Handel zagraniczny a dochód narodowy
Handel zagraniczny to odpłatna wymiana towarów lub usług z partnerami posiadającymi stałą siedzibę poza granicą celną państwa. W wąskim znaczeniu handel zagraniczny odnosi się jedynie do dóbr materialnych sprzedawanych za granicę lub zakupywanych za granicą. W szerokim znaczeniu handel zagraniczny obejmuje obroty majątkowo-kredytowe oraz obroty bieżące, na które, oprócz wymiany towarowej, składają się zakup i sprzedaż za granicę usług, dóbr materialnych (np. praw patentowych, licencji, know-how), oraz zobowiązania wynikające z ruchu ludności poza granicę, utrzymania własnych placówek dyplomatycznych za granicą i inne.
Podstawowymi formami handlu zagranicznego są import, eksport oraz handel tranzytowy.
Import polega na przywozie towarów z zagranicy, w celu wykorzystania ich na rynku wewnętrznym oraz na przyjęciu usług od cudzoziemców.
Eksport to wywóz za granicę towarów pochodzenia krajowego lub w znacznym stopniu przetworzonych w kraju w celu ich sprzedaży oraz świadczenie usług cudzoziemcom.
Handel tranzytowy sprowadza się wyłącznie do obrotu towarowego i dotyczy sytuacji, w której siedziba firmy realizującej transakcję kupna-sprzedaży nie znajduje się ani w kraju importera, ani w kraju eksportera.
Rezultatem handlu zagranicznego są korzyści z wymiany. Dzięki nim kraje - uczestnicy wymiany - wykorzystując te same zasoby mogą osiągać wyższy dochód narodowy.
Korzyści z wymiany międzynarodowej można zdefiniować jako różnicę między dochodem narodowym realizowanym w danym kraju w warunkach gospodarki otwartej a dochodem, jaki byłby możliwy do zrealizowania, gdyby wymiany z zagranicą nie prowadzono. Wszystkie teorie wymiany są zgodne co do tego, że handel międzynarodowy tworzy dodatkowy dochód.
Każdy kraj ma w danym momencie przewagę komparatywną w wytwarzaniu pewnych produktów lub w zakresie świadczenia pewnych usług, a inne towary i usługi bardziej opłaca się importować. Owa przewaga komparatywna zmienia się w czasie, m. in. w wyniku prowadzonej polityki gospodarczej. Podział korzyści z wymiany pomiędzy kraje jest nierównomierny. Państwa bardziej konkurencyjne zyskują więcej. Miarą konkurencyjności gospodarki danego kraju są zmiany udziału jego produktu krajowego brutto (PKB) w produkcie światowym. Rosnący udział oznacza poprawę konkurencyjności. Nawet szybki wzrost PKB (szybszy niż w innych krajach) w cenach stałych wyrażany w pieniądzu krajowym nie zawsze musi oznaczać wzrost w kategoriach gospodarki światowej. Zmiany kursów walut mogą powodować, że w pieniądzu światowym dochód narodowy w danym kraju nie rośnie lub nawet się obniża. Taki kraj produkuje więc więcej rozmaitych towarów i usług ale ich łączna wartość na rynku światowym nie wzrasta lub nawet maleje.
Dochód narodowy można rozpatrywać w dwóch aspektach:
w gospodarce zamkniętej
w gospodarce otwartej
W gospodarce zamkniętej dochód narodowy (Y) jest :
sumą konsumpcji (K) i inwestycji (I): Y = K + I lub
sumą konsumpcji (K) i oszczędności (O): Y = K + O.
Warunkiem równowagi w gospodarce zamkniętej jest więc równanie: O = I. Równość ta zachodzi w gospodarce zawsze (ex post). Jeżeli samoistne procesy gospodarcze generują zbyt duże oszczędności w stosunku do podejmowanych inwestycji, pojawiają się w gospodarce tendencje recesyjne. Spada oprocentowanie depozytów, a więc słabną bodźce do oszczędzania. Obniżające się ceny kredytów skłaniają do inwestowania i w rezultacie ustala się równowaga: O = I. W przypadku za małych oszczędności pojawia się presja inflacyjna, rośnie oprocentowanie wkładów i kredytów, rosną oszczędności i maleją inwestycje aż do momentu ustanowienia równowagi.
