KRYZYS I ODBUDOWA PA�ęSTWA PIASTÓW

Mieszko II, syn Boles�łava, koronowa�ł siê w tym samym roku, 1025, po œmierci ojca. Koronacja nie mog�ła jednak zast�ąpi�Ś rzeezyevistego scalenia niedaivno porvsta�łego pa�ąstwa polskiego. Ekspansywna polityka Boles�łaiva Chrobrego musia�ła te�ż wywo�ła�Ś reakcjê �łupionych pa�ąstw. Pod militarnym naciskiem cesarza Konrada II odpad�ły Milsko i ^u�życe, ruski ksi�ą�żê Jaros�ław M�ądry odbi�ł Grody Gzerwie�ąskie. Przekle�ąst;vem œrednioviecznych pa�ąstrv by�ły krwawe spory dynastyczne: kryzys pa�ąstwa piastowskiego nasi�łi�ł siê, gdy po w�ładzê siêgn�ą�ł brat Mieszka II, Bezpxym. Wprawdzie Bezprym zosta�ł zamordowany i Mieszko wróci�ł do. Polski z wygnania, ale po jego œmierci (t1034) m�łodziutkie pa�ąstwo polskie rozpad�ło siê. Elementy kryzysu pa�ąstwa:

a) wygnanie syna Mieszka II, Kazimierza (póŸniejszego Odnowiciela) przez mo�żnych,

b) bunt ludowy w Wielkopolsce - kolebce Polski,

c) oderwanie Mazowsza przez eks-czeœnika Miec�ława (Mas�ława),

d) oderwanie siê Pomorza,

e) oderwanie �łl�ąska w wyniku niszczycielskiego, odwetowego najazdu ksiêcia czeskiego Brzetys�ława (1039 r. - z�łupienie Gniezna i Wielkopolski).

Kazimierz Odnowiciel zdo�ła�ł odzyska�Ś w�ładzê ksi�ą�żêc�ą z pomoc�ą króla niemieckiego Henryka III, który wzmocni�ł go 500 rycerzami, i ksiêcia kijowskiego Jaros�ława M�ądrego. Zbyt silna pozycja Czech nie mog�ła by�Ś przecie�ż korzystna dla cesarstwa, a Miec�ława - dla Rusi. Po pokonaniu (wespó�ł z Jaros�ławem M�ądrym) Miec�ława (1047) Kazimierz Odnowiciel zdo�ła�ł odtworzy�Ś wiêksz�ą czêœ�Ś terytorium polskiego. W 1050 podj�ą�ł zwyciêsk�ą wyprawê w celu odzyskania �łl�ąska. Cesarz przyzna�ł �łl�ąsk Polsce, ale za cenê p�łacenia Czechom rocznego trybutu (daniny). Zale�żnoœ�Ś Polski od cesarstwa sta�ła siê równie�ż widoczna iv sprawach koœcielnych (brak metropolii gnieŸnie�ąskiej) i œwieckich (Kazimierz nie odzyska�ł korony królewskiej).

Wydawa�ło siê jednak, �że scalone pa�ąstwo, którego centrum w�ładzy coraz wyraŸniej przenosi�ło siê do Krakowa, przesz�ło trudny kryzys. Nastêpca Odnowiciela, Boles�ław �łmia�ły, umiejêtnie wykorzysta�ł wa�łkê pomiêdzy cesarstwem a papiestwem: odtworzy�ł arcybiskupstwo w GnieŸnie i koronowa�ł siê na lróla w 1076 r. Udatnie intet-.veniocva�ł na Wêgrzech i w Czechach, przy�ł�ączy�ł powtórnie Grody Czerwie�ąskie. Nie wyjaœniony dot�ąd do ko�ąca konflikt Boles�ława �łmia�łego z biskupem krakow.:kim Stanis�ławem doprowadzi�ł do katastrofy. Król bowiem wykry�ł spisek mo�żnych, w wyniku czego w Krakowie œciêto i po�Świartowano nieszczêsnego biskupa: król Boles�ław mia�ł to uczyni�Ś pono�Ś osobiœcie! Wybuch ruezadowolenia mo�żych by�ł tak silny, �że krewki monarcha musia�ł ucieka�Ś w 1079 r. na Wêgry, ,gdzie po dwóch latach, w trakcie przygotowa�ą do powrotu, zmar�ł.

Pozycja mo�żnow�ładztcva wzmocni�ła siê za panowania jego nastêpcy, ksiêcia W�ładys�ława Hermana. Faktyczn�ą w�ładzê sprawowa�ł wtedy potê�żny palatyn (wojewoda, najyy�ższy urzêdnik) Sieciech. Jego d�ą�żenie do wzmocnienia w�ładzy centralnej i bezlitosne

obchodzenie siê z przeciwnikami wyvo�łycva�ły opozycjê mo�żnych. Za szyld buntu pos�łu�żyli synowie W�ładys�ława Hermana - Zbigniew i Boles�ław Krzywousty. Kraj rozdar�ła wojna domowa. Jej rezultatem by�ła zgoda W�ładys�ława Hermana na podzia�ł kraju miêdzy Zbigniewa (Wielkopolska i Kujawy) i Boles�ława (czêœ�Ś Ma�łopolski i �łl�ąsk). Zbyt ambitny Sieciech musia�ł opuœci�Ś kraj.

