KRYZYS I ODBUDOWA PAC
STWA PIASTÓW
Mieszko II, syn Bolesłava, koronował się w tym samym roku, 1025, po śmierci ojca. Koronacja nie mogła
jednak zastąpić rzeezyevistego scalenia niedaivno porvstałego państwa polskiego. Ekspansywna
polityka Bolesłaiva Chrobrego musiała też wywołać reakcję łupionych państw. Pod militarnym naciskiem
cesarza Konrada II odpadły Milsko i ^użyce, ruski książę Jarosław Mądry odbił Grody Gzerwieńskie.
Przekleńst;vem średnio viecznych państrv były krwawe spory dynastyczne: kryzys państwa
piastowskiego nasiłił się, gdy po władzę sięgnął brat Mieszka II, Bezpxym. Wprawdzie Bezprym został
zamordowany i Mieszko wrócił do. Polski z wygnania, ale po jego śmierci (t1034) młodziutkie państwo
polskie rozpadło się. Elementy kryzysu państwa:
a) wygnanie syna Mieszka II, Kazimierza (póz
niejszego Odnowiciela) przez możnych,
b) bunt ludowy w Wielkopolsce - kolebce Polski,
c) oderwanie Mazowsza przez eks-cześnika Miecława (Masława),
d) oderwanie siÄ™ Pomorza,
e) oderwanie Śląska w wyniku niszczycielskiego, odwetowego najazdu księcia czeskiego Brzetysława
(1039 r. - złupienie Gniezna i Wielkopolski).
Kazimierz Odnowiciel zdołał odzyskać władzę książęcą z pomocą króla niemieckiego Henryka III, który
wzmocnił go 500 rycerzami, i księcia kijowskiego Jarosława Mądrego. Zbyt silna pozycja Czech nie
mogła być przecież korzystna dla cesarstwa, a Miecława - dla Rusi. Po pokonaniu (wespół z Jarosławem
Mądrym) Miecława (1047) Kazimierz Odnowiciel zdołał odtworzyć większą część terytorium polskiego.
W 1050 podjął zwycięską wyprawę w celu odzyskania Śląska. Cesarz przyznał Śląsk Polsce, ale za
cenę płacenia Czechom rocznego trybutu (daniny). Zależność Polski od cesarstwa stała się również
widoczna iv sprawach kościelnych (brak metropolii gniez
nieńskiej) i świeckich (Kazimierz nie odzyskał
korony królewskiej).
Wydawało się jednak, że scalone państwo, którego centrum władzy coraz wyraz
niej przenosiło się do
Krakowa, przeszło trudny kryzys. Następca Odnowiciela, Bolesław Śmiały, umiejętnie wykorzystał
wał kę pomiędzy cesarstwem a papiestwem: odtworzył arcybiskupstwo w Gniez
nie i koronował się na
l róla w 1076 r. Udatnie intet-.veniocvał na Węgrzech i w Czechach, przyłączył powtórnie Grody
Czerwieńskie. Nie wyjaśniony dotąd do końca konflikt Bolesława Śmiałego z biskupem krakow.:kim
Stanisławem doprowadził do katastrofy. Król bowiem wykrył spisek możnych, w wyniku czego w
Krakowie ścięto i poćwiartowano nieszczęsnego biskupa: król Bolesław miał to uczynić ponoć osobiście!
Wybuch ruezadowolenia moż ych był tak silny, że krewki monarcha musiał uciekać w 1079 r. na Węgry,
,gdzie po dwóch latach, w trakcie przygotowań do powrotu, zmarł.
Pozycja możnowładztcva wzmocniła się za panowania jego następcy, księcia Władysława Hermana.
Faktyczną władzę sprawował wtedy potężny palatyn (wojewoda, najyyższy urzędnik) Sieciech. Jego
dążenie do wzmocnienia władzy centralnej i bezlitosne
obchodzenie się z przeciwnikami wyvołycvały opozycję możnych. Za szyld buntu posłużyli synowie
Władysława Hermana - Zbigniew i Bolesław Krzywousty. Kraj rozdarła wojna domowa. Jej rezultatem
była zgoda Władysława Hermana na podział kraju między Zbigniewa (Wielkopolska i Kujawy) i
Bolesława (część Małopolski i Śląsk). Zbyt ambitny Sieciech musiał opuścić kraj.
