )

• inwestycje portfelowe ( zakup różnych zagranicznych papierów wartościowych- bonów, obligacji, akcji w celu osiągnięcia odpowiedniej stopy zysku z tych lokat).

Bilans płatniczy w handlu zagranicznym

Stosunki ekonomiczne z zagranicą znajdują swoje odbicie w bilansie płatniczym, który jest zebraniem dokonanych na rzecz zagranicy i otrzymanych płatności. Płatności otrzymane z zagranicy, zwiększające podaż dewiz zapisuje się po stronie aktywów, natomiast zobowiązania - po stronie pasywów.

Przerost zobowiązań wskazuje na saldo ujemne i odwrotnie.

W bilansie płatniczym wyróżnia się :

bilans obrotów bieżących

płatności ( wpływy i wydatki ) z tytułu obrotów handlowych

płatności z tytułu usług : transportowych, pocztowych, telekomunikacyjnych, turystycznych, ubezpieczeń i reasekuracji , usług budowlanych, informatycznych etc

obsługa kredytów zagranicznych ( spłata odsetek od otrzymanych kredytów, spłata odsetek przez inne kraje od udzielonych im kredytów)

przepływ dochodów majątkowych z tytułu własności ( odsetki, zyski dywidendy otrzymane i płacone od posiadanych obligacji etc )

transfery rządowe i prywatne

nie sklasyfikowane obroty bieżące czyli skup i sprzedaż walut netto wynikające z nierejestrowanego handlu przygranicznego.

bilans obrotów kapitałowych - wpływy i wypłaty z tytułu bezzwrotnej pomocy rządowej i pozarządowej oraz z tytułu sprzedaży i zakupu: praw własności, patentów i licencji, praw autorskich , znaków towarowych.

bilans obrotów finansowych - ruch w zakresie kapitałów długo i krótkoterminowych oraz zmiany w stanie rezerw walutowych państwa. Ruch kapitałów długoterminowych obejmuje napływy i odpływy kapitałów z tytułu inwestycji bezpośrednich i portfelowych oraz różnicę między sumą długoterminowych kredytów otrzymanych i udzielonych na okres dłuższy niż 1 rok.

W Polsce bilans płatniczy sporządzany jest i prezentowany Sejmowi przez Narodowy Bank Polski.

Teoria kosztów handlu zagranicznego.

Teoria kosztów absolutnych - ( twórca Smith A. ) Podstawą specjalizacji międzynarodowej są absolutne różnice kosztów wytwarzania mierzone nakładami pracy. Wymiana między dwoma krajami pojawia się wówczas, gdy koszty wytworzenia towarów w tych krajach są zróżnicowane tzn. gdy jeden kraj wytwarza pewne dobra taniej niż drugi, a pewne drożej. Korzyści z wymiany wynikają z bardziej efektywnego wykorzystania przez te kraje posiadanych zasobów produkcyjnych oraz z rozszerzenia rynków zbytu, zwiększenia skali produkcji i możliwości obniżenia w ten sposób kosztów. Teoria kosztów absolutnych wyjaśnia przyczyny jedynie części wymiany międzynarodowej , a w szczególności handel surowcami i produktami rolnymi, których koszty produkcji są w różnych krajach zróżnicowane lub nie ma możliwości ich wytworzenia, jak również wymianę surowców na produkty przemysłowe, których kraj surowcowy nie jest w stanie wytwarzać.

Teoria kosztów komparatywnych ( względnych ) - sformułowana przez D. Ricardo. Wykazał on, że specjalizacja i wymiana towarowa może być korzystna dla obu krajów, także w przypadku, gdy jeden kraj wytwarza wszystkie towary taniej ( drożej ) niż inne kraje tz. Stosunek wytworzenia różnych produktów w jednym kraju różni się od stosunku w innym kraju.