W gospodarce otwartej wprowadza się kategorie eksportu (Ex) i importu (Im): Y = K + I + Ex - Im, przy czym: Ex - Im = D, to saldo handlu zagranicznego. Ponieważ Y = K + O, więc równanie równowagi w gospodarce otwartej można zapisać następująco:
O = I + (Ex - Im) lub O + Im = Ex + I.
Dodatnie saldo handlu zagranicznego: D(+) = Ex - Im > 0, to inwestycje zagraniczne, gdyż część oszczędności krajowych służy do finansowania nadwyżki w handlu zagranicznym. Dodatnie saldo może być finansowane przez:
eksporterów, którzy wykorzystują część należności za sprzedane towary za granicą, np. pozostawiając je na rachunkach bankowych, dokonując inwestycji bezpośrednich bądź portfelowych,
banki handlowe, które odkupują dewizy od eksporterów i pozostawiają je za granicą w formie własnych inwestycji,
państwo, które wykupuje nadwyżkę od banków handlowych i powiększa o nią swoje rezerwy walutowe lub nabywa inne aktywa za granicą (udziały w spółkach, nieruchomości, prawa).
Ujemne saldo handlu zagranicznego: D(-) = Im - Ex > 0, to oszczędności zagraniczne, które powiększają zasób oszczędności krajowych. Ujemne saldo może być finansowane przez:
napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich lub portfelowych,
kredyty kupieckie i kredyty zagranicznych banków handlowych,
kredyty państwowe i instytucji międzynarodowych,
pomoc zagraniczną,
transfery zagraniczne,
spadek rezerw dewizowych państwa.
Przyczyny rozwoju importu towarami:
koszty produkcji zastępującej import są bezwzględnie wyższe w stosunku do zagranicy,
koszy produkcji zastępującej import są relatywnie wyższe w stosunku do zagranicy,
istnieje potrzeba zaspokojenia zróżnicowanego popytu na różnorodne towary i usługi.
Wszystkie kraje są w mniejszym lub większym stopniu uzależnione od importu.
Najbardziej zrozumiała i oczywista jest realizacja importu w związku z występowaniem stałego lub przejściowego braku określonych towarów i usług w kraju importującym ze względu na nieopłacalność produkcji zastępującej import. Trzeba jednak wyraźnie odróżnić import związany z trwałym brakiem określonych towarów od importu wywołanego brakiem przejściowym (w średnim lub krótkim okresie).
Trwały brak określonych towarów nie może być nigdy usunięty i dlatego występuje potrzeba importu zwanego importem niezbędnym lub wyłącznym. Import ten realizuje się ze względu na istniejące wyposażenie danego kraju w zasoby (pracę, kapitał) oraz ze względu na konkretne warunki klimatyczne. Na przykład Polska nie ma dogodnych warunków do uprawiania kawy lub kakao i dlatego towary te odgrywają istotną rolę w jej imporcie. Trwałe nie dysponowanie pewnymi towarami to także efekt opóźnienia pod względem rozwoju gospodarczego, poziomu technicznego i poziomu wykształcenia obywateli.
Krótkookresowy import niezbędny związany jest bądź z wahaniami koniunktury, bądź z oddziaływaniem takich czynników jak nieurodzaje czy strajki. Na przykład ożywienie koniunktury w danym kraju wymaga sprowadzenia nowych towarów lub usług, spadek zaś lub nawet zanik produkcji innych w okresie załamania gospodarczego zmusza do dokonania innego rodzaju transakcji importowych.
Oprócz podziału importu niezbędnego na długo-, średnio- i krótkookresowy można go również sklasyfikować na import niezbędny sensu stricto i import niezbędny sensu largo.