PANOWANlE BOLESA
AWA KRZYWOUSTEGO
Do otwartej wojny między braćmi doszło już w 4 lata po śmierci Władysława Hermana (t 1102). Pobity
Zbigniew uciekł do Niemiec, prosząc o pomoc. Na Polskę ruszyła w 1109 r. wielka wyprawa cesarza
Henryka V, a z południa uderzyli Czesi. Mimo to Polacy Bolesława Krzyvoustego zdołali obronić główne
grody (Bytom, Głogów, Wrocław) i osłabić wojną podjazdową rycerstwo cesarskie. Legendarna bitwa
koÅ‚o WrocÅ‚awia na Psirn Polu być może w ogóle nie odb .·Å‚a siÄ™, ale sukces Krzyvoustego byÅ‚
niewątp'.i 4y. Cesarz wycofał się z Polski, rezygnując z trybutu; podobnie uczynili Czesi wobec Śląska.
Zgodnie ze zcvyczajami epoki Bolesław pozbył się brata-rywala, każąc Zbigniewa oślepić.
Krzyvousty odniósł też znaczący sukces podbijając po 20 latach walk Pomorze z Gdańskiem i
Szezecinem. Książę usiłował wprowadzić tam chrześcijaństwo poprzez polską organizację kościelną.
Natrafił na silny opór: arcybiskup Magdeburga, Norbert, zgodnie z bullą papieską Irmocentego II uważał
się za zwierzchnika wszystkich biskupstw polskich. W 1135 r. Bolesław Krzyvousty złożył w Merseburgu
hołd lenny cesarzowi Lotarowi III. Za tę cenę, oznaczającą rócvnież rezygnację Krzywoustego ze starań
o koronÄ™ k,blewskÄ…, metropolia gniez
nieńska odzyskała samodzielność (potwierdzenie w bulli papieskiej
z 1136 r.).
Pod koniec długiego panowania Krzywousty, który doświadczył rnocno bratobójczych walk, usiłował
rozwiązać kwestie następstwa tronu w testamencie. Na mocy testamentu z 1138 r. władzę zwierzchnią
nad książętami miał sprawować ząwsze najstarszy z braci, zwany seniorem.
S enior:
a) posiadał dziedziczną dzielnicę senioralną ze stolicą w Krakowie,
b) prowadził polską politykę zagraniczną,
c) utrzymywał swoje załogi wojskowe w głównych grodach całego kraju,
d) współdecydował o obsadzie urzędów.
Innym synom Bolesław wyznaczył dziedziezne dzielnice i ograniczone prawa. Ale testament, wbrew
intencjom Krzyvoustego, po jego śmierci w 1138 r., dał początek długotrwałemu rozbiciu dzielnicowemu
państiva polskiego.
CHARAKTERYSNKA PAC
STWA I SPOA
ECZEC
STWA ZA PIERWSZYCH PIASTÓW
Państv.vo piastowskie miało charakter patrymonialny - władca był vłaścicielem ("ojcem") kraju.
Społeczeństwo
· musiaÅ‚o nie tylko pÅ‚acić daniny, ale i wykonywać posÅ‚ugi (np. transport, unacnianie grodów).
· Tylko książę mógÅ‚ bić monetÄ™ i pobierać cÅ‚a (byÅ‚y to tzw. regalia).
· Część mieszkaÅ„có5v, zwana ludnoÅ›ciÄ… sÅ‚użebnÄ…, byÅ‚a zwolniona z powyższych ciężarów prawa
książęcego (daniny, posługi). W zamian specjalizowała się w wyrobie określonych dóbr, co znalazło
odbicie w zachowanych do dzisiaj nazwach miejscowości (np. Piekary wypiekały chleb, Grotniki
wyrabiały groty do strzał, Winiary - yvino, itp.).
Wojsko Od czasów Kazimierza Odnowiciela zawodowych wojskowych drużynników - zastąpili rycerze,
mający obowiązek stawienia się konno na wezwanie władcy (nadanie prawa rycerskiego).
Książę rządził z pomocą wiecu. W skład wiecu wchodzili: zastępca księcia - palatyn lub wojewoda,
komornik (skarb), cześnik i stolnik (konsumpeja), kanclerz (kancelaria). P -zedstawicielem księcia sv
terenie był pan grodowy (kasztelan, komes); grody spełniały ivięc nie tylko funkcje obronne, ale
odgryvały także istotną rolę .v administrowaniu krajem. Wydaje się, iż w ciągu ponad 150 lat, od
czasów Mieszka I do testamentu Krzyvoustego, Polacy uzyskali świadomość . odrębności etnicznej i
kulturowej. Zadziwiająco wytrwała obrona przed Niemcami (również w obrębie Kościoła), byłaby tego
potwierdzeniem.