PANOWANlE BOLES�ŁAWA KRZYWOUSTEGO

Do otwartej wojny miêdzy bra�Śmi dosz�ło ju�ż w 4 lata po œmierci W�ładys�ława Hermana (t 1102). Pobity Zbigniew uciek�ł do Niemiec, prosz�ąc o pomoc. Na Polskê ruszy�ła w 1109 r. wielka wyprawa cesarza Henryka V, a z po�łudnia uderzyli Czesi. Mimo to Polacy Boles�ława Krzyvoustego zdo�łali obroni�Ś g�łówne grody (Bytom, G�łogów, Wroc�ław) i os�łabi�Ś wojn�ą podjazdow�ą rycerstwo cesarskie. Legendarna bitwa ko�ło Wroc�ławia na Psirn Polu by�Ś mo�że w ogóle nie odb.·�ła siê, ale sukces Krzyvoustego by�ł niew�ątp'.i4y. Cesarz wycofa�ł siê z Polski, rezygnuj�ąc z trybutu; podobnie uczynili Czesi wobec �łl�ąska. Zgodnie ze zcvyczajami epoki Boles�ław pozby�ł siê brata-rywala, ka�ż�ąc Zbigniewa oœlepi�Ś.

Krzyvousty odniós�ł te�ż znacz�ący sukces podbijaj�ąc po 20 latach walk Pomorze z Gda�ąskiem i Szezecinem. Ksi�ą�żê usi�łowa�ł wprowadzi�Ś tam chrzeœcija�ąstwo poprzez polsk�ą organizacjê koœcieln�ą. Natrafi�ł na silny opór: arcybiskup Magdeburga, Norbert, zgodnie z bull�ą papiesk�ą Irmocentego II uwa�ża�ł siê za zwierzchnika wszystkich biskupstw polskich. W 1135 r. Boles�ław Krzyvousty z�ło�ży�ł w Merseburgu ho�łd lenny cesarzowi Lotarowi III. Za tê cenê, oznaczaj�ąc�ą rócvnie�ż rezygnacjê Krzywoustego ze stara�ą o koronê k,blewsk�ą, metropolia gnieŸnie�ąska odzyska�ła samodzielnoœ�Ś (potwierdzenie w bulli papieskiej z 1136 r.).

Pod koniec d�ługiego panowania Krzywousty, który doœwiadczy�ł rnocno bratobójczych walk, usi�łowa�ł rozwi�ąza�Ś kwestie nastêpstwa tronu w testamencie. Na mocy testamentu z 1138 r. w�ładzê zwierzchni�ą nad ksi�ą�żêtami mia�ł sprawowa�Ś z�ąwsze najstarszy z braci, zwany seniorem.

S enior:

a) posiada�ł dziedziczn�ą dzielnicê senioraln�ą ze stolic�ą w Krakowie,

b) prowadzi�ł polsk�ą politykê zagraniczn�ą,

c) utrzymywa�ł swoje za�łogi wojskowe w g�łównych grodach ca�łego kraju,

d) wspó�łdecydowa�ł o obsadzie urzêdów.

Innym synom Boles�ław wyznaczy�ł dziedziezne dzielnice i ograniczone prawa. Ale testament, wbrew intencjom Krzyvoustego, po jego œmierci w 1138 r., da�ł pocz�ątek d�ługotrwa�łemu rozbiciu dzielnicowemu pa�ąstiva polskiego.

CHARAKTERYSNKA PA�ęSTWA I SPO�ŁECZE�ęSTWA ZA PIERWSZYCH PIASTÓW

Pa�ąstv.vo piastowskie mia�ło charakter patrymonialny - w�ładca by�ł v�łaœcicielem ("ojcem") kraju. Spo�łecze�ąstwo

· musia�ło nie tylko p�łaci�Ś daniny, ale i wykonywa�Ś pos�ługi (np. transport, unacnianie grodów).

· Tylko ksi�ą�żê móg�ł bi�Ś monetê i pobiera�Ś c�ła (by�ły to tzw. regalia).

· Czêœ�Ś mieszka�ącó5v, zwana ludnoœci�ą s�łu�żebn�ą, by�ła zwolniona z powy�ższych ciê�żarów prawa ksi�ą�żêcego (daniny, pos�ługi). W zamian specjalizowa�ła siê w wyrobie okreœlonych dóbr, co znalaz�ło odbicie w zachowanych do dzisiaj nazwach miejscowoœci (np. Piekary wypieka�ły chleb, Grotniki wyrabia�ły groty do strza�ł, Winiary - yvino, itp.).

Wojsko Od czasów Kazimierza Odnowiciela zawodowych wojskowych dru�żynników - zast�ąpili rycerze, maj�ący obowi�ązek stawienia siê konno na wezwanie w�ładcy (nadanie prawa rycerskiego).

Ksi�ą�żê rz�ądzi�ł z pomoc�ą wiecu. W sk�ład wiecu wchodzili: zastêpca ksiêcia - palatyn lub wojewoda, komornik (skarb), czeœnik i stolnik (konsumpeja), kanclerz (kancelaria). P-zedstawicielem ksiêcia sv terenie by�ł pan grodowy (kasztelan, komes); grody spe�łnia�ły iviêc nie tylko funkcje obronne, ale odgryva�ły tak�że istotn�ą rolê .v administrowaniu krajem. Wydaje siê, i�ż w ci�ągu ponad 150 lat, od czasów Mieszka I do testamentu Krzyvoustego, Polacy uzyskali œwiadomoœ�Ś . odrêbnoœci etnicznej i kulturowej. Zadziwiaj�ąco wytrwa�ła obrona przed Niemcami (równie�ż w obrêbie Koœcio�ła), by�łaby tego potwierdzeniem.