Koszt komparatywny jest kosztem wytworzenia jakiegoś towaru wyrażonym w koszcie produkcji innego towaru w tym samym kraju. Jeśli między poszczególnym krajami występuje różnica w komparatywnych kosztach wytwarzania różnych dóbr, to każdy z nich powinien się specjalizować w wytwarzaniu tych towarów, które może wytwarzać względnie taniej w takiej ilości, że może ich nadwyżki wywozić za granicę. Jednocześnie rezygnuje wtedy z produkcji towarów wytwarzanych po relatywnie wyższym koszcie i sprowadza je z krajów, w których są one wytworzone relatywnie taniej.

Teoria Heckschera-Ohlina-Samuelsona: ( początek XXw) - zgodnie z tą teorią warunkiem osiągnięcia korzyści z wymiany handlowej są różnice w wyposażeniu w zasoby produkcyjne ( kapitał, ziemię, pracę ) w dwóch krajach. Obfite wyposażenie w określony czynnik produkcji powoduje, że dane dobro wytwarzane w tym kraju staje się relatywnie tanie. Natomiast wyrób pracochłonny jest tańszy w kraju, gdzie zasób pracy jest względnie obfity. Po rozp. Wymiany każdy kraj specjalizuje się w wytwarzaniu produktu, do którego zużywa zasobu będącego w obfitości , a importuje produkt, wymagaj. Zużycia zasobów pozostających we względnym niedoborze.

Teoria luki technologicznej - (lata 60 te XX w, M.V. Posner ) . Czynnikiem decydującym jest postęp techniczny. Kraje o wysokim dynamizmie uzyskuja przewagę techniczną i stają się eksporterem nowoczesnych wyrobów, natomiast kraje o niskim dynamizmie zaspokajają popyt przez import, same eksportują zaś wyroby standardowe.

Terms of trade

Podział korzyści wynikających z wymiany międzynarodowej zależy od kształtowania się relacji wymienianych towarów eksportowych na towary importowe. Relacja ta jest określana jako terms of trade czyli warunki wymiany. W praktyce najczęściej analizuje się ceny tzn. współczynnik obliczany jako relacje względnych zmian cen realizowanych w eksporcie danego kraju do względnych cen towarów importowanych.

TOT =

P
- średnie ceny płacone za granicą za towary eksportowane w odpowiednio okresie bazowym i badanym

P
- średnie ceny płacone za granicą za towary importowane odpowiednio w okresie bazowym i badanym.

Współcz. Terms of trade wskazuje na zmiany siły nabywczej eksportu wyrazonej w imporcie danego kraju. Korzystne terms of trade dla danego kraju wyst. Wtedy, gdy współczynnik ten jest jest większy od 1. Oznacza to np. ceny towarów eksportowych rosną szybciej niż ceny towarów importowanych lub spadek cen towarów importowanych jest większy niż spadek cen towarów eksprtowanych.

Kształtowanie cen

Na kształtowanie się cen w handlu zagranicznym wpływają:

Czynniki zewnętrzne:

• kształtowanie popytu i podaży w poszczególnych grupach dóbr

• konkurencyjność towaru danego kraju

• polityka handlowa pozostałych krajów

• sytuacja polityczna

• polityka cenowa

Czynniki wewnętrzne:

• ochrona rodzimej produkcji

• konieczność wzrostu eksportu w sytuacji niezrównoważonego bilansu płatniczego.

Środki polityki handlowej

Celem polityki handlowej jest optymalne z punktu widzenia interesów danego kraju - ukształtowanie stosunków tego kraju z zagranicą. Najczęściej stawianymi celami polityki handlowej są : wzrost eksportu, równowaga płatnicza, poprawa struktury towarowej obrotów, wzrost udziału danego kraju w handlu światowym, wchodzenie na nowe rynki, pełna obsługa zadłużenia zagranicznego, restrukturyzacja zobowiązań.

Środki polityki handlowej dzieli się na taryfowe i nietaryfowe:

Taryfowe - cło nakładane na towary przekraczające granicę celną. Pełni ono funkcję ochronną tzn. towary obłożone cłem stają się droższe i zarazem mniej konkurencyjne na krajowym. Funkcja fiskalna tzn. dostarczanie środków budżetowi państwa. W krajach rozwiniętych z ceł pochodzi zwykle 10% dochodów budżetowych .

nietaryfowe - w skład tych środków wchodzą środki parataryfowe i pozataryfowe.