Z importem niezbędnym sensu stricto mamy do czynienia wtedy, gdy w związku z oddziaływaniem jakichś przyczyn o charakterze długookresowym, średniookresowym lub krótkookresowym dany kraj nie dysponuje w ogóle określonymi towarami. Natomiast z importem niezbędnym sensu largo mamy do czynienia, gdy w związku z oddziaływaniem takich przyczyn dany kraj dysponuje tymi towarami ale w ilościach niedostatecznych w danym momencie w porównaniu z wielkością zapotrzebowania (tzw. efektywnego popytu). Import bezwzględnie niezbędny jest skutkiem absolutnego nie dysponowania określonymi towarami przez dany kraj, a import względnie niezbędny jest efektem relatywnego nie dysponowania określonymi towarami. Import względnie niezbędny można określić mianem importu niezbędnego (wyłącznego) o charakterze uzupełniającym produkcję wewnętrzną danego kraju. Źródłem importu niezbędnego jest niemożność zaspokojenia przez producentów w danym kraju potrzeb konsumentów i inwestorów w tym kraju. Chodzi tu albo o absolutny brak możliwości zaspokojenia tych potrzeb w danym okresie (import niezbędny sensu stricto) albo o względny brak możliwości zaspokojenia tych potrzeb w analizowanym okresie (import niezbędny sensu largo).
Można także mówić o imporcie komplementarnym w stosunku do produkcji krajowej i o imporcie substytucyjnym, czyli zastępującym produkcję krajową. Import komplementarny w stosunku do produkcji krajowej to import niezbędny sesnu stricto. Import niezbędny sensu largo to import pokrywający w danym momencie różnicę między wielkością globalnego importu niezbędnego a wielkością produkcji krajowej danego towaru. Import ten konkuruje z reguły w mniejszym lub większym stopniu z produkcją krajową i dlatego nazywa się go importem substytucyjnym.
Trzecia grupa przyczyn rozwoju importu to import spowodowany zróżnicowaniem towarów oraz preferencji konsumentów i inwestorów.
Przyczyny rozwoju eksportu towarów:
trwałe lub przejściowe dysponowanie określonymi towarami, przy jednoczesnym nie dysponowaniu tymi towarami przez inne kraje,
występowanie komparatywnych różnic kosztów i cen w ujęciu międzynarodowym,
efekt strategii przedsiębiorstw, uwzględniającej m. in. zróżnicowanie popytu na rynkach międzynarodowych.
Trwałe lub przejściowe dysponowanie przez dany kraj określonymi towarami, przy jednoczesnym nie dysponowaniu tymi towarami przez inne kraje, prowadzi do rozwoju handlu zagranicznego.
Oprócz dysponowania absolutnego towarami i związanego z nim eksportu do innych krajów wyróżnia się dysponowanie względne, któremu również towarzyszy rozwój eksportu, i to głównie w okresach ożywienia koniunktury na rynkach zagranicznych albo w okresach spadku produkcji na tych rynkach z przyczyn losowych. Dysponowanie względne to sytuacja, w której wewnętrzny aparat produkcyjny umożliwia rozwój produkcji przekraczającej wielkość popytu wewnętrznego. Dysponowanie względne może być realne (rzeczywiste występowanie nadwyżek) lub potencjalne - chodzi tu o możliwość szybkiego zwiększenia produkcji oraz eksportu bez ponoszenia dodatkowych nakładów.
Nowym zjawiskiem jest handel międzynarodowy usługami, który pojawił się pod koniec XX wieku. W handlu międzynarodowym usługami dominują usługi komplementarne w stosunku do handlu zagranicznego towarami (np. usługi transportowe czy ubezpieczeniowe).
Podział usług w wymianie międzynarodowej:
bez migracji usługodawcy i usługobiorcy oraz bez migracji innych czynników produkcji(usługi ubezpieczeniowe, reasekuracyjne);
wymagające migracji czynników produkcji, ale bez migracji usługobiorcy (np. import usług budowlanych lub leczniczych);
związane z migracją usługobiorcy do usługodawcy (np. świadczenie usług hotelarskich na rzecz turystów zagranicznych);
wymagające migracji czynników produkcji (również usługodawców) i usługobiorców (np. transakcje realizowane na terenie krajów trzecich).