Środki parataryfowe to:

• opłaty wyrównawcze ( opłaty będące różnicą między minimalną ceną określoną dla rynku krajowego a ceną towaru importowanego powiększoną o cło ).

• Podatki importowe - dodatkowe opłaty nakładane na towary po ich ocleniu. W polce obowiązuje 3% powszechny podatek importowy.

• Subwencje - instrument popierania eksportu. Ulgi podatkowe, preferencje kredytowe, pokrywanie części nakładów na badania i rozwój etc.

Środki pozataryfowe to:

• ograniczenia ilościowe ( administracyjne regulowanie wolumenu importu i dotyczą branż wrażliwych czyli zagrożonych znacznie tańszą konkurencją ze strony państw rozwijających). Są to:

• kontyngenty

• dobrowolne ograniczenia eksportu

• koncesje i licencje

• ograniczenia dewizowe -polegają na zredukowaniu przez państwo swobody wypłat za granicę. Rzeczywistość w panstwach WNP.

• Bariery techniczne - wymagania techniczne , sanitarne, ekologiczne i inne są tak ustalane aby nie przeszkadzały producentom krajowym ale były za to trudne do spełnienia przez konkurencję zagraniczną.

Międzynarodowe warunki i formuły w handlu zagranicznym

Ujednolicenie języka kontraktów i samego sposobu negocjacji, zawierania i realizacji transakcji eksportowych doprowadziło do powstania pojęcia „ ogólne warunki dostaw” - jako najbardziej szczegółowego porozumienia dotyczącego spraw techniczno-handlowych, pojawiających się przy ustalaniu elementów transakcji handlu zagranicznego.

W tym celu wykorzystuje się warunki incoterms 1990, gdzie kryterium podziału stanowią zakresy ryzyka oraz obowiązków sprzedającego i kupującego. W ramach tych warunków można jeszcze wyodrębnić podział na formuły zaliczane do tzw. Grup formuł „loco” lub „ franco”. Formuł loco precyzują, że sprzedający zobowiązany jest postawić towar do dyspozycji kupującego w miejscu jego powstania lub w miejscu, w którym towar znajduje się w momencie podpisania kontraktu. ( tzw. Formuły miejsca). W formułach franco strony kontraktu precyzują natomiast miejsce, do którego sprzedający musi dostarczyć towar na własny koszt i ryzyko. Do formuł loco zalicza się tylko EXW ( ex-works) czyli sprzedający pozostawia towar do dyspozycji kupującego w punkcie wydania.

Reszta formuł Incoterms 1990 opierają się na bazie franco( sprzedający dostarcza towar przewoźnikowi określonemu przez kupującego ) i są następujące:

FCA - free carrier...franco przewoźnik...określony punkt. Obowiązkiem sprzedającego jest dostarczenie przewoźnikowi ustalonemu i opłaconemu przez kupującego, w oznaczonym miejscu . Od tego miejsca gestię transportową ma kupujący ( ryzyko utraty czy uszkodzenia towaru przechodzi ze sprzedającego na kupującego).

FAS- free alongside ship...franco wzdłuż burty statku …oznaczony port załadowania. Kupujący posiada gestię transportowa od momentu złożenia towaru przez sprzedającego na nabrzeżu w porcie załadowania, do niego należy zawarcie umowy o przewóz i poinformowanie sprzedającego o nazwie statku, miejscu załadowanie i terminie dostawy.

FOB-free on board ...franco statek....oznaczony port załadowania. Obowiązkiem sprzedającego jest dostarczenie towaru na statek, umowę sprzedaży zwiera z armatorem na swój koszt kupujący.

Drugą grupą formuł franco są formuły gdzie sprzedający zawiera umowę przewozu, a odpowiedzialność ponosi kupujący:

CFR - cost and freight...koszt i fracht...oznaczony port przeznaczenia. Sprzedający posiada gestie transportową do określonego portu przeznaczenia, obowiązany jest zawrzeć umowę o przewóz i opłacić koszty frachtu.