G.P. Sampson i R.H. Snape podzielili międzynarodowe transakcje usługami na
nie wymagające migracji czynników produkcji i usługobiorców,
wymagające międzynarodowego ruchu czynników produkcji i (lub) usługobiorców.
F.Breuss zaproponował nowy podział usług w handlu zagranicznym:
usługi będące bezpośrednio przedmiotem obrotu międzynarodowego. Chodzi tu o takie usługi, które nie wymagają międzynarodowych przepływów usługodawców ani usługobiorców, a które wymienia się podobnie, jak towary (np. usługi telekomunikacyjne)
usługi świadczone przy międzynarodowych przepływach usługodawców, nazywane usługami zorientowanymi popytowo lub determinowanymi przez popyt. Zwane są też usługami kontaktowymi. Wyróżniają się tym, że przy ich świadczeniu niezbędna jest obecność poza granicami kraju czynników produkcji (kapitału, pracy itd.), którymi dysponuje usługodawca (np. są to usługi takie jak: engineering, konsulting, usługi archeologiczne).
usługi świadczone przy międzynarodowych przepływach usługobiorców, nazywane usługami determinowanymi przez podaż. Wymagają międzynarodowych przepływów usługobiorców. Są świadczone wyłącznie w kraju będącym siedzibą usługodawcy (np. usługi turystyczne, edukacyjne, medyczne)
usługi świadczone przy międzynarodowych przepływach zarówno usługodawców jak i usługobiorców. Są to różnego typu usługi, które są świadczone i (lub) z których podmioty gospodarcze z dwóch lub większej liczby krajów korzystają na terenie określonego kraju trzeciego (np. uczestnictwo artystów, melomanów w festiwalach muzycznych poza granicami kraju, loty czarterowe).
Dochód z handlu międzynarodowego jest częścią dochodu narodowego. Może być on określony w formie brutto ( z amortyzacją ) i jest to wówczas produkt krajowy brutto, a można go ująć bez amortyzacji i będzie to produkt krajowy netto.
Można wyróżnić dwa podstawowe sposoby zwiększania dochodu narodowego z tytułu handlu międzynarodowego:
przez szybszy wzrost importu niż eksportu,
przez poprawę efektywności gospodarowania.
Większy import niż eksport ( ujemne saldo) powiększa podaż towarów i usług dostępnych w danym czasie w kraju. Źródłem finansowania tej nadwyżki są kredyty zagraniczne, a więc w przyszłości trzeba będzie je spłacić z odsetkami. Tak więc bieżące ujemne saldo bilansu handlowego i bilansu usług będzie wymagało w następnych latach salda dodatniego. Ujemne saldo bilansu stwarza krajowi możliwość zwiększenia inwestycji i konsumpcji. Często zwiększanie inwestycji odbywa się za pomocą kredytów zagranicznych. Inwestycje proeksportowe prowadzą w przyszłości do rozwoju eksportu i spłaty zaciągniętych kredytów oraz do zrównoważenia bilansu. Muszą to być jednak inwestycje efektywne, umożliwiające nie tylko spłatę zadłużenia, ale także spłatę odsetek od niego naliczonych. Zwiększanie konsumpcji przez zaciąganie kredytów zagranicznych jest przedsięwzięciem ryzykownym, chyba, że ma charakter krótkookresowy lub kraj rozwija inwestycje finansowane ze środków własnych.
Poprawa efektywności gospodarowania prowadzi do zwiększenia funduszy przeznaczonych na inwestycje i konsumpcję bez potrzeby zaciągania kredytów. Jest wiele sposobów zwiększania efektywności gospodarowania poprzez handel międzynarodowy. Należy do nich utrzymywanie korzystnych relacji cen dewizowych towarów i usług eksportowanych i importowanych. Ważne znaczenie ma tu podnoszenie krajowej wydajności pracy przede wszystkim przez modernizację techniczną produkcji dzięki importowi. Możliwość taką stwarza też wzrost serii produkowanych towarów i usług związany z rozszerzeniem rynku zbytu ( poprzez eksport ) i obniżką jednostkowych kosztów produkcji.
Przyjmijmy dla uproszczenia, że handel międzynarodowy wpływa na dochód narodowy wyłącznie w wyniku poprawy efektywności. W takim przypadku wielkość dochodu z handlu zagranicznego może być określona w dwojaki sposób:
za pomocą formuły wolumenowej,
za pomocą formuły wartościowej.
Podstawę formuły wolumenowej stanowi uproszczenie, iż dochód narodowy wytworzony przez dany kraj można określić za pomocą sumy jednostek fizycznych towarów i usług sprowadzonych do porównywalności. W takiej sytuacji o jego wielkości decydują dwa czynniki: zatrudnienie i szeroko pojęta wydajność pracy ( efektywność gospodarowania). Im zatrudnienie jest większe, tym wolumen wytworzonych towarów i usług jest większy.
Podobnie jest z dochodem z handlu międzynarodowego. Wolumen towarów i usług
eksportowanych zależy - przy danej wydajności - od wzrostu zatrudnienia, a przy stałym zatrudnieniu - od wzrostu wydajności pracy. Określenie dochodu z importu wymaga porównania wolumenu towarów i usług importowanych z wolumenem towarów i usług, które byłyby możliwe do wytworzenia w warunkach produkcji zastępującej import. Im wolumen towarów i usług importowanych jest większy, niż byłby możliwy do wytworzenia w warunkach produkcji zastępującej import, tym dochód z importu jest większy i odwrotnie.
Pojęcie wolumenu dochodu z handlu międzynarodowego nie jest równoznaczne z pojęciem wolumenu dochodu z międzynarodowego podziału pracy. Wolumen dochodu z międzynarodowego podziału pracy jest określany przez różnicę między iloczynem przeciętnej wydajności pracy i zatrudnienia w danym kraju w warunkach gospodarki otwartej a iloczynem przeciętnej wydajności pracy i zatrudnienia w tym kraju w warunkach gospodarki zamkniętej.
Wolumen dochodu z handlu międzynarodowego jest określany przez różnicę między iloczynem wydajności pracy i zatrudnienia w danym kraju przy produkcji towarów i usług eksportowanych a iloczynem wydajności pracy i zatrudnienia w tym kraju przy produkcji towarów i usług zastępujących import w warunkach gospodarki zamkniętej.
W gospodarce zamkniętej wzrost dochodu narodowego zależy wyłącznie od zwiększenia zatrudnienia bądź wzrostu wydajności krajowej ( pracy, kapitału i innych czynników produkcji).
W gospodarce otwartej wzrost dochodu narodowego może być ponadto efektem handlu międzynarodowego.
Dochód z handlu międzynarodowego zależy wyłącznie od efektywności eksportu i importu. Można go określić jako różnicę między sumą nakładów na produkcję towarów i usług importowanych przez dany kraj w warunkach gospodarki zamkniętej a sumą nakładów na produkcję towarów i usług eksportowanych w warunkach gospodarki otwartej.
W eksporcie wielkość dochodu z wymiany międzynarodowej jest wynikiem różnicy między wartością zagraniczną towarów i usług eksportowanych przez dany kraj, przeliczoną za pomocą kursu waluty na wartość krajową, a ich wartością krajową.
W imporcie natomiast wielkość dochodu z wymiany międzynarodowej jest wynikiem różnicy między wartością krajową towarów i usług zastępujących import a wartością zagraniczną towarów i usług importowanych przez dany kraj, przeliczoną za pomocą kursy waluty na wartość krajową.
Handel zagraniczny przynosi krajowi dochód wtedy, gdy w eksporcie wartość zagraniczna towarów i usług eksportowanych przez dany kraj, przeliczona za pomocą kursu waluty na wartość krajową, jest większa od wartości krajowej produkcji eksportowej.