CIF- cost, insurance and freight....koszt ubezpieczenia,fracht....oznaczony port przeznaczenia. Warunki jak wyżej, powiększone o ubezpieczenie towaru.

CPT- carriage paid to...przewoźne zapłacone do ...oznaczone miejsce przeznaczenia. Sprzedający posiada gestię transportowa do określonego punktu, jest obowiązany zawrzeć umowę i o przewóz i opłacić koszty frachtu.

CIP- carriage and insurance paid to ...przewoźne i ubezpieczenie zapłacone do ....oznaczone miejsce przeznaczenia. Warunki jak wyżej, powiększone o ubezpieczenie towaru.

Do ostatniej grupy formuł franco należy informacja o tym, że sprzedający ponosi koszty i ryzyko dostarczenia towaru do określonego miejsca/ portu przeznaczenia:

DAF- delivered ad frontier…dostarczone granica…wymienione miejsce dostawy na granicy. Sprzedający organizuje transport, ponosi jego koszt i ryzyko do określonego miejsca dostawy na przejściu granicznym.

DES- delivered ex ship…dostarczone statek…oznaczony port przeznaczenia. Sprzedający posiada gestię transportowa do portu przeznaczenia> Jego obowiązkiem jest zawarcie umowy o przewóz i pozostawienie towaru do dyspozycji kupującego na statku w porcie.

DEQ- delivered ex quay ( duty paid) ..dostarczone nabrzeże ( cło opłacone) ....oznaczony port przeznaczenia. Jak w warunkach DES wraz z wyładunkiem towaru na nabrzeże

DDU- delivered duty unpaid…dostarczone …określone miejsce przeznaczenia , cło nie opłacone. Sprzedający organizuje transport, ponosi jego koszt do miejsca przeznaczenia.

DDP- delivered duty paid…dostarczone…miejsce przeznaczenia, cło opłacone. Formuła ta zwiera maksimum obowiązków sprzedającego. Oznacza organizowanie transportu przez sprzedającego, do miejsca przeznaczenia oraz opłacenie cła.

Sposoby zapłaty w handlu zagranicznym

Sposób dokonania zapłaty za towar będący przedmiotem transakcji wymaga dokładnego sprecyzowania w kontrakcie.

Polecenie wypłaty - oznacza otrzymanie od banku zagranicznego zlecenie dokonania wypłaty bezpośrednio na rzecz osoby prawnej lub fizycznej lub dokonania przelewu na jej rachunek.

Inkaso- polega na wydaniu określonego przedmiotu przez osobę ( instytucję ) pośredniczącą wskazanej przez zleceniodawcę ( podawcę) osobie trzeciej

( płatnikowi) po pobraniu od niej określonej kwoty pieniężnej lub po spełnieniu przez nią innego warunku. W międzynarodowym handlu , przedmiotem inkasa są załączone, wymienione w kontrakcie dokumenty. Zasadą w teorii inkasa jest to, że zapłata za towar następuje bez prawa uprzedniego zbadania stanu towaru przez importera, chyba ze warunki kontraktu stanowią inaczej.

Akredytywa-jest to pisemne zobowiązanie banku importera do zapłaty bądź do zabezpieczenia środków finansowych przeznaczonych na zapłatę pod warunkiem przedłożenia przez eksportera prawidłowo wypełnionych dokumentów do otwartej akredytywy w terminie jej ważności.

Instytucje regulujące i wspierające handel zagraniczny

Wymiana międzynarodowa jest jednym z podstawowych czynników rozwoju wielu państw. Ponieważ nie ma krajów samowystarczalnych i nawet najbogatsze i najlepiej rozwinięte współpracują z innymi, stworzono wiele instytucji zarówno o zasięgu światowym i międzynarodowym. Są to miedzy innymi:

Europejska Komisja Gospodarcza

Światowa Organizacja Handlu

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju

Międzynarodowy Fundusz Walutowy

Literatura

„Handel Zagraniczny - organizacja i technika „ Jan Rymarczyk

„Oferta w handlu zagranicznym „ - Maciej Stalmaszczyk

„ Wszystko o imporcie” - John R Wilson

---