Handel międzynarodowy przynosi krajowi dochód w imporcie, gdy wartość krajowa produkcji towarów i usług zastępujących import w tym kraju jest większa od wartości zagranicznej towarów i usług importowanych przez ten kraj, przeliczonej za pomocą kursu waluty na wartość krajową.
Warunkiem uzyskania dochodu z wymiany międzynarodowej w ujęciu komparatywnym jest większa od zera suma różnic między wartością eksportu a wartością importu w cenach zagranicznych oraz między wartością importu a wartością eksportu w cenach krajowych.
Korzystny stosunek cen eksportowych i cen importowych w handlu zagranicznym jest równoznaczny z większym wolumenem importu niż eksportu.
Opłaca się efektywnie rozwijać handel międzynarodowy, gdyż pozwala to na osiągnięcie pożądanego wzrostu dochodu narodowego w warunkach gospodarki otwartej przy mniejszym wolumenie eksportu lub większym wolumenie importu.
Na dochód narodowy wpływają również ceny. Wpływ zmiany cen na dochód narodowy odzwierciedlają wskaźniki terms of trade. Stosunek zmiany cen dewizowych w eksporcie do zmiany cen dewizowych w imporcie nosi nazwę cenowych terms of trade.
Przy stałej i zmiennej strukturze handlu zagranicznego wskaźnik większy od jedności oznacza pozytywny wpływ zmiany cen dewizowych w handlu międzynarodowym na bilans towarów i usług, a w konsekwencji na dochód narodowy. Natomiast gdy cenowe terms of trade są mniejsze od jedności, zmiany cen dewizowych wpływają negatywnie na bilans towarów i usług oraz na dochód narodowy.
W procesie wzrostu gospodarczego handel zagraniczny jest przede wszystkim narzędziem dopasowania struktury wytworzonego dochodu narodowego do struktury potrzeb produkcyjnych i konsumpcyjnych kraju. W krajach małych i średnich struktura rzeczowa wytworzonego dochodu różni się wyraźnie od tych potrzeb. Z natury bowiem asortyment produkowanych towarów i usług jest ograniczony przez posiadane zasoby bogactw naturalnych, kapitału, pracy, przez technikę i związane z tym wymagania specjalizacji produkcji, korzyści skali i serii produkcji. Potrzeby konsumpcyjne i produkcyjne wykazują natomiast tendencje do upodabniania się w skali międzynarodowej, te pierwsze w warunkach gospodarki otwartej wszędzie cechują się wszechstronnością, drugie są bardziej zróżnicowane - zależą od prowadzonej polityki rozwoju gospodarczego.
Dzięki importowi jest możliwe znaczne rozszerzenie asortymentu pożądanych przez dany kraj towarów i usług o te, które w ogóle nie są produkowane lub są wytwarzane w niewystarczających ilościach. Eksport, podstawowy środek zapłaty za import, umożliwia zwiększenie wolumenu produkowanych towarów i usług, czyli zwiększenie korzyści ze specjalizacji międzynarodowej. Obejmuje on także ilości towarów i usług nadwyżkowe w stosunku do konsumpcyjnych i produkcyjnych potrzeb kraju. Z tego więc względu zarówno import, jak i eksport zdeterminowane względami strukturalnymi można określić jako niezbędne. Bez nich wystąpiłyby dysproporcje między strukturą produkcji a strukturą potrzeb i w ślad za tym zaburzenia na rynku oraz w sferze produkcji i inwestycji. Wszechstronny rozwój produkcji adekwatny do potrzeb nawet w tak wielkich krajach jak Stany Zjednoczone czy Rosja, prowadzi do wzrostu kosztów wytwarzania, pogorszenia jakości towarów, osłabienia tempa postępu technicznego, itd. Kraje te muszą również rozwijać więc handel zagraniczny i transformować strukturę wytworzonego dochodu narodowego, choć zakres niezbędności importu i eksportu jest tam na pewno znacznie mniejszy niż w krajach małych i średnich.
Oprócz funkcji transformacyjnej handel międzynarodowy pełni też funkcję redystrybucyjną. Pozwala on zmieniać proporcje podziału wytworzonego dochodu narodowego na akumulację i konsumpcję.
W gospodarce zamkniętej dochód narodowy wytworzony jest równy dochodowi do podziału na konsumpcję i inwestycje oraz wydatki rządowe. Konsumpcja jest przeznaczana na zaspokojenie bieżących potrzeb ludności, inwestycje zaspakajają potrzeby przyszłe poprzez rozbudowę gospodarki a do wydatków rządowych zaliczana jest ta część dochodu narodowego, która służy finansowaniu zbrojeń, budowy dróg, szkolnictwa, ubezpieczeń społecznych itp. W gospodarce zamkniętej inwestycje muszą więc się równać oszczędnościom, czyli im mniejsza jest konsumpcja oraz wydatki rządowe, tym większe są oszczędności, a tym samym inwestycje.
W gospodarce otwartej handel międzynarodowy zmienia te zależności. Eksport jest tu traktowany jak inwestycje ( zagraniczne ) a import jak oszczędności ( zagraniczne ). Im większa jest przewaga eksportu nad importem ( dodatnie saldo bilansu towarów i usług ), tym mniejsze mogą być inwestycje krajowe. Eksport zwiększa dochód narodowy podobnie jak inwestycje, powodując wzrost zatrudnienia i wydajności pracy. Im większa jest przewaga importu nad eksportem ( ujemne saldo bilansu towarów i usług ), tym mniejsze mogą być oszczędności krajowe. Nadwyżka importu nad eksportem oznacza uzupełnienie akumulacji krajowej.
W gospodarce rynkowej, charakteryzującej się przewagą podaży towarów i usług nad popytem na nie, handel międzynarodowy wywiera istotny wpływ na kształtowanie się globalnego popytu. Eksport zwiększa popyt na towary i usługi krajowe ( popyt zagraniczny ), import natomiast zmniejsza popyt krajowy ( kierując go na towary i usługi zagraniczne ). W warunkach niepełnego wykorzystania mocy produkcyjnych nadwyżka eksportu nad importem jest więc zjawiskiem korzystnym, ponieważ prowadzi do wzrostu dochodu narodowego. Natomiast nadwyżka importu nad eksportem działa depresyjnie, oczywiście w sytuacji statycznej, gdy nie następuje wzrost inwestycji.
Wpływ handlu zagranicznego na wzrost dochodu narodowego zależy od tego, czy w kraju występuje nadwyżka czy niedobór oszczędności. W przypadku niedoboru oszczędności ujemne saldo pozwala przyspieszyć tempo wzrostu dochodu narodowego. W gospodarce zamkniętej tempo wzrostu zależy od udziału inwestycji w dochodzie narodowym i od efektywności tych inwestycji. Ujemne saldo umożliwia zatem w warunkach niedostatku kapitału szybsze tempo wzrostu. W przypadku nadmiaru oszczędności impulsem do wzrostu może stać się wzrost dodatniego salda handlu zagranicznego. Wzrost następuje wtedy w wyniku działania mechanizmów mnożnikowych.
Handel zagraniczny wprowadza na ryne3k krajowy konkurencję, zmuszając producentów do walki o miejsce na nim. W rezultacie firmy krajowe zmuszone są do obniżania kosztów i wprowadzania innowacji. Podobnie eksporterzy, chcąc utrzymać się na wymagającym rynku międzynarodowym, muszą stale poprawiać efektywność swych działań. Korzysta na tym cała gospodarka.
BIBLIOGRAFIA
Bożyk Paweł - „Międzynarodowe stosunki ekonomiczne”, PWE Warszawa 1999;
Marciniak Stefan - „Makro i Mikro Ekonomia”, Podstawowe problemy, PWN Warszawa,1998;
Rymarczyk Jan - „Handel Zagraniczny”, Organizacja i technika, PWE Warszawa 2002.